Pi Reference ko fare Babyor ni Tin Gad Ma Rin’ nge Machib ni Gad Ma Tay
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MARCH 6-12
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KRONICLES 23-26
“Kari Yaram Rogon e Liyor u Tempel”
it-2 241
Pi Levite
Nap’an David me yarmiy e pi Levite ni boch i yad e nge gagiyegnag e maruwel u tempel, ma boch e nga i yog e thin, ma boch e nge mang tapuf oloboch, ma boch e ngar matanagiyed e pi garog, ma boch e yad be ayuweg e yungi n’en yima chaariy e machaf riy. Ki tay boor i yad ni ngar ayuweged e pi prist ko maruwel ni yad ma rin’ u lan fare tempel, nge lan fapi yoror nge pi singgil riy ni bay rogon ko maligach ni yima pi’, nge pi n’en ni yima tabgulnag, nge pi n’en yibe fek tomalngin, nge pi n’en yibe foleg, nge ku boch e maruwel ni ma rin’ e pi matanag. Ki yarmiy e pi Levite ni yad ma musik ngar pared ni 24 e ulung ni bod e pi prist ma yad ma thilthil. Yima girngiy e pow ni nge dugil ko mang e nge rin’ be’ nge be’. Ku aray rogon e n’en yima rin’ ni fan ngak e piin yad ma matanagiy e garog.—1Kr 23, 25, 26; 2Kr 35:3-5, 10.
it-2 686
Prist
Pi prist ni yad ma pigpig u tempel e ra boch i yad ma kan tay ni nge pigpig u tan pa’ boch e girdi’ ni yad ma yog e thin rorad. Bay boch e maruwel ni yad ma rin’ ni yima girngiy e pow ni nge dugil ko mini’ rorad e nge rin’ reb nge reb. Ra reb fa 24 i ulung ma l’agruw yay ni yad ma rin’ e pi maruwel nem u reb e duw nreb e wik n’umngin nap’an. Machane nap’an ni yira tay e pi madnom ma gubin e pi prist ni yad ma rin’ e maruwel rorad ni bochan e bokum biyu’ e maligach ni ma pi’ e girdi’ ni bod e n’en nrin’ u nap’an ni yibe madnomnag e tempel u nap’an ni kafini m’ay. (1Kr 24:1-18, 31; 2Kr 5:11; mu taareb rogonnag ko 2Kr 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Rayog ni nge rin’ reb e prist e maruwel rok u ba ngiyal’ nib thil. Kemus ni nge guy rogon ndabi magawonnag e tin ka bay e prist ni yad be rin’ e maruwel ni kan pi’ ngorad. Nap’an Jesus ma boor e prist ni immoy. Bochan e re n’ey, ma aram me t’uf ni ngkun kieg e maruwel ni yima rin’ u daken fapi tabinaw ni yad bay u reb e ulung nge reb ya nge yag ni reb e tabinaw me maruwel u lan reb e rran ara boor ko taareb e rran ni be yan u rogon urngin e girdi’ ko fare tabinaw.
it-2 451-452
Musik
Nap’an ni yibe fal’eg rogon boch ban’en ni fan ko tempel rok Jehovah, me tay David 4,000 e Levite ni ngar manged girdien e musik. (1Kr 23:4, 5) Ma 288 rorad e “ri yad ba salap ko musik.” (1Kr 25:7, BT) Nni dugliy Asaf, nge Heman, nge Jeduthun (ni ku yima yog Ethan ngak) ni yad dalip i pumoon ni yad ba salap ko musik ni ngar pow’iyed rogon e musik ni yima tay. Bochan ni pi pumoon ney e yad bang ko tabinaw rok Gershom, nge Kohath, nge Merari, ma aram fan ni yima fek e girdi’ ko tabinaw rorad ni ngar uned ko musik u tempel. (1Kr 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Reliw’ nge aningeg e pumoon ni fak e pi pumoon ney ma yad gubin ni yad ba muun ko fare 288 i girdi’ ni yad ba salap ko musik ni kan weliy murung’agrad. Ni girngiy e pow ni nge dugil ko mini’ rorad e nge par ni ir e ba ga’ u reb e ulung nge reb ni gothon e musik. Ma ra bagayad maku bay 11 e girdi’ u tan pa’rad nib “salap ko musik” ni kan mel’eg u fithik’ e pi pumoon ni pi fakrad nge yugu boch e Levite. Ere fare 288 ([1 + 11] × 24 = 288) i Levite ni yad ba salap ko musik e kan kiegrad nga 24 e ulung ni bod e pi prist. Faan yira kieg fa 3,712 e girdi’ ni ‘kafin ra tababgad,’ ma aram e ku ra mun 155 e pumoon ko fa 24 i ulung. Re n’ey e be yip’ fan nra reb e pi pumoon ney ni yad ba salap ko musik ma 13 e Levite ni bay u tan pa’ ni be skulnagrad. (1Kr 25:1-31, BT) Bochan ni piin yad ma thoy e rappa e ku yad boch e prist, ma aram e ku yad ba muun ko pi Levite ni yad girdien e musik.—2Kr 5:12; mu taareb rogonnag ko Nu 10:8.
