Thin rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor rok Obadiah, Jonah, nge Mikah

“N’EN ni i guy Obadiah nni piliyeg e changar rok.” (Obadiah 1, NW) Pi thin ney e tabab fare babyor rok Obadiah riy. De yog fare profet ban’en u murung’agen ya kemus ni fithingan e yog ko fare babyor ni yoloy ko duw ni 607 B.C.E. U lan reb e babyor ni kan yoloy u m’on riy ni ke pag l’agruw e chibog, ma fare profet ni Jonah e weliy nib tamilang e n’en ni ke buch rok ni bay rogon ko machib ni ta’. Fare 60 e duw ni ke maruwel Mikah nib profet e bay u thilin e tayim rok Obadiah nge Jonah, ni tabab ko duw ni 777 B.C.E. nge mada’ ko duw ni 717 B.C.E. N’en ni ke yog Mikah u murung’agen e ir be’ ‘nu [fare binaw] Moresheth’ ma ke yib e thin rok Jehovah ngak u nap’an “Jotham, nge Ahaz, nge Hezekiah u Judah.” (Mikah 1:1) Be m’ug ni manang rogon e par u arow ko fanathin ni i fanay ni nge tamilangnag e thin rok.

EDOM E “THINGAR NI THANG NDARIY N’UMNGIN NAP’AN”

(Obadiah 1-21)

Murung’agen Edom, yog Obadiah ni gaar: “Bochan e cham ni kam ta’ ngak walagem i Jakob, ma ngam tamra’ ngay nib gel, ma thingar ni thangem ndariy n’umngin nap’an.” Rib tamilang u wan’ fare profet e n’en nib kireb ni rin’ piyu Edom ngak pi fak Jakob​—ni aram piyu Israel. U lan e duw ni 607 B.C.E., u nap’an ni ke kirebnag piyu Babylon yu Jerusalem, ma piyu Edom e ra “pilo’gad” ma ra ayuweged e piin ni kar bad ko cham “ni girdi’ nu bang.”​—Obadiah 10, 11, NW.

Machane, bay ni sulweg e tabinaw rok Jakob nga rogon. I yiiy Obadiah ni gaar: “Piin ni ra mageygad nib fas e ra yan ko fare Burey ni Zion, ma bayi mang gin nib thothup.”​—Obadiah 17, NW.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

vs 5-8, NW​—Mang e n’en nib ga’ fan riy ni kan taareb rogonnag e magothgoth ni tay yu Edom ko pi moro’ro’ ni yib ni nep’ nge piin ni ma kunuy e grape? Faanra yib e piin moro’ro’ nga Edom, ma kemus ni ngar feked e tin nib t’uf rorad. Faanra yib e piin ma kunuy e woldug ngak, ma yad pag boch e woldug ni fan ko piin nib gafgow. Machane, nap’an ni ra war yu Edom ma yira gay e chugum rok nib fel’ rogon ma ‘piin ni kan fal’eg e m’ag u [thilrad]’​—ni aram e piyu Babylonia e bay ra iringed urngin e chugum rok.​—Jeremiah 49:9, 10.

vs 10, NW​—Uw rogon ma Edom “e kan thang ndariy n’umngin nap’an”? Rogon fare yiiy, e fare nam nu Edom, ni bay e am rorad nge girdi’ u reb e binaw u fayleng riy, e dakuriy. Nabonidus ni Pilung nu Babylon e gel ngak yu Edom u lukngun e bin aningeg e chibog B.C.E. U nap’an fa bin aningeg e chibog B.C.E., ma piin ni ka nog e Nabataeans ngorad e kar pared ko binaw nu Edom, ma piyu Edom e kar pared ko ley ni yimuch u Judah, ni aram fare Negeb ni munmun min tunguy fithingan ni Idumea. Tomren ni kan gothey yu Jerusalem ko duw ni 70 C.E., ma dakuriy yu Edom.

Tin Gad Ra Fil Riy:

vs 3, 4, NW. Bochan ni kar pared u fithik’ e pi burey nib tolang nge pi loway ma mo’maw’ ni ngan cham ngorad, piyu Edom e kar lemnaged ni kar pared nib palog ko riya’ mab pagan’rad. Machane dabiyog ni ngan mil ko gechig rok Jehovah.

vs 8, 9, 15, NW. Gelngin nge gonop ko girdi’ e dabiyog ni nge ayuw u nap’an “fare rran rok Jehovah.”​—Jeremiah 49:7, 22, NW.

vs 12-14, NW. N’en ni rin’ piyu Edom e be ginang e girdi’ ni ma felfelan’ ko gafgow ni ma tay e pi tapigpig rok Got. Gathi dariy fan u wan’ Jehovah ni ngan gafgownag e girdi’ rok.

vs 17-20, NW. Re yiiy ney ni ngan sulweg pi fak Jakob nga rogon e tabab ni nge lebug u nap’an ni tin ka ba’ e girdi’ rorad e ra sulod u Babylon nga Jerusalem ko duw ni 537 B.C.E. Gubin ngiyal’ ni ma lebug e thin rok Jehovah. Rayog ni ngad pagedan’dad ko tin ni ke micheg.

