Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
September 2-8
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | HEBREWS 7-8
“Bay Mmang Reb e Prist Ndariy N’umngin Nap’an, ni Bod Melkizedek”
it-2-E 366
Melkizedek
Ir e pilung ko fare binaw nu Salem kakrom maku ir e “prist rok Got nib Th’abi Tolang” ni aram Jehovah. (Ge 14:18, 22) Ir e bin th’abi som’on e prist ni kan weliy murung’agen ko Bible. Ke yag e re liw nem ngak u ba ngiyal’ u m’on ko duw ni 1933 B.C.E. Ma bochan ni ir e pilung nu Salem nre n’ey e be yip’ fan e “gapas,” ma aram fan ni yog apostal Paul ni ir “Pilungen e Gapas,” maku bochan e ngachal rok maku yima yog ni ir “Pilungen e Tin nib Mat’aw.” (Heb 7:1, 2) Fare binaw ni immoy ni Salem kakrom e boch nga m’on mi nog ni Jerusalem. Fare bugithin ni Salem e kan uneg fithingan ko fare binaw nu Jerusalem aram fan ni ku yima yog e Salem ngay.—Ps 76:2.
Tomuren ni gel Abram (Abraham) ngak Kedorlaomer nge fapi pilung ni yad, ma aram me yan Abraham nga lan e loway u Shaveh ni ku yima yog e “Loway rok e Pilung” ngay. Ireray e gin ni fek Melkizedek e “flowa nge wain” i yan ngak Abraham, me yibilay ni gaar: “I Got ni ir e Th’abi Tolang, me ir e ngongliy e tharmiy nge but’ e nge fal’eg waathan Abram. I Got ni ir e th’abi Tolang e nga ni pining e sorok ngak, yi ir e ke ayuwegnem kam gel ngak e pi toogor rom ko mahl.” Tomuren e re n’ey me pi’ Abraham “taab guruy u ragag guruy urngin e tin ni fek u fithik’ e mahl” ngak Melkizedek ni aram e “tin th’abi fel’” ni yag ngak u tan e mahl u nap’an ni gel ngak e pi pilung ni yad e toogor rok.—Ge 14:17-20; Heb 7:4, NW.
it-2-E 367 ¶4
Melkizedek
Uw rogon nib puluw ndariy ‘babyoren e ngiyal’ nni gargeleg Melkizedek ara ngiyal’ ni yim’ riy’?
I tamilangnag Paul reb i ban’en u murung’agen Melkizedek u nap’an ni yog ni, “Dariy babyoren e chitamangin ara chitiningin Melkizedek, ara reb e pi ga’ rok; ma dariy babyoren e ngiyal’ nni gargeleg ara ngiyal’ ni yim’ riy. Ya ir e bod faanem ni Fak Got: ni be par ni ir e prist ndariy n’umngin nap’an.” (Heb 7:3) Nni gargeleg Melkizedek ngemu’ me yim’ ni bod gadad. Machane dan tamilangnag ko mini’ e gallabthir rok. Mus ngak e pi ga’ rok nge piin owchen ma dan tamilangnag. Maku dariy murung’agen e ngiyal’ nni gargeleg riy ara ngiyal’ ni yim’ riy u lan fare Babyor nib Thothup. Ere aram fan nib puluw ni nga nog nrogon e n’en ni buch rok Melkizedek e be dag yaan Jesus Kristus nreb e prist nra par ndariy n’umngin nap’an. Melkizedek e dariy be’ nib m’on ni fek e re liw rok nem, maku dariy be’ ni yib nga tomuren. Ere ku arrogon Kristus ndariy be’ ni immoy ko liw rok nreb e prist nth’abi tolang ni bod ir, maku be yog e Bible ndariy be’ nra yib nga tomuren. Maku reb e, yugu aram rogon nni gargeleg Jesus ko ganong rok Judah ni ir reb i owchen David ni Pilung, machane dariy rogon e pi ga’ rok ko liw ni kan pi’ ngak ni nge mang e bin th’abi tolang e prist. Ya gathi girdi’ e kar dugliyed ni nge fek e re liw ney ni nge mang prist ma ngki mang pilung. Ya Jehovah e ir e dugliy ma ir e micheg ni ngan pi’ e re liw ney ngak.