it-1 898
Piin Yad Ma Matanagiy e Garog
U Lan e Tempel. De n’uw nap’an u m’on ni nge yim’ David ni Pilung, me yarmiy e pi Levite nge piin ngar maruwelgad u tempel nib muun ngay e piin ngar matanagiyed e pi garog ni yad 4,000 u gubin. Ma yad ma yib nga tempel mar pared u rom ni medlip e rran. Ba milfan ngorad ni ngar matanagiyed e naun rok Jehovah, mu kur binged mar ninged e mab riy ko ngiyal’ ni ngan rin’ riy. (1Kr 9:23-27; 23:1-6) Ku yad e yad ma fek e pi n’en ma yib i pi’ e girdi’ ni ngan fanay u tempel. (2Ki 12:9; 22:4) Boch nga tomuren u nap’an ni liyef Jehoiada Jehoash ko gapgep ni aram e ke mang pilung, min tay boch e matanag ni ngar matanagiyed e garog ko fare tempel ya nge yag nni ayuweg Jehoash rok Athaliah ni Pilung. (2Ki 11:4-8) Nap’an ni chuweg Josiah ni Pilung e liyor ni googsur, me un e pi pumoon ney i chuweg boch ban’en u lan e tempel ni un fanay ko liyor ngak Baal ma ranod ra urfiyed nga wuru’ e binaw.—2Ki 23:4.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Bin Riyul’ e Liyor e Ra Gelnag e Felfelan’ Rom
10 Nap’an ni gad ra tang, ma aram e gad be liyor ngak Jehovah. (Ps. 28:7) Ma tay piyu Israel ni tang e aram bang ko liyor rorad nib ga’ fan. I mel’eg David ni Pilung 288 e Levite ni ngaur tanggad u tempel. (1 Kron. 25:1, 6-8) Ngiyal’ ney e gad ma dag nib t’uf Got rodad u nap’an ni gad ra tang ni gad be pining e sorok ngak. De t’uf ni nge fel’ lamdad ko tang ya nge yag nda rin’ed e re n’ey. Am lemnag e re n’ey: Nap’an ni gad ra non ma “ba ga’ ni gadad ma oloboch,” machane der talegdad e re n’ey ndab kud nonad u nap’an e muulung nge machib. (Jas. 3:2) Ere ku arrogon nrayog ni ngad tanggad ni gad be pining e sorok ngak Jehovah ni yugu aram rogon ni gad be lemnag nde fel’ lamdad ko tang.
MARCH 13-19
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KRONICLES 27-29
“Fonow ni Pi’ Ba Matam Ngak Fak”
Ngada Chaariyed Rarogodad Ni Gad E Kristiano
9 Mu micheg nga lanin’um e pi machib nriyul’ nu Bible. Rayog ni nge war e tamilang u wan’dad ni gad e pi tapigpig rok Jehovah ni faanra gathi ri tamilang e pi machib nu Bible u wan’dad. (Filippi 1:9, 10) Gubin e Kristiano—ni piin nib fel’ yangaren nge piin ni yad ba ilal—e thingari ra bagayad e nge micheg nga laniyan’ nib puluw e tin nib mich u wan’ ko machib ni bay ko Bible. I yog Paul ngak e piin nib mich u wan’rad ni gaar: “Um sikengnaged urngin ban’en, mi gimed fanay e tin nib fel’ riy.” (1 Thessalonika 5:21) Thingari nang e pi Kristiano nib fel’ yangaren ni dabiyog ni nge fel’ thilrad Got ni bochan e michan’ rok e gallabthir rorad. David ni chitamangin Solomon e ke yog ngak ni “ngari mu nang e Got rok e chitamam ma ga pigpig ngak u polo’ i gum’irchaem.” (1 Chronicles 28:9) Dabi gaman ni ke mus ni nge yaliy rogon ni ke gelnag e chitamangin e michan’ rok ngak Jehovah. Ya thingari fil murung’agen Jehovah, ma aram e n’en ni rin’. I meybil ngak Got ni be wenig ni gaar: “Mu pi’ e gonop nge tamilangan’ ngog ya nge yog rog ni nggu wan u fithik’ e pi girdi’ ney ma nggu sul.”—2 Chronicles 1:10.
