Mmotoyil ko Nangan’ Rom
“Ngiyal’ nra rin’ e girdi’ ko pi nam ndariy e motochiyel [rok Got] rorad e tin nib puluw ko motochiyel.”—ROMANS 2:14, NW.
1, 2. (a) Uw rogon e ngongol rok boch e girdi’ ni bochan e ba ga’ fan e girdi’ u wan’rad? (b) Mang boch e Thin nu Bible ni be weliy murung’agen e piin ni ur daged nib ga’ fan e girdi’ u wan’rad?
BE’ NI 20 e duw rok e taflang nga lon e gin ni ma yan e train riy ni be da’da’. Be’ nib moon e guy e cha’ ney me pag l’agruw chi buliyel ni fak ni yow bay u tooben ngeni og nga but’ ko gin ni bay facha’ riy. I giringiy fare moon ni ke m’ar nga ba wol’en e ran u thilin e gin ni ma yan e train riy, me palpal nga daken ni bochan e nge ayuweg ko fare train ni be n’en ni nge tal nga p’eowcherow. Sana boch e girdi’ e ra yog nib gilbuguwan e re moon nem, machane i yog ni gaar: “Thingar mu rin’ e n’en nib mat’aw. Kug rin’ e re n’em u fithik’ e gol. Gathi bochan e ngan nangeg riy ara bochan e ngan pining e sorok ngog riy.”
2 Sana ga manang be’ ni tay e yafas rok nga thatharen e riya’ ni bochan e nge ayuweg boch e girdi’. Boor e girdi’ ni rin’ e re n’ey u nap’an e Bin L’agruw e Mahl ko fayleng, ni ur mitheged e girdi’ ndar nanged owchen. Kum lemnag e n’en ni buch ku Paul nge 275 e girdi’ u nap’an ni pil e barkow ngorad u Malta, nib chugur nga Sicily. Yib e girdi’ ko gin’em ngar ayuweged e pi girdi’ ney ndar nanged owcherad, ni yad be dag e ‘gol’ ngorad. (Acts 27:27–28:2) Ma uw rogon e n’en ni buch ko fachi buliyel nu Israel, ni dag e gol ngak e piin nra koled ngar feked nga Syria? (2 Kings 5:1-4) Ma kum lemnag e n’en ni rin’ faen nu Samaria u lan fare fanathin rok Jesus. Be’ nib prist nge be’ nib Levite e ra guyew fare Jew ni bay ni be n’en ni ngem’ ma ra fekew owcherow rok, machane faani yib be’ nu Samaria ni guy facha’ me ayuweg. Re fanathin ney e ke taw nga gum’irchaen e girdi’ u boor e yalen ni ke yan bokum e chibog.—Luke 10:29-37.
3, 4. Fare n’en nriyul’ ni boor e girdi’ ndariy e ngongol rorad ni fel’ ngak ni yugu aram rogon ni bay e riya’ riy e mang e be dag ngodad u murung’agen e evolution?
3 Riyul’, ni gad be par ko ngiyal’ ni ke “mo’maw’” e par riy; ya boor e girdi’ ni yad ba “damumuw” ma kar “dabuyed e tin nib fel’.” (2 Timothy 3:1-3) Machane, gathi ka gad be guy e ngongol u fithik’ e gol, nsana kan dag ngodad ba ngiyal’? Ngan ayuweg boch e girdi’, ni mus ko ngiyal’ ni bay e riya’ riy, e kari yoor ni boch e girdi’ e yad ma yog ni “runguy u fithik’ e gol.”
