Gubin E Girdi’ E Ra Weliy Ngak Got E N’en Ni I Rin’

“Ma gadad gubin ni aram e ra bagadad ma nge weliy ngak Got e n’en ni i rin’.”​—ROMA 14:12.

1. Uw e gin ni mus riy e puf rogon ku Adam nge Efa?

SUNUMIY Jehovah Got e gali ga’ rodad ni Adam nge Efa, ni ke puf rogorow nrayog ni ngar turguyew e n’en ni ngar rin’ew. Yow ba sobut’ ko pi engel machane yow ba llowan’ ma rayog ni ngar turguyew ban’en u fithik’ e gonop. (Psalm 8:4, 5) Machane gathi aram e ke pagrow Got ni ngar turguyew ko mang e ffel’ nge mang e ba kireb. Ya thingara dum’gow ku Ani Sunumiyrow, maku aram rogon urngin pi fakrow.

2. Mang e ra rin’ Jehovah ndabki n’uw nap’an nga m’on ma mang fan?

² Ma chiney e kari chugur ni nge m’ay e re m’ag nib kirb ney, ma gubin e girdi’ e thingara weliyed ngak Got e n’en ni ur rin’ed. (Mu taarebnag ko Roma 9:28.) Dabki n’uw nap’an ma piin ni dar lemnaged Got e thingara weliyed ku Jehovah Got ko mang e ur rin’ed mar kirebnaged e fayleng, ma ur kirebnaged e yafas ko girdi’, ma ur gafgownaged e pi tapigpig rok.​—Revelation 6:10; 11:18.

3. Mang boch e deer ni gad ra weliy?

³ Ma bochan e re n’em ma ffel’ ni ngad lemnaged ko ngiyal’ nkakrom nge rogon e ngongol nib mat’aw rok Jehovah ngak e pi n’en ni i sunmiy. Ma uw rogon nrayog ni nge ayuwegdad e thin ko Bible ni nge yog ni ngad weliyed e pi n’en nib fel’ ni kad rin’ed ngak e An Sunmegdad? Mang boch ban’en ni ra ayuwegdad riy ma mang e ngad siyeged i rin’?

Pi Engel e Thingara Weliyed e N’en ni Ur Rin’ed

4. Uw rogon ni gad manang ni pi engel e thingara weliyed ku Got e n’en ni yad ma rin’?

⁴ Bod gadad ma pi engel rok Jehovah u tharmiy e thingara weliyed ngak e pi n’en ni ur rin’ed. U m’on ko ngiyal’ ni yib e day nge tharey e fayleng u nap’an Noah ma immoy boch e engel ni ur fanayed e dowef ko girdi’ ni fan ni ngar pared boch e ppin. Pi engel nem e ke puf rogorad ma rayog ni ngar turguyed e n’en ni yad ra rin’ machane thingara weliyed ku Got e n’en ni ur rin’ed. Ma nap’an ni sul e pi engel nem ko giyow ko kan ma de pag Jehovah ni ngar sulod ko liw rorad. I weliy Jude ni “ke tayrad Got u fithik’ e lumor u ar ni ke m’agrad ko chen ndabi m’ay biid yad be sonnag fare Rran ni baga’ ni ir e bay ni gechignagrad riy.”​—Jude 6.

5. Uw rogon ni ke meewar Satan nge pi moonyan’ rok ma ra diin u nap’an ni yad ra weliy e n’en ni ur rin’ed ku Got?

⁵ Satan ni Moonyan’ e ir e pilung ko pi engel ney ni da ur folgad. (Matthew 12:24-26) Ma ir e engel nib kireb ni ke togopuluw ngak e Ani Sunumiy ma ke yog ni dariy mat’awun Jehovah ni nge gagiyegnag urngin ban’en. Ke wawliy Satan e gali ga’ rodad ngar denengow ma aram me yibnag e yam’ ngorow. (Genesis 3: 1-7, 17-19) Ke pag Jehovah ba ngiyal’ ni rayog ku Satan ni nge yan boch nga tharmiy, machane kan yiiynag u Revelation ni bayi taw nga nap’an mi nin’ faanem nib kireb nga fayleng. Ma bay e mich riy ni ke buch e re n’ey boch nga tomren ni ke mang Jesus Kristus pilung ko duw ni 1914. Ma bayi taw nga ba ngiyal’ ma ran thang fare Moonyan’ nge pi kan rok. Ya ran tirigiliy fare magawon u morngaagen mat’awun e gagiyeg ma aram e ba mat’aw ni ngan pufthinnag fare togopuluw.​—Job 1:6-12; 2:1-7; Revelation 12:7-9; 20:10.

