Jehovah—Ir Tapgin E Tin Riyul’ Nib Yal’uw Nge Tin Mmat’aw Ban’en
“Fare War, e ba flont ko urngin ban’en ni ma rin’, ya ba yal’uw e kanawo’ rok. Ir ba Got nib yul’yul’, ma dariy ban’en nde mat’aw rok.”—DEUTERONOMY 32:4.
1. Mang fan nib t’uf rodad e tin nib yal’uw ban’en?
URNGIN e girdi’ e ba t’uf ni ngan t’ufegrad, maku arrogon ni gad ba adag ni ngan rin’ ngodad u rogon nib yal’uw. Thomas Jefferson ni ir e American statesman e yoloy ni gaar, “[ngongol nib yal’uw] e bay ko nangan’, . . . ma aram ban’en nib bang ko rarogodad ni bod rogon e thamtham nge changar, nge rung’ag ban’en.” Dabni gin ngay ya i sunmiydad Jehovah ni gad bod yaan. (Genesis 1:26) Arrogon, ke pi’ ngodad boch felngin ni taareb rogon ngak, ma reb e ngongol nib yal’uw. Ar fan ni ba t’uf rodad e tin nib yal’uw ban’en ma aram fan ni gad ba adag ni ngad pared u lan e fayleng ni bay e bin riyul’ e tin nib yal’uw nge mat’aw ban’en.
2. Uw fene ga’ fan u wan’ Jehovah e ngongol nib yal’uw, ma mang fan ni ba t’uf ni ngad nanged fan e ngongol nib yal’uw ni yib rok Got?
2 Be weliy e Bible u morngaagen Jehovah ni “Ba yal’uw urngin e tin ni ma rin’.” (Deuteronomy 32:4) Machane mo’maw ni ngan nang fan rogon e tin nib yal’uw nib puluw u wan’ Got ya ba sug e fayleng ko tin nde yal’uw ban’en. Machane u daken e Thin Rok ma rayog ni ngad nanged ko uw rogon ni ma ngongol Got u rogon nib yal’uw, ma rayog ni nge gel rogon ni gad ma tay fan e kanawo’ rok. (Roma 11:33) Baga’ fan ni ngad nanged fan e yal’uw u rogon nib puluw ko Bible ya sana ba thil u rogon ni gad be lemnag ni bochan e lem ko girdi’ e be suwey lanin’dad. Rogon u wan’ e girdi’ ma ngongol nib yal’uw e ngan fol ko motochiyel nrogon. Arrogon ni yoloy Francis Bacon ni ir reb e philosopher ni gaar, “ngongol nib yal’uw e ran pi’ nga puluwon e ngongol ko girdi’.” Machane gathi ke mus ni aram rogon e ngongol nib yal’uw u wan’ Jehovah.
Rib Manigil e Ngongol nib Yal’uw ni Yib Rok Jehovah
3. Mang e rayog ni ngad filed ko yu bugithin ni kan fanay ko Bible nsom’on nib puluw ko yal’uw nge mat’aw?
3 Rayog ni ngan nang fan e ngongol nib yal’uw ni yib rok Got nfaanra ran lemnag e re bugithin nem nrogon ni kan nog ko pi thin ni kan yoloy e Bible riy ko som’on.a Dariy ko Bible nib thil e yal’uw nge mat’aw. Ya gali bugithin nem nu Hebrew e yibe fanay u taabang ni bod rogon ni bay ko Amos 5:24, ni be yog Jehovah ko girdi’ rok ni gaar: “Ngam guyed rogon e tin nib yal’uw nge tin nib mat’aw ngi i yan ni bod ba lul’ nder m’ay e ran riy.” Maku boor yay ni fare thin ni “yal’uw nge mat’aw” e yibe tay u taabang ni ngan tamilangnag ban’en nib elmirin.—Psalm 33:5; Isaiah 33:5; Jeremiah 33:15; Ezekiel 18:21; 45:9.