4 Re lem ney ni ngan pi’ e ayuw ni mus ko ngiyal’ ni bay e riya’ riy e kan guy rok gubin mit e girdi’ nge yalen, mab togopuluw ko fare thin ni yib e girdi’ ko gamanman. Francis S. Collins, nreb e scientist nu Meriken e gaar: “Piin nib mich u wan’rad e evolution [ara, “girdi’ e ke sum ko gamanman”] e yad ma lemnag ni gamanman nge girdi’ e kemus ni yad e yad ma lemnaged yad nge piin nib muun ngorad [ara, “tabinaw rorad, ara girdi’ nra bad u taab nam, ara teliw”]. Machane riyul’ riy, e girdi’ e bay e lem rorad ni ngar ayuweged boch e girdi’ ni mus ni faanra ngar paged farad ngar ayuweged e piin nde un nga lan e ulung rorad ma dariy ban’en rorad nib taareb. Re n’ey e ba togopuluw ko n’en ni ke mich u wan’uy u murung’agen e evolution.”
“Lungun e Nangan’ Rodad”
5. Mang e n’en ni kan guy ni ma rin’ e girdi’?
5 Dr. Collins e tamilangnag ban’en u murung’agen ni ngan lemnag rarogon boch e girdi’ ni gaar: “Nangan’ rodad e be yog ngodad ni ngad ayuweged be’ ni mus ni faanra dariy ban’en ni yira pi’ riy ngodad.”a Fare “nangan’” ni ke yog e sana ra yibnag ngan’dad ban’en ni yog apostal Paul ni gaar: “Ngiyal’ nra rin’ e girdi’ ko pi nam ndariy e motochiyel rorad e tin nib puluw ko motochiyel ni yad rorad ma pi girdi’ ney nyugu aram rogon ndariy e motochiyel rorad e yad e motochiyel. Ya ngongol rorad e be m’ug riy ni tin ni be yog fare Motochiyel ni ngan rin’ e yad manang u lanin’rad. Ya ku er rogon lanin’rad ni be dag ni re n’ey e ba riyul’, ni bochan e yu ngiyal’ e ma yog e lem rorad ngorad nib tagan e tin ni kar ngongliyed, ma yu ngiyal’ e ma yog ngorad nib mat’aw e tin ni kar ngongliyed.”—Roma 2:14, 15, NW.
6. Mang fan ni gubin e girdi’ ma bay ban’en ni ngar weliyed ngak e En Tasunmiy?
6 U lan e babyor ni pi’ Paul ngak piyu Roma, e dag riy ni girdi’ e bay ban’en ni ngar weliyed ngak Got ni bochan e Ba’, maku bay pi fel’ngin ko tin rayog ni ngan guy nga owchey. Ke m’ug nriyul’ e re n’em u “nap’an ni sunmiy Got e fayleng.” (Roma 1:18-20; Psalm 19:1-4) Riyul’, ni boor e girdi’ ni yad ma darifannag e En ni Sunmiyrad mar mel’eged e yafas nib kireb. Machane, n’en nib m’agan’ Got ngay e nge gagiyelnag e girdi’ rogon feni ba mat’aw mar kalgadngan’rad ko pi kireb ni yad be rin’. (Roma 1:22–2:6) Piyu Jew e ri bay fan ni ngar rin’ed e re n’em—ya kan pi’ e Motochiyel rok Got ngorad u daken Moses. Machane mus ko girdi’ ndariy e ‘thin rok Got’ rorad e susun e ngkur nanged ni bay Got.—Roma 2:8-13; 3:2.
7, 8. Uw rogon feni kari wer e lem ni ngan rin’ e tin nib mat’aw, ma mang e be dag e re n’ey?
7 Bin rib ga’ i fan ni susun e nge gubin e girdi’ me mich Got u wan’rad mi yad ngongol nrogon nib puluw ngay e bochan e nangan’ rorad. Bochan ni gad ma lemnag e tin nib mat’aw ban’en ma be dag ni bay e nangan’ rodad. Mu susunnag e re n’ey: Bay nochi bitir ni yad be son ni ngar fafelgad boch ko tagmachul. Ma aram e bay reb fa nochi bitir nde un ko son, me ni par nga m’on nde sap ko piin ni yad be son. Boor i yad e gaar, ‘De mat’aw e re n’ir!’ Am fithem, ‘Mang e ke rin’ ma boor e bitir ni yad be lemnag e tin nib mat’aw ban’en?’ Re n’em ni kar rin’ed e be dag ni bay e nangan’ rorad. I yoloy Paul ni gaar: “Ngiyal’ nra rin’ e girdi’ ko pi nam ndariy e motochiyel rorad e tin nib puluw ko motochiyel.” De gaar, “Faanra ngiyal’,” ni gowa ban’en ni fin munmun me buch. I gaar “ngiyal’,” ara “nap’an,” ni be dag e n’en ni ma buch. Aram e, girdi’ e ‘yad ma rin’ e tin nib puluw ko motochiyel,’ ni be yip’ fan ni lanin’rad e ir e be k’aringrad ni ngar ngongolgad nib puluw ko n’en ni kad beeged u lan e motochiyel rok Got.