Fak Got e Thingari Weliy e N’en ni Rin’

6. Uw rogon u wan’ Jesus ni thingari weliy ko Chitamangin e n’en ni rin’?

⁶ Rib fel’ e kanawo’ ni tay Jesus Kristus ni Fak Got! Ir be’ nib flont ni taareb rogorow Adam, machane ke falfalan’ Jesus ni nge rin’ e tin m’agan’ Got ngay. Miki falfalan’ ni bochan ni thingari weliy ku Jehovah e fol ni ki tay ko motochiyel rok. Kan yiiynag morngaagen u Psalm ni gaar: “Got rog, ri gub adag ni nggu rin’ e tin nib m’agan’um ngay! Thin rom e be par u fithik’ i lanin’ug.”​—Psalm 40:8; Hebrews 10:6-9.

7. Mang fan ni bay rogon Jesus ni nge yibilay e pi thin ni bay ko John 17:4, 5 ni balayal’ u m’on mfini yim’?

⁷ Kan togopuluw ngak Jesus nib elmirin machane ke rin’ e tin m’agan’ Got ngay me par nib yul’yul’ nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni yim’ u daken fa ley i gek’iy. Ma aram e ke pi’ puluwon fare biyul’ ni nge thapeg e girdi’ u fithik’ e denen ni ke af rok Adam. (Matthew 20:28) Ere ke meybil Jesus ni balayal’ u m’on ni nge yim’ ni gaar: “Kug gilnag buguwam u fayleng; ma ku mu’nag e maruwel ni mpi’ ngog ni nggu rin’. Chitamag! Mu gilnag buguwag u p’eowchem e chiney, ni fare gilbuguwan ni immoy rog nnap’an ni ug moy rom ko ngiyal’ ndawor ni sunumeg e fayleng riy.” (John 17:4, 5) Bay rogon ngak Jesus ni nge yog e re n’em ko Chitamangin nu tharmiy ya ke lubeg me gel ko skeng ni nge weliy ku Got e n’en ni i rin’ ma aram ma ke felan’ Got ngak.

8. (a) Uw rogon ni dag Paul ni thingarda weliyed ku Jehovah Got e n’en ni kad rin’ed? (b) Mang e ra ayuwegdad ngad fel’gad u wan’ Got?

⁸ Ma gathi gadad ba flont ni bod Jesus Kristus. Machane thingarda weliyed ku Got e n’en ni kad rin’ed. I gaar apostal Paul: “Mi gur e en ni goo yasay e ga ma kay​—mang fan ni kam turguy e kireb nga daken be’ ni walagem ni girdien Kristus? Mi gur e en ni ga ma kay urngin mit e ggan​—mang fan ni ga be dariyfannag walagem? Ya gadad gubin ni bay da sak’iygad u p’eowchen Got nge pufthinnagdad. Ya babyor nib thothup e be gaar: ‘I gaar Jehovah: Rogon feni riyul’ ni gu be par ni gub fos e aram rogon feni riyul’ ni gubin e girdi’ ma bay rragbuggad u p’eowcheg, ma urngin e girdi’ ni bay rogned ni gag e Got.’ Ma gadad gubin ni aram e ra bagadad ma nge weliy ngak Got e n’en ni i rin’.” (Roma 14:10-12) Ni rayog ni ngad weliyed ngak Got e n’en ni kad rin’ed me felan’ ngay ma ke pi’ e nangan’ ngodad miki pi’ e Thin Rok ni ke thagthagnag ni bay ko Bible ni nge pow’iydad ko thin nge ngongol rodad. (Roma 2:14, 15; 2 Timothy 3:16, 17) Faanra gad ra fanay e pi n’en nib spiritual ni pi’ Jehovah ma gad fol ko nangan’ rodad nib puluw ko Bible ma aram e ra aywegdad ngad fel’gad u wan’ Got. (Matthew 24:45-47) Maku bay e kan ni thothup rok Jehovah ni aram gelngin ni ma pi’ gelngidad ma ma pow’iydad. Faanra gad ra ngongol nib puluw ko fare kan ni thothup ma gad fol ko nangan’ rodad ma gad be dag ni dada ‘n’aged Got’ ni ir e en ni thingarda weliyed ngak urngin ban’en ni kad rin’ed.​—1 Thessalonika 4:3-8; 1 Peter 3:16, 21.

