Uw Rogon Ma Rayog Ni Ngam Dugliy Ban’en u Fithik’ e Gonop?

“BE’ NIB gonop e ra motoyil me yog ni fek boch e fonow,” aray rogon ni yog Solomon, ni pilung nu Israel kakrom. Oren i gadad e ba’ yu ngiyal’ ni bayi n’en ma gad dugliy ban’en ni de fel’ rogon ni bochan ni dad paged ni ngad motoyilgad ko fonow rok boch e girdi’.​—Proverbs 1:5.

Pi thin rok Solomon nem e tomur riy min yoloy nga lan fare Bible, ni ba chagil ko fa “dalip i biyu’ i fonow” ni ke fal’eg. (1 Kings 4:32) Rayog ni ngeb felngin ngodad ni ngad nanged ma gad fal’eg i lemnag e pi thin rok nem nib gonop fa? Arrogon. Ra ayuwegdad ni “ngan nang e gonop nge fonow, min nang fan e thin nib toar fan, ma rayog e fonow ni ma pi’ e tamilangan’, nge ngongol nib mat’aw nge gelngin ni ngan dugliy ban’en nge tin ba yal’uw.” (Proverbs 1:2, 3) Ngad weliyed lal i kenggin e fonow nu Bible ni rayog ni ayuwegdad nguud dugliyed ban’en u fithik’ e gonop.

Mu Lemnag e Tin ni ba’ Angin nib N’uw Nap’an

Boch ban’en ni yima dugliy e ba’ angin nib ga’ fan. Arfan, ni ngan gay rogon ni nge mudugil lanin’uy u m’on ko mang angin ni ra yib. Mu kol ayuw ya ri pag feni fel’ yaan fare n’en nib ngoch nap’an felngin ni ra yib ngom nge ning owchem ko tin nib kireb nib n’uw nap’an angin ni ra yib riy ngom. Be ginangey e Proverb 22:3 ni gaar, “Be’ nib gonop e ra guy e oloboch ni be yib me pilo’ riy, machane piin nib balyang e darir pilo’gad riy me yan i tomur mi yad kolngan’rad.”

Sana ra ayuwegey nib gel ni yira yoloy nga babyor ko mang angin ni ra yib nib ngoch nap’an nge angin ni ra yib nib n’uw nap’an. Angin ni ra yib nib ngoch nap’an ni ngan mel’eg reb e maruwel e sana ba fel’ puluwon ma ba falfalan’ e maruwel riy. Machane rayog ni pi n’en ni angin ni ra par nib n’uw nap’an e ba maun ngay ni nge yog ba maruwel ni dariy angin ngom ko gabul nge langlath? Gathi sana rayog ni munmun ma ra t’uf ni ngan pi’em ngam man nga bang, ni sana ngam orel ko pi fager rom ara tabinaw rom? Gathi sana ra chuchugur nagem ko gin bay e riya’ riy ara sana ra par ni dakir fel’ u wan’um ma ke pag rogon ni kam kankanan’? Mu fal’eg i lemnag e tinib ga’ fan, nge tin dariy fan ma ga lemnag ko bin ngan e th’abi ga’ fan.

Ngan Fanay e Tayim nib Gaman

Ngan gur ngan dugliy boch ban’en e ba mom ni ra yib i m’ug ni de gonop. Proverbs 21:5 (New World Translation) e be ginangey ni gaar: “Tin be lemnag e en ta maruwel ni bayi rin’ e ra aw ni ri ba’ angin, machane urngin e girdi’ ni ma rin’ ban’en u fithik’ e gurgur e bayi gafgow.” Ni bod rogon, ni piin ni fel’ yangaren ni bay i n’en mar lemnaged ni yad baadag be’ ma thingar dabra gurgad ngar dugliyed e mabgol. Ya faanra danga’, ma sana yad ra pirieg fene riyul e n’en ni yog William Congreve, ni ba English playwright u tabolngin e bin 18 e chibog, ni gaar: “Mabgol ni papey, e rayog ni ngad pared nib n’uw nap’an ni kad kalgadngan’ ko n’en ni kad rin’ed.”