‘YIRA KIREBNAG YU NINEVEH’

(Jonah 1:1–4:11)

I mil Jonah nga bang ma de fol ko tin yog Got ngak ni ‘nge yan nga Nineveh ni aram fare mach ni ba ga’ nge weliy ko girdi’’ e thin ko pufthin nib togopuluw ngorad. I fanay Jehovah e “nifeng nib gel” nge “nig ni ba ga’,” nge taleg Jonah ko gin ni be sor ngay me tay chilen ngak bayay ni nge yan ko fare mach ni ba ga’ nu Assyria.​—Jonah 1:2, 4, 17; 3:1, 2.

Yan Jonah nga Nineveh me tabab nge machibnag ba thin nib tamilang ni gaar: “Ka aningeg i ragag e rran min kirebnag yu Nineveh!” (Jonah 3:4) Angin e machib ni tay Jonah e k’aring ni nge “yib e damumuw ngak.” I fanay Jehovah e woldug ni ka nog e “bottle-gourd” ngay ni fan ni nge fil Jonah rogon ni nge dag e runguy.​—Jonah 4:1, 6.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

3:3​—Gur ga’ngin yu Nineveh e riyul’ ni yira ‘yan ma dalip e rran mfin ntaw nga baraba’? Arrogon. Kakrom, ma kan pirieg ni fare mach nu Nineveh e kub muun ngay boch e binaw ni tabab u Khorsabad ni bay ko lel’uch nge yan i mada’ nga Nimrud ni bay ko yimuch. Gubin e pi binaw nem nib muun nga Nineveh e bod yaan ba kahol u but’ ma ga’ngin e ra 60 e mile ma ke liyeg ni gubin.

3:4​—Gur ba t’uf rok Jonah ni nge nang fare thin nu Assyria ni fan ni nge machibnag piyu Nineveh? Sana ke nang Jonah fare thin nu Assyria u m’on riy, ara ke nang fare thin u daken e maang’ang. Maku rayog ni ke wereg e machib rok ko thin ni Hebrew, ma immoy be’ ni i abuweg e thin rok. Faanra kan abuweg e thin ni i machibnag ma dabisiy ni ke pug e re n’em laniyan’ e girdi’.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:1-3. Ra nge tay be’ boch e maruwel ni nge rin’ ni fan ni nge dabi un ko machib ni lem rok ma be micheg ni de puluw e lem rok. Be’ ni ma rin’ ni aram rogon e bod ni ke mil ko maruwel ni ke pi’ Got ngak.

1:1, 2; 3:10. Runguy rok Jehovah e gathi kemus ni fan nga reb e nam ara raen dowey ara ba ulung i girdi’. Ba fel’ e tin ni ma rin’ ngak urngin e girdi’, ma “ma runguy urngin e tin ni ke sunumeg.”​—Psalm 145:9.

1:17; 2:10. Fa dalip i rran nge nep’ ni par Jonah u lan yin ba nig nib ga’ e be dag e yam’ nge fas ko yam’ ni tay Jesus.​—Matthew 12:39, 40; 16:21.

1:17; 2:10; 4:6. I ayuweg Jehovah Jonah u fithik’ e day nrib gagang’ e n’ew riy. Maku ke ‘gagiyegnag Got ni nge tugul fare woldug ni bottle-gourd fithingan nge pi’ e tagalul’ ngak, nge ayuweg ko gafgow rok.’ Pi tapigpig rok Jehovah e ngiyal’ ney e rayog ni ngar pagedan’rad ku Got rorad, nge gol nib gel, ni nge yororiyrad me thapegrad.​—Psalm 13:5; 40:11.

2:1, 2, 9, 10. Ma rung’ag Jehovah e meybil ni ma tay e pi tapigpig rok ma ma tiyan’ ko wenig rorad.​—Psalm 120:1; 130:1, 2.

3:8, 10. Fa bin riyul’ e Got e “thilyeg laniyan’,” ko magothgoth ni ke yog ni nge rin’, ma “daki pag fare riya’ nge yib ngorad.” Mang fan? Ya bochan ni ‘ke pag’ piyu Nineveh e kireb ni ur ngongliyed. Maku arrogon e ngiyal’ n’ey, rayog ni ngan taleg e gechig rok be’ ni ke denen nfaanra kalngan’ u fithik’ e yul’yul’.

4:1-4. Dariy e girdi’ nrayog ni nge taleg e runguy Rok Got. Ngad kol ayuwgad ni dab da damumuwgad ko runguy ni ma dag Jehovah.