Pi Nam e Thingara Weliyed e N’en ni Ur Rin’ed

9. Mini’ piyu Edom ma mang e buch ngorad ni bochan e ngongol rorad ngak yu Israel?

⁹ Pi nam e thingara weliyed ku Jehovah e pi n’en ni kar rin’ed. (Jeremiah 25:12-14; Zefaniah 3:6, 7) Aram rogon fare nam ni Edom, ni bay u yimuch ko fare day ni Dead Sea nge le’luch ko fare Gulf nu Aqaba. Piyu Edom e yad e girdi’ ko ganong rok Shem me yad yu Israel e taab tabinaw. Ma Esau ni Abraham e thingtuw rok e ir chitamangin piyu Edom machane dar paged piyu Israel ngar ranod nga lan e binaw rorad ko “fare kanawo’ ko pilung” u nap’an ni yad be milekag iyan ko fare Binaw ni Kan Micheg. (Numbers 20:14-21) Mu lan in e chibog meri gel rogon ni ma fanenikay piyu Edom yu Israel. Ma aram ma thingari weliy piyu Edom ku Got e n’en ni ur rin’ed ni kar pininged piyu Babylon ni ngar gotheyed Jerusalem ko 607 B.C.E. (Psalm 137:7) U nap’an e bin nel’ e chibog B.C.E. ma Nabonidus ni Pilung nu Babylon nge pi salthaw rok e ur gelgad ko piyu Edom, ma aram me lebug e n’en ni yiiynag Jehovah ya dakuriy ban’en ni i magay u lan e binaw.​—Jeremiah 49:20; Obadiah 9-11.

10. Uw rogon e ngongol rok yu Moab ngak yu Israel, ma mang e rin’ Got ngorad ni bochan?

¹⁰ Ku aram e n’en ni buch ko piyu Moab. Fare binaw nu Moab e bay u le’luch ko Edom nge ngek ko fare Day ni Dead Sea. U m’on ni taw yu Israel ko fare Binaw ni Kan Micheg ma de gol piyu Moab ngorad, ma ke mus ni fan ko salpiy ma ur pied e flowa nge ran ngorad. (Deuteronomy 23:3, 4) Balak ni Pilung nu Moab e ke pi’ puluwon Balaam ni profet ni nge bucheg waathan yu Israel, ma pi ppin nu Moab e kar wawliyed e pumoon nu Israel ngar uned ko ngongol ndarngal nge liyor ko liyos. (Numbers 22:2-8; 25:1-9) Ma ke guy Jehovah ni be fanenikay piyu Moab yu Israel. Ma ke lebug e n’en ni kan yiiynag morngaagen ya yib piyu Babylon me thang mit yu Moab. (Jeremiah 9:25, 26; Zefaniah 2:8-11) Arrogon, thingari weliy yu Moab ku Got e n’en ni ur rin’ed.

11. Mang fagali mach ni ke bod yu Moab nge yu Ammon, ma mang e ma tamilangnag e thin ni kan yiiynag u lan e Bible u morngaagen e re m’ag nib kireb ney?

¹¹ Ma gathi ke mus ni go’ piyu Moab ya ku arrogon piyu Ammon ni thingara weliyed ku Got e n’en ni ur rin’ed. I yiiynag Jehovah ni gaar: “Moab e ra bod piyu Sodom, ma pi fak yu Ammon e ra bod Gomorrah, ni aram e gin nib sug ko pan ni ba’ rachanglen, nge low nib sug ko sol, ma aram e gin ni dariy ban’en ni be tugul riy, ndariy n’umngin nap’an.” (Zefaniah 2:9) Kan gothey e pi binaw nu Moab nge Ammon ni bod rogon ni ke gothey Got e pi mach nu Sodom nge Gomorrah. Rogon ni yog fare Geological Society of London, e kan pirieg e gin ni immoy Sodom nge Gomorrah riy u tooben e day ko ngek ko fare day ni Dead Sea. Faanra kun pateg boch ban’en ni ra micheg e thin ko profet ma aram e ra pi’ e mich riy ni ku arrogon e re m’ag nib kireb ney ni thingari weliy ku Jehovah Got e n’en ni ur rin’ed.​—2 Peter 3:6-12.