4. Uw rogon ni ngan rin’ e tin nib yal’uw, ma mang kanawo’ nth’abi fel’ u rogon nran rin’ e tin nib yal’uw?
4 Mang e be tamilangnag e pi thin ney nu Hebrew nge Greek? Rogon e ngongol nib yal’uw nib puluw ko Bible e ngan rin’ e n’en nib mat’aw mab yal’uw. Jehovah e ke dugliy e motochiyel ko gafarig nib fel’ ara tin nib mat’aw mab yal’uw, me ere rogon ni ma rin’ Jehovah boch ban’en e ri aram rogon ni ngan rin’. Fare babyor ni Theological Wordbook of the Old Testament e be weliy ni fare bugithin ni Hebrew nib puluw ko mat’aw (tseʹdheq) “e ma sor fan ko gafarig nib fel’ ma ba puluw ko tin nib m’agan’ Got ngay u rogon ni bay ko fa Bin Kakrom e M’ag ko Bible.” Ere rogon ni ma ngongol Got nib puluw ko motochiyel rok nge rogon ni ma ngongol ngak e girdi’ nde flont, e ma tamilangnag fan e bin riyul’ e yal’uw nge mat’aw.
5. Mang boch felngin nib l’ag ko tin nib yal’uw ni yib rok Got?
5 Be tamilangnag e Bible ni yal’uw ni yib rok Got e aram ban’en nib manigil ni ma k’aring e falfalan’ ma gathi ba ngongol nib gel ni der t’ar laniyan’. I yon’ David ba tang ni be gaar: “Yi [Jehovah] e ba t’uf rok e tin nib [yal’uw], ma der ma pag e piin ni yad ba yul’yul’ ngak, ni aram girdien.” (Psalm 37:28) Got e ba yal’uw ere ma yul’yul’ ngak e pi tapigpig rok ma ma runguyrad. Rogon ni ma ngongol Got nib yal’uw e ma lemnag e tin nib t’uf rodad ma ma k’adan’ ni bochan ni bay thibngidad. (Psalm 103:14) Machane gathi ma pag Got e kireb ya faanra aram rogon ma ra k’aring e ngongol nde yal’uw. (1 Samuel 3:12, 13; Eklesiastes 8:11) I weliy Jehovah ngak Moses ni ir Be’ ni “ri ma runguy e girdi’ ma ma kireban’ ngorad, ni gathi mmachreg ni ma yib e puwan’ ngak, ma ma t’ufeg e girdi’ ma ma yul’yul’ ngorad.” Ba adag Got ni nge n’ag fan e oloboch ko girdi’ nge kireb rorad, machane dabi siyeg i gechignag e piin ni bay rogon ni ngan gechignagrad.—Exodus 34:6, 7.
6. Uw rogon ni ma ngongol Jehovah ngak e pi bitir rok u fayleng?
6 Nap’an ni gad ra fl’eg i lemnag ko uw rogon ni ma ngongol Jehovah u rogon nib yal’uw ma susun ndabda lemnaged ni ir reb e tapuf oloboch nib gel e thin rok, ma ke mus ni ba adag ni nge gechignag e piin ni kar rin’ed ban’en nib kireb. Danga’ ya susun ni ngad lemnaged ni ir ba matam ni ma t’ufegdad mab mudugil e thin rok ma gubin ngiyal’ ni ma ngongol ngak e bitir rok u rogon nib fel’. Yog Isaiah ni profet ni gaar: “O Jehovah, e Chitamangimad gur.” (Isaiah 64:8) Ma Jehovah e bod rogon ba Matam nib yal’uw mab mat’aw mab thebthebel rogon ni be par nib mudugil ko tin nib mat’aw nge rogon ni ma runguy e bitir rok u fayleng, ya ba t’uf rorad e ayuw rok ma ba t’uf ni ngan n’ag fan rorad ni bochan ni yad ba magawon ma yad mmeewar.—Psalm 103:6, 10, 13.
Ngan Tamilangnag ko Mang e Yal’uw
7. (a) Mang e gad be fil u morngaagen e yal’uw ni yib rok Got ko thin ko Isaiah ni profet? (b) Mang e rin’ Jesus ni nge fil ngak e pi nam u morngaagen e tin nib yal’uw?
