Ngad Fanayed e Sayden ko Kan ni Thothup Ngad Cham gad ko Sasalap nge Kireb

“Thingar mon’ed nga dakenmed e bin nib biech i gimed ni bog rogon e munmad, ni bin nib biech i gimed ni Got e sunmeg ni bod ir, ma ke gagiyel u daken e bin riyul’ e wok nib yal’uw ma mmat’aw ni ke yog ngomed.”​—Ephesians 4:24.

NAP’AN ni yani musmus rogon e Am nu Roma, me ni aw ni ir e re am ni th’abi ga’ ni ke guy e fayleng. Pi kanawoen e pi motochiyel nu Roma e rib ga’ angin ni ke yan i mada’ ko chiney ma ka boor e nam ni ka be fanay e pi motochiyel nem ni boch kenggin e motochiyel rorad. Dariy fan ni aram fan e fel’ e pi n’en ni rin’ yu Roma, ma de yog, ni ra taleged taareb e togopuluw ni aram e: sasalap. Me mang e sasalap e warnag yu Roma.

I apostal Paul reb e tin i gafgow u tan e sasalap ko pi tayugang ko am nu Roma. Felix, ni governor nu Roma e i pufthinnag Paul, ni yugu aram rogon ni ke pirieg ni ba fel’ e rok Paul. Ye Felix, e reb e tin th’abi sasalap e am u nap’an e tirok e rran, i wun’ yaran e puf oloboch rok Paul, ya wan’a yigi pi’ Paul boch e salpiy ngak nge mu’ fini pag u kalbus.​—Acts 24:22-26.

Ma de pi’ Paul e salpiy ngak Felix ni bochan ni ngan sasalapiy ngan pag, ya n’en ni rin’ Paul e welthin ngak ni rib fel’ rogon u fithik’ e yul’yul’ u murung’agen e tini ba “mat’aw nge gum’an’.” Ma de thiliyeg Felix ngongolen, ma aram me par Paul u kalbus ma de guy rogon ni nge pag e tin ni ba mat’aw ni nge pi’ e salpiy ngak Felix ni bochan ni ngan chuweg u kalbus u fithik’ e sasaliab. I machibnag murun’agen e yul’yul’ nge tin nib mat’aw, me par ni ke rin’ ni bod ni be machibnag. Me yol nge yan ngak e pi kristiano nu Jewish, ni gaar, “Gamad e ba mudugilan’mad ngomad ndariy ban’en ni be yog lanin’mad ni kug rin’ed, nib kireb ya gamad baadag ni nguu gu rin’ed e tin nib mat’aw ni gubin ngiyal’.”​—Hebrews 13:18.

Binem e n’en ni rin’ e rib thil ko n’en ni be rin’ e girdi’ ko ngiyal’ nem. Walagen Felix ni pumoon ni Pallas fithingan e ir reb e girdi’ ko ngiyal’ n’em ni rib fel’ rogon ya boor bogi ban’en rok, urngin e chugum rok​—ni yira salpiynag ma gonapan $45 e milyon e dola—​pi n’en ney e baga’ ni i yog ko sasalap ma boch e uni fek u fithik’ e gel yu wan ara bugel. Machane, pi fel’ rogon rok nem, ni salpiy nge chugum e dabi chugur ni nge taareb oren ko salpiy ni bokum e milyon e dola ni ke sasalapiy e pi tayugang ko am kar mitheged nga boch e bank nib mith u nap’an e bin 20-e chibog. Ere, rib tamilang ni piin dar nanged ban’en e ra mich uwan’rad ni pi am e chiney e ke yog ni ngar gelgad ko tin nib kireb.

Ere chiney ni ke n’uw nap’an ni kad pared u fithik’ e sasalap nge kireb, rayog ni ngad lemniged ni go’ aram rogon ni ma par e girdi’? Fa rayog ni ngan rin’ ban’en ngay ngan taleg e kireb nge sasalap?

Uw Rogon Me Yog i Taleg e Kireb nge Sasalap?