it-2-E 366
Melkizedek
Kan Dag Yaan Kristus Nreb e Prist. Ke micheg Jehovah u daken ba yiiy rok ngak David u murung’agen e “somol” rok ni aram fare Messiah ni gaar: “Bay mmang ba prist ndariy n’umngin nap’an, ni bod rogon Melkizedek ni prist.” (Ps 110:1, 4) Re thin ney e ra pi’ e pagan’ ngak e pi Hebrew ni bay fan ni nge mich u wan’rad ni fare Messiah ni kan micheg e aram e en nra fek fare liw ko en nra mang prist miki mang pilung. Ki tamilangnag apostal Paul ko mini’ e kan yiiynag murung’agen u nap’an ni yoloy nga lan e babyor rok nge pi’ ko fare ulung nu Hebrew me yog ni Jesus e “ke mang prist nib th’abi tolang ndariy n’umngin nap’an, ni bod rogon Melkizedek.”—Heb 6:20; 5:10; mu guy e COVENANT.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Maligach Nib M’agan’ Got Ngay
11 “Urngin e prist nib tolang e kan turguyrad ni ngar pied boch ban’en nib taw’ath nge boch e maligach,” aram e n’en ni yog Paul ni apostal. (Hebrews 8:3, NW) Mu lemnag ni wereg Paul e pi maligach ni ke ngongliy e prist nib tolang u Israel kakrom nge l’agruwnag, ni aram e, “taw’ath” nge “pi maligach,” ara “maligach ni fan ko denen.” (Hebrews 5:1) Baga’ ni girdi’ e ma pi’ e taw’ath ngak e girdi’ ni fan e ngar daged e t’ufeg rorad ngorad nge falfalan’, maku ran ayuweg e re n’ey ni ngari fel’ e thin rorow, ma nge bagayow ma nge fel’ u wan’ bagayow. (Genesis 32:20; Proverbs 18:16) Ku arrogon, boor e maligach ni yima rin’ ni bay ko fare Motochiyel ni taabrogon ko “pi taw’ath” ni ngan pi’ ku Got ni fan e nge fel’ be’ u wan’. Faanra kan rin’ ban’en nib togopuluw ko fare Motochiyel ma susun ni ngan pi’ puluwon, ma arfan ni kan pi’ “fapi maligach ni fan ko denen”. Fare Pentateuch, e baga’ ni babyor ni Exodus, Leviticus, nge Numbers, e bay boor e thin riy u murung’agen e pi maligach nib thil thil. Yugu aram rogon ni ba mo’maw ngodad ni ngad nanged fan ma mo’maw’ ni nge mit nga lolugdad urngin ban’en riy, ma bay boch ban’en ni baga’ fan nib m’ag ko pi maligach nib thil thil ni ba t’uf ni ngada tiyan’dad ngay.
it-1-E 523 ¶5
M’ag
Uw rogon ni fare m’ag ko Motochiyel e ke yan i par ni “ke kakrom”?
Machane nap’an ni yog Got u daken Jeremiah ni profet nra ngongliy reb e m’ag nib beech ma aram e ke yan i aw ni fare m’ag ko Motochiyel e “ke kakrom.” (Jer 31:31-34; Heb 8:13) Ere nap’an e duw ni 33 C.E., ma aram e ngiyal’ ni ke mus fare m’ag ko Motochiyel ni bochan e aram e ngiyal’ ni kan richibiy Kristus u daken fare ley i gek’iy (Kol 2:14), ma ke yan fa bin nib beech e m’ag nga lon.—Heb 7:12; 9:15; Ac 2:1-4.
September 9-15
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | HEBREWS 9-10
“Ke Mus ni Yaan e Pi N’en nib Fel’ ni Bay Fini Yib”
it-1-E 862 ¶1
Rogon ni Nge N’ag Got Fan e Denen Rodad
Rogon ni bay ko motochiyel ni pi’ Got ngak fare nam nu Israel e faanra bay be’ ni ke ngongliy ban’en nib kireb nib togopuluw ngak Got ara ngak be’ ma baadag ni ngan n’ag fan e kireb rok, ma thingari guy rogon ni nge yal’uweg fare oloboch nrogon ni be yog fare Motochiyel. Ba ga’ nreb i ban’en ni yima rin’ e aram nge pi’ e gamanman ni maligach ngak Jehovah. (Le 5:5–6:7) Ireray e re yaram ni yog Paul u nap’an ni gaar: “Rriyul’, nrogon ko fare Motochiyel e oren ban’en e yibe beechnag ko racha’; ma denen e be n’ag Got fan rok e girdi’ ni ke mus ni faanra ni puog e racha’.” (Heb 9:22) Machane bin riyul’ riy e, rachaen e gamanman ni maligach e dabiyog ni nge chuweg wenegan e denen me ayuweg faen ni ke ngongliy e kireb ni ngari beech e nangan’ rok. (Heb 10:1-4; 9:9, 13, 14) Machane u tan fa bin nib beech e m’ag ni kan yiiynag murung’agen e rayog ni nge n’ag Got fan e denen rodad u daken fare biyul ni ke pi’ Jesus Kristus. (Jer 31:33, 34; Mt 26:28; 1Ko 11:25; Efe 1:7) Mus nga nap’an ni immoy Jesus u fayleng me golnag be’ nib moon nib mugutgut me dag riy ni bay mat’awun ni nge n’ag fan e denen.—Mt 9:2-7.
cf-E 183 ¶4
“Um Lekeg!”
4 De weliy e Bible murung’agen e tin ni i buch ko ngiyal’ ni sul Jesus nga tharmiy, nge n’en nrin’ ngak u nap’an ni taw e ngaram, nge rogon feni gel e felfelan’ rorow e Chitamangin u nap’an nra mada’gow. Machane, be tamilangnag boch ban’en u m’on riy ni murung’agen e n’en nra buch u tomuren ni sul Jesus nga tharmiy. Ya ke pag 15 e chibog ni i un piyu Jew nga reb e madnom. Ra reb e duw, ma bay reb e rran riy ni ma yan fare prist nga lan e gin Th’abi Thothup ko tempel ni nge atngiy rachaen e gamanman ni kan pi’ ni maligach ni yima pi’ ko yu duw u nap’an fare Rran ko Biyul nga mit fare kiwaren e m’ag. N’en ni rin’ e re prist nem e be dag yaan e n’en ni rin’ fare Messiah. Tomuren ni sul Jesus nga tharmiy ma aram e ngiyal’ ni lebguy e n’en ni yima rin’ u nap’an fare madnom nni taab yay me mus. Aram e ngiyal’ ni ke yan nga tharmiy nga p’eowchen Jehovah ni aram e gin’en u ga’ngin e palpalth’ib nth’abi thothup, me ognag ngak e Chitamangin fel’ngin fare biyul ni pi’. (Hebrews 9:11, 12, 24) Ere gur, ke m’agan’ Jehovah ko re n’ey ni rin’?