Mu Pigpig ngak Jehovah u Polo’ i Gum’irchaem
13 Rib tamilang e n’en ni gad ra fil ko re n’ey. Ra ngad pigpiggad ngak Jehovah u polo’ i gum’ircha’dad ma gathi kemus ni ngaud uned ko muulung nge machib ni gubin ngiyal’. (2 Kron. 25:1, 2, 27) Faanra dabi tal reb e Kristiano i lemnag e pi n’en ni bay nga “keru’” ni be yip’ fan e pi n’en ni bay u fayleng, ma aram e rayog ni nge kireb e tha’ u thilrow Got. (Luke 17:32) Kemus ni faan gad ra ‘fanenikay e tin nib kireb, ma gad chichiiy pa’dad ko tin nib fel’’ ma aram e rayog ni nge ‘yib fadad ko gagiyeg rok Got.’ (Rom. 12:9; Luke 9:62) Ere, gad gubin nib t’uf ni ngad guyed rogon ndabi talegdad boch ban’en ko re fayleng rok Satan ney ndab kud pigpiggad ngak Got u polo’ i gum’ircha’dad ndemtrug feni fel’.—2 Kor. 11:14; mu beeg e Filippi 3:13, 14.
‘Dab Mu Rus . . . Mag Tabab ko Maruwel’
20 I puguran David ni Pilung ngak Solomon nra ayuweg Jehovah nge mada’ ko ngiyal’ ni ke m’ay e maruwel ko fare tempel. (1 Kron. 28:20) Dariy e maruwar riy ni fal’eg Solomon i lemnag e pi thin nem, ma yugu aram rogon ni kab bitir nde yoor ban’en ni manang, machane de pag e re n’em ni nge taleg ni nge dabi rin’ e re maruwel nem. I dag nder rus, me rin’ e maruwel ni kan pi’ ngak, me ayuweg Jehovah ni nge mu’nag e re tempel nem nrib fel’ yaan u lan medlip nge baley e duw.
21 Ku arrogodad nrayog ni nge ayuwegdad Jehovah ni nge dab da rusgad ma gad lebguy e maruwel nib milfan ngodad u lan e tabinaw rodad nge ulung ni bod rogon ni ayuweg Solomon. (Isa. 41:10, 13) Faanra ud daged darud rusgad ko pigpig ni gad be tay ngak Jehovah, ma rayog ni nge pagan’dad nra tow’athnagdad e chiney i yan nga m’on. Ere, ‘dab mu rus . . . [mag] tabab ko maruwel.’
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Rayog ni Nge Pagan’um Ngak Pi Walagem
10 Bay ba ngiyal’ ni ke rin’ reb e fager rom nri gimew ba chugur ban’en ni ke kirebnag lanin’um, fa? Faanra bay, ma ngam lemnag e n’en ni buch rok David ni Pilung. Bay reb e pumoon ni fager rok ni ka nog Ahithofel ngak. Machane nap’an ni guy Absalom ni fak David rogon ni nge mang pilung, ma aram me un Ahithofel ngak ko togopuluw ni tay. Ba mudugil nri kireban’ David ni ke chel fak nge be’ ni i lemnag ni fager rok kar togopuluwgow ngak! Machane de pag David e re n’em ni nge taleg ndab ki pagan’ ngak yugu boch e girdi’. Ya ulul ni nge pagan’ ngak yugu reb e fager rok nib yul’yul’ nde un ko togopuluw ni tay e gali cha’ney ni ka nog Hushai ngak. Bay tapgin ni nge pagan’ David ngak Hushai. I micheg Hushai ni ir reb e fager nib manigil, miki tay e yafos rok nga thatharen e riya’ ni nge ayuweg David.—2 Sam. 17:1-16.
MARCH 20-26
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KRONICLES 1-4
“De Fel’ e N’en ni Dugliy Solomon ni Pilung”
it-1 174 ¶5
Salthaw
Nap’an ni tabab Solomon ko gagiyeg, ma bay boch ban’en nib beech ni buch u chepin e pi salthaw nu Israel. Yugu aram rogon ni i gagiyeg u fithik’ e gapas, machane me yoornag e os rok nge pi karrow ni fen ni ma girngiy e os. (Mu guy e CHARIOT.) Yooren e pi os ney e nni chuw’iy u Egypt. Ere thingar ni ngongliy boch e mach u ga’ngin yang e gin ni i gagiyeg riy ni ngan tay e pi os nem riy nge pi karrow ni ma girngiy e os. (1Ki 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Kr 1:14-17) Machane de tow’athnag Jehovah e re n’ey ni rin’ Solomon, ma nap’an ni yim’ miki ki’ e nam nu Israel nge par fare ragag i ganong nu Israel nga bang me par e ganong nu Judah nga bang, ma aram me tabab ni nge meewar e pi salthaw nu Israel. Boch nga tomuren me yoloy Isaiah ni gaar: “Piin ni yad ra yan nga Egypt ni fan e nge pi’ yu Egypt e ayuw e ke mudugil ni ngar m’ad! Yad be tor nga gelngin yu Egypt, ni os nge karrow nge salthaw. Ya darir torgad ngak Somol, ni fare Got nu Israel nib thothup, ara ra weniggad ngak ni nge ayuwegrad.”—Isa 31:1.