Bin som’on e thingar ni nang ni sasalap e ma kirebnagey ma ban’en nib kireb, ya kemus ni piin ni dariy fan ban’en uwan’rad e be yib felngin ngorad ma be gafgownag boch e girdi’. Kaayu guni gay rogon ba ngiyal’ ni ngan rin’ ban’en ko re n’en nem. James Foley, nu Meriken ni ir e migid ko tayol ko state, e gaar: “Goo kada nanged ni puluwon e sasalap e kari tolang. Sasaliyeb e ma warnag e gagiyeg nib fel’ rogon nge rogon e mon’og ko par, ma be kirebnag e folchuway, ma be gafgownag e girdi’ u ga’ngin e fayleng.” Boor e girdi’ ni ra taareban’rad ko n’en ke yog e cha’ nem. Nap’an e December 17, 1997, ma 34 e nam ni gagang’ e ra sain gad nga babyor ni fan nga “ba muulung ni ngan weliy murung’agen e sasaliyeb” kani yan ni fal’eg rogon ni “nge elmirinnag e togopuluw ni nge tay e fayleng ko sasaliyeb nge kireb.” Re muulung nem, e “kan fal’eg ma ke mang ba pa’ i oloboch, ni faan yira micheg ara ni pi’ e salpiy ko tayugang u reb e nam ni fan e ngani sasaliyebnag nge sum ara nge par e folchuway u thilrow.”

Salpiy ni yima pi’ ni fan e ngan sasalapiy nge yog nim fal’eg e siyobay rom u reb e nam, e kemus ni bochiyang ko ngongolen e sasalap nga sasaliyeb. Faanra ngan chuweg e sasalap nge kireb u ga’ngin yang ma ba t’uf e bin l’agruw, e mith mith ni ngan tay nib gel boch e mo’maw’ riy: ya aram e ngan piliyeg gum’ercha’ey, ara, gum’ercha’en e girdi’ ni yoor. Thingari gubin e girdi’ ma nge fanenikay e sasalap nge kireb. Kemus ni fin aram e rayog ni nge chuw e sasalap ko salpiy. Ere keni taw ko gin’ey, ma Newsweek magazine e be yog ni boch e girdi’ e be lemnag ni am e thingari “gu’rogon nge nang e girdi’ rogon e par nge ngongol nib fel’.” Transparency International, e reb e ulung, ni yad ma guy rogon ni nge dab kuuni sasalap ara sasaliyeb ma yad ba togopuluw ko sasalap nge kireb. Re ulung ney e ku yad be yog nib m’agan’rad ngay ni girdi’ rorad e ngar “filed rogon e yul’yul’” u tabon e maruwel.

Cham ni ngan togopuluw ko ngongol nib kireb e reb e ngongol nib fel’ ni dabiyog ni yi goo pi motochiyel e nge taleg fa mal ara ngan fanay “fare sayden” ni aram e pi gechig nib puluw ko motochiyel. (Romans 13:4, 5, NW) Thingar ni yung awochngin e mat’aw nge yul’yul’ u lan i gum’ercha’en e girdi’. Re n’en ney e kanawoen me yog e faan yira fol ko n’en ni weliy apostal Paul ni gaar, “fare sayden ni ke pi’ fare kan ni thothup,” ni aram e Thin ku Got, ni fare Bible.​—Ephesians 6:17.

Bible e Ba Togopuluw ko Ngongol ni Kireb

Mang fan ni siyeg Paul ni nge fek owchen ko ngongol ni kireb? Ya bochan ni baadag ni nge rin’ e tin ba m’agan’ Got ngay, “ni der ma laniyan’ ma der ma fek e salpiy rok be’ ni fan ko sasaliyeb.” (Deuteronomy 10:17) Maku, dariy e maruwar riy ni manang Paul e n’en ni bay ko motochiyel rok Moses ni: “Dab mu laniyan’gad ara mu feked e salpiy ni ke pi’ be’ ni bochan ni ngan sasalapiy ban’en, ya sasaliyeb e ma malmitnag e piin ni ba gonop ma ma piliyeg e thin nib fel’ ko piin nib mat’aw nge kirebnag.” (Deuteronomy 16:19, New World Translation) I David ni Pilung e ku er rogon ni manang ni Jehovah e dabun e ngongol ni kireb, me wenignag ku Got ni dabi uneg ko matheg ko girdi’ ni tadenen, “ni baan ni mat’aw i pa’rad e ba sug ko sasalap nge ngongol ni kireb.”​—Psalm 26:10, NW.

