Briyul’ Nrayog Ni Ngan Par Ndariy N’umngin Nap’an?

“Tamachib, mang e re n’en nib fel’ nthingar gu rin’ me yog e yafos ndariy n’umngin nap’an ngog?”​—MATTHEW 19:16.

1. Mang e rayog ni ngan nog u murung’agen n’umngin nap’an e yafos ko girdi’?

XERXES I, ni Pilung nu Persia ni kan pining Ahasuerus u lan e Bible, e ke yan ni nge yaliy e pi salthaw rok u m’on ni kar uned ko mahl ko duw ni 480 B.C.E. (Esther 1:1, 2) Ma rogon ni yog Herodotus ni be ni ma fil e chep nu Greek e re pilung nem e ke yib e lu’ u owchen u nap’an ni be guy e pi salthaw rok. Mang fan? I gaar Xerxes: “Rib gel e kireban’ug ya gu be lemnag rogon n’umngin nap’an e yafos ko girdi’. Ya urngin e pi pumoon ney ma dariy bagayad e ra moy nib fos raay e duw nga m’on.” Ku arrogom ma sana kam lemnag rogon fene ngoch n’umngin nap’an e yafos ko girdi’ ma dariy be’ ni ba adag ni nge pillibthir, nge m’ar, me yim’. Yigi fel’ fithik’ i dowdad ma da pared nib falfalan’ ma dabda pillibthirgad!​—Job 14:1, 2.

2. Mang e ke l’agan’ e girdi’ ngay ma mang fan?

² Kan weliy e thin u lan fare babyor ni The New York Times Magazine ko September 28, 1997, ni “Yad Ba Adag ni Ngar Pared nib Fas.” Kan weliy e thin ku be’ ni ke gaar: “Kari mich u wan’ug ni rayog ni ngad manged e tin som’on e girdi’ ni ra par ndariy n’umngin nap’an”! Sana ku arrogom ni ke mich u wan’um ni rayog e yafos ni manemus ko girdi’. Ma sana ga be lemnag ni arram rogon ya be micheg e Bible ni rayog ni ngad pared ni manemus u roy u fayleng. (Psalm 37:29; Revelation 21:3, 4) Machane boch e girdi’ e ke micha’rad ni rayog ni ngan par ni manemus ni bochan yugu boch ban’en ndariy ko Bible. Ngad lemnaged boch e pi n’en ney ma ra ayuwegdad nge mich u wan’dad ni ri rayog e yafos ndariy n’umngin nap’an.

Kan Ngongliydad ni Ngad Pared ni Manemus

3, 4. (a) Mang fan ni ke mich u wan’ boch e girdi’ ni susun ni ngad pared ndariy n’umngin nap’an? (b) Mang e yog David u murung’agen rogon ni sum?

³ Reb i fan ni ma lemnag e girdi’ ni rayog ni ngad pared ni manemus ya bochan rarogon dowdad fene fel’ ni kan ngongliy. Susun, ri ba maang’ang u rogon ni kan ngongliydad u yin chitingidad. Be’ ni ma yog e thin u murung’agen e pillibthir iyan e ke gaar: “Tomren ni kan ngongliy e maang’ang ni kan diyennagdad, min gargelnagdad, ma kad ilalgad, ma aram e dan n’igin ni nge ul’ul’ iyan e pi maang’ang nem ni fan ni nguud pared Arrogon, ga ra lemnag rogon fene fel’ ni kan ngongliydad ma aram me sum e deer ni Mang fan ni thingarda m’ad?

⁴ Bokum biyu’ e duw faram me lemnag David e pi maang’ang nem, ni yugu aram rogon ni de yog ni nge guy lan e yin ni bod rogon nrayog ko pi scientist ko ngiyal’ ney. I fl’eg i lemnag David u rogon ni kan sunmiy me yoloy ni kan ‘chamey u yal rok e chitingin.’ Miki gaar ni ngiyal’ nem ma ‘kan sunmeg e booy rok.’ Me weliy u murung’agen rogon ni sum e “yil” rok u nap’an ni “be ilal u yal ndariy be’ ni be guy.” Miki weliy David u murung’agen nap’an ni immoy ni ir e “embryo” ara bod e awoch me gaar: “Pi rra ni kam sunumiy ni fa ngog e gubin ni goo bay u lan e birom e babyor.”​—Psalm 139:13-16.