Machane, ngan fanay e tayim nib gaman e dab ni oloboch riy ko ngan adbey e tayim. Boch ban’en ni ngan dugliy nib ga’ fan e ba t’uf ni ngan gonopiy ngan rin’ nib pey nrogon ni rayog ni ngan rin’. Ra ngan ta’ nge n’uw nap’an ni dariy fan ma rayog ni nge mul fare n’en nib ga’ fan u pa’dad ara pa’ boch e girdi’. Ngan sagaalnag i dugliy ban’en ma aram reb e n’en ni kan dugliy​—ni sana dariy e gonop riy.

Mu Motoyil ko Fonow

Bochan ni dariy l’agruw mit i ban’en ni ri taareb rogon, ma l’agruw ni’ e sana dabiyog ni ngari gubin ngiyal’ muur dugliyew ban’en ni ri taareb rogon u nap’an ni yow ra pirieg e magawon nib taareb rogon. Demtrug rogon, ma kub ayuw nib ga’ ni ngan motoyil nga rogon e n’en ni ke dugliy boch e girdi’ u rogon ban’en ni ku taareb rogon ko n’en ni ke buch rodad. Ngam fithrad ko uw rogon u wan’rad e chiney e n’en kar dugliyed. Ni bod rogon, ni ngan mel’eg reb e maruwel, mu fith e piin baaram ni yad be maruwel ko biney e maruwel nga rogned ngom felngin nge kirebun. Ma mang e n’en ni kar pirieged ni felngin e n’en ni kar mel’eged, nge mang e n’en ni gathi rib fel’ riy ara ra buch ni ra yib e riya’ riy?

“Dabi yib angin e n’en kan lemnag ni faanra dariy e puruy,” kan ginangdad nni gaar, “machane ra yoor e piin ni be fonow ma rayog nni mu’nag ban’en.” (Proverbs 15:22, NW) Arrogon, nap’an ni ra ud gayed e fonow ma gad be fil ban’en ko tini ke nang boch e girdi’ fan, ma ngada rin’ed ni aram rogon ni ri gadad manang ni gadad rodad e thingarda dugliyed rogon ko tomur maku gadad e ba mil fan ngodad urngin e tin ra buch ni angin.​—Galatia 6:4, 5.

Mu Tiyan’um Ma Ga Lek e Nangan nib Fel’ Rogon ni Kan Skulnag

Nangan rodad e rayog ni ayuwegdad ni ngaud dugliyed boch ban’en nib m’ag ko pi kenggin e motochiyel ni kad mel’eg ni ir e ngad m’aged e yafas rodad ngay. Be’ ni Kristiano, e aray fan ni ngan skulnag e nangan ni nge m’ag ko pi n’en ni ma lemnag Got. (Roma 2:14, 15) Thin rok Got e be yog ngodad ni be gaar: “Nguum lemnag Somol u fithik’ urngin ban’en ni ga be rin’, me dag ngom e bin ni mat’aw e kanawo’.” (Proverbs 3:6) Riyul’, ya bay boch ban’en ni ra l’agruw ni’​—ni ra bagayow ma kan skulnag e nangan rok—​ma rayog ni nge tomur riy ma ba thil rogon e lem rorow ma aram e kub thil rogon i dugliy ban’en rorow.