it-1 427
Karrow ni Ma Girngiy e Os
Fin nap’an ni tabab Solomon ko gagiyeg e yognag piyu Israel boor e karrow ni ferad ni ma girngiy e os. Re n’ey e bochan e n’en ke yog Got ndabi yoornag e en pilung e os rok nge yan i par ni gowa aram e n’en nra ayuweg e nam rok. Re motochiyel ney e n’igin ni nge buchuuw e karrow ni ma girngiy e os ni yibe fanay ni bochan e os e yima fanay ni nge girngiy e pi karrow ney. (De 17:16) Nap’an ni weliy Samuel murung’agen e gafgow nra tay e pilung ko girdi’, me yog ni gaar: “Bay i fek pi fakmed ni pumoon nga ranod ko salthaw; boch i yad e bay ra pired ko yu raba’ i salthaw rok ni ma af nga karrow ni ma girngiy e os nga ni yan ko mahl.” (1Sa 8:11) Nap’an ni guy Absalom nge Adonijah rogon ni nge mang yow e ngar mangew pilung, ma ra bagayow ma bay ba karrow ni ma girngiy e os ni fen ni ma yan riy, ma bay 50 e pumoon ni yad ba m’on rok ma be lay u tomur. (2Sa 15:1; 1Ki 1:5) Nap’an ni gel David ngak Zobah ni pilung, me fek 100 e karrow rok ni ma girngiy e os ni nge fanay.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Nap’an ni be guy Solomon ni Pilung rogon ni nge yoornag e salthaw nu Israel, ma aram me yoornag e karrow ni ma girngiy e os ko pi salthaw rok nge gaman 1,400 u gubin. (1Ki 10:26, 29; 2Kr 1:14, 17) Ngemu’ me ngongliy boch e mach ni bay boch e naun riy ni ngan tay e pi mam’en e mahl nem riy.—1Ki 9:19, 22; 2Kr 8:6, 9; 9:25.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Bin L’agruw e Kronicles
1:11, 12. I dag ngak Jehovah ni tin ni ning Solomon ngak ni gonop nge tamilangan’ e th’abi baadag. Tin riyul’ riy, e meybil rodad ku Got e ra dag ko mang e ri baadag gum’ircha’dad. Ba gonop ni ngad gonopiyed e tin ni gad ma yibilay.
MARCH 27–APRIL 2
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KRONICLES 5-7
“Gu Be Yoror Riy ni Gubin Ngiyal’”
w02 11/15 5 ¶1
Dab Mu Pag e Muulung
Boch nga tomuren u nap’an ni David e ir e pilung me yog nri baadag ni nge ngongliy ba naun ni fan ngak Jehovah. Machane bochan ni i un ko mahl, ma aram me yog Jehovah ngak ndabi “toy ba tempel ni fen,” me mel’eg Solomon ni fak ni nge mang ir e toy. (1 Kronicles 22:6-10, BT) Tomuren nni toy fare tempel nge m’ay u lan medlip nge baley e duw, me madnomnag Solomon ko duw ni 1026 B.C.E. I yog Jehovah nib fel’ e re naun nem u wan’. I gaar: “Re tempel ney ni kam toy e kug tay ni ke mang tempel rog ni nguun tay fag ma yibe meybil ngog riy ndariy n’umngin nap’an. Bay ug ayuweg ma gu be yoror riy ni gubin ngiyal’.” (1 Kings 9:3) Ere ra i par e re naun nem nib fel’ u wan’ u n’umngin nap’an ni be par piyu Israel ni yad ba yul’yul’. Machane faanra dab ra folgad rok, ma aram e dabki fel’ e re naun nem u wan’ ma ra “puth.”—1 Kings 9:4-9; 2 Kronicles 7:16, 19, 20.
it-2 1077-1078
Tempel
Chep. I par e re tempel ney nge mada’ ko duw ni 607 B.C.E. u nap’an ni yib e salthaw nu Babylon ra gotheyed ni Nebukadnezzar ni Pilung e be yog e thin rorad. (2Ki 25:9; 2Kr 36:19; Jer 52:13) Bochan ni un piyu Israel ko liyor ni googsur, ma aram me pag Got e pi nam ni ngar gafgownaged yu Judah nge yu Jerusalem, maku immoy yu ngiyal’ nra feked e pi machaf u tempel. Ku immoy yu ngiyal’ nni digey e re tempel nem nda ku un ayuweg. Sogonap’an 33 e duw nga tomuren nni madnomnag fare tempel u nap’an ni Rehoboam ni fak Solomon e be gagiyeg, me yib Shishak ni Pilung nu Egypt i iring e pi machaf u tempel (993 B.C.E.). (1Ki 14:25, 26; 2Kr 12:9) Yugu aram rogon ni i tay Asa ni Pilung (977-937 B.C.E.) fan e naun rok Jehovah, machane me fek e silber nge gol u tagil’ e machaf u tempel nge pi’ ngak Ben-hadad I ni Pilung nu Syria ni be guy rogon ni nge th’ab e m’ag u thilrow Baasha ni pilung nu Israel ya nge yag ni ayuweg yu Jerusalem.—1Ki 15:18, 19; 2Kr 15:17, 18; 16:2, 3.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Ma Rung’ag Jehovah e Tin Gad Ma Wenignag Ngak
5 I tamilangnag Solomon ni fak David e re n’ey u nap’an ni kan ognag fare tempel u Jerusalem. (Mu beeg e 2 Kronicles 6:29-31.) I wenignag ngak Jehovah ni nge rung’ag e meybil rok urngin e girdi’ nib yul’yul’ ni kar yibilayed Ngak ni nge ‘ayuwegrad ko magawon rorad ara amith ni yad be tay.’ Uw rogon u wan’ Got e meybil ni ma tay e girdi’ ni ke yib e gafgow ngorad? I weliy Solomon e pagan’ rok ngak Got ni gathi kemus ni nge rung’ag e meybil rorad machane ku ra ayuwegrad. Mang fan? Bochan nri manang e n’en ni bay u lan “gum’irchaen pi fak e girdi’.”