5. Mang boch e maang’ang nib l’ag ko bitir ni be sum u meyal?

⁵ Dariy ba ke babyor nib riyul’ ni kan yoloy murung’agen rogon ni ran ngongliy David u nap’an ni bay u lan yin e chitingin. Machane nap’an ni ke fl’eg David e lemnag u rogon ni kan fl’eg e “booy” nge “yil” rok, nge yu yang u dowef, ma ke m’ug riy ni gowa kan ngongliy e pi n’en nem ni gowa be fol be’ ko babyor ni ngan ngongliy ban’en​—bod rogon ni “bay u lan e babyor.” Gowa fare cell u lan yin e chitingin e bay e singgil riy nib sug ko babyor ni be yog ko uw rogon ni ngan ngongliy ba girdi’ nib bitir ma pi thin ney e kan afuweg nga reb e cell nge reb ni be sum. Ere be weliy ko fare babyor ni Science World ni ‘ra reb e cell ni bay ko fare embryo ni bay u yin chitingin e bay e babyor riy ni be weliy ko uw rogon i ngan ngongliy.’

6. Mang e mich riy ni kan ngongliydad ni “rib manigil” ni bod ni yog David?

⁶ Kaamu lemnag u murung’agen rogon ni ma maruwel dowdad? Jared Diamond ni ir e biologist e ke gaar: “Ra yan in e rran me sum boch e cell nib biech u fithik’ e yal rodad, ma ra yan l’agruw e pul me sum e pi cell nib biech u tafen e fiiy rodad, ma ra yan aningeg e pul me sum e racha’ nib biech ni red blood cells.” Miki gaar: “Gubin e rran ma goo yibe luf luf dad ma yibe chameydad.” Mang fan e re n’em? Demtrug ko in e duw ni gad ra par​—ni 8 e duw ara 80 ara 800​—ma dowdad e be par nib pagal. I weliy be’ ni ir e scientist ni gaar: “U reb e duw ma sogonapan 98 percent ko fapi atom u fithik’dad e chiney e ran luf me yan yugu boch nga luwan ni ra yib u fithik’dad u daken e nifeng ni gad ma pogofan, nge ggan ni gad ma kay nge garbod ni gad ma unum.” Arrogon, bod rogon David ma “kan ngongliydad u rogon ni rib fel’.”​—Psalm 139:14.

7. Mang e ke lemnag boch e girdi’ ni bochan e kar guyed rogon ni kan ngongliy dowdad?

⁷ Bochan rogon ni kan ngongliy dowdad me yob be’ ni ma fil u murung’agen e pillibthir iyan ni gaar: “De gagiyel ko mang fan ni yibe pillibthir iyan.” Ya be m’ug riy ni susun ni ngad pared ndariy n’umngin nap’an. Ma aram fan ni be guy e girdi’ rogon ni ngar pared ni manemus u daken e technology. De n’uw nap’an faram me yoloy Dr. Alvin Silverstein e babyor ni Conquest of Death me gaar riy: “Gad ra pithig fan e yafos. Gad ra nang . . . ko mang fan ni gad ma pillibthir iyan.” Ma mang wenegan nra yib riy? Ke weliy ni gaar: “Ma aram e dakuriy e girdi’ nib ‘pillibthir’ ya gad ra nang ko uw rogon ni ngan gel ko yam’ ma aram e rayog ni ngan par nib pagal ni dariy n’umngin nap’an.” Faan gad ra lemnag rogon ni fil e science u murung’agen fithik’ i dow ko girdi’, ma aram e ba puluw ni ngan lemnag ni ran taw ko ba ngiyal’ ni rayog ni ngan par ndariy n’umngin nap’an fa? Ka bay reb i fan nib puluw ni ngan lemnag ni rayog ni ngan par ni manemus.

Yi Ba Adag ni Ngan Par ni Manemus

8, 9. Mang e ba adag e girdi’ nge yog ngorad kafram iyib ngaray?