Piin ni ri riyul’ ni yad ma liyor ku Got e ku bay bochi fan ni yad ma siyeg ni ngar uned ko sasalap nge kireb. “Ba pilung nib puluw ngongolen ma der ma laniyan’ e ma tay e nam ni ba mudugil,” aray rogon ni yoloy Solomon, “machane bin ni ma chogownag e salpiy ni fan ko sasaliyeb e ma buthug nga but’.” (Proverbs 29:4, New International Version) Yal’uw​—e baga’ ni faanra yal’uw e pi tayugang nge yib ko tin sobut’ ma ra yibnag—​e par nib mudugil, ma ngongol ni kireb e ri ma gafgownag e nam. Ma Newsweek e ke tamilangnag ni: Faanra, “Gin ni gubin e girdi’ riy ma yad baadag bang ko fapi sasalap ara kireb ma yad manang rogon me yog ngorad, ma aram e yad ra gafgow ara kireb e par rorad.”

Ma ra chey ni ku be yog e par ko fa gin’en, ma piin ni yad baadag e tin nib mat’aw e yad ra kankanan’ ni faanra gel e kireb ma dabni taleg. (Psalm 73:3, 13) Cha’ ni Sunmiydad, ni ir e pi’ ngodad e lem nib mat’aw, e ku kuni fal’eg e kireb ngak. Faram kakrom, me guy rogon Jehovah ni nge taleg e kireb ni kaygi gel. Ni wod rogon, ni yog fan ngak e girdi’ nu Jerusalem ni nge pagrad nga pa’ e pi toogor rorad.

I yog Got ko girdi’ u daken e prophet rok ni Mikah, ni gaar: “Wenig ngomed, mu rung’aged e re n’en ney, ri gimed e piin i lolugen tabinaw ku Jakob gimed e piin gimed be gagiyegnag piyu Israel, ni gimed e tin dabumed e tin ba yal’uw ma gimed be pingeg e tin nib mat’aw ko tin kireb. Ma piin lolugrad ni yad be gagiyeg e yad be fek puluwon e sasaliyeb ni yad be tay, ma pi prist e yad be pithig u wan’ e motochiyel nga uni pi’ e salpiy riy ngorad, ma pi prophet e yad be pig ni fan e nge yog e salpiy . . . Ere arfan ni bochemed ma yu Zion e bay ni gi’ nga lang nge par ni yugu bangi ted, ma yu Jerusalem e bayi magothgoth.” Ngongol ni kireb e ke kirebnag e girdi’ nu Israel, ni bod rogon ni kirebnag yu Roma in miriay e duw nga tomren. Rib riyul’, e pi n’en ni ginang Got e girdi’ riy, gonapan raay e duw nga tomren ni ke yoloy Mikah e pi thin nem, min gothgothey yu Jerusalem min digey.​—Mikah 3:9, 11, 12, NW.

Dariy be’ ara reb e nam, ni gomanga ba t’uf ni nga i rin’ e kireb. I Got e i ta’ ir ko girdi’ ni kireb ni ngar paged kanawo’rad mi yad thiliyeg rogon e lem ni yad ma tay. (Isaiah 55:7) Baadag ni gadad urngin ni ngad paged e chogow ngad thiliyeged ko gol nga ud golgad ngodad, ma gad pag e tin nib kireb ngad thiliyeged ko tin nib mat’aw. “Cha’ ni ra fek e salpiy fa mat’awun’ e piin ni sobut ni gafgow e ke dariy fannag e ani Sunmiy, ma ani ma dag e runguy ko piin ni gafgow e ir e be ta’ fan,” Aray e n’en be puguran Jehovah ngodad.​—Proverbs 14:31, NW.

Mu Fana’ e Tin Riyul’ nu Bible Ngam Cham ko Sasalap

Mang e ra k’aring be’ nge thil? Kare gelngin ni baaram ni k’aring Paul nge chuw ko Farise me par ni ke mudugil ma ba gel ni be folwok rok Jesus Kristus. I yoloy ni, “Thin rok Got e ba fas ma ba gelngin ni ma maruwel”. (Hebrews 4:12) Ere chiney, e Thin rok Got nib riyul’ e ka be mon’ognag e yul’yul’, ni kub muun boch e girdi’ ngay ni ur maruwelgad ni yad boch e girdi’ ni bagel e sasalap rorad. Ngad guyed rogon ni rin’ be’.