it-2-E 602-603
Rib Yal’uw
Ba Yal’uw fare Motochiyel rok Moses. Fare Motochiyel ni pi’ Got ngak piyu Israel u daken Moses e bay boch e yaram riy u rogon e piin ni ngar pigpiggad ni yad e prist nge rogon ni ngan pi’ e gamanman ni maligach. Yugu aram rogon nre Motochiyel ney e dariy thibngin ni bochan e yib rok Got, machane piin ni yad bay u tanggin e dabiyog ni ngar pared ni kar yal’uwgad u mit Got. Mus ko fare yaram ko piin ni ngar manged prist nge pi maligach ni yima pi’ ma kan thagthagnag nga laniyan’ apostal Paul ni nge tamilangnag ndabiyog ni nge yan i par ni ke yal’uw e girdi’ ni bochan e pi n’ey. (Heb 7:11, 19; 10:1) Ya fare Motochiyel e dabi chuweg e girdi’ u tan gelngin e denen nge yam’, ya n’en ni be rin’ e be gagiyelnag ko mang e denen. (Ro 3:20; 7:7-13) Machane gubin e pi n’ey e ke yan i lebguy e tin ni lemnag Got ni fan ngay. Fare Motochiyel rok Moses e ke “mang sensey” ni be pow’iydad i yan ngak Kristus ni aram “yaan e pi n’en nib fel’ ni bay fini yib.” (Ga 3:19-25; Heb 10:1) Ere nap’an ni yog Paul ni bay ban’en ndabiyog ko fare Motochiyel ni nge rin’ ni fan “ngodad ni bochan e gadad mmeewar nrogon e girdi’” (Ro 8:3), ma aram e be weliy rogon ndabiyog rok e pi prist ni yad e Jew (ni ke dugliy fare Motochiyel ni ir e nge pi’ e pi maligach ma ra yan nga lan fa Gin Th’abi Thothup ko tempel ko Rofen ni Biyul ni nge pi’ e racha’ ni kan fek ko fare maligach ni fan ko denen rorad piyu Israel) ni ngar ‘thapeged’ e piin ni be pigpig ngorad ni ngar pared ni kar yal’uwgad u mit Got nrogon ni kan tamilangnag ko Hebrews 7:11, 18-28. Yugu aram rogon ni pi maligach ni ma pi’ e piin owchen Aron ni yad e prist e rayog ni nge mat’awnag e girdi’ u p’eowchen Got, machane dabiyog ni nge chuwegrad u tan gelngin e denen. Be weliy apostal Paul ni pi maligach ni yima pi’ ni nge biyuliy e girdi’ e dabi “yal’uweg e girdi’ ni yad be yib ngak Got” ni aram e dabiyog ni nge par e nangan’ rorad ni ke flont. (Heb 10:1-4; mu taareb rogonnag ko Heb 9:9.) Ere dabiyog ko fare prist nth’abi tolang ni nge biyuliy e pi girdi’ nem ni ngar chuwgad u tan gelngin e denen. Ya kemus ni Kristus ni ir e prist nth’abi tolang ni manemus e ir e rayog ni nge pi’ fare maligach ni biyul nra yib angin ngak e girdi’.—Heb 9:14; 10:12-22.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w92-E 3/1 31 ¶4-6
Deer ko Piin Ma Beeg
I yog Paul ni fin ngiyal’ nra yim’ be’ ma aram e ngiyal’ nrayog ni ngan micheg fa gal m’ag ni bay u thilin Got nge girdi’. Aram e n’en ni un rin’ u tan fare m’ag ko Motochiyel. Moses e ir e tamaaf ko re m’ag ney u thilin Got nge piyu Israel. Ere ba ga’ fan e maruwel ni i rin’ ni i ayuweg piyu Israel u nap’an ni yad ra yan nga tan e re m’ag ney. Ma ir faen ni ke mang tamaaf ko re m’ag ko Motochiyel ney ni ngongliy Jehovah. Machane gur, ba t’uf ni nge pi’ Moses e yafos rok ni maligach ya nge yag ni nge tabab e re m’ag ney? Danga’, ya rachaen e gamanman ni un pi’ ni maligach e aram e n’en ni ke yan nga lon e yafos rok Moses.—Hebrews 9:18-22.
Uw rogon fa bin nib beech e m’ag u thilin Jehovah nge fare ulung i Kristiano ni kan dugliyrad? Jesus Kristus e ir e ke mang Tamaaf u thilin Jehovah nge fare Israel rok Got ara pi Kristiano ni kan dugliyrad. Yugu aram rogon ni Jehovah e ir e ngongliy e re m’ag ney, machane bay ban’en nthingari rin’ Jesus Kristus ni fan ko re n’ey. Gathi kemus ni ir e Tamaaf riy, ya immoy rok e piin ni yad e som’on nni mel’egrad ni ngar manged bang ko re m’ag ney. (Luke 22:20, 28, 29) Maku reb e, rayog ni nge pi’ fare maligach nib t’uf ni nge tababnag fa bin nib beech e m’ag. Re maligach ney e dabin fanay e gamanman, ya reb e yafos nib flont e ir e ngan pi’ ni maligach. Aram fan nrayog ni nge yog Paul ni Kristus e ir faen ni ke mang tamaaf ko fa bin nib beech e m’ag. Ere tomuren ni yan “Kristus . . . nga lan e tharmiy, ni ereram e gin ni ke yan ngay ni ke yan nga p’eowchen Got ni fan ngodad,” ma fin aram e ngiyal’ ni tabab fa bin nib beech e m’ag.—Hebrews 9:12-14, 24.