8 Ke m’ug e re n’ey u boor e nam. Reb e professor nu Cambridge e yoloy ni motochiyel rok piyu Babylonia, ngu Egypt, ngu Greek nge ku girdi’ nu Australia nge girdi’ nu Meriken kakrom e ba muun ngay e “thin ko togopuluw, cham nib mith, ngongol ndariy e yul’yul’ riy, ban, ni taareb e motochiyel riy ko ngongol u fithik’ e gol ngak e piin ni kar pilibthirgad, nge piin fel’ yangaren, nge piin meewar.” Miki yoloy Dr. Collins ni gaar: “Lem ni ngan rin’ e n’en nib fel’ nge n’en nib kireb e ban’en ni fan ko fayleng ni polo’ ni ban’en ni bay rok gubin e girdi’.” Gathi re n’em e be yibnag ngan’um e thin u Roma 2:14?
Nangan’ Rom—Uw Rogon ni Ma Maruwel?
9. Mang e nangan’, ma uw rogon nra ayuwegem u m’on ni ngam rin’ ban’en?
9 Be dag e Bible ni nangan’ rom e aram ban’en u fithik’am ni be k’aringem ni ngam sap mag fal’eg i yaliy e ngongol rom. Bod ni gowa bay ba lam u fithik’am ni be yog ko ba fel’ e n’en ni ga be rin’ fa danga’. I weliy Paul murung’agen e re lam ney ni bay u laniyan’ ni gaar: “Lanin’ug ni fare kan ni thothup e be gagiyegnag e ku be micheg ngog ni dagur ban.” (Roma 9:1) Bod ni, re lam ney e ra non ngom u m’on riy ko ngiyal’ ni ga be lemnag ko ba fel’ ni ngam rin’ ban’en fa danga’. Nangan’ rom e ra ayuwegem ni ngam lemnag murung’agen ban’en ni gara rin’ me yog ngom e n’en ni gara lemnag nfaanra mu rin’ fare n’em.
10. Uw rogon ni ma maruwel e nangan’ rodad?
10 Ba ga’, ni fin ma maruwel e nangan’ rom u tomren ni kam rin’ ban’en. Nap’an ni be mil David rok Saul ni Pilung, me mab e kanawo’ ngak ni nge rin’ ban’en ni nge darifannag e en ni ke dugliy Got ni nge mang pilung, ma aram me rin’ fare n’em. Tomur riy, “me dabuy David e re n’em ni ke rin’.” (1 Samuel 24:1-5; Psalm 32:3, 5) Dan fanay fare bugithin ni “nangan’” ko re thin nu Bible nem, machane ireram e n’en ni thamiy David—ke thamiy e nangan’ rok ni ke maruwel. Taareb rogon ngodad ya gad gubin ma kad thamiyed e nangan’ rodad ni ke maruwel. Kad rin’ed ban’en, ma ke magawon lanin’dad, ni bochan rogon ni kad ngongolgad. Boch e girdi’ ndar pied e tax rorad e kari magawon e nangan’ rorad ma aram e munmun ma kar pied e malfith rorad. Boch e girdi’ e kar weliyed e denen ni kar rin’ed ngak e en ni mabgol rorad. (Hebrews 13:4) Machane, nap’an nra ngongol be’ u rogon ni be yog e nangan’ rok ngak, ma rayog ni nge fel’ me gapas laniyan’.