Dawori n’uw nap’an ni ke chuw Alexander ko salthaw, ni be’ u baani ngek u Europe, me yan i chag nga barba’ i girdi’ ni yad ma fek e salpiy ni puluwon e sasalap u fithik’ e yargel.a I gaar, “Maruwel rog e nga ugu wan ko tayugang ko tafol chuway, nga ugu ban ni susun e nga ugu ayuwegrad”. Me ulul ngay, ni gaar, “Ma nap’an ni ra pagan’ bagayad ngog, mu gog ngak fapi girdi’ ni gamad ma aram ma ra bad rogned ngak facha’ ni ngar lied. Ma aram mu gog ni nge pi’ e salpiy ngog ni boor​—mu gu ayuweg ni dab kun li’ ma aram me pi’ e salpiy ma gamad fanay. Ere ‘picha’ nem e ma pining e magar ngog ko ayuw ni gu ma pi’ ngorad ko magawon ni be yib ngorad, madar nanged ni gag kenggin, yugu aram rogon ndariy be’ nib m’agan’ ngay ma iraray e maruwel ni gu baadag.

“Ugu falfalan’ ko salpiy ni i yog ngog ma gu baadag e mit ney e par. Gu ma yan u ba karro nib tolang puluwon, ma gu ma par ko naun nib fel’, ma bay e salpiy rog ni demtrug e n’en gu baadag ma rayog ni gu chuwiy. Ma tamdag e girdi’ ngog, ni gu baadag ya gu be lemnag ni gub gel. Ugu lemnag ni dakuriy be’ ni rayog ni math pa’ ngog ma dakuriy fan e motochiyel. Ra bay e oloboch ma rayog ni gu pithig ni reb e nga gu pi’ puluwon’ reb e ta ayuw ko tapuf oloboch, nib cheg nge ayuweg fa gu pi’ e salpiy ngan sasalapiy e oloboch rog.

“Machane, yul’yul’ e gathir ma moy ko tin baaray e girdi’ ni par rorad e ba mil fan ko sasalap. Bay be’ ko re ulung romad nem ni dabun dakenag, ma gu pirieg ni goo kan dabuy dakenag. Rib tomngin, ni mul fare karro ni tolang puluwon u pa’ag, nge m’ay e salpiy rog, pi ppin ni fager rog ni totolang puluwrad. Mu kun pirdiiyeg nib elmirin. Ere par rog ni thil ni aray fene pey e ir e n’en ni rin’ nga gu fal’eg i lemnag ra rogon e par ko yafas.

“In e pul ni ke yan, me mang chitinag reb e Pi Mich rok Jehovah, ma aram mu gu tabab i poy boch e babyor rorad. Ere fare guruy ko Proverbs 4:14, 15 e ir e n’en ni rin’ mu ugu lem nib fel’ rogon: ‘Dab man ko kanawo’ ko piin nib kireb, ma dab mu man u puluwon kanawo’en e piin ni kireb. Mu pilo’ riy, nga man, mu liyeg u barba’ ngam man.’ Tiney e kanawo’ ni aray rogon e mudugil u wan’ug ni tin baaray e girdi’ nib baadag ni ngi i par nib kireb ma ba tacham e ri dariy fel’ngin nga m’on. Ma aram mu gu tabab ko meybil ku Jehovah ni gu be yog ngak ni nge pow’iyeg ko bin nib mat’aw e kanawo’. Ma aram mu u gu fol Bible gad e Pi Mich Rok Jehovah, nge mu’, mu gu ognigeg ngak Got. Ma kagu par ni gub yul’yul’ ni ka aram nap’an i yib.