Machane, ba nangan ni kan skulnag nib fel’ rogon e taa ban’en e ma dugliy u nap’an ni pi n’en, ni ngan dugliy e ba tamilang nib togopuluw ko thin rok Got. Ni bod rogon, ni ba nangan ni dawor ni skulnag ko pi kenggin e motochiyel nu Bible e rayog ni nge pag be’ nib pumoon nge be’ nib ppin ni ngar pirew nga taabang u m’on ni ngar mabgolgow ngar guyew ko yow ra m’ag fa danga’. Rayog ni ngar lemnagew nib fel’ e n’en kar dugliyew, ni bochan ni ra talegrow ni ngar gurgurgow ko mabgol ni de fel’ i lemnag. Nangan rorow e dabiyog ngorow ni yow ba kireb riy. Machane, be’ ni ma lem ni bod rogon ni ma lem Got u rogon e par ko pumoon nge ppin nge mabgol e ri dabi fel’ u wan’ e yaram ni nga ani par bochuw nge ngongol ni de yalen.​—1 Korinth 6:18; 7:1, 2; Hebrews 13:4.

Uw Rogon Angin Ngak Boch e Girdi’ e Pin’en ni Kam Dugliy

Boor yay, ni pi n’en ni kam dugliy e rayog ni ngeb angin ngak boch e girdi’. Ere ri dabmu lemnag ni ngam dugliy ban’en ni dam gonopiy​—ni dariyfan—​ya ra magawonnag e tha’ nib fel’ u thilin e fager nge chon e tabinaw ma, bin tha’bi ga’riy, e Got. Proverbs 10:1 (NW) e yoloy ni gaar: “Ba pagel nib llowan’ e ir ani ma falfalan’nag e chitamangin, ma ba pagel nib balyang e ma kireban’nag e chitiningin.”

Maku reb, e thingar mu nang ni yu ngiyal’ ma ba t’uf ni ngam mel’eg e fager rom u fithik’ e pi fager. Ra ngan dag rogon, ma aram e rayog ni ngam lemnag ni ngam pag e tin baaram e lem ni um tay ko som’mon u murung’agen e teliw ni kam nang e chiney nib togopuluw ko thin nu Bible. Ara ngam lemnag ni ngam thiliyeg rogom nib gel nib bochan ni ga baadag ni ngam taarebnag e yafas rom ko pi kanawo’ rok Got ni kam adag e chiney. N’en ni ga ra dugliy e rayog ni nge dabi adag boch e fager ara pi be’ rom, machane re n’en ni kan dugliy ni baadag Got e ba gonop.

Ngan Dugliy Ban’en nib Ga’ Fan u Fithik’ e Gonop

De nang e girdi’ ni gubin, ni gubin e girdi’ e chiney e ke taw ko ngiyal’ ni ngan dugliy ko yafas fa yam’. Bay ba ngiyal’ nib chuchugur rogon ko chiney ni pirieg piyu Israel kakrom ni kar talgad ko mathil ko fare Nam ni kan Micheg ko duw ni 1473 B.C.E. Be maruwel Moses ni ir mit e thin rok Got, me yog Moses ngorad ni gaar: “Kagu ta’ e yafas nge yam’ nga m’on romed, nge fel’ waathan nge buch waathan; ma thingar mu mel’eged e yafas ni bochan ni ngaum pired ni gimed ba fas, ni gimed nge pi fakmed, ni aram e nge t’uf romed Jehovah ni Got romed, mu um motoyilgad ngak mi gimed chagil ngak; ni bochan ni ir e yafas romed nge n’umngin nap’an, ni gimed ra par u daken e binaw ni micheg Jehovah ngak pi chitamangimed ni Abraham, Isak nge Jakob ni ra pi’ ngorad.”​—Deuteronomy 30:19, 20, NW.

Yiiy nu Bible nge chronology e be dag ni gadad be par ko “ngiyal’ ni ke mo’maw’ e par riy” nge re n’en ni baaram ni “rarogon e re fayleng ney ni be thil.” (2 Timothy 3:1; 1 Korinth 7:31) Fare thin ni kan yiiynag ko som’mon e rani taw nga rogon u nap’an ni yira gothey e birok e girdi’ e m’ag nib kireb, me yib nga luwan e bin nib biech e fayleng rok Got nib mat’aw.

