Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI| YOBI 32-33
Bomba bo Badi mu Kuviokila mu Ziphasi
it-1 800¶1
Elihu
Elihu kasa ba ko luvasanu ayi kabasa tomba ko kuvana nkembu kuidi batu. Nandi wukikinina ti dedi Yobi nandi mvandi wuvangulu mu ntoto ayi Nzambi nandi wuba vanga. Elihu kabasa tomba ko kubuela ziphasi zi Yobi vayi nandi wuyolukila mu luzolo dedi nkundi wukiedika ayi wuntedila mu dizina diandi mambu Elifasi, Bilidade ayi Sofali basa vanga ko.—Yobi 32:21, 22; 33:1, 6.
w14 15/6 25 ¶8-10
Ngie Wuntadilanga Batu Balebakana Dedi bo Yave Kaba Tadilanga?
8 Kuyitula va kibuangu kiawu kulenda tusadisa kutebuka moyo ti zikhomba zinkaka badi balebakana mu kibila ki mambu bamviokilanga. Dedi: Kimbevu, dikanda dikabuka ayi kiunda kingolo. Befu mvitu tulenda viokila mu mambu amomo. Ava bakota ku ntoto kaba kanikisa, Yave wutebula moyo basi Isaeli babika ‘kukanga ntima’ kuidi zikhomba ziawu baba biphumbulu voti balebakana. Yave waba tomba muingi basadisanga biphumbulu.—Deute. 15:7, 11; Levi. 25:35-38.
9 Tufueti bika kifu ki kufundisa batu badi mu kutovuka vayi tufueti sadila Kibibila muingi kuba vana mbobolo bantomba. (Yobi 33:6, 7; Matai 7:1) Yindula mu kifuani akiki: Mutu wundiatisa moto ayi wumvanga acidente. Bukiedika ti mimfelimi bankuiza tomba theti kuzaba nani widi foto mu mambu beni? Ndamba. Vayi bawu bamvananga lusalusu mu nsualu. Bobuawu mvandi, boti khomba widi mu kiunda mu kibila ki mambu kadi mu kuviokila, makani mitu mafueti ba ma kumvana lusalusu lu kiphevi kantomba.—Tanga 1 Tesalonika 5:14.
10 Befu kubotula thangu muingi kuyindula mu mambu zikhomba zitu badi mu kuvikila, tulenda balula mayindu tuidi matedi bawu. Yindula mu zikhomba bankindamananga mu mimvu miwombo kheti mu zikhuamusu bamviokilanga va dikanda. Bawu bammonikanga buka ti badi balebakana vayi badi kiminu ayi bakinda mu kiphevi. Wuyitukanga ko mu kumona khomba yinkietu kukuenda mu zikhutukunu zioso na bana bandi kheti naveka wu bayonzulanga? Ayi buabu matedi matoku, bantatamananga bakuikama kheti mu ziphukumunu zi batu bankotanga yawu kikola? Kuyindula mu zikhomba aziozio, kulenda tusadisa kumona ti bawu mvawu badi “kiminu kikinda” dedi zikhomba zinkaka.—Tia. 2:5.
Buidi Tulenda Zabila Thangu Yimboti Muingi Kukoluka?
17 Mutu wunna wuyenda kuetala Yobi, wuba dibakala dimueka bantedilanga Elihu. Nandi wuyuwa mu mvibudulu mu thangu Yobi ayi bakundi bandi baba koluka. Diawu kanungina kuvana Yobi malongi mu luzolo, ayi kunsadisa kubalula phila kaba yindudila. (Yobi 33:1, 6, 17) Kuzitisa dizina di Yave, diawu diambu diluta ba nkinza kuidi Elihu. (Yobi 32:21, 22; 37:23, 24) Kifuani ki Elihu kitulonga ti vadi thangu muingi kuvuena sui ayi kukuwa. (Tia. 1:19) Tulenda longuka mvandi ti, boti tutidi kusemba mutu, diambu dilutidi nkinza didi kuzitisa Yave, bika kuandi kukinangika befu veka.
18 Befu kulandakana malongi ma Kibibila matedi thangu yi kukolukila ayi buidi bu kukolukila, tunkuiza monisa ti tumvananga luvalu nkhayilu yi kukoluka. Ntinu Salomo wusonika: ‘Dedi zi maçã zi wola mu zindonga zi palata, buawu mvandi buididi diambu ditubulu mu thangu yifuana.’(Zinga. 25:11) Befu kukuwa bankaka ayi kuyindula ava kukoluka, mambu tuntuba mala ba buka makundi amomo —ma luvalu ayi mamboti. Mu phila ayoyo, kheti tunkolukanga beni voti ndamba, mambu tunkuiza yoluka mala kindisanga bankaka ayi mala kuangidika Yave. (Zinga. 23:15; Efe. 4:29) Ayoyo yawu phila yilutidi tulenda tondila Yave mu nkhayilu yi kukoluka.