4:11. Be gagiyegnag Jehovah u fithik’ e gum’an’ ni ngaun machibnag e thin ko Gil’ilungun u fayleng ni ga’ngin ya bochan​—ni bod e n’en ni rin’ ngak fa 120,000 e girdi’ nu Nineveh—​ki runguy e piin ndar “bucheged ban’en.” Maku arrogon gadad ni thingar da runguyed e girdi’ ni bay ko binaw ni gad ma machib riy ma ngad uned ko machib u fithik’ e pasig.​—2 Peter 3:9.

‘NGAN TH’AB PIYAN LOLUGRAD’

(Mikah 1:1–7:20)

I weliy Mikah e kireb rok yu Israel nge Judah, miki weliy murung’agen e magothgoth ko gali mach rorad, me micheg ni yira sulweg nga rogon. Yu Samaria e nge par ni bod “ba ulung i naun ni ke puth ni bay u daken e ted.” Bochan ni yad ma meybil ko liyos, ma yu Israel nge Judah e bay rogon ni ‘ngan th’ab piyan lolugrad,’ ara tamra’. Bochan ni kan kalbusnagrad, ma ngan ga’nag i th’ab e piyan lolugrad ni “bod rogon fare eagle”​—ba tamilang nib mit e vulture ni buchuuw wulan lolugen. I micheg Jehovah ni gaar: “Gimed gubin e piin ni bay mmageygad ko girdi’ nu Israel e bay gu kunuymed nga taabang ni gimed gubin.” (Mikah 1:6, 16; 2:12) Bochan e pi tayugang’ u Jerusalem nge pi profet riy nib kireb ma “bayi par ni goo ke puth e naun riy.” Machane bayi ‘kunuyrad [girdi’ rok] nga taabang.’ Ra yib u “Bethlehem Efrathah” be’ ni nge “mang ir e i gagiyegnag yu Israel.”​—Mikah 3:12; 4:12; 5:2.

I rin’ Jehovah e tin de mat’aw ngak piyu Israel, fa? Kaygi mo’maw’ e tin ni ke yog ni ngar rin’ed, fa? Danga’. Urngin e tin ni ke yog ngak e pi tapigpig rok e ‘ngar rin’ed e tin nib yal’uw, mu ur pired nib t’uf Got rorad nge girdi’, mu ur folgad rok Got u fithik’ e sobut’an’.’ (Mikah 6:8) Machane, girdi’ u nap’an Mikah e ri gel e kireb rorad ni “piin nth’abi fel’ u fithik’rad nge piin ndarir sasaliyebgad e yad bod nochi ke gek’iy nib sug ko rachangal,” ma gafgownag be’ nra chuchugur ngak. Machane yog fare profet ni gaar: “Dakuriy yugu reb e kan nga bayang ni bod gur [Jehovah].” Bayi runguy Got bayay e girdi’ rok ma ra pi’ e denen rorad “nge yan i par nga t’ay e rigur.”​—Mikah 7:4, 18, 19.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

2:12​—Mingiyal’ e ke lebug fare yiiy ni ngan ‘kunuy nga taabang e tin ni ka ba’ ni piyu Israel’? Bin som’on riy e ke lebug ko duw ni 537 B.C.E. u nap’an ni tin ni ka ba’ ni piyu Jew ni kan kalbusnagrad u Babylon e ra sulod ko binaw rorad. Ngiyal’ ney, ma ke lebug fare yiiy ko “fare Israel rok Got.” (Galatia 6:16) Ka nap’an 1919, min kunuy e Kristiano ni kan dugliyrad nga taabang ni ‘bod ba ran’ i gamanman u lan tafen e gamanman.’ Bochan ni kan chagiyrad nga taabang nge fare “ulung ni ba ga’” ni “yugu boch e saf,” ko duw ni 1935, me ‘ga’ lamrad.’ (Revelation 7:9; John 10:16) Yad be mon’eg fare liyor nib riyul’ u taabang u fithik’ e pasig.

4:1-4​—‘U nap’an e tin tomren e rran,’ uw rogon ni ‘ra pufthinnag Jehovah e girdi’ ni boor, me yal’uweg e pi nam nib gel gelngirad’? Fare bugithin ni ‘boor e girdi’’ nge ‘pi nam nib gel gelngirad’ e der weliy murung’agen e pi nam ara girdien e am. Danga’, ya re bugithin ney e be yip’ fan e girdi’ nra bad u gubin e nam ni kar manged pi tapigpig rok Jehovah. Ke pufthinnagrad Jehovah miki yal’uwegrad ko tirok Got ban’en.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:6, 9; 3:12; 5:2. Piyu Assyria e kirebnag yu Samaria ko duw ni 740 B.C.E.​—u nap’an Mikah. (2 Kings 17:5, 6) I yib piyu Assyria ngar tawgad nga Jerusalem u nap’an e gagiyeg rok Hezekiah. (2 Kings 18:13) Piyu Babylon e ra urfeged yu Jerusalem ko duw ni 607 B.C.E. (2 Kronicles 36:19) Kan gargeleg fare Messiah u “Bethlehem Ephrathah” nrogon nib puluw ko fare yiiy. (Matthew 2:3-6) Yiiy rok Jehovah e dabi aw nib m’ay fan.