Gad bay u langan e mab ko re fayleng ni biech nem. Ga ra yan nga lan nga um falfalan’ ko yafas ni manemus u fayleng u tan Gil’ilungun Got? Fa ngan chuwegem u fayleng u nap’an ni yira chuweg e m’ag rok Satan? (Psalm 37:9-11; Proverbs 2:21, 22) Ra ngan dugliy ko bin ngan e kanawo’ e ngam lek e chiney me gur e ga ra mel’eg, ma rib riyul’ nib mudugil ni fan ko yafas fa yam’. Ga ra pag e ayuw ngeb ngom u rogon ni ngam dugliy e bin nib mat’aw, ma ba gonop?

Ngan lemnag ni ngan gaweg e yafas e ba muun ngay ni som’mon ma ngan fil ko mang e pi n’en nib t’uf u wan’ Got. Baga’ ni tin be fil e pi galesiya u murung’agen e tin baadag Got ni ngan rin’ e de puluw. Pi tayugang rorad e boor yay ni yad be chefeg e girdi’ nga bang i mich u wan’rad e tin ni de riyul’ mu ur rin’ed e tin ni de fel’ u wan Got. Kar paged ni dar weliyed feni t’uf ni nge be’ me dugliy ni nge ta’ fan Got “u laniyan’ ngo fithik’ e tin riyul’.” (John 4:24) Arfan, ni oren e girdi’ e der ma rin’. Machane amu guy e n’en ni yog Jesus ni gaar: “En ni gathi gamow nga bang e ri ba togopuluw ngog, ma en nder un ngog i kunkunuy e ri be wereg.”​—Matthew 12:30.

Pi Mich rok Jehovah e ri yad be falfalan’ i ayuweg e girdi’ ni nge yog ngorad nib fel’ rogon e tamilangan’ ko Thin rok Got. Yad ma weliy e thin nu Bible ngak e girdi’ ara yu ulung i girdi’ nib mudugil nap’an ni be yan u rogon e tayim nge gi n’en nib m’ag ko faanem ara fapi cha’. Piin ni yad baadag ni nge yog boch e biney e n’en ni yibe rin’ ngorad e thingar rogned ngak e Pi Mich ni yad ba’ ko gin yad be par riy ara yol ko fare publishers ko Fare Wulyang Ntagil’ e Damit.

Riyul’, ya rayog ni boch e girdi’ e ke nang kenggin e pi n’en nib ga’ fan rok Got. Ku rayog ni ke mich u wan’rad feni riyul’ nge feni rayog i pagan’uy ko Bible. Machane, boor i yad e be yon’ i yan nap’an ni ngar dugliyed ni ngar pied yad ngak Got. Mang fan? Sana ra moy fan ni boor.

Gur rayog ni bochan ni dar nanged feni ga’ fan ni ngar rin’ed ni aram rogon? Ri tamilangnag Jesus ni gaar: “Gathi gubin e girdi’ ni ma yog ngog e, ‘Somol, Somol,’ e yad ra yan ko gin suwon Got, ya kemus ni piin ni yad ma rin’ e n’en ni baadag e Chitamag nu tharmiy ni ngar rin’ed e yad ra yan ngay.” (Matthew 7:21, NW) Ra goo tamilangan’ ko Bible ma dabi gaman; ba t’uf ni ngan maruwel. Bin som’mon e ulung ko Kristiano e ta’ e kanawo’ ni ngan fol riy. Gad ra bieg murung’agen boch i yad u lan e bin som’mon e chibog ni gaar: “Napa’n ni mich u wan’rad e n’en ni ke yog Filip, ni i weliy fare thin nib fel’ ni murung’agen fare gil’ilungun Got nge fithingan Jesus Kristus, ma aram min taufenagrad, ni pumoon nge ppin.” (Acts 2:41; 8:12) Arfan, ni faanra be’ ni ke fel’ e Thin rok Got u fithik’ i gum’irchaen, ma ke mich u wan’ e n’en be yog, make puluweg e yafas rok nga rogon e motochiyel rok Got, me ere mange be taleg ni nge taufe ni pow ni ke ognag ir? (Acts 8:34-38) Rriyul’, ni faanra nge fel’ u wan’ Got, ma thingari rin’ ni ara’ rogon ni rib m’agan’ ngay ni kari falfalan’ gum’irchaen.​—2 Korinth 9:7.

