KENGGIN E RE KE BABYOR NEY | REB E AM NDARIY E SASALAP RIY
Kireb ko Pi Am nib Sasalap
Faanra ba sasalap reb e am, ma aram e yad ma fanay gelngirad ni kemus ni yad e nge fel’ ngorad. Mit ney e ngongol e kab kakrom i yib ni immoy. Bod ni bay reb e motochiyel u Bible ni be yog ndab ni fek puluwon e sasalap u nap’an ni yibe pithig e magawon u tafen e puf oloboch, ma re n’ey e be dag ni ke pag 3,500 e duw ni manang e girdi’ murung’agen e biney e ngongol. (Exodus 23:8) Bin riyul’ riy e, sasalap ni ma tay e am e gathi kemus ni ngan fek e salpiy ni ke pi’ be’ ni puluwon e sasalap. Girdien e maruwel ko am ni yad ba sasalap e ba ga’ ni yad ma iring boch e chugum u tabon e maruwel, maku yad ma maruwel nga boch ban’en u tabon e maruwel ko am ni fan ko tirorad ban’en, ara yad ma iring e salpiy. Pi girdi’ ney nib tolang e liw rorad e yad ma laniyan’, ya kemus ni pi fager rorad nge girdi’ rorad e yad ma ayuweg.
Demtrug barba’ e maruwel nrayog ni nge sum e sasalap riy, machane ba ga’ ni pi yurba’ i maruwel ko am e aram e gin th’abi gel e sasalap ni yima tay riy. Fare babyor ni ka nog e 2013 Global Corruption Barometer ngay ni ke fal’eg fare ulung ni ka nog e Transparency International ngay e ka rogned ni be lemnag e girdi’ u ga’ngin yang e fayleng ni bay lal raba’ e maruwel ko am nib ga’ ni yad e th’abi elmerin e sasalap ni yad ma tay. Pi yurba’ i maruwel nem e aram e polis, nge pi tayugang’ ko pi yurba’ i maruwel ko am, nge girdien e legislature, nge pi tapuf oloboch. Baaray boch ban’en ni ke weliy boch e girdi’ ni be tamilangnag e re magawon ney.
AFRICA: Nap’an e duw ni 2013, ma sogonap’an 22,000 girdien e am u South Africa ni kan kalbusnagrad ni bochan ngongolen e sasalap.
SOUTH AMERICA: Nap’an e duw ni 2012, ma kan kol 25 e girdi’ u Brazil ni yad be fanay e salpiy ko girdi’ ni yoor ya nge yag ni ngar pied puluwon e girdi’ ni ngar towaliyed yad. Bagayad ko pi girdi’ nem e aram fare chief of staff ko president, ni ir e en nib migid ko en th’abi ga’ lungun ko re nam nem.
ASIA: Nap’an e duw ni 1995, me yim’ 502 e girdi’ u Seoul, u South Korea u nap’an ni puth reb e kantin nib ga’ nga dakenrad. Kan pirieg ni girdien e dimow naun e kar pied e salpiy ni puluwon e sasalap ngak girdien e am ya nge yag ni ngar fanayed boch ban’en ni gathi rib gel ni fan ko re naun nem. Machane, kar th’abed e motochiyel ni fan ko dimow naun.
EUROPE: Rogon ni yog Cecilia Malmstrom ni ir e Commissioner ko Home Affairs u Europe e gaar: “[Ngongolen e sasalap ni yibe tay u Europe] e ban’en ni yira gin ngay.” Miki yog ni “der athamgil e am ni ngar taleged ngongolen e sasalap.”
Sasalap ko am e rib mo’maw’ ni ngan taleg. Reb e sensey ni Susan Rose-Ackerman fithingan ni boor ban’en ni manang u murung’agen rogon ni ngan taleg e sasalap e yoloy nib t’uf ni nge “thilyeg e pi am boor ban’en ni yad ma rin’ ni bay rogon ko fol chuway’.” Yugu aram rogon ni gowa dabiyog ni ngan pithig e re magawon ney, machane be dag e Bible nib mudugil nrayog ni ngan pithig e biney e magawon.