7 Rogon ni ma ngongol Jehovah nib yal’uw u fithik’ e runguy e kan tamilangnag ko ngiyal’’ ni yib fare Messiah. I fil Jesus ko girdi’ e ngongol nib yal’uw me ngongol nib puluw ngay ma arrogon ni yiiynag Isaiah ni profet. Rogon e ngongol nib yal’uw nib puluw u wan’ Got e ngan gol ngak e piin ni kar gafgowgad ni gowa kan yit’yit’ dakenrad. Ma aram e gathi dabiyog ni ngar sulod nga rogon. Yib Jesus ni “tapigpig” rok Jehovah nga fayleng ni nge “tamilangnag ngak e pi nam” e ngongol rok Jehovah nib yal’uw. Ke rin’ e re n’em ya ke ngongol ni be dag e kanawo’ ni be tamilangnag e ngongol nib yal’uw nib puluw ngak Got. Jesus e ir fare “maachalben e gek’iy nib mat’aw” ni yib rok David ni Pilung, ma ba adag ni nge ‘gay e tin nib yal’uw ban’en me rin’ e tin nib mat’aw.’—Isaiah 16:5; 42:1-4; Matthew 12:18-21; Jeremiah 33:14, 15.
8. Mang fan ni de tamilang e tin riyul’ e ngongol nib yal’uw nge mat’aw u nap’an e bin som’on e chibog?
8 Nap’an e bin som’on e chibog C.E ma rib t’uf ni ngan tamilangnag e ngongol nib yal’uw ni yib rok Jehovah. Pi piilal nu Jew nge pi tayugang ko teliw—ni fapi scribe nge Farise, nge yugu boch e girdi’—e kar ngongolgad u rogon nde puluw ko ngongol nib yal’uw nge mat’aw. Ma wenegan ni yib riy e ke lemnag e girdi’ ni dabiyog ni ngar tawgad ko dodow ko tin nib mat’aw ban’en u rogon ni ba adag Got ya de yog rorad ni ngar tawgad ko pi n’en ni yog e pi scribe nge Farise. (Matthew 23:4; Luke 11:46) I dag Jesus ni gathi aram rogon. Ya ke mel’eg e pi gachalpen u fithik’ e pi girdi’ nem ni gathi yad e piin nib tolang, me fil ngorad e pi motochiyel rok Got nib mat’aw.—Matthew 9:36; 11:28-30.
9, 10. (a) Uw rogon ni guy e pi tamachib nge pi Farise rogon ni ngar pared nib mat’aw? (b) Uw rogon ma mang fan ni ke tamilangnag Jesus nib m’ay fan e pi n’en ni rin’ e pi tamachib nge pi Farise?
9 Ma fapi Farise e kar guyed rogon ni ngar lingagilgad ni yad e piin “mat’aw” ya ur meybilgad ni ngan guyrad ma ur pied e salpiy ni ayuw ni fan e ngan guyrad. (Matthew 6:1-6) Ku ur guyed rogon ni nge lingagil ni yad ba mat’aw ya ur folgad ko boor e motochiyel—ni yad e kar sunmiyed. Bochan e re n’em ma kar “paged e tin nib yal’uw nge rogon ni nge t’uf Got rorad.” (Luke 11:42) U wuru’ e be m’ug riy ni yad ba mat’aw, machane ‘lanin’rad e dariy fan e motochiyel,’ ara tin nib mat’aw. (Matthew 23:28) Ere dar nanged fan morngaagen e tin nib mat’aw rok Got.
10 Aram fan ni yog Jesus ngak pi gachalpen ni gaar: “Rayog ni ngam marod ko gagiyeg nu tharmiy ni ke mus ni faanra kab gel rogon e yul’yul’ ni gimed ma rin’ ko tin nib mat’aw rok e piin ni tamachib ko Motochiyel nge pi Farise.” (Matthew 5:20) Rib gel e thil u thilin rogon e tin nib mat’aw ban’en ni ngongliy Jesus nge fapi tamachib ko motochiyel nge pi Farise ni ba gel lanin’rad ma yad ba mat’aw u wan’rad ma aram fan ni boor e maluag thin rorad.