12. Yugu aram rogon ni thingari weliy yu Israel e n’en ni ur rin’ed ku Got machane mang e kan yiiynag u morngaagen ba ulung nu Jew ni ur magaygad?

¹² Kari flaabnag Jehovah piyu Israel machane ku yad e thingara weliyed ngak e pi denen ni ur ngongliyed. Nap’an ni yib Jesus Kristus ma fare nam nu Israel e kar n’aged. Ke mus ni boch uw e girdi’ e ke michan’rad ngak mar manged pi gachalpen. I puluwnag Paul boch e thin ko profet ko pi girdi’ nem ni yad buch uw ni gaar: “Mi Isaiah e yog morngaagen yu Israel ni gaar: ‘Yugu ra yoor yu Israel ngar boded urngin e yan’ u tooben e day, machane ri in i yad e ra thap ngak Got; yi Jehovah e ba gur nra mu’nag e tin ni ke finey ni nge rin’ u fayleng ni polo’.’ Ni bod rogon ni kaa yog Isaiah ni gaar: ‘Jehovah ko pi salthaw e faan mang e de tay boch e girdi’ ni owchen pi chitamangirad ngar pired ma kad boded yu Sodom nge yu Gomorrah.’” (Roma 9:27-29; Isaiah 1:9; 10:22, 23) Ki weliy apostal Paul u morngaagen fa 7,000 e girdi’ u nap’an Elijah ni dar liyorgad ku Baal, me gaar: “Ere ku arrogon e ngiyal’ ney: ba’ buchuuw e girdi’ ni ke mel’egrad Got, ni bochan e runguy rok.” (Roma 11:5) Pi girdi’ nem ni yad buchuw e ra bagayad ma thingari weliy ku Got e n’en ni i rin’.

Boch e Girdi’ ni Ur Weliyed Ku Got e N’en ni Ur Rin’ed

13. Mang e buch ku Kain u nap’an ni ke pining Got ni nge weliy ngak e n’en ni rin’ ya ke li’ Abel ni walagen?

¹³ Boor e thin ni bay ko Bible ni morngaagen e piin ni thingara weliyed ku Jehovah Got e n’en ni ur rin’ed. Bod rogon Kain ni bin nganni’ i fak Adam. Yow Abel ni walagen e ur piew e maligach ku Jehovah. Me felan’ Got ko maligach ni pi’ Abel ma de felan’ ko bin ni pi’ Kain. Me li’ Kain walagen ngem’ ere thingari weliy ku Got e n’en i rin’ me yog ku Got ni gaar: “I gag e matanag rok walageg?” Bochan ni denen Kain ma kan tharbog ko binaw nge yan i par nga “bangi binaw ni Milekag fithingan, ni ba’ ko ngek u Eden.” De kalngan’ ko n’en ni i rin’ ya ke mus ni ke kireban’ ko gechig ni kan ta’ ngak.​—Genesis 4:3-16.

14. Mang e buch ku Eli ni ir e prist nib tolang nge pi fak ni be tamilangnag u morngaagen e n’en ni nga un weliy ku Got?

¹⁴ N’en ni buch ko Eli ni prist nib tolang nu Israel e ku ma tamilangnag rogon nthingarni weliy ku Got e n’en nkan rin’. Bay l’agruw e pumoon ni fak ni Hofni nge Finehas fithingrow mi yow e prist ma Josephus ni ir en ni ma fil e chep e ke weliy morngaagrow ni gaar: “de mat’aw e ngongol rorow ko girdi’, ma ur dariyfannagew Got, dariy mmit e kireb ni da ur unew ngay.” Gal pumoon ney e dar lemnaged Jehovah ma “dariy farow” ma yow ma dariy fannag e tin nib thothuup ban’en, ma kar unew ko ngongol ndarngal. (1 Samuel 1:3; 2:12-17, 22-25) Eli e chitamangrow maku ir e prist nib tolang ere mmil fan ngak ni nge gechignagrow machane de rin’ ya ke mus ni ke puwan’ boch uw ngorow. Ke tay Eli ‘fan fagal pumoon ni fak ni aram e ke m’onegrow rok Jehovah.’ (1 Samuel 2:29) Kan fulweg taban ko tabinaw rok Eli. Fagali pumoon ni fak e yow l’agruw e kar m’ow taabangiyal’ ko rofen ni yim’ e chitamangirow, ma ke yan ni mus e re ganong nem ndakuriy e prist ni yib riy. Ere kan pi’ labgen.​—1 Samuel 3:13, 14; 4:11, 17, 18.