Nap’an ni yog Paul ni Moses nge Jesus e aram e gali cha’ ni yow e tamaaf ko gal m’ag ney, ma aram e der yip’ fan ni yow e kar ngongliyew e gal m’ag ney, ya Got e ir e ke ngongliy. Machane aram e gali cha’ ni yow a tamaaf ko gal m’ag ney ni bay ban’en ni ngar rin’ew ya nge yag ni nge tabab e gal m’ag ney. Ma bay l’agruw i ban’en nib t’uf ya nge yag ni nge tabab e gal m’ag ney ni aram e ngan pi’ e gamanman ni maligach ni nge yan nga lon fare maligach nsusun ni nge pi’ Moses ni fan ko fare m’ag ko Motochiyel, ma Jesus e ir e ognag e yafos rok ni nge mang fare maligach ni fan ko fa bin nib beech e m’ag.
it-1-E 249-250
Taufe
I yog Luke nnap’an ni kan taufenag Jesus ma be meybil. (Lu 3:21) Miki yog e en ni yoloy fagi babyor ni yan ngak piyu Hebrew nnap’an ni yib Jesus Kristus “ngaray nga fayleng” (ni aram e ngiyal’ ni ognag ir ni ngan taufenag u m’on ni nge tabab e machib ni nge tay ma gathi ngiyal’ ni kan gargeleg ndabiyog ni nge beeg e pi thin ney ara nge non) ma be yog fapi thin ni bay ko Psalm 40:6-8 ni gaar: “Dabum e maligach nge gamanman ni yibe pi’ ngom, machane kam ngongliy rogon ba dowef ni fanag. . . . Got, gub aray ni nggu rin’ e tin ni gab adag ni nggu rin’—ni bod rogon murung’ageg ni kan yoloy u lan e babyor ko Motochiyel.” (Heb 10:5-9) Nni gargeleg Jesus ni ir reb i girdien fare nam nu Israel ni aram fare nam ni ke ngongliy Got fare m’ag ko Motochiyel u thilrad. (Ex 19:5-8; Ga 4:4) Bochan e re n’ey, ma aram fan nnap’an ni yan Jesus ngak John ni nge taufenag ma re m’ag ney ni ke ngongliy Jehovah Got e ba muun Jesus ngay. Ere de un Jesus ko taufe ni bochan e be fol ko n’en ni yog fare Motochiyel. Ya fan ni un ko taufe e aram e be ognag ir ngak Jehovah ni Chitamangin ni nge rin’ e ‘tin ni ba adag.’ Re n’ey e ba muun ngay ni nge pi’ e dowef rok ni ‘kan ngongliy rogon’ ni nge museg fare yaram ni yima pi’ e gamanman ni maligach nrogon ni be yog fare Motochiyel. Aram fan ni yog apostal Paul ni gaar: “Bochan e rin’ Kristus e tin ni ba adag Got ni nge rin’, ma aram fan ni gadad gubin ni kan chuweg e denen rodad kad beechgad ni bochan fare maligach ni pi’ ni aram downgin, nri taab yay ma aram e ke mus.” (Heb 10:10) Kub m’agan’ e Chitamangin ngay ni nge machibnag murung’agen Gil’ilungun Got, ma ku ireray reb i fan ni un Jesus ko taufe. (Lu 4:43; 17:20, 21) Ma bochan nib fel’ u wan’ Jehovah e taufe ni un Jesus ni Fak ngay, ma aram fan ni dugliy u daken gelngin nib thothup miki gaar: “I gur Fakag, ni gab t’uf rog, ni kari felan’ug ngom.”—Mr 1:9-11; Lu 3:21-23; Mt 3:13-17.
September 16-22
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | HEBREWS 11
“Feni Ga’ Fan e Michan’”
6 Be weliy e Bible murung’agen e michan’ ko Hebrews 11:1. (Mu beeg.) L’agruw ban’en ni be tor e michan’ ngay ndabiyog ni ngad guyed: (1) “Pi n’en ni ir e ke l’agan’dad ngay.” Re n’ey e ba muun ngay e pi n’en ni kan micheg nra buch machane dawori buch. Pi n’ey e bod rogon e ngiyal’ ni yira thang e kireb nge ngiyal’ nra yib e bin nib beech e fayleng. (2) “Pi n’en ndarid guyed nga owchedad.” Gad manang nriyul’ ni bay Jehovah Got, nge Jesus Kristus, nge pi engel, nge Gil’ilungun Got u tharmiy ni yugu aram rogon ndabiyog ni ngad guyed nga owchedad. (Heb. 11:3) Ere, uw rogon ni ngad micheged nriyul’ e pi n’en ni ke l’agan’dad ngay, ma kki mich u wan’dad e pi n’en ni bay ko Thin rok Got ndabiyog ni ngad guyed? Thingari m’ug ko thin nge ngongol rodad, ya faanra danga’, ma aram e de polo’ e michan’ rodad.
w13-E 11/1 11 ¶2-5
“Ra Tow’athnag e Piin ni Yad Be Gayiy Got”
Mang e thingar da rin’ed me yag ni ngad felfelan’naged Jehovah? I yoloy Paul ni gaar: “Dariy be’ nra fel’ u wan’ Got ni faanra de mich Got u wan’.” Mu tay fanam i yan riy nder yog Paul nib mo’maw’ ni ngad fel’gad u wan’ Got. Ya be yog ni dabiyog ni ngad fel’gad u wan’ ni faanra der mich u wan’dad. Ere, ba t’uf ni nge michan’dad ngak ni faanra ngad fel’gad u wan’.