Rogon e Yal’uw rok Got nib Thil ko Yal’uw ni Kan Kirebnag
11. (a) Mang fan ni deeriy e pi Farise Jesus u morngaagen ni ngan golnag e girdi’ ko chirofen ni Sabbath? (b) Mang e ke tamilangnag Jesus ko fulweg ni pi’?
11 Nap’an ni ke machib u Galilee ko duw ni 31 C.E., me yan Jesus nga lan reb i tafen e muulung me guy ba moon ni ke marwoth baraba’ i pa’. Aram chirofen ni Sabbath, ere fith e pi Farise ngak Jesus ni gaar: “Ba togopuluw ko motochiyel rodad ni ngan golnag e liliy ko chirofen ni sabbath fa?” Deer rorad e tamilangnag ni dar runguyed e re moon nem nib gafgow, ya yad ba adag ni ngar koled Jesus. Ere kari kireban’ Jesus ngorad nga farad gelan’ nga fithik’ e balyang! Ma aram me fith reb e deer ngak fapi Farise ni gaar: “Mmat’aw ko motochiyel rodad ni ngan rin’ ban’en nib fel’ ko chirofen ni sabbath fa?” Ma dar pied e fulweg ngak ma aram me pi’ Jesus e fulweg ko deer rok me fithrad ko faan mang e ba’ ba saf rok bagayad me mul nga lan ba low nib toar ko chirofen ni sabbath, ma gathi ra yan i fek nge chuweg u lan ba low.b Me yog Jesus e pi thin ney nib puluw ni gaar: “Ma ba girdi’ e kab baga’ fan ngak ba saf! Ere motochiyel rodad e ra pagdad ni ngad ayuwegned be’ ko chirofen ni sabbath.” Susun ndabni pag e yalen ko girdi’ nge kirebnag e ngongol nib yal’uw ni yib rok Got. Ke tamilangnag Jesus e re n’em nge mu’ me golnag baraba’ i pa’ fare moon.—Matthew 12:9-13; Mark 3:1-5.
12, 13. (a) Uw rogon ni ngongol Jesus nib math keru’ ko pi tamachib nge pi Farise me dag ni ba adag ni ayuweg e piin ta denen? (b) Mang e ba thil riy ko yal’uw ni yib rok Got nge be’ ni be mat’awnag ir?
12 Fapi Farise e dar runguyed e piin nib m’ar, maku dar lemnaged e piin nib gafgow ko tirok Got ban’en. Ya ke kireb u rogon e ngongol nib mat’aw u wan’rad ma aram mu ur fanenikayed e piin tamokun tax nge piin tadenen. (John 7:49) Machane, boor e pi girdi’ nem e ur folgad ko machib ni tay Jesus, ya kar guyed ni ri ba adag ni nge ayuwegrad ma gathi nge turguy e kireb rorad. (Matthew 21:31; Luke 15:1) Machane i dariy fannag fapi Farise e athamgil ni tay Jesus ni nge ayuweg e girdi’ nib gafgow ko tirok Got ban’en. Mar tababgad ko nonnon ni be lungurad: “Re moon ney e ba adag daken e piin ndabuy dakenrad u lan binaw ni mus ko abich ni ma un ngorad ngay.” (Luke 15:2) Me pi’ Jesus e fulweg ngorad me weliy e fanathin u morngaagen e saf. Bod rogon e tachugol saf ni ke falfalan’ ni ke pirieg reb e saf rok ni ke sor nga bang, maku aram rogon e pi engel u tharmiy ni yad ba falfalan’ ni bochan taareb e tadenen ni ke pi’ keru’ ko kireb ni be ngongliy. (Luke 15:3-7) Meri falfalan’ Jesus u nap’an ni ke ayuweg Zakeus ni nge pi’ keru’ ko kireb ni ke ngongliy. I gaar: “En ni Fak e girdi’ e ke yib ni nge gay ma nge thapeg ngak Got e piin ni kar maloggad.”—Luke 19:8-10.
