Thin rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Fapi Babyor ni Yan Ngak Piyu Galatia, Efesus, Filippi nge Yu Kolose

NAP’AN ni rung’ag Paul ni ke chefeg Judaizers boch e Kristiano nga bayang ko bin riyul’ e liyor, me yoloy apostal Paul bangi babyor nib gel e thin riy nge yan ngak “girdien e pi galesiya ni bay u Galatia.” (Gal. 1:2) Ni yoloy u ba ngiyal’ ko duw ni 50-52 C.E., re babyor nem e bay e fonow riy nib puluw mab gel.

Gonap’an ragag e duw boch ngaray riy u nap’an ni bay Paul u Roma “ni ba kalbus rok Kristus Jesus,” me yol nge yan ko pi ulung nu Efesus, nge Filippi nge yu Kolose nge pi’ e fonow ngorad nib fel’ me pi’ e athamgil nga lanin’rad u fithik’ e t’ufeg. (Efe. 3:1) Gadad e ngiyal’ ney e ku rayog ni yib fel’ngin ngodad e pi thin ni baaram u Bible ko babyor ni Galatia nge Efesus nge Filippi nge Kolose.​—Heb. 4:12.

“RAYOG NI NGE MAT’AW”—UW ROGON?

(Gal. 1:1–6:18)

Bochan ni i sasaliyeb Judaizers nga i gay rogon ni nge kirebnag Paul u wan’ e girdi’, me ayuweg Paul ir u rogon nib apostal ni weliy boch ban’en u murung’agen nib fel’ rogon. (Gal. 1:11–2:14) I togopluw Paul ko machib rorad nde puluw, me yog fare n’en ni gaar: “Michan’ rok be’ ngak Jesus Kristus e ir e rayog ni nge mat’aw riy ngak Got, ma ri gathi bochan e i rin’ e tin ni ke yog e Motochiyel rok Moses ngak ni ir e ngi i rin’.”​—Gal. 2:16.

Rogon ni yog Paul e ‘chuweg Kristus e piin ni yad bay u tan e motochiyel’ ni chuw’iyrad nge ta’rad ni ke puf rogorad ni ngar felfelan’gad ko puf rogon rok e piin Kristiano. Rib elmerin ni i motochiyel ngak piyu Galatia ni gaar: “Dab kum paged gimed ngkum manged sib bayay.”​—Gal. 4:4, 5; 5:1.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

3:16-18, 28, 29​—Ka ba’ gelngin fare m’ag u thilin Got nge Abraham fa? Ka ba’. Fare m’ag ko Motochiyel e ban’en nni puthuy ko re m’ag nem, gathi yan nga luwan e m’ag u thilin Got nge Abraham. Arfan ni m’ag u thilin Got nge Abraham e ka be par ni ba’ gelngin u tomuren ni “kan n’ag” fare Motochiyel. (Efe. 2:15) Pi n’en ni micheg e i af i yan nge ni taw ko bin riyul’ “i owchen” Abraham ni​—Jesus Kristus, ni ir e bin th’abi ga’ fan, nge piin ni ke “mil suwrad ngak Kristus.”

6:2​—Mang “fare motochiyel ni pi’ Kristus”? Re motochiyel ney e bay riy urngin ban’en ni i fil Jesus me ta’ chilen ni ngan fol riy. Rib muun ngay fare motochiyel ni “nge bigimed me t’uf bigimed rok.”​—John 13:34.

6:8​—Uw rogon ni ngad ‘yunged ban’en ni fan ngak fare kan ni thothup’? Gad ma rin’ ere ney ni aram e gad be par u reb e kanawo’ ni kad paged e kan ni thothup rok Got be gagiyegnagdad. Ngan yung ban’en ni fan ngak e kan ni thothup e ba muun ngay ni ngaun rin’ u polo’ i gum’irchaey e pi n’en nra mon’ognag rogon ni nge maruwel e kan ni thothup.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:6-9. Piin piilal ni Kristiano e nap’an nra sum reb e magawon u lan e ulung mab t’uf ni ngar sapgad ngay ni papey. Yira fanay e thin nib fel’ mab puluw nge chag ko thin nu Bible ma rayog ni ngar micheged nib papey nde riyul’ e pi n’en ni yibe yog.