Uw rogon e michan’ nib m’agan’ Jehovah ngay? Michan’ rodad ngak Got e bay l’agruw i ban’en nib muun ngay. Bin som’on e, ‘thingari mich u wan’dad ni ba’ Got.’ Yu ken e Bible e kan pilyeg e re thin ney riy ni gaar, “nge mich u wan’um nib riyul’ Got” ara “nge mich u wan’um ni bay Got.” Uw rogon nrayog ni ngad felfelan’naged Got ni faanra gad be lemnag ndariy e Got? (James 2:19) Maku reb e, bin riyul’ e michan’ e ba muun boch ban’en ngay, ya mus ngak e pi moonyan’ nib mich u wan’rad ni bay Jehovah.—James 2:20, 26.
Bin l’agruw e, ‘thingari mich u wan’dad’ nra ‘tow’athnagdad’ Got. Be’ ni bay e bin riyul’ e michan’ rok e rib mich u wan’ nrogon e athamgil ni be tay ni nge rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay e dabi yan i aw nib m’ay fan. (1 Korinth 15:58) Uw rogon ni ngad felfelan’naged Jehovah ni faanra be maruwaran’dad nrayog rok mab m’agan’ ngay ni nge tow’athnagdad? (James 1:17; 1 Peter 5:7) Be’ ni ma lemnag ni Got e be’ nder runguyey, ara der felfelan’ ko athamgil ni gad be tay, ara ir reb e Got nder ma gol ngodad e de nang fare Got ni bay murung’agen u Bible.
Mini’ e piin ni ma tow’athnagrad Got? I yog Paul ni aram e “piin ni yad be gayiy Got.” Reb e babyor ni ma fanay e piin ni yad ma pilyeg e Bible e be tamilangnag ni fare thin nu Greek ni kan pilyeg nri “yibe gayiy” e der yip’ fan ni “ngan yang ni yibe gay ban’en,” ya be yip’ fan ni yibe yib ngak Got ni “ngan liyor ngak.” Maku bay yugu reb e babyor ni ku be tamilangnag nre thin ney e be weliy rogon nri yibe athamgil ni ngan rin’ ban’en ma yibe tiyan’ ngay. Arrogon, Jehovah e ma tow’athnag e piin ni yad be liyor ngak ni bochan nib michan’rad ngak ma yad be rin’ u polo’ i gum’ircha’rad ngu fithik’ e t’ufeg nge pasig.—Matthew 22:37.
Mu Guy Rogon ni Ngari Michan’um ko Pi N’en ni Ke L’agan’um Ngay
10 I weliy apostal Paul murung’agen boch e skeng ni i mada’nag boch e tapigpig rok Got ko Hebrews ko guruy ni 11. Bod ni weliy murung’agen boch e ppin nib mich Got u wan’rad ni yim’ pi fakrad ni pumoon, min fasegrad ko yam’ boch nga tomuren. Ki weliy murung’agen e piin nra “siyegned ni ngan pagrad, min gafgownagrad ngar m’ad ni fan e ngan fasegrad ko yam’ nga reb e tamilang ni kab fel’.” (Heb. 11:35) Yugu aram rogon ndad nanged ko mini’ e pi girdi’ nem ni i weliy Paul murung’agrad, machane gad manang ni immoy boch e girdi’ kakrom nni malangnagrad ngar m’ad ni bochan e ur folgad rok Got ma ur rin’ed e tin nib m’agan’ ngay. Boch e pi girdi’ nem e aram Naboth nge Zekariah. (1 Ki. 21:3, 15; 2 Kron. 24:20, 21) Daniel nge fapi pagel ni fager rok e ki mab e kanawo’ ngorad nrayog ni ngan “pagrad” ni faan yad ra rin’ boch ban’en nib togopuluw ko michan’ rorad. Machane, bochan nib mich u wan’rad nib gel gelngin Got nrayog ni nge ayuwegrad, ma aram e n’en ni ayuwegrad ni ngar pared ni yad ba yul’yul’. Rogon feni gel e michan’ rorad e ra yan i bod ni gowa kar “ninged l’ugun e layon” mar ‘thanged e nifiy nib gel.’—Heb. 11:33, 34; Dan. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23.