⁸ Kaamu guy ni goo yiba adag ni ngan par ni manemus? Reb e togta e ke yoloy e thin u lan e babyor nu German ni be gaar: “Ka nap’an ni sum e girdi’ ma yiba adag ni ngan par ni manemus.” Ma fare babyor ni The New Encyclopædia Britannica e ke weliy u murung’agen e n’en ni ke michan’ e girdi’ nu Europe nkakrom ngay ni gaar: “Girdi’ ni bay mat’awrad e ra par ni manemus u lan e naun ni nib fel’ ni kan chigiy ko gol.” Ma ri boor ban’en ni rin’ e girdi’ ni ngar guyed rogon ni ngar pared ndariy n’umngin nap’an!

⁹ Be weliy fare babyor ni The Encyclopedia Americana ni 2,000 e duw faram u China ma “pi pilung nge yugu girdi’ e kar folgad ko pi priest ni Taoist mar digeyed maruwel rorad ma ranod ngar gayed e n’en nra pi’ e yafos ngorad”​—ni aram ban’en ni bod ba alublub ko par nib pagal. Arrogon, u lan in e duw, ma ke mich u wan’ e girdi’ ni faanra yad ra kay ban’en, fa unum mit e ran, ma yad ra par nib pagal.

10. Mang e yibe rin’ e ngiyal’ ney nge yoor e duw ko girdi’?

¹⁰ Maku aram rogon e ngiyal’ ney ni be guy e girdi’ rogon ni ngar pared ni manemus. Yima tay e girdi’ nib m’ar ko ayis. Ya yibe athapeg ni ngan sulweg ko yafos ko ngiyal’ nga m’on ni bay e falay ko re mit i m’ar nem. Ka nog cryonics ko re n’en nem ma ke yog be’ u murung’agen ni gaar: “Faanra gad ra nang ko uw rogon ni ngan golnag urngin mit e m’ar​—nib muun ngay e pillibthir iyan​—ma aram e piin ni ra ‘yim’’ e chiney e rayog ni ngar pared ndariy n’umngin nap’an nga m’on.”

11. Mang fan ni ba adag boch e girdi’ ni ngar pared ni manemus?

¹¹ Mang fan ni ri gad ba adag ni ngad pared ni manemus? Ya ke tay Got e “yafos ndariy n’umngin nap’an nga lanin’dad”? (Eklesiastes 3:11, Revised Standard Version) Aram ban’en ni baga’ fan ni ngan fl’eg i lemnag! Mu lemnag: Mang fan ni gad ba adag ni ngad pared ni manemus​—ndariy n’umngin nap’an​—nfaanra de m’agan’ Got ngay ni nge lebug? Ma rayog ni ngan nog ni ke t’ufegdad Got ya ke sunmiydad ni gad ba adag ni ngad pared ni manemus machane de pag ni nge riyul’ e re n’en nem?​—Psalm 145:16.

Mini’ e Nge Pagan’dad Ngak?

12. Mang e be pagan’ boch e girdi’ ngay ma uw rogon u wan’um?

¹² U uw fa mang e susun ni nge pagan’dad ngay ni nge yog e yafos ni manemus ngodad? Susun ni nge pagan’dad ko llowan’ ko bin 20 nge bin 21 e chibog fa? Kan weliy ko fare babyor ni The New York Times Magazine ko fare article ni “Yad Ba Adag ni Ngar Pared nib Fos” u murung’agen fare “got: ni technology ara llowan’” nge murung’agen rogon ni ke “pagan’ e girdi’ ko pi n’en ni rayog ni nge rin’ e technology ara llowan’.” Ma kan weliy u murung’agen be’ nib llowan’ ni ke “par ni kari pagan’ . . . ko genetic augmentation techniques ni ra munmun ma rayog e re n’em ma ra ayuwegdad ya ran taleg e pillibthir, ma sana ku rayog ni ngan sul ko pagal.” Machane bin riyul’ riy e de yib angin e pi n’en ni fl’eg e girdi’ ya dan taleg e pillibthir iyan, ma dan gel ko yam’.