2:20. Fare biyul e ba tow’ath ni Got e yib rok ngodad. Susuna ngad filed rogon ngaud sapgad ngay ni aram rogon.​—John 3:16.

5:7-9. Yira chag ngak e girdi’ ni kireb ma ra ‘mo’maw’ rogon ni ngaud folgad ko tin riyul’.’ Ngad gonopiyed ngad paloggad rorad.

6:1, 2, 5. Piin ni “fare kan ni thothup e be gagiyegnagrad” e rayog nra ayuweged gadad i fek ban’en nib tomal, ni bod e magawon nib gel ara ba tomal ni angin ban’en nda olobochgad riy ngad rin’ed. Machane, faanra gilbadad e maruwel rodad ko tirok Got ban’en ma gadad e thingar da rin’ed.

‘NGAN KUNUY URNGIN BAN’EN NGAK KRISTUS’

(Efe. 1:1–6:24)

I ga’nag Paul fan fare n’en ni nge taab girdi’ e Kristiano ko babyor rok ni yan ngak piyu Efesus, ni weliy ni “n’en ni ke mu’ i lemnag rok Got ni nge rin’ e bay fini taw nga nap’an me lebguy nge kunuy . . . urngin e tini sunmeg ban’en ni bay u tharmiy ngo but’ me par Kristus ni ir e llug riy.” Kristus e ke pi’ e “tow’ath ni girdi’” ni nge ayuweg urngin e girdi’ ngar “taab girdi’gad u daken e michan’.”​—Efe. 1:10; 4:8, 13.

Ra ngan ta’ fan Got ma ngan mon’ognag e taab girdi’, ma Kristiano e susuna “nga roned nga dakenrad e bin nib beech i rogorad” me ‘bagayad mi i yan nga laniyan’ bagayad ni bochan e yad be liyor ngak Kristus.’ Ma kub t’uf ni ngar ‘pired ni yad ba mudugil nge yog ni ngar togopuluwgad ko pi ban rok moonyan’’ ni aram e nga ron’ed nga dakenrad urngin e talin e cham ni tirok Got ban’en.​—Efe. 4:24; 5:21; 6:11.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:4-7​—Uw rogon ma Kristiano ni kan dugliyrad e ni mel’egrad nib n’uw nap’an u m’on nni gargelegrad? Ni mel’egrad nib ulung ara ba thal e girdi’ gathi be’ nge be’. Re n’ey e buch u m’on nib i m’ug fare fayleng ko girdi’ nib sug ko denen. Fare yiiy ni kan yoloy ko Genesis 3:15, e ni weliy u m’on nni diyennag e girdi’ ni tadenen, nib muun ngay e n’en nib m’agan’ Got ngay nib mudugil bochi gachalpen Kristus nra un ngak ngar gagiyeggad u tharmiy.​—Gal. 3:16, 29.

2:2​—Uw rogon ma lem ko fayleng e bod e nifeng, ma uw rogon ni be gagiyegnag e fayleng? “Lem ko fayleng”​—fare lem ni be’ ma ir rok nge danir fol—​ni ke garer ni bod e nifeng ni gad ma pogofannag. (1 Kor. 2:12) Re lem ney e be gagiyegnag e fayleng nbochan gelngin e be karing e girdi’ ngar rin’ed e kireb.

2:6​—Uw rogon ma Kristiano ni kan dugliyrad e yad “bay u tharmiy” ko ngiyal’ ni ka yad bay u fayleng? Fare thin ni “u tharmiy” u roy e der yip’ fan e athap rorad u tharmiy. Re n’ey e be yog e dodow rorad ko tirok Got ban’en ni kan tolangnag ni bochan e ke pi’ Got ‘fare kan ni thothup ngorad ni yog nra pi’.’​—Efe. 1:13, 14.

Tin Gad Ra Fil Riy:

4:8, 11-15. Jesus Kristus e “boor e girdi’ ni fekrad,” ni aram e fek e girdi’ nge chuw u tan gelngin Satan ni nge fanayrad ni tow’ath ni fan e ngan ubung e ulung ko Kristiano. Rayog rodad “u fithik’ e t’ufeg ma gadad ra ilal ngad boded mam’ungun . . . Kristus” ni aram e ngad folgad ko piin ni yad be yog e thin rodad mad uned ma gad fol ko pi yaram ko ulung.​—Heb. 13:7, 17.