13 Pi n’en ney ni buch e ke tamilangnag e ngongol nib yal’uw ni yib rok Got ni ma guy rogon ni ngan ayuwegey min golnagey nib thil ko ngongol ni be’ e be mat’awnag ir, ni be guy rogon ni nge tolangnag boch e girdi’ ma nge sobut’nag boch. Yalen ni sum ko pi tamachib ko motochiyel nge pi Farise e ke n’igin ni nge tolangnagan’rad mi yad lemnag ni baga’ farad, machane yog Jesus ni kar paged e “tin ri baga’ fan ni be yog e Motochiyel ni bod e mat’aw nge runguy nge yul’yul’.” (Matthew 23:23) Ngad folwokgad rok Jesus ma ngad ngongolgad u rogon nib yal’uw ko urngin ban’en ni gad ma rin’ ma ngad ayuwgad ndabda pared ni gad mat’aw u wan’dad.
14. Uw rogon ni tamilangnag reb e maangang ni ngongliy Jesus ni yal’uw ni yib rok Got e ma ngongol u puluwon rarogon e girdi’?
14 I siyeg Jesus fapi motochiyel ni sum rok e pi Farise machane ke fol ko Motochiyel rok Moses. (Matthew 5:17, 18) Ma de pag ir ni nge fol ko pi Motochiyel nem nib mat’aw ni kaygi elmirin ya aram e ke pag rogon. Reb e ppin ni boor ko 12 e duw ni ke m’ar ni molul e ke math nga taban e mad rok Jesus ma aram me gol ko m’ar rok, ma aram me yog Jesus ngak ni gaar: “Fakag, michan’ rom ngak Got e ke golnigem. Mman ni ke pagan’um.” (Luke 8:43-48) N’en ni yog Jesus u fithik’ e runguy e be dag ni ke ngongliy e tin nib yal’uw u puluwon rarogon e re ppin nem. Ya de klin e re ppin nem ma rogon ni yog fare Motochiyel rok Moses ma susun ndabi par u fithik’ e girdi’ me ere be th’ab fare motochiyel, machane bochan e michan’ rok ma kan taw’athnag.—Levitikus 15:25-27; mu taarebnag Roma 9:30-33.
Ngongol nib Mat’aw e Fan ko Urngin e Girdi’
15, 16. (a) Mang e gad be fil u morngaagen e tin nib yal’uw ko fanathin rok Jesus u morngaagen facha’ nu Samaria? (b) Mang fan ni susun ni ngad siyeged i mang be’ nib “mat’aw ni kaygi pag rogon”?
15 I tamilangnag Jesus ni ngongol nib mat’aw e bang ko runguy me skulnag pi gachalpen ni susun ni ngan ngongliy e ngongol nib mat’aw ngak urngin e girdi’. Ke m’agan’ Jehovah ngay ni nge ‘fek e tin nib yal’uw i yib ngak urngin e nam.’ (Isaiah 42:1) Aram e n’en ni tamilangnag Jesus ko reb e fanathin rok nib gilbuguwan, ni morngaagen facha’ nu Samaria. Ke yog e re fanathin nem ya fith reb e moon e deer ngak ni ir be’ ni tamachib ko Motochiyel ma “ba adag ni nge yan i par ni ir be’ nib mat’aw.” Ere fith ni gaar: “Mini’ e en ni ir e mmigid ngog?” ya ba adag ni ngan nog ni ke mus ni piyu Jew e thingari t’uf rok. Ma facha’ nu Samaria ko fanathin rok Jesus e ke ngongliy e ngongol nib mat’aw ni yib rok Got ya ke m’agan’ ngay ni nge pi’ e tayim rok nge salpiy rok ni nge ayuweg be’ nu yugu reb e nam. I museg Jesus e re fanathin nem ko pi thin ney ni yog ngak fare tamachib ni gaar: “Mman ma ga rin’ ni aram rogon.” (Luke 10:25-37) Ku arrogon gadad ni faanra gad ra rin’ e tin nib fel’ ngak urngin e girdi’ ndemtrug raen dowrad ara nam rorad, ma aram e gad be folwok rok Got u rogon e ngongol nib yal’uw.—Acts 10:34, 35.