“Arrogon, par ni yiba yul’yul’ ma ba yul’yul’ ngongliy e rib lich e salpiy ni ma yog riy. Machane gu be lemnag e chiney ni bay e fel’ nga m’on, ma yafas rog e ri bay fan. Ka gu nang ni bin baaram e par ni ugu moy riy ko som’on ni boor bogi ban’en rog ni ba tolang puluwon e taareb rogon nga ba naun ni ubung ko kat ni yugu bochi n’en me puth. Nangan’ rog, kafram e ke war ma kari sowath. Ere chiney, e gu be pining e magar ko fol Bible ni gu be tay, ma ginangeg nga gu tal ni faan gu ra yan ni nge dab kug yul’yul’​—ni mus nga yugu bochi ban’en nib achig. Gu be guy rogon ni nga u gu par ni bod ni bay ko Psalm 37:3, (NW) ni gaar: ‘Um par ni Somol e ke pagan’um ngak mu um rin’ e tin nib fel’; mu um par u fayleng, mu um ngongol nib yul’yul’.’ ”

“Cha’ ni Ba Fanenikan e Sasalap e Ra Fas”

Nap’an ni pirieg Alexander, ni tin riyul’ nu Bible e rayog ni nge ayuweg be’ nge pag ni dab ki i sasalap. Me thiliyeg ir nge par ni bod rogon e n’en ni yog apostal Paul ko babyor rok ngak piyu Efesus ni gaar: “Ere mu n’iged pangimed ni kakrom ni ir e um pired riy ni fare pangin kakrom ni arar nib kireb e bannag nge kirebnag; . . . gum’ercha’med nge lanin’med e thingari pig ni polo’ nge biech, thingar mon’ed nga dakenmed e bin nib biech i gimed ni Got e sunmiy ni bod ir ma ke gagiyel u daken e bin riyul’ e wok nib yal’uw ma ba mat’aw ni ke yog ngomed. Ere, dab ku un lifith l’uguney, ra be’ ma thingari yog e tin nib riyul’ ngak walagen, ya gadad gubin ni yi goo gadad yu yang u taab dowef. Cha’ ni be maro’ro’ e nge tal ko maro’ro’ nge tabab ko maruwel nge thognag e salpiy ni fan ko par rok, me yog ni ayuweg e an bat’uf e ayuw rok.” (Efesus 4:22-25, 28) Ere yafas ko girdi’ nga m’on e be yan nu rogon ni kar thiliyeged pangirad.

Faanra dab un tayan’iy nga ban’en, nge chogow, nge sasalap e rayog ni nge kirebnag e fayleng, ni bod ni buch me kireb e am rok yu Roma. Ere, gadad be falfalan’, ya ani Tasunmiy e der ma pag ban’en ni der ma ta’ tayan’ ngay. Ke turguy “ni ngan kirebnag e piin ni kar kirebnaged e fayleng.” (Revelation 11:18) Ma ke micheg Jehovah ngak e tin baaray ni kar m’ad ni bochan ni ngar pared u reb e fayleng ni dariy e kireb riy ni aram e dabki n’uw nap’an me yib e “bin nib biech e lan e lang nge bin nib biech e fayleng . . . ni aram e tin nib mat’aw e ngongol e bayi par riy.”​—2 Peter 3:13.

Rriyul’, ni sana ba mo’maw’ ni nga uni par ni yib yul’yul’ ko tiney e rran. Machane, Jehovah e ke n’uw nap’an ni ke micheg ngodad, “ni be’ nib pumoon nib chogow e ra fek e oloboch i yib ko tabinaw rok, ma cha’ nib fanenikan e sasaliyab e ra fas.”b (Proverbs 15:27, NIV) Faan gad ra pag e sasalap e chiney, ma gad dag e yul’yul’ rodad u nap’an e meybil rodad ku Got: “Ma ga par ni gur e ga be gagiyegnagmad, min rin’ e tin nib m’agan’um ngay u roy u but’ ni bod rogon ni yibe rin’ u tharmiy.”​—Matthew 6:10.

Nap’an ni gadad be sonnag e re gil’ilungun nem ni nge maruwel, ma nge bagadad me yung awochngin e tin ba mat’aw ni aram e nga udi siyegned ni nga udi m’ay niged fan fa udi sabalbalayanggad ko sasalap ara uda uned ko sasalap. (Hosea 10:12) Faan gad ra rin’ ni aray rogon, ma yafas rodad e ku ra dag gelngin e thin rok Got. Fare thin ko kan ni thothup e rayog ni nge gel ko kireb.

[Footnotes]

[Picture on page 7]

Ayuw ko Bible, e ra ayuwegdad nge yog ngodad “fa bin nib biech e wok” ma gad par u orel ko kireb