5:22-24, 33. Ra i yan be’ nga laniyan’ figirngin ma ngki i ta’fan. Ra rin’ e re ney ni aram e nge dag e “lem nib sumunguy ma ba gapas” ma nga i athamgiliy ngaun ta’ fan ni aram e nga i yog nga fel’ me maruweliy nge fel’ rogon e tini ke dugliy figirngin.​—1 Pet. 3:3, 4; Titus 2:3-5.

5:25, 28, 29. Be’ ni figirngiy e ri bod rogon ni ma “duruw’iy” ir, e aram rogon ni thingari fel’ rogon ni nga i pi’ e tin ba t’uf ni fan ngak leengin​—ni fan nga downgin, laniyan’, nge tirok Got ban’en. Maku arrogon ni nga i ayuweg ni aram e nga i gaman e tayim ni nga i chag ngak ma nga i ayuweg u fithik’ e ngongol nge thin nib sumunguy.

6:10-13. Ra ngan togopluw nga gelngin e kan ni kireb mab t’uf ni ngad yul’yul’gad nga don’ed nga dakendad urngin e talin e cham ni tirok Got ban’en.

“NGA U DAROD NGA M’ON”

(Fil. 1:1–4:23)

Babyor rok Paul ni yan ngak piyu Filippi e yog murung’agen e t’ufeg. I yog ni gaar, “Baaray e meybil rog ngak Got ni fan ngomed: gu be yibil ngak Got ni ngi i gel feni t’uf Got nge girdi’ romed i yan, mi gimed nang e bin riyul’ i fan e thin rok Got nge yog ni ngam nanged e tin nib mat’aw ko tin nde mat’aw.” I ayuwegrad ni ngar pilo’gad ko wup ko pagan’ ni ke pag rogon ni gaar: “Um ngongolgad ni ba’ madgun Got u wun’med mu um t’ongad ko marus nge mada’ ko ngiyal’ ni kam marod ngak Got.”​—Fil. 1:9; 2:12.

I pi’ Paul e athamgil nga laniyan’ e piin ni kar ilalgad ni ngar milgad nib k’iy kanawo’rad “i yan ko n’en ni yibe nameg ni bochan e nge yog puluwon ngorad ni aram e pong ni ke ta’ Got.” Miki gaar: “Demtrug rogon, machane nga darod i yan nga m’on ni bod rogon fapi motochiyel ni ud folgad riy ke yan i mada’ ko chiney.”​—Fil. 3:14-16.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:23 nge footnote​—Mang ‘l’agruw i ban’en’ ni ke meechthal Paul u thilin, ma mange rib adag ni nge “chuw” riy? Bochan rarogon e pi n’en ni ba’ Paul u fithik’, ma ke meechthal u l’agruw i ban’en ni ke mab ngak ni aram e: yafos nge yam’. (Fil. 1:21) Aram rogon ni de yog ko bin ngan e ra mel’eg make guy rogon ni ngan nang e n’en ni baadag​—ni aram e “nge chuw ko biney e tamilang nge yan ngak Kristus.” (Fil. 3:20, 21; 1 Thess. 4:16) Re n’ey ni nge “chuw” u nap’an e ngiyal’ ni bay Kristus riy e ra yib angin ni aram e ra yog ngak Paul fare tow’ath ni ke fal’eg Jehovah rogon ni fen.​—Matt. 24:3.

2:12, 13​—Mang kanawo’ e be pingegdad Got riy ni nge ‘m’agan’dad ngay ni ngad folgad’? Kan ni thothup rok Jehovah e rayog ni maruwel u lan gum’irchadad nge lanin’dad nge gel i adag rodad ni ngada rin’ed urngin e tin nrayog rodad ko pigpig ngak. Ere gathi ban’en ndariy e ayuw ni ma yib ngodad ko ngiyal’ ni ‘gad be par ni gad be maruweliy rogon ni nge yog e yafos ngodad.’