11 Bochan e michan’ rok boch e profet ni bod rogon Mikayah nge Jeremiah, ma aram fan ni ‘un moningnagrad . . . mi nin’rad nga kalbus.’ Ku bay boch e tapigpig rok Got ni bod rogon Elijah ni i yan u ‘daken e ted i yan nge yungi n’en ndabi tugul ban’en riy, ma be par u lan e yiy nge low u tan e but’.’ Gubin e pi tapigpig rok Got ney nra athamgilgad u fithik’ e pi skeng ni ur mada’naged ni bochan e be ‘pagan’rad ko pi n’en ni ir e ke l’agan’rad ngay.’—Heb. 11:1, 36-38; 1 Ki. 18:13; 22:24-27; Jer. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1-E 804 ¶5
Michan’
Boch e Girdi’ Kakrom nib Gel e Michan’ Rorad Nrayog ni Ngan Folwok Rorad. Ra reb fapi “girdi’” ni i weliy Paul murung’agrad ko Heb 12:1 ma bay ban’en ni be tor e michan’ rorad ngay. Bod ni manang Abel murung’agen e n’en ni micheg Got ni bay rogon ngak “fak fare pin” nra bilbilig lolugen “fare porchoyog.” Ma ki guy e tin ni buch rok e gallabthir rok u lan fare milay’ nu Eden u nap’an ni lebug e gechig ni tay Jehovah ngorow. Ya nap’an ni par e tabinaw rok Adam nga wuru’ fare gi milay’, ma aram e ke yan i par ni kemus ni yad be kay e flowa ma be yib e athuw u dakenrad ni bochan e thingar ra maruwelgad nib gel ni nge yag e ggan ngorad ya kan bucheg waathan e but’. Ere goo be tugul e rachangal nge pan nib kireb u but’. Dabisiy ni ki guy ni be par Efa ni be yim’ ni bochan e pumoon rok ma ke par Adam ni be suwey Efa. Maku be weliy e chitiningin murung’agen gelngin e amith ni i tay u nap’an ni nge gargel. Miki guy e kerubim nge bangi sayden ni be daramram ni tay Got ko ngek ko re milay’ nem ni nge matanagiy. (Ge 3:14-19, 24) Gubin e pi n’ey e aram e ‘pi n’en ni ke l’agan’’ Abel ngay ni be pi’ e pagan’ ngak nra yib e ayuw rodad u daken “fak fare pin” ni kan micheg. Bochan e re n’ey, ma aram fan ni k’aring e michan’ rok ni nge “pi’ ngak Got e maligach” ni kab fel’ boch ko maligach ni pi’ Kain.—Heb 11:1, 4.
“Ba Fel’ u Wan’ Got”
Re thin nem ni bay ko Hebrews 11:5 e rogon ni kan pilyeg u yu ken e Bible e be yog ni kan tay Enok nga bang ya nge dabi guy e yam’. Mang e be yip’ fan e re n’ey? Ba mudugil ni gagiyegnag Got ni nge yim’ Enok nde thamiy e amith ni ma tay e girdi’ u m’on ni ngar m’ad. Machane, som’on e micheg Got ngak nib ‘fel’ u wan’.’ Ni uw rogon? U m’on ni nge yim’, ma rayog nsana pilyeg Got e changar rok nge guy e fayleng ni ke paradis. Ma nap’an ni be guy e re n’em ni aram e mich riy nib fel’ u wan’ Got, ma aram me yim’. Nap’an ni yoloy apostal Paul murung’agen boch e pumoon nge ppin ni yad ba yul’yul’ ngak Got, me yog ni gaar: “Urngin e pi girdi’ ney nra m’ad nib mich Got u wun’rad.” (Hebrews 11:13) Tomuren ni yim’ Enok, ma sana rayog ni i gay e pi toogor rok downgin machane, ‘dariy bagayad ni pirieg’ nsana bochan e yan i tay Jehovah nga bang ndariy be’ ni manang murung’agen ni bochan e nge dabiyog ni yan e girdi’ ra feked downgin ngaur darifannaged ara ra fanayed ni fan ko liyor ni googsur.
September 23-29
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | HEBREWS 12-13
“Ra Yal’uwegdad Jehovah ma Be M’ug Riy ni Gad Ba T’uf Rok”
Dab Mu ‘Changar nga Keruum’
18 Fonow nib gel. Sana yug gad be lemnag e fonow nib gel ni kan pi’ ngodad kafram. Re n’ey e rayog ni nge k’aring e damumuw ara kireban’ ngodad me ‘mulan’dad.’ (Heb. 12:5) Demtrug ko gad ra siyeg e fonow u nap’an ni kan pi’ ngodad ara da folgad riy me tomur me mulan’dad, ma taab n’en e ra buch rodad, ya dad paged fare fonow ni nge ayuwegdad. Ere ba fel’ ni ngad folgad ko fapi thin ni yog Solomon ni gaar: “Mu tay u wun’um e n’en kam fil ni gubin ngiyal’. Tin kam fil e aram e yafos rom mu chathowliy nib fel’ rogon.” (Prov. 4:13, BT) Ere, nge m’agan’um ko fonow ni kan pi’ ngom mag fol riy ni bod rogon be’ ni be yan u karrow ni be fol ko motochiyel ko kanawo’.—Prov. 4:26, 27; mu beeg e Hebrews 12:12, 13.
w12-E 7/1 21 ¶3
“Baaray Rogon ni Ngam Meybilgad ni Nge Lungumed: Chitamangimad”
Reb e matam ni ma t’ufeg pi fak e ma yal’uwegrad ni bochan e ba ga’ fan u wan’ rarogorad u nap’an ni yad ra ilal. (Efesus 6:4) Reb e matam ni aray rogon e ma llowan’nag pi fak nib fel’ rogon, ma dabi gechignagrad nib pag rogon. Ere ku arrogon e Chitamangidad ni bay u tharmiy ni yu ngiyal’ e ba t’uf ni nge yal’uwegdad. Machane gubin ngiyal’ ni ma yal’uwegdad u fithik’ e t’ufeg ma der ma gechignagdad nib pag rogon. Ku be fol Jesus rok e Chitamangin ni aram e der ma yog boch ban’en nib pag rogon ara nge yal’uweg be’ u fithik’ e damumuw. Mus nga nap’an nib mo’maw’ ngak pi gachalpen ni ngar folgad ko fonow ni ke pi’ ngorad, ma de puwan’ ngorad.—Matthew 20:20-28; Luke 22:24-30.