6 Ku rayog ni ngada yibilayed ngak Jehovah ni nge ‘ayuwegdad ko magawon rodad ara amith ni gad be tay,’ ni aram e gafgow ni gad be tay ni be’ nge be’. Susun e ngari fel’ lanin’dad nbochan e gad manang nri manang Got e gafgow rodad ma ma lemnag rarogodad. I tamilangnag Peter ni apostal e re n’ey u nap’an ni gaar: “Mpaged fan urngin e magafan’ romed ngak, ya be lemnag rogomed.” (1 Pet. 5:7) Ba ga’ fan u wan’ Jehovah e n’en ni ma buch rodad. I tamilangnag Jesus e t’ufeg rok Jehovah, ni gaar: “Rayog ni ngan chuw’iy l’agruw chi arche’ ni sparrow fithingan nga ba salpiy nrow; machane dariy taa bagayad nra mul nga but’ nde nang e Chitamangimed. Mus nga piyan lolugmed ni ke m’ay i theeg. Ere dab mu tamdaggad; ya ka ba ga’ famed ngak fa nochi arche’ ni sparrow fithingan!”—Matt. 10:29-31.
APRIL 10-16
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KRONICLES 8-9
“Ba Ga’ Fan e Gonop u Wan’”
w99 11/1 20 ¶4
Nap’an Nra Gol e Girdi’
Riyul’ ni tay fare pin ni pilung nu Sheba e tayim miki athamgil ya nge yag ni nge yan i guy Solomon. Fare binaw nu Sheba e bay u lan fare nam ni yima yog e chiney ni Republic of Yemen. Ere ba pag 1,000 e mayel ni milekag fare pin ni pilung riy nge kamel rok nga ranod nga Jerusalem. I yog Jesus ni “liyeg baraba’ e fayleng.” Mang fan ni rin’ fare pin ni pilung nu Sheba e re n’ey? Bochan e ‘nge motoyil ko machib rok Solomon ni bay e gonop riy.’—Luke 11:31.
w99 7/1 30 ¶4-5
Kan Tow’athnag ko Milekag ni Tay Ngaram
I taw fare pin ni pilung nga Jerusalem ni ke “un pire’ e pi tapigpig rok ngak, nge bogi kamel ni pire’ e chugum ni bay u daken keru’rad, ni spice, nge nochi malang nib t’uf ma ba tolang puluwon, nge gol ni pire’.” (1 Kings 10:2a) Bay boch e girdi’ ni yad ma yog ni “pi tapigpig rok” nra uned ngak e ba muun ngay boch e girdi’ ni bay talin e cham rorad. Ba puluw e re n’ey ni bochan e re ppin ney e ba tolang e liw rok ma be milekag ni be fek bogi machaf ni bokum milyon e dolla puluwon.
Machane mu tay fanam i yan riy ni fare pin ni pilung e rung’ag murung’agen e gilbuguwan ni ke tay Solomon “ni yibe pining e sorok riy nga fithingan Jehovah.” Ere gathi ka yigi yan ngaram ni fan ko maruwel rok. Ya ba tamilang ni ke yan ni nge rung’ag e gonop rok Solomon miki fil ban’en u murung’agen Jehovah ni Got rok. Re ppin ney e sana yib ko tabinaw rok Shem ara Ham ni yow l’agruw e tapigpig rok Jehovah, ere rayog ni baadag ni nge nang murung’agen e teliw ko pi ga’ rok.