Boch e girdi’ e rayog ni yad ra lemnag ni de gaman e tamilangan’ rorad ni ngar pied e yafas rorad ngak Got. Machane urngin e girdi’ ni ma tababnag ban’en nib biech ko yafas rok e buchu e n’en ni manang ko fare n’enem. Mini’ be’ ni bay e maruwel rok ni rayog ni yog ni pi n’en ni ke nang e chiney e ki immoy nim nang ko som’mon? Yira dugliy ni ngan pigpig ku Got ma kemus nib t’uf e tamilangan’ ko pi kenggin e skul nu Bible nge pi kenggin e motochiyel, nib chag ngay ni rib riyul’ ni yi baadag ni ngan par ni aram rogon.

Gur boch e girdi’ e yad ma sowath ni ngar dugliyed ban’en ni bochan ni yad be rus ni richey ma de yog ni ngar rin’ed? Rogon ni ma micheg e girdi’ ban’en e rib maun ngay e magafan’ ni richey ma de yog ni ra rin’ed. Be’ nib moon ni ke lemnag ni nge mabgol nge fal’eg e tabinaw rok e sana ra n’en me lamnag ni ka bay boch ban’en ni de gaman riy, machane ra tay be’ ir nga ban’en ni nge rin’ ma fare n’en e ra pi’ faanem nge rin’ fare n’en ni rogon feni fel’ ni rayog rok. Ku arrogon, be’ ni kab fel’ yangaren ni ka fini yog e laysen ngak ko yan u karo ni rayog ni nga i rus ni ri maadad u kanawo’​—ni rib ga’ ni faanra manang oren e piin ni fel’yangaren ni be m’ug ni yad ma yan u karo ni yira taarebnag ko piin piilal ma ka boor e maadad ni be tay e piin fel’ yangaren ni yad ma yan u karo. Machane, re tamilangan’ ney, e baga’ fan ya ra k’aring faanem nge gel e kol ayuw rok ko yan u karo. Ma ngan pag ni dabni fek e laysen e gathi aram e n’en ni ra pithig fare magawon!

Ngan Turguy ni Nge Yog e Yafas!

Fare Bible e be dag ni fare am e chiney, nge rarogon e chugum, nge yu raba’ i teliw u ga’ngin e fayleng nge piin ni yad be pi’ e ayuw ngay e dabki n’uw nap’an me chuw u fayleng. Machane, piin ni yad ba gonop ni kar dugliyed ni nge yog e yafas ngorad ma yad be ngongol ni ba puluw ngay e yad ra magay. Bod ni yad e def ko bin nib biech e fayleng, ma yad ra un i fal’eg e fayleng nge mang paradis, ni bod ni lemnag Got ko som’mon. Ga ra un, nga tan e gagiyeg rok Got, ngam falfalan’ ni ga be un ko biney e maruwel nib falfalan’?

Faanra arrogon, ma ga dugliy ni ngam fil e Thin rok Got. Mu lemnag ni ngam fil e pi n’en nib ga’ fan rok Got ni ra falfalan’nag. Ma ga dugliy ni nge yog rom e pi n’enem. Ma bin tha’bi ga’, e ngam lemnag ni ngam mu’ nag e n’en kam dugliy ni polo’. Ni ka nog, ni kan dugliy ni nap’an e yafas!

[Pictures on page 4]

Ngam fanay e tayim nib gaman ko tin baga’ fan ni ngan dugliy

[Picture on page 5]

Mu motoyil kopi fonow u nap’an ni ga be mel’eg reb e maruwel

[Pictures on page 7]

Piin ni kar turguyed ni ngar pigpiggad ku Got e chiney e yad ra un i fal’eg e fayleng nge paradis