16 Machane kanawo’ ni tay e pi tamachib nge pi Farise e ma pugurannag ngodad ni faanra ngad ngongliyed e ngongol nib yal’uw ni bod Got ma susun ndabda pared nib “mat’aw nib pag rogon.” (Eklesiastes 7:16) Faanra ga ra guy rogon ni nge guy e girdi’ ni gab be’ nib mat’aw fa ngam ga’ nag fan e motochiyel ko girdi’ ma aram e dabi felan’ Got ngom.—Matthew 6:1.
17. Mang fan ni baga’ fan ni ngad rin’ed e tin nib yal’uw u rogon ni ba adag Got?
17 I tamilangnag Jesus ngak e pi nam rogon e ngongol nib yal’uw ni yib rok Got ni bochan ni nge urngin pi gachalpen ni ngar filed rogon e re felngin ney. Mang fan ni ri baga’ fan e re n’em? Be yog e Bible ngodad ni ngad “folgad rok Got,” ma kanawo’ rok Got e ba yal’uw. (Efesus 5:1) Ku aram rogon Mikah 6:8 e be weliy ni ba t’uf rok Jehovah ni ngad “rin’ed e tin nib yal’uw” ma gad yan Got u taabang. Miki yog Zefaniah 2:2, 3 ni faanra gad ba adag ni ngad pared nib mith ko rofen ni damuwmuw rok Jehovah, ma thingarda “gayed e tin nib mat’aw” u m’on nra taw ko chirofen nem.
18. Mang boch e deer ni ran pi’ e fulweg riy ko bin migid e article?
18 Ngiyal’ ney nib gel e gafgow riy e “ereray e re ngiyal’” ni ngan rin’ e tin nib yal’uw. (2 Korinth 6:2) Rayog ni nge mich u wan’dad ni ra taw’athnagdad Jehovah nfaanra gad ra bod Job ma gad ‘munmad ko mat’aw’ ma ‘tin nib yal’uw e ra mang thal ni wuru’ e mad rodad.’ (Job 29:14) Uw rogon ma michan’ rodad ngak Jehovah ni nge rin’ e tin nib mat’aw e ra ayuwegdad ngad sapgad nga m’on ni ke pagan’dad? Maku uw rogon ni ma ayuwegdad e ngongol nib yal’uw rogon nib spiritual? (2 Peter 3:13) Bin migid e article e ra pi’ e fulweg ko pi deer ney.
[Boch e Thin nra Tamilangnag Murung’agens]
a U lan e Bin ni Hebrew e M’ag ko Bible e kan fanay dalip e thin. Reb e (mish·patʹ) ma yibe piliyeg ni “yal’uw.” Ma fa l’agruw ni ka bay e (tseʹdheq nge fa bin nib peth ngay e tsedha·qahʹ) e kan piliyeg ni “mat’aw.” Fare bugithin nu Greek ni “mat’aw” (di·kai·o·syʹne) e ma sor fan ko “yibe par nib mat’aw ara ba yal’uw.”
b Rib puluw e fanathin ni weliy Jesus ni bochan fare motochiyel ko piyu Jew ni be yog ni rayog ni ngan ayuweg ba gamanman ni ke magawon ko chirofen ni Sabbath. Immoy yugu ba ngiyal’ ni kan maluagthinnag e re n’ey, ko ba puluw ko motochiyel ni ngan golnag e liliy ko chirofen ni Sabbath.—Luke 13:10-17; 14:1-6; John 9:13-16.
Rayog ni Ngam Weliy?
◻ Mang fan fare thin ni yal’uw ni yib rok Got?
◻ Uw rogon ni fil Jesus e tin nib yal’uw ngak e pi nam?
◻ Mang fan ni ke kireb e ngongol nib mat’aw ko pi Farise?
◻ Mang fan nib t’uf rodad ni ngad rin’ed e tin nib yal’uw?
[Sasing ko page 24]
I tamilangnag Jesus ko uw rogon ga’ngin e yal’uw ni yib rok Got