w99 7/1 30-31
Kan Tow’athnag ko Milekag ni Tay Ngaram
Ri gin fare pin ni pilung nu Sheba nga feni gonop Solomon nge feni fel’ rogon fare nam ni be gagiyegnag me “par ni ke ngat ngay.” (1 Kings 10:4, 5) Bay boch e girdi’ ni yad ma lemnag nre thin ney e be yip’ fan ni par fare pin “ndaki nang e n’en nge yog” nga gelngin ni kari ngat ko pi n’em. Ku bay be’ nib llowan’ ni yog ni thig e re ppin nem nga but’ ndaki nang ban’en! Demtrug rogon ma fare pin nib pilung e ri ngat ko n’en ni guy nge n’en ni rung’ag. Ere yog nrib fel’ waathan e pi tapigpig rok Solomon nrayog ni ngaur rung’aged e thin rok nib gonop, miki pining e sorok ngak Jehovah ni ke tay Solomon ni nge mang pilung. Tomuren me pi’ boch e tow’ath ko re pilung nem, ma gol riy e yira susunnag nga urngin e salpiy ni yima fanay e chiney, ma sogonap’an 40 milyon e dolla. Ki pi’ Solomon boch e tow’ath ngak nib muun ngay “urngin e pi n’en ni ning ngak.”—1 Kings 10:6-13.
it-2 990-991
Solomon
Tomuren ni guy fare pin ni pilung feni fel’ yaan fare tempel nge naun rok Solomon, nge tebel rok, nge piin yad ma ayuweg e wain rok, nge rogon e munmad ko pi tapigpig rok, nge maligach ni yima urfiy ni gubin e rran u tempel, mi ri “ngat ngay,” me yog ni gaar, “Fin chiney ni ku gub e ke riyul’ u wun’ug. Machane tin ni gu rung’ag e de gaman e baley riy; gonop rom nge rogon feni fel’ rogom e ka ba ga’ ko tin nnog ngog.” Ngemu’ me yog nib felfelan’ e pi tapigpig rok reb e pilung ni aram rogon. Bochan e re n’ey, ma aram me pining e sorok ngak Jehovah Got ni ke pilungnag Solomon ni nga i gagiyeg nib yal’uw mab fel’ ngak e girdi’ ni bochan e ba t’uf piyu Israel rok.—1Ki 10:4-9; 2Kr 9:3-8.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2 1097
Chiya ko Pilung
Yigoo fare chiya ko pilung ni ngongliy Solomon e boor ban’en nni weliy u murung’agen. (1Ki 10:18-20; 2Kr 9:17-19) Re chiya nem e bod ni immoy u lan “fare singgil Ntagil’ e Pilung” ni bay u lan reb fapi naun ni bay u daken e Burey ni Moriah ni bay u Jerusalem. (1Ki 7:7, BT) Re chiya nem e ‘bang riy e kan ing ko ivory ma gin ni magey riy e goo ni ing ko gol ni goo gol. Ma bay tagil’ i paay u barba’ ngu barba’.’ Yugu aram rogon nrayog nni ngongliy yu yang ko re chiya ney ko ivory, machane be m’ug riy ni kan ngongliy ko gek’iy ni kan ing ko gol nge ivory. Ere ra guy be’ e re chiya nem ma gowa kan ngongliy ko ivory nge gol. Tomuren ni weliy e Bible murung’agen fare nel’ i tawo’ ni yan nga lang ko gin ni bay fare chiya ko pilung riy, me ulul ngay ni gaar: “Ra barba’ fare chiya’ ma bay ba yaan e gamanman ni layon riy nib sak’iy. Ma ragag nge l’agruw e yaan e gamanman ni layon ni bay u daken fapi tawo’, ra reb fapi tawo’ u baley ngu baley ma bay reb riy.” (2Kr 9:17-19, BT) Ba puluw ni kan fanay e layon ni nge yip’ fan mat’awun e gagiyeg. (Ge 49:9, 10; Re 5:5) Fare 12 i layon ni bay ko re tawo’ nem e bod ni be yip’ fan fa 12 i ganong nu Israel, ma re n’ey e rayog ni be yip’ fan rogon ni yad be fol ma yad be ayuweg e en ke par ko re chiya ney. Ku bay tagil’ rifrifen ay be’ nib peth ko re chiya nem ni kan ing ko gol. Dariy reb e chiya ni immoy e ngiyal’ nem ni aram feni manigil nge migid e re chiya ney. Riyul’ e n’en ni yog e en ni yoloy e Kronicle ni gaar: “Dariy ba chiya ko pilung ni bod e biney ba ngiyal’ u lan tafen reb e pilung.”—2Kr 9:19, BT.
APRIL 17-23
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KRONICLES 10-12
“Angin e Fonow ni Bay e Gonop Riy”
Faan Manga Fol Ma Ra Fel’ u Wan’ Got
Dabisiy ni ke par Rehoboam ndaki nang e n’en ni nge rin’! Ya faanra nge fol ko n’en ni be yog e pi girdi’ nem ngak, ma aram e thingari mul boch e fel’ rogon u pa’rad chon e tabinaw rok, nge piin ni yad be maruwel u tafen e pilung, maku reb e thingari lich e maruwel ni be rin’ e girdi’. Machane, faanra dabi rin’ e n’en ni be yog e pi girdi’ nem, ma aram e rayog ni ngar chelgad ngar togopuluwgad ngak. Ere mang e nge rin’? Som’on e yan i non ngak e pi pumoon ni yad ba piilal ni ir e ur manged e pi tafonow rok Solomon. Machane, miki yan ngak e tin baaram e pumoon nra ilalgad u taabang ngki fith lanin’rad. I dugliy Rehoboam ni nge fol ko fonow rorad ni aram e ngari gelnag e gafgow ko girdi’. Ere yog ngorad ni gaar: “Chitamag e i pi’ e maruwel ngomed nib gel; me gag e ngar ug gelnag boch e maruwel ngomed. I toymed ko dimow; me gag e bay gu pirdiiymed ko dimow ni fen e garbaw ni pumoon!”—2 Kron. 10:6-14, BT.