11. Mang fan ni bay e riya’ riy ni ‘ngam pag e nangan’ rom nge pow’iyem’? Mu susunnag.
11 Ere rayog ni ngaud ‘paged e nangan’ rodad nge pow’iydad’ ni gubin ngiyal’, fa? Ba manigil ni ngad motoyilgad ko nangan’ rodad, machane n’en nra yog ngodad e rayog nra bannagdad. Arrogon, “lanin’dad” e rayog ni bannagdad. (2 Korinth 4:16) Am lemnag reb. I weliy e Bible murung’agen Stephen, nreb i gachalpen Kristus nib yul’yul’ ma “ba ga’ e ayuw ni ke tay Got ngak ma ke pi’ Got gelngin.” Boch e Jew e ron’ed Stephen nga wuru’ yu Jerusalem mar malangnaged nge yim’. Saul (ni yib i mang apostal Paul) e sak’iy nib chugur ko gin’em nga i changar nib “fel’ u wan’” e n’en ni yibe rin’ ku Stephen. Pi Jew nem e kari mich u wan’rad nib fel’ e n’en ni yad be rin’ ma de magawonnagrad e nangan’ rorad. Sana ku aram rogon e lem rok Saul, ya tomren e re n’em ma ka be yan ni be “thang e pogofan rok e piin ni gachalpen Somol.” Ba tamilang, nde puluw e n’en ni be yog e nangan’ rok ngak.—Acts 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Mang reb e kanawo’ nra kireb e nangan’ rodad riy?
12 Mang ban’en ni sana ke magawonnag e nangan’ rok Saul? Reb riy e sana bochan e ma chag ngak boch e girdi’ ni gubin ngiyal’. Boor i gadad e ke non u telefon ngak be’ nib moon ni bod laman e chitamangin. Ra aram rogon, ma lungun fare moon e ke af rok e chitamangin ngak, machane sana ku rogon ni ma non e chitamangin e ku rayog ni arfan ni be non ni aram rogon. Taareb rogon, sana piyu Jew ni i chag Saul ngorad ni yad ma fanenikay Jesus ma yad ma togopuluw ko machib rok e ir e kar k’aringed ni nge rin’ ban’en ni aray rogon. (John 11:47-50; 18:14; Acts 5:27, 28, 33) Arrogon, sana piin ni ma chag Saul ngorad e ir e ke rin’ ban’en ko fare lam ni i rung’ag, ni aram e nangan’ rok.
13. Uw rogon ma rarogon e gin ni ma par be’ riy e rayog ni rin’ ban’en ko nangan’ rok?
13 Yalen nge rarogon ni gad ma par e rayog ni nge rin’ ban’en ko nangan’ rodad, ni bod ni rarogon e gin ni ma par be’ riy e rayog ni nge k’aring be’ ni nge non ni bod e girdi’ ko gin ni ma par riy. (Matthew 26:73) Sana buch e re n’em rok piyu Assyria kakrom. Yi manangrad ni bochan e yad ba ta cham, ma pi n’en ni kar yoloyed e be dag yaarad ni yad be gafgownag e piin ni kar koled ni kalbus. (Nahum 2:11, 12; 3:1) Piyu Nineveh u nap’an Jonah e kan weliy murung’agrad ndar nanged ‘e thil u thilin e ba’ ni mat’aw i pa’rad nge ba’ ni gilay’.’ Aram e, dawori yog ni ngar dugliyed e n’en nib puluw nge n’en nde puluw u p’eowchen Got. Mu lemnag rogon nra kirebnag rarogon e binem e par e nangan’ rok be’ ni be ilal u Nineveh! (Jonah 3:4, 5; 4:11) Taareb rogon ko chiney, ya nangan’ ku be’ e rayog ni rin’ ban’en ko ngongol rok e piin nib liyeg faanem.