2:1, 2. Rib gel e riya’ riy ni nga dogned ni gad be pigpig ku Got machane ba m’on e chugum u wan’dad ma gathi “gagiyeg rok Got nge tin nib m’agan’ ngay.”​—Matthew 6:33; 1 Timothy 6:9, 10.

3:1-3, 5. Be athapeg Jehovah e piin ni ma ayuweg e girdi’ rok ni ngaur yal’uwgad u rogon ni ngar rin’ed e maruwel rorad.

3:4. Faanra gad baadag ni nge fulweg Jehovah taban e meybil rodad, ma dab da rin’ed e tin nib kireb ara da daged l’agruw mit e ngongol.

3:8. Maruwel rodad ni ngan machibnag e thin nib fel’, e rayog ni ngan lebguy ni kemus ni faanra gelnagdad e kan ni thothup rok Jehovah.

5:5. Re yiiy ney e be micheg ngodad ni faani yib e pi toogor ngar chamgad e girdi’ rok Got, ma “medlip [be yip’ fan ban’en ni ke gaman] e ta chugol saf” nge “meruk e girdi’ nib tolang e liw rorad” ara duke​—ni aram boch e pumoon ni kar ilalgad ko tirok Got—​e yira pi’ ni ngar ayuweged e girdi’ rok Jehovah.

5:7, 8. Piin Kristiano ni kan dugliyrad e ngiyal’ ney e yad “bod waangchal” ni yib rok Jehovah ngak boor e girdi’​—ba tow’ath ni yib rok Got. Riyul’ e re n’ey ya bochan ni ma fanay e piin kan dugliyrad ni ngar wereged e thin ko Gil’ilungun. Fare “yugu boch e saf” e ri yad be ayuweg e piin kan dugliyrad ko re maruwel ney. (John 10:16) Rib fel’ ni nge yog ni ngan un ko re maruwel ney, ni aram e maruwel nriyul’ ni ma felfelan’nag boch e girdi’!

6:3, 4. Thingar da folwokgad rok Jehovah Got ma ngad ngongolgad u fithik’ e gol nge runguy ni ke mus ngak e girdi’ ni der gol ara ke meewar ko tirok Got.

7:7. U nap’an ni gad ra mada’nag boch e magawon e ngiyal’ ney ni gad bay ko tomur ko re m’ag ney nib kireb, ma thingari dabi mulan’dad. Ya bod Mikah, thingari par ni ‘ke l’agan’dad ngak Got ma gad be sonnag.’

7:18, 19. Bod ni Jehovah e ke m’agan’ ngay ni n’ag fan e denen rodad, ere thingar ku da n’aged fan u wan’dad e kireb ni kan rin’ nib togopuluw ngodad.

Nguun ‘Fol rok Jehovah’

Piin ni ma togopuluw ngak Got nge girdi’ rok e “thingar ni thang owcherad ni manemus.” (Obadiah 10, NW) Machane, rayog ni ngan taleg e damumuw rok Jehovah nfaanra ngada folgad ko thin rok ni be ginangdad ma gad ‘palog ko kanawo’ nib kireb.’ (Jonah 3:10) ‘Nap’an e tin tomren e rran,’ ni aram, e nap’an e ‘tin tomren e rran’ rodad ney, e kan tolangnag e bin riyul’ e liyor ngak urngin e teliw ni googsur ma piin ni ma fol e yad be thelep i yan ngay. (Mikah 4:1; 2 Timothy 3:1) Ere manga yugu uda ‘folgad rok Jehovah ndariy n’umngin nap’an.’​—Mikah 4:5.

Rib fel’ e tin be fil fapi babyor ni Obadiah, Jonah, nge Mikah ngodad! Yugu aram rogon ni kan yoloy ni ke pag 2,500 e duw kakrom, ma thin ni bay riy e “ba fos ma ba’ gelngin ni ma maruwel,” ki mada’ ko chiney.​—Hebrews 4:12.

[Picture on page 31]

I yiiynag Obadiah ni gaar: “Bay ni thang owchen [Edom] ndariy n’umngin nap’an”

[Picture on page 29]

I ‘l’agan’ Mikah ngak Jehovah ma be sonnag,’ ere ku rayog ni ngam yodorom

[Picture on page 30]

Ngan wereg e machib e ba tow’ath ni ngan tay fan