Mu Dag Nrayog ni Ngan Pagan’uy Ngomow
6 Am lemnag e n’en ni rin’ Tykikus ni ir reb e walag ni pumoon ni i pagan’ apostal Paul ngak. Nap’an ni immoy Paul u reb e naun nib kalbus, mi i taga’ ngak Tykikus me yog ni ir “reb e tapigpig nib yul’yul’ ko maruwel rok.” (Efe. 6:21, 22) Gathi kemus ni i taga’ Paul ngak ni nge yan i pi’ e babyor ni ke yoloy ngak e pi walag u Efesus nge Kolose, ya ki taga’ ngak ni nge pi’ e athamgil ngorad me fal’eg lanin’rad. Gad ra lemnag Tykikus ma ma yib ngan’dad e pi pumoon ni yad ba yul’yul’ ni yad ma ayuwegdad ko tirok Got ban’en e ngiyal’ ney nrayog ni ngan pagan’uy ngorad.—Kol. 4:7-9.
it-2 768 ¶1
Rehoboam
Bochan e tolangan’ rok Rehoboam me k’aring yooren e girdi’ ni ngar paloggad rok. Yigoo fare ganong nu Judah nge Benjamin nge pi prist nge pi Levite ko gal ganong ney nge in e girdi’ ko fa ragag i ganong e ra ululgad ni ngar ayuweged e tabinaw rok David.—1Ki 12:16, 17; 2Kr 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Faan Manga Fol Ma Ra Fel’ u Wan’ Got
Ere gur nge par ndabi cham? Ba mudugil ni ke magawonnag e re n’em laniyan’ Rehoboam! Gur, mang e ra lemnag e girdi’ u murung’agen e re pilung nem nsom’on e ke yog ko girdi’ u tan pa’ ni ‘bayi pirdiiyrad ko dimow ni fen e garbaw ni pumoon,’ ma chiney e nge par ndabi rin’ ban’en ko biney e togopuluw ni kan tay ngak? (Mu taareb rogonnag ko 2 Kronicles 13:7.) Yugu aram rogon me fol e re pilung nem nge fapi salthaw rok “ko tin ni ke yog Somol, mi yad sul nga taferad.”
Mang e gad be fil ko re n’ey? Gad be fil riy ni gad ba gonop ni faan gad ra fol rok Got ni yugu aram rogon nrayog ni nge moningnagdad e girdi’ ni bochan e re n’ey. Faan gad ra fol rok Got ma aram e rayog ni ngad fel’gad u wan’ me tow’athnagdad.—Deut. 28:2.
Ere mang angin ni yib ngak Rehoboam? Bochan ni fol ma daki m’ag e mahl ko fare ganong nu lel’uch, ma aram me yag ni nge ngongliy rogon boch e mach nib milfan nga Judah nge Benjamin ni aram e gin ni ka be gagiyegnag. Boor e mach ni yororiy ni fan ko mahl “nrib fel’ rogon.” (2 Kron. 11:5-12, NW) N’en nib ga’ fan riy e i par ba ngiyal’ ni be fol ko pi motochiyel rok Jehovah. Ma nap’an ni tabab fa ragag i ganong u Israel ni be gagiyegnag Jeroboam ni ngar uned ko liyor nga boch e got ni googsur, ma boor e girdi’ ni yad ma par ko pi ganong nem nra “ayuweged Rehoboam” ni aram e ur milekaggad nga Jerusalem ni ngar uned ko bin riyul’ e liyor ni un tay u rom. (2 Kron. 11:16, 17, BT) Ere bochan ni fol Rehoboam, ma aram me yag ni nge ga’ lungun ko gagiyeg ni be tay.
APRIL 24-30
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KRONICLES 13-16
“Mingiyal’ e Ngam Taga’ Ngak Jehovah?”
Uw Rogon ni Nge Pagan’uy Ngak e Pi Walag ni Ka Yad Ba Pagel?