“Mu Telmed ko Tin ni Kug Fil Ngomed mi Gimed Gonop”
18 Yugu aram rogon nrayog ni nge kireban’dad u nap’an ni kan yal’uwegdad, machane bay ban’en ni kab gel e kireban’ riy. Re n’em e aram wenegan nra yib ngodad ni faan gad ra siyeg ni ngad folgad ko fonow ni kan pi’ ngodad u nap’an ni kan yal’uwegdad. (Heb. 12:11) Am lemnag e n’en ni buch rok Kain nge Zedekiah ni Pilung. Nap’an ni tabab Kain ni nge fanenikan walagen me adag ni nge li’ nge yim’, ma aram me gaar Got ngak: “Mang ni kam damumuw? Mang ni kam thilpariy owchem? Faan mang e mu ngongliy e tin nib fel’, ma be m’ug u owchem ni gab felfelan’; machane bochan e kam ngongliy e tin nib kireb, ma aram e be sonnagem e denen u langan e mab rom ni nge og ngom. Baadag ni nge gagiyegnagem, machane thingar mu gel ngak.” (Gen. 4:6, 7, BT) De motoyil Kain ngak Got, ma aram me pag e denen ni nge gel ngak. Rib gel e kireban’ nge gafgow ni tay Kain ni bochan e n’en ni rin’! (Gen. 4:11, 12) Ere, faan gomanga fol ko fonow ni pi’ Got ngak, ma dabi yib e kireban’ ngak ni aram feni gel.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Ngad Athamgiliyed e Gin Ka Bay ni Ngad Milgad Riy
11 I yog Paul ni pi tapigpig rok Jehovah ni ur moyed u m’on ndawori sum e ulung ni Kristiano e yad “e pi girdi’ nem u toobdad” ni ur pared ni yad ba yul’yul’ ngak Jehovah nge mada’ ko ngiyal’ nra m’ad. Ma pi n’en ni ur rin’ed e be dag nrayog ko piin Kristiano ni ngar pared ni yad ba yul’yul’ ngak Jehovah ni ki mada’ ko ngiyal’ nib mo’maw’. Pi “girdi’ nem” e yad bod girdien e mil ni kar mu’naged e sagreng rorad. Ngongol rorad e ra pi’ e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’ ni nge dab ra talgad ko sagreng ni yad be un ngay. Mu lemnag rogon laniyan’ be’ ni be un ko mil ni faanra be guy e piin nib pey ko mil ni yad be yaliy ma yad be pi’ e athamgil nga laniyan’ ni nge dabi tal. Gathi ra athamgil ni nge mu’naged fare sagreng? Ere, pi Kristiano ni Hebrew e ba t’uf ni ngar lemnaged e n’en ni i rin’ e pi tapigpig rok Jehovah nem kakrom, ya rayog ni nge ayuwegrad ni ngar athamgilgad, me puguran ngorad nrayog ni ngar ‘athamgiliyed e gin ni ka ba’ ni ngar milgad riy,’ maku er rogodad.
w89-E 12/15 22 ¶10
Ngan Pi’ e Maligach Nra Felfelan’ Jehovah Ngay
10 Ba t’uf rok piyu Hebrew ni ngar siyeged e “pi machib nib thil” ni be machibnag e piin ni yad bang ko fare ulung i Jew ni ka nog e Judaizers ngorad ni bochan e pi machib ney e ra fekrad nga wuru’ e wo’. (Galatia 5:1-6) Gad manang ni pi machib ney e dabi ayuwegdad ni ngad pared ni gad ba mudugil ni fan ko tin riyul’, ya kemus ni u daken e runguy rok Got e ra yag e re n’ey ngodad ma ir e ra pi’ ‘gelngin lanin’dad.’ Dabisiy ni bay boch e pi girdi’ ney ni ur maluagthingad ni bochan e ggan nge maligach ni un pi’. Gad manang e re n’ey ni bochan e i yog Paul ndabi yib angin ngorad ni faanra yad be fol u “bogi motochiyel ni murung’agen e ggan.” Ya angin e tirok Got ban’en e ma yib ni bochan e gad be pigpig ngak Got u fithik’ e yul’yul’, ma kub ga’ fan fare biyul u wan’dad, ma gathi bochan e ba mit e ggan ni ngad siyeged ndab da ked ara ngad madnomnaged boch e madnom. (Roma 14:5-9) Maku reb e, bochan fare maligach ni pi’ Kristus, ma aram fan ni fapi maligach ni ma pi’ e piin ni yad owchen Levi e ka yan i aw ni bogi ban’en ndaki t’uf ni ngan rin’.—Hebrews 9:9-14; 10:5-10.