15. Mang fan ni kan taw’athnag Jonathan ni fak Saul ni Pilung?

¹⁵ Ma bay ban’en nib thil ko re n’em ni ke buch ku Jonathan ni fak Saul ni Pilung. Tomren ni li’ David Goliath me “ri adag Jonathan daken David nge yan i par ni kari t’uf rok ni bod rogon ir nib t’uf rok,” me m’ag Jonathan e fager ngak David ni ngar parew ndariy e rofen ni nge kireb thilrow. (1 Samuel 18:1, 3) Ke poy Jonathan ni gelngin Got e ke chuw rok Saul, machane ki yul’yul’ Jonathan ko bin riyul’ e liyor. (1 Samuel 16:14) Kari mudugil ni i tay Jonathan fan ku David ya Got e dugliy. Ya i nang Jonathan ni thingari weliy ku Got e n’en ni rin’ ma ke par nib yul’yul’ me ere ke taw’athnag Jehovah ke ayuweg e ganong rok nde m’ay u reb e mfen nge reb.​—1 Kronicles 8:33-40.

Ulung ko Kristiano e Thingari Weliy e N’en ni i Rin’

16. Mini’ Titus, ma uw rogon ni ke weliy e n’en nib fel’ ni i rin’ ku Got?

¹⁶ U lan e Bin ni Greek e M’ag ko Bible ma be weliy morngaagen e pi pumoon nge ppin ni kar weliyed e ffel’ ko pi n’en ni ur rin’ed. Bagayad e Titus ni ir e Kristiano ni Greek. Sana ke mang Kristiano ko yay nsom’on ni yan Paul ko missionary nga Cyprus. Immoy e piin ni Jew nge proselyte nu Cyprus u Jerusalem ko Pentekost 33 C.E. me ere de n’uw nap’an nga tomren me taw e machib ko Kristiano ngaram. (Acts 11:19) Ma Titus e ur maruwelgow Paul u taabang ma rib yul’yul’. Ke un ku Paul nge Barnabas mar ranod nga Jerusalem ko duw ni 49 C.E., ma aram e ngiyal’ ni kan pithig fare magawon u morngaagen ni ngan maadadnag e pumoon. Ma dan maadad ngak Titus ma aram min micheg ni piin ni gathi yad yu Israel ni kar uned ko Kristiano e dabra uned ko fare Motochiyel rok Moses. (Galatia 2:1-3) Be weliy e Bible morngaagen e machib ni tay Titus nib fel’ ma ke yoloy Paul reb e babyor ngak ni kan thagthagnag. (2 Korinth 7:6; Titus 1:1-4) Nge mada’ ko ngiyal’ ni ke mus e yafas rok u fayleng, ma ke par Titus ni be weliy e tin nib fel’ ni i rin’ ku Got.

17. Mang e weliy Timothy ku Got ko n’en ni i rin’, ma uw rogon nrayog ni nge ayuwegdad e kanawo’ ni tay?

¹⁷ Timothy e ku ir be’ nib passig ni ke weliy e n’en nib fel’ ni i rin’ ku Jehovah Got. Ke sam’arm’ar Timothy machane ke dag ni ‘rib mich Got u wan’’ ma ke ‘par ni yow be maruwel Paul ni fan ko fare thin nib fel’.’ Ere ke yog fare apostal ngak e pi Kristiano u Filippi ni gaar: “Ke mus ni go ir e ba taareb lanin’mow ngomed, me ir e cha’ nri ba adag ni nge ayuwegmed.” (2 Timothy 1:5; Filippi 2:20, 22; 1 Timothy 5:23) Ere ku arrogodad ma yugu aram rogon ni gad mmeewar ma bay e magawon rodad machane rayog ni ngad pared nib gel e michan’ rodad ma gad weliy e tin nib fel’ ni kad rin’ed ku Got.