12 Nap’an ni kab pagel Asa ni Pilung, ma ir be’ nib sobut’an’ ma der ma rus. Bod nu tomuren ni yim’ Abijah ni chitamangin, ma ir e mang pilung me tabab ni nge chuweg e pi liyos ni kan ngongliy u lan fare nam. Ki “yog ngak e girdi’ nu Judah ni ngar rin’ed e tin nib m’agan’ Somol ngay, ni fare Got rok e pi chitamangirad, ma ngar folgad ko machib rok nge tin ke tay chilen.” (2 Kron. 14:1-7, BT) Nap’an ni yib Zerah nu Ethiopia ni ke un 1,000,000 e salthaw rok ngak ni ngar chamgad ko fare nam nu Judah, me dag Asa nib gonop ni aram e ning e ayuw ngak Jehovah. I gaar: “Somol, rayog rom ni ngam ayuweg barba’ i salthaw nib war ni bod feni mom ni ngam ayuweg barba’ i salthaw nib gel. Somol ni Got romad mu ayuwegmad e chiney, ni bochan e gamad be gif ngom.” Be m’ug ko thin ni yog Asa nib pagan’ ngak Jehovah nrayog ni nge ayuweg nge girdi’ rok. I pagan’ Asa ngak e Chitamangin ni bay u tharmiy, me gel Jehovah “ngak fare raba’ i salthaw nu Ethiopia.”—2 Kron. 14:8-12, BT.
Uw Rogon ni Nge Pagan’uy Ngak e Pi Walag ni Ka Yad Ba Pagel?
13 Dariy e maruwar riy nib gel e marus nrayog ni nge tay be’ ni faanra ke yib 1,000,000 e salthaw ni ngar chamgad ngak. Machane Asa e yag rok ni nge par nde rus ni bochan e i taga’ ngak Jehovah. Machane ba gel e kireban’ riy ni bochan e nap’an ni ki mada’nag reb e magawon boch nga tomuren, ma daki taga’ ngak Jehovah. Nap’an ni yog Baasha ni Pilung u Israel ni nge cham ngak Asa, ma aram me ning e ayuw ngak e pilung nu Syria. Re n’ey ni dugliy e yib wenegan ngak! Ere non Jehovah u daken Hanani ni profet ngak Asa ni gaar: “Bochan e fare pilung nu Syria e kam gif ngak ma gathi Somol ni Got rom, ma aram e ke mil rom fare raba’ i salthaw rok fare pilung nu Israel.” Bin riyul’ riy e, ka aram nap’an ni i par Asa ni yugu yibe mahl ngak. (2 Kron. 16:7, 9, BT; 1 Ki. 15:32) Ere mang e rayog ni ngad filed ko re n’ey?
Uw Rogon ni Nge Pagan’uy Ngak e Pi Walag ni Ka Yad Ba Pagel?
14 Mu par ni gab sobut’an’, mu um taga’ ngak Jehovah. Nap’an nim un ko taufe, ma aram e kam dag nib gel e michan’ rom ngak Jehovah mab pagan’um ngak. Rib felfelan’ Jehovah ngay ni kam mang reb i girdien e tabinaw rok. N’en nib t’uf ni ngam rin’ e chiney e ngaum taga’ ngak. Sana ba mom ni ngam taga’ ngak Jehovah u nap’an ni ngam dugliy boch ban’en nib ga’ fan, machane mang e ga ra rin’ u nap’an ni ngam dugliy yugu boch ban’en? Rib ga’ fan ni ngam taga’ ngak Jehovah u nap’an ni ngam dugliy ban’en, nib muun ngay e pi n’en ga ma mel’eg ni ngam chuweg e chalban rom ngay, nge maruwel ni ngam un ngay, nge tin ga be nameg ni ngam rin’! Dab mu taga’ ko gonop rom. Mu gay e pi kenggin e motochiyel u Bible nrayog ni nge ayuwegem ni ngam dugliy ban’en, mag fol riy. (Prov. 3:5, 6) Faan ga ra rin’ e re n’ey, ma ga ra felfelan’nag Jehovah min tayfam u lan e ulung.—Mu beeg e 1 Timothy 4:12.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Mu Pigpig ngak Jehovah u Polo’ i Gum’irchaem!
7 Rayog ni nge bagadad me fal’eg i yaliy ir ko rriyul’ ni be pigpig ngak Got u polo’ i gum’irchaen fa danga’. Rayog ni nge bagadad me fith ir ni nge gaar, ‘Kar gu dugliy u wan’ug ni nggu rin’ e tin nib m’agan’ Jehovah ngay, mug ayuweg e bin riyul’ e liyor, mu kug ayuweg e girdi’ rok u boch ban’en nrayog ni nge magawonnag e michan’ rorad, fa?’ Am lemnag gelngin e athamgil ni tay Asa ya nge dabi rus ni nge chuweg Maakah ni titaw rok ko liw rok ni ir “chitiningin e pilung!” Sana dariy be’ ni ga manang ni bod rogon e re ppin nem, machane sana rayog ni ngam mada’nag boch ban’en nra t’uf riy ni ngam folwok ko n’en ni rin’ Asa. Bod ni, uw rogon ni faanra ke denen reb i girdien e tabinaw rom ara reb e fager rom nrib chugur ngom, ma de kalngan’, mab t’uf ni ngan tharbog ko ulung? Ga ra dugliy u wan’um ndab kum chag ngak, fa? Mang e ra yog lanin’um ngom ni ngam rin’?