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:3-5. Piyu Filippi e yugu aram rogon ni yad ba gafgow ya de yoor ban’en rorad, ma kar daged reb e ngongol nib fel’ ni ngad folgad riy u rogon i pi’ ban’en u fithik’ e gol.​—2 Kor. 8:1-6.

2:5-11. Sobut’an’ e gathi ba pow ko meewar ya pow ni yib gel ko ngongol nib fel’, ni bod ni rin’ Jesus. Maku reb, e Jehovah e ma tolangnag e piin nib sobut’an’rad.​—Prov. 22:4.

3:13. “N’en ni bay nga keruuy” e rayog ni fapi n’en ni bod e maruwel nib tolang puluwon, chugum ni ba’ nib pagan’uy ngay rok ba tabinaw nib fel’ rogon, ara denen ni ubchiya’ ni kad kalgad riy ngan’dad ma kan “beechnagdad” riy. (1 Kor. 6:11) Susuna ngad paged talin e pi n’ey, ni aram e ngan pag ndab kuun lemnag ngan ‘athamgil ni ngan taw ko n’en ni ir e ba’ nga m’on.’

‘NGA I GEL I YAN E MICH U WUN’MED’

(Kol. 1:1–4:18)

Babyor rok Paul ni yan ngak piyu Kolose, e togopluw nga rogon e lem nib kireb ni ma ta’ e piin nde puluw e machib rorad. I yog, ni ngan thap ngak Got e gathi n’en ni be yog e Motochiyel ni ngan rin’, ya thingar un par ni yib yul’yul’. I pi’ Paul e athamgil nga laniyan’ piyu Kolose ni, ‘nguur pired rok [Kristus], mar tayed l’ikingrad nib toar nga fithik’ Kristus mar ubunged e ngongol rorad nga daken ya ir e def rorad mi i gel iyan e michan rorad.’ Mange ra rin’ e re n’em ngorad ni nge gel i yan e michan’ rorad?​—Kol. 1:23; 2:6, 7.

I yoloy Paul ni gaar, “Rogon nib t’uf Got nge girdi’ romed e ngam puthuyed nga urngin e pi n’ey ni ir e ma chugumiy urngin ban’en nga taabang nge par ni ke fel rogon. Ma gapas ni ma pi’ Kristus nga lanin’dad e nge mang ir e i gagiyegnag lanin’med.” Me yog fare apostal ngorad ni gaar: “Demtrug e n’en ni gimed ra ngongliy ma ngam tedan’med ngay, ni gowa gimed be maruwel rok Somol, ma gathi rok e girdi’.” Me weliy murung’agen e piin ndar moyed ko ulung ni gaar: “Um gonopiyed rogon pangimed ngak e piin ndawori mich Jesus Kristus u wan’rad.”​—Kol. 3:14, 15, 23; 4:5.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

2:8, NW​—Mange pi n’en ni yog Paul ni ngad siyeged? Pi n’ey e aram e pi n’en ni ba’ ko fayleng rok Satan ni​—pi n’en ni be gagiyegnag ara pi n’en ni be k’aring. (1 John 2:16) Pi n’en nib muun ko pi n’ey e llowan’ ko girdi’, chogow nge teliw nde riyul’ ko re fayleng ney.

4:16​—Mang fan ni babyor ni yan ngak yu Laodicea e gathi bang ko Bible? Re n’ey e ra yog ni bochan e re babyor nem e dariy e tin ba t’uf ko ngiyal’ ney riy. Fa reb e ke sul u daken boch e thin ni kan weliy u boch e babyor u Bible.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:2, 20. Fare biyul, nib tow’ath ni bochan e runguy rok Got, e rayog ni tamilangnag e nangan’ rodad ko lem ni gad ma ta’ nib kireb e rodad me pi’ e gapas nga lanin’dad.

2:18, 23. “Gathi bin riyul’ e sobut’an’” e​—yibe dake sobut’an’nigey ni bochan e nge guy boch e girdi’ ni sana bod e kan digey boch ban’en nu fayleng ara yibe gafgownag dowey nib gel—​e pow ni ke ‘ufanthin be’ u laniyan’.’