18. Mini’ Lydia, ma uw rarogon?

¹⁸ Lydia e be’ ni ppin ma ke tay fan Got me weliy e n’en nib fel’ ni i rin’ ngak. Ir nge tabinaw rok e yad e tin som’on e girdi’ nu Europe ni kar uned ko Kristiano ni bochan e machib ni tay Paul u Filippi ko duw ni 50 C.E. Lydia e ir e girdi’ nu Thyatira ma sana ke un ko teliw ni Jew, machane ke buch uw e piin ni Jew u Filippi maku dariy e synagogue u rom. Ere ir nge yugu boch e ppin nib yul’yul’ e yad be muulung u charen ba lul’ u nap’an ni machibnagrad Paul. Ma aram me un Lydia ko Kristiano ma ke wenig ku Paul nge piin ni yad ni ngar pared boch u tafen. (Acts 16:12-15) Rogon fene gol Lydia e aram rogon e tin riyul’ e Krisiano.

19. Mang e rin’ Dorkas me weliy e n’en nib fel’ ni i rin’ ku Got?

¹⁹ Dorkas e ku ir reb e ppin ni ke weily e n’en nib fel’ ni i rin’ ku Jehovah Got. Nap’an ni yim’ me yan Peter nga Joppa ya pi gachalpen nu rom e ur pininged. Ma fa l’agruw e moon ni ur mada’gad Peter e ur “fekew iyan ko fare singgil ni bay ko thal ni lang fare naun. Ma urngin fapi ppin ni ke yim figirngirad nra muulunggad ngak ni kar cholngobiyed, ni yad be yor ma yad be dag ngak yu wu’ i kenggin e mad nge yu wu’ i wuru’ e mad ni ngongliy Dorkas ko ngiyal’ ni baaram ni kab fas.” Kan faseg Dorkas ko yam’. Machane kari mus aram e n’en ni rin’ nib fel’ ni ir be’ nib gol fa? Danga’. Ya ku ir reb e “gachalpen” me ere ke un ko maruwel ko machib ni un ayuweg e girdi’ ngar manged pi gachalpen. Ku arrogon e pi Kristiano ni ppin ko ngiyal’ ney e yad ma ‘rin’ e tin nib fel’ ma yad be ayuweg e piin ni gafgow.’ Ku yad ba falfalan’ ni ngar uned i wereg fare thin nib fel’ ko Gil’ilungun Got mar ayuweged e girdi’ ngar manged pi gachalpen Jesus.​—Acts 9:36-42; Matthew 24:14; 28:19, 20.

20. Mang boch e deer ni ngad fithed gadad riy?

²⁰ Be tamilangnag e Bible ni pi nam nge girdi’ e ra bagayad ma thingara weliyed e n’en ni ur rin’ed ku Jehovah ni ir Somol nth’abi Ga’. (Zefaniah 1:7) Faanra kad ognaged gadad ku Got, ma aram e ngad fithed gad ni ‘Uw rogon u wan’ug e taw’ath ni maruwel ni be pi’ Got nge pi n’en nib mil fan ngog? Mmiti mang e gu ra weliy u morngaageg ku Jehovah Got nge Jesus Kristus?’

Mang e Fulweg Rom?

◻ Uw rogon ni ngam tamilangnag ni pi engel nge en ni Fak Got e thingara weliyed ku Jehovah e n’en ni ur rin’ed?

◻ Uw rogon ni ma tamilangnag e Bible ni pi nam e thingara weliyed ku Got e n’en ni ur rin’ed?

◻ Mang e ma yog e Bible u morngaagen e n’en ni ra be’ ma thingari weliy ku Got e n’en ni i rin’?

◻ Mini’ boch e girdi’ u lan e Bible ni kar weliyed e n’en nib fel’ ni ur rin’ed ku Jehovah Got?

[Sasing ko page 7]

I weliy Jesus Kristus e n’en nib fel’ ni i rin’ ko Chitamangin nu tharmiy

[Sasing ko page 12]

Bod rogon Dorkas ma pi ppin nKristiano ko ngiyal’ ney e yad ma weliy e n’en ni fel’ ni yad ma rin’ ku Jehovah Got

[Credit Line]

The Death of Abel/The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.