17. Mange ra buch ko pi tatogopuluw, ma mang e pi thin ndabki n’uw nap’an ma ngeb ngan’dad?

¹⁷ Gad manang ni pi tatogopuluw e yad ra ulul i gafgownagdad. Machane dabda talgad i machibnag fare thin nib fel’​—ngki mada’ ngak e pi tatogopuluw. (Matt. 24:14, 21) Machane, chiney e kab mab e kanawo’ ngak e pi tatogopuluw ni ngar kalgadngan’rad nge yog e yafos ngorad ndawori taw ko tomur. Ngan thothupnag fithingan Jehovah e kab ga’ fan ko ngan thap ngak. (Mu beeg e Ezekiel 38:23.) Ngiyal’ nra muulung urngin e nam nu fayleng ni ngar thanged e girdi’ rok Got, ma ra yib ngan’dad fare meybil ko fare psalmist ni gaar: ‘Mange yug ra wargad mi yad rus ni dariy n’umngin nap’an; manga yugur tamra’gad mar m’ad.’​—Ps. 83:17.

18, 19. (a) Mange be sonnag e piin ma togopuluw nga mat’awun Jehovah ko gagiyeg? (b) Fare n’en ni ngan tolangnag rogon mat’awun Jehovah ko gagiyeg ko tomur e mang rogon ngom?

¹⁸ Piin ni yad be togopuluw nga mat’awun Jehovah ko gagiyeg e dabki n’uw nap’an mar tamra’gad. Thin Rok Got e be dag ni “piin ndarir folgad ko Thin nib Fel’” e yira thangrad u nap’an e Armageddon mar gafgowgad ko gechig “ndariy n’umngin nap’an.” (2 Thess. 1:7-9) Magothgoth ni yira tay ngorad nge piin ni yad ra magey nib fos ni ma liyor ngak Jehovah u fithik’ e yul’yul’ e mich riy ni be micheg ni Jehovah e bin riyul’ e Got. Gel nra tay Jehovah e dab ni pagtalin u lan e bin nib beech e fayleng. Piin kar “fosgad ko yam’ ni piin nib mat’aw nge piin nde mat’aw” e yad ra fil murung’agen e n’en ni ke rin’ Jehovah. (Acts 24:15) Lan e bin beech e fayleng e yad ra guy nga owcherad e mich riy ni be micheg e gonop ko par u tan mat’awun Jehovah. Ma piin nib sobut’an’ u fithik’rad e ba papey nra riyul’ u wan’rad ni Jehovah e kari mus ni bin riyul’ e Got.

“Ireray Fithingan Got Nrib Thothup mab Tolang”

Nicholas nu Cusa e yog e pi thin nem u lan ba welthin ni pi’ ko duw ni 1430.a Ir be’ ni boor ban’en nib adag ni nge fil, ni bod e Greek nge Hebrew nge philosophy nge theology nge matheeg nge astronomy. Nap’an ni gaman 22 e duw rok me mang sensey ko motochiyel ko teliw ko Katolik. Ma nap’an e duw ni 1448 me mang reb e padre nib tolang ara cardinal.

Gonap’an 550 e duw ni ke yan, me ngongliy Nicholas nu Cusa ba nursing home ara bangi ban’en ni yima ayuweg e pilibthir riy u Kues, ni chiney e yima yog yu Bernkestel-Kues ngay, nib binaw ni bay u sogonap’an 80 e mayel nga yimuch u Bonn u Chiyamen. Ku re naun nem e aram e gin ni bay tagil’ e babyor ku Cusa riy nib pag 310 ken. Ba ken e pi babyor nem e Codex Cusanus 220 ni bay e welthin rok Cusa riy ni pi’ ko duw ni 1430. U lan fare welthin ni, In principio erat verbum (Aram ko Tabolngin Ma Bay fare Thin), e fanay Nicholas nu Cusa rogon i yoloy fare ngochol ni Jehovah ni Latin ni aram e Iehoua.b Page 56 e bay e pi thin ni baaray riy ni murung’agen fithingan Got ni gaar: “Got e ke pi’. Aram fare ngochol ni aningeg thal e yol riy ara Tetragrammaton, . . . Ireray fithingan Got nib thothup mab tolang.” Thin ni yog Nicholas nu Cusa e ba puluw ko fare n’em nib riyul’ ni fithingan Got e immoy ko yu ken nsom’on e Bible nu Hebrew nni yoloy.​—Ex. 6:3.

Re ke babyor ney nni ngongliy ko bin 15 e chibog e ba ken e babyor ni kari kakrom ni bay fare Tetragrammaton riy ni kan piliyeg ni “Iehoua.” Re n’ey ni kan yoloy e ku aram reb e mich riy nrogon ni kan piliyeg fithingan Got nib chugur ko “Jehovah” e aram rogon ni kan yoloy fithingan Got u lan e pi chibog ni ke yan.