September 30–October 6
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JAMES 1-2
“N’en Nra Fekdad i Yan ko Denen nge Yam’”
g17.4-E 14
Yibe Waliyem
Faanra bay ban’en ni ga baadag nib ga’ ni ban’en nib kireb, ma aram e ke mang ban’en ni yira waliyem ngay. Rayog ni ngan fanathinnag e re n’ey ko ngiyal’ ni baaray ni ga be yan ko chuway’, mag guy ban’en ni ga baadag ni ngam fanay. Ma aram mag lemnag nrib mom rogon nrayog ni ngam iring e re n’em ma dab ni kolem riy. Machane, be yog e nangan’ rom ngom nsusun e dab mu rin’ e re n’em. Ere kam guy rogon ni ngam chuweg e binem e lem u lanin’um. Ra taw ko ngiyal’ nem ma aram e ke chuw e binem e lem, ma aram e kam gel ko re skeng nem.
N’EN NI BE YOG E BIBLE
Nap’an ni yira waliyem ni ngam rin’ ban’en nib kireb, ma der yip’ fan ni gur be’ ni gab kireb. Ya be yog e Bible ni gad gubin ni yima waliydad nga boch ban’en nib kireb. (1 Korinth 10:13) N’en nib ga’ fan e rogon e n’en ni gad ra rin’ u nap’an ni kan waliydad. Boch e girdi’ e yad ma par ma ur lemnaged boch ban’en nib kireb ni yad be ar’arnag, ma ra munmun mi yad rin’ e pi n’em. Ma yugu boch e girdi’ e yad manang ni aram ban’en nib kireb, mar chuweged ko tafinay rorad nib papey.
“Pi n’en ni ma waliy e girdi’ nge denen e ma yib ngak e en ni pag ir ko n’en nib kireb ni be ar’arnag nge waliy faanem nge aw ko wup.”—James 1:14.
g17.4-E 14
Yibe Waliyem
Ke weliy e Bible e pi n’en nra rin’ be’ ma ra munmun ma ra fek i yan ko denen. Be yog e James 1:15 ni gaar: “Ma aram me diyen e tin nib kireb ni be ar’arnag nge gargeleg e denen.” Re n’ey e be yip’ fan ni faanra ud pared ma gad be lemnag boch ban’en nib kireb, ma ra munmun mab mudugil ni gad ra rin’ e pi n’em ni bod rogon be’ nib pin nib diyen nib mudugil nra munmun ma ra gargel. Machane, rayog ni nge dab da manged sib ko pi ar’ar nib kireb ney ma gad gel ngay.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2-E 253-254
Tamilang
Jehovah e ir e Chitamangidad ma “ir e sunumiy urngin ban’en ni be gal ramaen u lan e lang.” (Jas 1:17) Gathi kemus ni ir e “ke pi’ e pul nge pi t’uf ni nge gal ni nep’.” (Jer 31:35) Machane ku Ir e Ma Yib e tamilang ko tirok Got ban’en rok. (2Ko 4:6) Mus ko pi motochiyel rok, nge tin ni ma dugliy, nge thin rok ma rayog ni nge pi’ e tamilang ngak e piin ni yad ra pag ni nge pow’iyrad. (Ps 43:3; 119:105; Pr 6:23; Isa 51:4) I yog fare psalmist murung’agen e re n’ey ni gaar: “Bochan e tamilang rom ma gamad be guy e tamilang.” (Ps 36:9, BT; mu taareb rogonnag ko Ps 27:1; 43:3.) Bod rogon ramaen e yal’ ni be tamilang i yan ni tabab ko kakadbul nge mada’ ko “ngiyal’ ni kari rran,” ere ku arrogon e kanawo’ rok e piin nib mat’aw nra tamilang i yan u nap’an ni yad ra pag e gonop rok Got ni nge pow’iyrad me pi’ e tamilang ngorad. (Pr 4:18, BT) Faan gad ra fol u rogon ni be pow’iydad Jehovah, ma aram e gad be pag e tamilang rok ni nge pow’iydad. (Isa 2:3-5) Machane faanra sap be’ nga ban’en me lemnag nib kireb rogon ara ba kireb fan ni be rin’ e re n’em, ma aram e bod ni bay u fithik’ e lumor. Aram fan ni weliy Jesus murung’agen e re n’ey ni gaar: “Faanra ba tagan lan owchem, ma aram e be par dowam u fithik’ e lumor. Ere tamilang u fithik’ i dowam e faanra yan i aw ni talumor, ma ri bayi gel e talumor riy!”—Mt 6:23; mu taareb rogonnag ko De 15:9; 28:54-57; Pr 28:22; 2Pe 2:14.
it-2-E 222 ¶4
Motochiyel
“Fare Motochiyel rok Fare Gagiyeg nu Tharmiy.” “Fare motochiyel rok fare gagiyeg nu tharmiy” e aram e bin th’abi tolang u fithik’ e tin ka bay e motochiyel ni bochan ni aram ban’en ni ke ngongliy e pilung ni kab tolang mab ga’ fan ngak e piin ni be gagiyegnagrad. (Jas 2:8) Fare m’ag ko Motochiyel e be tor nga daken e t’ufeg. Bin migid ko re motochiyel ney e be yog ni, “Gin’en ni ga ba’ riy e thingari t’uf rom e en ni ir e mmigid ngom ni gowe gur.” Ireray fare motochiyel rok fare gagiyeg nu tharmiy ma urngin e Motochiyel rok Moses nge tin i fil e pi profet ko girdi’ e be tor ko gali motochiyel ney. (Mt 22:37-40) Machane piin Kristiano e ngiyal’ ney e dakur moyed u tan fare m’ag ko Motochiyel, ya yad be fol ko motochiyel rok Jehovah ni Pilung nge Jesus Kristus ni Fak nre n’ey e ba l’ag rogon ko fa bin nib beech e m’ag.