Ngan Mon’ognag e Nangan’
14. Uw rogon ni be dag e nangan’ rodad e n’en ni be yog e Genesis 1:27?
14 I tow’athnag Jehovah Adam nge Efa nge pi’ e nangan’ rorow, ma nangan’ rodad e yib rorow. Be yog e Genesis 1:27 ngodad ni girdi’ e ni sunmiyrad u yaan Got. Gathi be yip’ fan nni ngongliy e girdi’ nri taareb yaarad ngak Got, ya ir e ba kan ma gadad e ufin. Gad bod yaan Got ni aram e bay pi fel’ngin rodad, nib muun ngay rogon ni gad ma ngongol nib cheg e nangan’ ni ma maruwel ngay. Re n’ey e be dag reb e kanawo’ nrayog ni ngad gelniged e nangan’ rodad, nge yog nda taga’gad ngay. Ni aram e, ngad filed boch murung’agen e En Tasunmiy, mad chugurgad ngak.
15. Mang reb e kanawo’ nrayog ni yib angin ngodad ni faan gadra nang rarogon e Chitamangidad?
15 Be dag e Bible ni Jehovah e Chitamangidad ni gad gubin u reb e kanawo’. (Isaiah 64:8) Piin Kristiano ndemtrug ko athap rorad e nga ranod nga tharmiy ara ngar pired u paradis u fayleng, e rayog ni nga rogned ni Got e Chitamangirad. (Matthew 6:9) Susuna ngad adaged ni ngar da chugurgad ngak e Chitamangidad ma gad fil rogon ni ma sap nga ban’en nge pi motochiyel rok. (James 4:8) Boor e girdi’ ndarur lemnaged ni ngar rin’ed e re n’ey. Yad bod piyu Jew ni faani gaar Jesus ngorad: “Dawor mu rung’aged laman biid, ma dawor mu guyed owchen biid; aram fan ndariy e thin rok u lanin’med.” (John 5:37, 38) Dawor da rung’aged laman Got, machane rayog ni ngad nanged rogon ni ma lem ni aram e ngad beeged e thin rok me taareb rogodad nge lem rodad.
16. N’en ni buch ku Josef e be dag e mang u rogon ni ngad skulnaged ma gad motoyil ko nangan’ rodad?
16 Fare thin u murung’agen Josef u lan e naun rok Potifar e be dag e re n’em ngodad. I gay rogon e ppin ku Potifar ni ngar molow Josef. Yugu aram rogon ni immoy Josef u ba ngiyal’ ndawor ni yoloy e Bible nge fa Ragag i Motochiyel riy, machane me gaar: “Uw rogon ni nggu ngongliy e binir e ngongol nib kireb ni aram e kug denen nib togopluw ngak Got?” (Genesis 39:9) De non ni aram rogon ni bochan e nge fel’ u wan’ e tabinaw rok; ya girdien e tabinaw rok e yad be par nib palog. Ri baadag ni nge rin’ e n’en nib m’agan’ Got ngay. Manang Josef e motochiyel rok Got u murung’agen e mabgol—taareb e pumoon rok taareb e ppin, ma fagali cha’ e yow ra par ni kar “taab girdi’gow.” Ma dabisiy ni ke rung’ag rogon e lem ku Abimelek u nap’an ni nang nib mabgol Rebekah—ni faanra fek mab kireb, ma ra kireb e rok e girdi’ rok ni bochan. Arrogon, i tow’athnag Jehovah e n’en ni buch ku Abimelek nge Rebekah, ya be dag rogon ni ma sap ko nge par be’ nge be’ ndar mabgolgow. Bochan ni manang Josef e pi n’ey ma arfan ni ke gel e nangan’ rok, ma ir e ke k’aring ni nge siyeg e ngongol ndarngal.—Genesis 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. Mang fan ni kab fel’ rogodad ku Josef, ni faanra ngad boded e Chitamangidad?
17 Riyul’ ni kab fel’ rogodad e chiney. Ya bay e Bible nrayog ni ngad filed riy rogon e lem rok e Chitamangidad, nib muun ngay e n’en ni baadag nge n’en ndabun. Gadra nang e thin nu Bible nib fel’ rogon, ma aram e rayog ni ngad chugurgad ngak Got me m’ug rarogon ko ngongol rodad. Gadra rin’ ni aram rogon, ma nangan’ rodad e ra chugur ko lem rok e Chitamangidad. Ra puluw ko n’en nib m’agan’ ngay.—Efesus 5:1-5.