13. Uw rogon ma rogon e man’ey rodad e be tamilangnag ni kan sunmegdad ni ngad pared ni manemus?

¹³ Ere dabiyog e yafos ni manemus fa? Danga’! Ya bay e kanawo’! Ya rogon fene fel’ e man’ey rodad ni dariy e gin ni ma mus riy ni nge fil ban’en, e be micheg e re n’em. James Watson ni ir e molecular biologist e ke yog u murung’agen e man’ey rodad ni aram e “n’en nth’abi mo’maw ni bay u pal pal th’ib.” Ma Richard Restak ni ir e neurologist e ke gaar: “Dakuriy ban’en u palpal th’ib nib chuchugur ni nge taareb rogon ko man’ey.” Mang fan ni bay e man’ey rodad ni dariy e gin ni ma mus riy e tin nrayog ni nge fil ma dowdad e kan fl’eg ni nge par ni manemus, ni faanra dan ngongliydad ni ngad pared ni manemus?

14. (a) Mang e be yog e piin ni kar yoloyed e thin ko Bible u murung’agen e yafos ko girdi’? (b) Mang fan nsusun ni nge pagan’dad ku Got ma gathi girdi’?

¹⁴ Ere mang thin riyul’ ni thingarda nanged? Bay e An Tasunmiydad nib llowan’ mab gel gelngin ma ke ngongliydad ni ngad pared ndariy n’umngin nap’an? (Job 10:8; Psalm 36:9; 100:3; Malaki 2:10; Acts 17:24, 25) Ere gathi susun ni ngad folgad ko n’en ni yog e Bible ko Psalm ni gaar: “Dab mu pagan’um ngak e piin nib pilung, ara pi fak e girdi’ ya dabiyog ni ngar ayuweged e yafos”? Mang fan ndabni pagan’ ngak e girdi’? Ya be yog ko Psalm ni gaar: “ra yan marchaalen, nge sul ko but’ ma re rran nem e ke m’ay e tafinay rok.” Arrogon, yugu aram rogon ni rayog ko girdi’ ni ngar pared ni manemus, machane dabiyog ni nge taleg e girdi’ e yam’. Ere be yog ko Psalm ni gaar: “Nge felan’ e en . . . ni ke l’agan’ ngak Jehovah ni Got rok.”​—Psalm 146:3-5, New World Translation.

Briyul’ ni Aram e N’en nib M’agan’ Got Ngay fa?

15. Mang e be dag ni ke m’agan’ Got ngay ni ngad pared ni manemus?

¹⁵ Machane sana ga ra fith, Briyul’ ni ke m’agan’ Jehovah ngay ni ngad pared ni dariy n’umngin nap’an fa? Ri arrogon! Bokum yay ni bay ko Thin Rok ni be micheg e re n’em. Be weliy e Bible ni gaar: “Tow’ath rok Got ngodad ndariy puluwon e yafos ndariy n’umngin nap’an.” I yoloy John ni tapigpig rok Got ni gaar: “Ma baaray e n’en ni yog [Got] nra pi’ ngodad, ni aram e yafos ndariy n’umngin nap’an.” Aram fan ni ke fith reb e pumoon ku Jesus ni gaar: “Tamachib, mang e re n’en nib fel’ nthingar gu rin’ me yog e yafos ndariy n’umngin nap’an ngog?” (Roma 6:23; 1 John 2:25; Matthew 19:16) Ma riyul’, ni yoloy apostal Paul u murung’agen e “yafos ndariy n’umngin nap’an ni ir e nge l’agan’uy ngay. I Got nder ma ban e turguy e re yafos ney ndariy n’umngin nap’an ni nge pi’ ngodad ko ngiyal’ ndawori sunumeg e fayleng riy.”​—Titus 1:2.

16. Uw rogon ma ke turguy Got e yafos ni manemus ngodad “ko ngiyal’ ndawori sunumeg e fayleng riy”?

¹⁶ Uw rogon ni ke turguy Got e yafos ndariy n’umngin nap’an “ko ngiyal’ ndawori sunumeg e fayleng riy”? Boch e girdi’ e ma lemnag ni be yog apostal Paul ni ke m’agan’ Got ngay ni ra par e girdi’ ni manemus u m’on ni ke sunumiy e gal nsom’on e girdi’ ni Adam nge Efa. Machane faanra be weliy Paul u murung’agen ba ngiyal’ u tomren ni kan sunumeg e girdi’, ma nap’an ni ke yog Jehovah e n’en nke m’agan’ ngay, ma kab tamilang ni ke m’agan’ Got ngay ni nge par e girdi’ ndariy n’umngin nap’an.

17. Mang fan ni kan chuweg Adam nge Efa u Eden, ma mang fan ni kan tay e kerubim ngaram?

¹⁷ Be weliy e Bible ni u lan fare milay’ nu Eden me gagiyegnag Jehovah Got “nge tugul . . . fare ke gek’iy ni ma tamilangnag an’uy ko tin nib fel’ nge tin nib kireb.” Fan ni ke chuweg Got Adam ko fare milay’ ya nge dabi “kay wom’engin fare ke gek’iy ni ma pi’ e yafos, ya ra par ni dab ki yim’”​—biid! Tomren ni ke chuweg Jehovah Adam nge Efa u Eden “me fek e kerubim nge bangi sayden ni be daramram ni urngin yang ni be chel ngay, nge ta’ e girdi’ u urel nge dabi chugur be’ ko fare gek’iy ni ma pi’ e yafos.”​—Genesis 2:9; 3:22-24.

18. (a) Faan mang e kay Adam nge Efa wom’engin e gek’iy ni ma pi’ e yafos ma mang e rayog ngorow? (b) Mang e be yip’ fan ni ngan kay wom’engin e re gek’iy nem?

¹⁸ Faanra kan pag Adam nge Efa ni ngar kew wom’engin e re ke gek’iy nem ko yafos, ma mang e rayog ngorow? Yow ra par ni manemus u Paradis! Yog be’ ni ma fil e Bible ni gaar: “Fare ke gek’iy ni ma pi’ e yafos e bay felngin ara falay riy ni ra ayuweg e girdi’ ngar pared ndabra pillibthirgad iyan ngar m’ad.” Miki gaar ni “immoy e falay ko woldug u lan fare milay’ ni rayog ni nge n’igin ndabni pillibthir.” Machane de yog e Bible ni bay e falay ko re gek’iy nem ni ma pi’ e yafos. Ya be yip’ fan e n’en ni ke micheg Got ni rayog e yafos ni manemus ko en nran pag ni nge koy wom’engin.​—Revelation 2:7.

De Thiliyeg Got e N’en nke M’agan’ Ngay

19. Mang fan ni yim’ Adam, ma mang fan ni gad ma yim’ ni gad pi fak?

¹⁹ Faani denen Adam me mul e yafos ni manemus u pa’ maku arrogon pi fak ni daworni diyennagrad. (Genesis 2:17) Nap’an ni de fol rok Got me mang be’ ni tadenen, maku daki flont, ma bay thibngin. Ka aram ma be sor iyan ko yam’. Ya be weliy e Bible ni, “puluwon e denen e yam’.” (Roma 6:23) Maku arrogon pi fak Adam ni dar flontgad ni yad be sor iyan ko yam’ ma gathi yafos ni manemus. Be weliy e Bible ni gaar: “Denen e yib nga fayleng u daken taabe’ [Adam], ma denen ni ngongliy e fek e yam’ i yib. Wenegan ni yib e af e yam’ ngak urngin e girdi’ nu fayleng, ni bochan e urngin e girdi’ ni ngongliy e denen.”​—Roma 5:12.