18. Yugu aram rogon ni bay boch ban’en ni ke magawonnagdad kafram, ma mang e rayog ni ngad rin’ed nge yog nda pagedan’dad ko nangan’ rodad?
18 Ma uw rogon ni be rin’ e tin ni bay u toobdad ban’en ko nangan’ rodad? Lem nge ngongol rok pi be’ rodad nge rarogon e gin nda ilalgad riy e rayog ni rin’ ban’en ngodad. Ere, rayog ni ke kireb e n’en ni be yog e nangan’ rodad ngodad. Ra non nrogon ni “ma non” e piin ni yad bay u toobdad. Riyul’ ndabiyog ni ngad thilyeged e n’en ni ke buch rodad kafram; machane rayog ni ngad mel’eged e piin ni ngad chaggad ngorad ni piin nrayog ni ngar ted e tin nib fel’ ko nangan’ rodad. Reb nib ga’ fan e ngad chaggad ni gubin ngiyal’ ngak e pi Kristiano nib yul’yul’ ni ke n’uw nap’an ni kar gayed rogon ni ngar boded e Chitamangirad. Muulung ko ulung, nib muun ngay e chag ni gad ma tay u m’on ngu tomren e muulung, e ra ayuwegdad. Rayog ni ngad folgad u rogon e lem nge ngongol ko pi Kristiano u lan e Bible, nib muun ngay ni yad ba gur ko motoyil ma nangan’ rorad e be dag rogon ni ma sap Got nga ban’en nge pi kanawo’ rok. Ra munmun, ma ra ayuwegdad e re n’ey ni ngad puluwniged e nangan’ rodad ko pi kenggin e motochiyel nu Bible, me ayuwegdad ni ngad boded yaan Got. Gadra puluwnag e nangan’ rodad ko pi kenggin e motochiyel ko Chitamangidad ma gad folwok ko ngongol nib fel’ ko pi Kristiano, ma rayog ni ngad pagedan’dad ma gad motoyil ko n’en ni be yog e nangan’ rodad ngodad.—Isaiah 30:21.
19. Mang bang ko nangan’ rodad nib ga’ fan ni ngad tedan’dad ngay?
19 Machane, ka bay boch e girdi’ ni yad ma gay rogon ni ngar motoyilgad ko nangan’ rorad ni gubin e rran. Bin migid e article e ra dag boch ban’en ni ke mada’nag e pi Kristiano. Gadra yaliy e pi n’ey, ma rayog ni nge tamilang u wan’dad e n’en nib milfan ko nangan’ rodad, fan nib thilthil e nangan’ rodad, nge rogon nrayog ni ngad motoyilgad ko n’en ni be yog ngodad.—Hebrews 6:11, 12.
[Footnote]
a Taareb rogon e n’en ni yog Owen Gingerich, ni reb e professor ko astronomy u Harvard University, ni gaar: “Ngan gol e sana ra yibnag boch e deer nga lanin’uy . . . ndariy e fulweg riy nib puluw nfaanra ngan yaliy rarogon e gamanman. Ma fulweg riy nib puluw e sana rayog ni ngan pirieg ko pi fel’ngin ni ke pi’ Got ko girdi’ nib muun e nangan’ ngay.”
Mang e Kam Fil?
• Mang fan ni kan pirieg ni bay e nangan’ rok gubin mit e girdi’?
• Mang fan ni ngad kol ayuwgad ndab da paged e nangan’ rodad nga i pow’iydad ni gubin ngiyal’?
• Mang boch e kanawo’ nrayog ni nge mon’og e nangan’ rodad riy?
[Pictures on page 21]
David e i magawon e nangan’ rok . . .
machane gathi aram rogon Saul nu Tarsus
[Picture on page 24]
Rayog ni ngad skulnaged e nangan’ rodad