20. Mang e be tamilangnag ni susun ni nge par e girdi’ ndariy n’umngin nap’an u fayleng?

²⁰ Machane faan mang e de denen Adam? Faan mang e gath de fol rok Got ma aram e kan pag ni nge kay wom’engin e gek’iy ni ma pi’ e yafos? Ra par ni dariy n’umngin nap’an u uw? U tharmiy? Danga’! De yog Got ni ra yan Adam nga tharmiy. Ya kan pi’ e maruwel ngak u fayleng. Be weliy e Bible ni gaar: “Me gagiyegnag [Jehovah Got] urngin mit e gek’iy nge tugul nib fel’ yaan ma be k’uf nib fel’ wom’engin,” miki gaar: “Me fek [Jehovah Got] fare girdi’ nge ta’ nga fithik’ fare woldug nu Eden ni ir e ngi i ayuweg ma be matanagiy.” (Genesis 2:9, 15) Tomren ni kan sunmiy Efa nge mang leengin Adam, ma kan pi’ boch e maruwel ngorow u fayleng. I gaar Got ngorow: “Mu diyengow nge yoor pi fakmew, nge wer e piin ni owchemew nga gubin yang u fayleng ngar pired riy mi yad suwey. Nggu ta’mew ni gimew e ngam suweyew e nig, nge arche’, nge urngin e gamanman ni maloboch, ni tin ni baga’ nge tin ni ba achig.”​—Genesis 1:28.

21. Mang boch ban’en ni bay nga m’on rok Adam nge Efa?

²¹ Mu lemnag e n’en ni bay nga m’on rok Adam nge Efa! Yow ra diyennag e bitir nib flont ni pumoon nge ppin mar pared u Paradis u fayleng. Ma nap’an ni be ilal iyan pi fakrow, ma yad ra un i diyennag e bitir me yoor e piin ni owcherad ma yad ra maruwel u fithik’ e falfalan’ u Paradis. Ma ra par urngin e gamanman u tan pa’rad, ma ra par e girdi’ nib gapas lanin’rad. Mu lemnag e falfalan’ ni ngan ga’nag fare milay’ nu Eden me munmun ma fayleng ni polo’ e ra paradis! Ga ra falfalan’ ni gimed pi fakam u lan e fayleng nib fel’ yaan, ma dariy be’ nra pillibthir iyan me yim’? Mu pag gum’erchaem nge pi’ e fulweg ko re deer nem.

22. Mang fan nrayog ni nge mich u wan’dad ni de thiliyeg Got e n’en nke m’agan’ ngay ko re fayleng ney?

²² Ere nap’an ni denen Adam nge Efa ma kan chuwegrow u Eden, ma aram me thiliyeg Got e n’en nke m’agan’ ngay ni nge par e girdi’ ni manemus u Paradis u fayleng fa? Ri danga’! Ya faanra rin’ Got e re n’em ma aram e be yog ni de yog rok ni nge lebuguy e n’en nke m’agan’ ngay ko som’on. Rayog ni nge mich u wan’dad ni ma rin’ Got e n’en nke yog nra rin’, ni bod ni be yog ni gaar: “Ku aram rogon e thin ni ma yib u l’ugunag, ndabiyog ni nge dabi rin’ e tin ni ke m’ay i lemnag rog; ya ra rin’ urngin ban’en ni kug l’og ni nge rin’.”​—Isaiah 55:11.

23. (a) Mang e be micheg ni ke m’agan’ Got ngay ni ra par e piin ni yad mat’aw ni dariy n’umngin nap’an u fayleng? (b) Mang e gad ra weliy ni migid?

²³ Be tamilangnag e Bible ni de thil e n’en nke m’agan’ Got ngay ni fan ko re fayleng ney ya be micheg Got ni gaar: “Piin ni yad mat’aw e bay ra pired u daken e [fayleng] u fithik’ e gapas, me par ni taferad ni dariy n’umngin nap’an.” Mus ni Jesus Kristus ma nap’an ni ke pi’ fare welthin u daken fare Burey me yog ni piin ni yad sumunguy e ra tafenay e fayleng. (Psalm 37:29; Matthew 5:5) Machane, uw rogon nrayog e yafos ni manemus ngodad, ma mang e thingarda rin’ed nge yog ni ngad uned ko falfalan’ ko yafos ni aram rogon? Aram e n’en nran weliy ko bin migid e thin.

Uw Rogon ni Ga Ra Fulweg?

◻ Mang fan ni ma lemnag e girdi’ ni rayog ni ngad pared ndariy n’umngin nap’an?

◻ Mang e mich riy ni kan sunmegdad ni ngad pared ni manemus?

◻ Som’on ko tabolngin ma mang e ke m’agan’ Got ngay ko girdi’ nge re fayleng ney?

◻ Mang fan nrayog ni nge mich u wan’dad ni ra lebuguy Got e n’en nke m’agan’ ngay ko som’on ko tabolngin?