Kiuka Kisuama
w13 15/1 19 ¶10
Tatamana Kufikama Yave
10 Tufueti kieba nyitu’itu. Vayi tulendi nunga ko kuvanga dioso diambu muingi tubika nuna. Kununa kulenda ba mbonosono yi luzabu, nzitusu ayi nduenga. Dedi, Kibibila kintuba: ‘Minlengi miphembi midi kolowa yi nzitusu boti ziawu zidi mu nzila yi busonga.’ (Zinga. 16:31) Buawu Yave ka tutadilanga ayi tufueti vanga mangolo ma kuyitadila mvandi abobo. (Tanga 1 Petelo 3:3, 4.) Diawu tufueti kuyikuvusa: Yifueti vanga mbukulu yilenda tula luzingu luama va kingela muingi yiluta ba kitoko? “Mayangi mamfumina kuidi Yave” mawu tho yi kitoko kikiedika kibila yawu yimbasikilanga mu ntima kheti tuidi bakulutu voti ndamba. (Nehe. 8:10) Mu nza yimona to tuala ba buvinya bumboti ayi butoko buala kadidila. (Yobi 33:25; Yesa. 33:24) Nati thangu beni yala tuka, kumonisa nduenga ayi kiminu kuala tusadisa kufikama Yave ayi kuvanga mo tunnunga mu kitesu kitu.—1 Timo. 4:8.
8-14 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 34-35
Befu Kuyindula ti Batu Bamboti Bawu Banluta Viokilanga mu Ziphasi
wp19.1 8 ¶2
Buidi Nzambi Kadidi?
Nzambi wumvanganga to mambu masulama. Kibibila kintuba: ‘Nzambi yikiedika kalendi vanga ko mambu mambi ayi [Nkua Ngolo Zioso] kalendi vanga ko makhambulu masonga.’ (Yobi 34:10) Zifundusu zi Yave zidi zisonga, diawu nsoniki wu nkunga katubila: ‘Ngie wala fundisa batu mu busonga.’ (Minku. 67:4) Batu balendi nunga ko kuvuna ‘Yave kibila nandi wumfionguninanga mintima.’ (1 Samu. 16:7) Yave zebi kiedika kioso ayi zifundusu ziandi zidi zisonga. Mvandi nandi widi mu kumona mambu moso makhambulu masonga madi mu kumonika va nza ayi wukanikisa ti mua nkadu to wunkhambu batu ‘badi mavanga mambi . . . Bala bungu.’—Zinga. 2:22.
w17.04 10 ¶5
Mbi Bialasa Bue ba ko bo Kintinu ki Nzambi Kiala Tona Kuyala?
5 Mbi Yave kala vangila batu bambi? Yave widi mu kuvana luaku muingi batu babalula mavanga mawu mambi. (Yesa. 55:7) Bawu batambudi’abu ko lufundusu lutsuka vayi tuzebi ti nza ayiyi yala bungu. Vayi mbi biala monika kuidi batu bammanga kubalula mavanga mawu? Yave wukanikisa ti kualasa bue ba ko batu bamvanganga mambu mambi va ntoto. (Tanga Minkunga 37:10.) Batu bamvanganga mambi balenda yindula ti basinkuiza fundusu ko mu mambu bamvanganga. (Yobi 21:7, 9) Kibibila kintuba: ‘Meso ma Yave mankengidilanga zinzila zi batu ayi nandi wummonanga mavanga mawu.’ Vasi ko vama batu bambi balenda suamina Yave. (Yobi 34:21, 22) Vasi ko mutu wulenda kumvuna ayi vasi ko vama voti kitombi kio mesu ma Yave malendi nunga ko kumona. Diawu bo Alimangedoni yala vioka, valasa bue ba ko batu bambi va ntoto. Kibila bawu bala bungu mvu ka mvu.—Minku. 37:12-15.
Kawubika ni Kiuma ki Kutula Nkaku Kuba Kiminu mu Yesu
19 Bukiedika ti mawu tummonanga bubu? Ngete. Bawombo bubu ba tumanginanga, kibila tukotanga ko mu mambu ma pulitika. Dedi, bawu bamvingilanga muingi befu tubuela mioko mu kusola ntinu. Vayi, befu tuzebi ti va meso ma Yave, befu kusola woso kuandi ntinu wu nza muingi kayala, tuidi mu kumonisa ti Nandi kasa fuana ko kuba ntinu’itu. (1 Samu. 8:4-7) Bankaka mvandi bamvingilanga muingi tutunga bikola, zinzo zimbuku muingi kusadisa bankaka. Mvandi ba tukikininanga ko kibila befu tunsikikanga mayindu mitu mu kisalu kiluti mfunu, kisalu ki kusamuna kubika kuandi mu mambu ma nza ayiyi.
20 Buidi tulenda kindisila kiminu kitu? (Tanga Matai 7:21-23.) Mu kutsikika mayindu mu kisalu kimfunu Yesu ka tutuma muingi tuvanga. (Matai 28:19, 20) Diawu, tulendi vuvuka ko mu mambu ma pulitika ayi mu mambu mankaka ma nza ayiyi. Befu tunzolanga batu ayi tuba vuanga beni nkinza, diawu tuba zabikisilanga matedi Kintinu ki Nzambi kiala manisa mambu moso mambi va nza ayi muingi kuba sadisa kuba kikundi kifikama na Yave.
Kiuka Kisuama
w17.04 29 ¶3
Vanga Mamoso Wulenda Nunga Muingi Kuzitisa Yave.
3 Dibakala dimueka baba tedilanga Elihu wuyuwa masolo babakala bamueka baba. Ayi nandi wuyuvula Yobi: ‘Mbi wunkuiza vana kuidi [Yave] ngie kuba wusonga?’ (Yobi 35:7) Bukiedika ti Elihu waba tomba kutuba ti mangolo moso tumvanga muingi kusadila Nzambi madi maphamba? Ndamba. Kibila boti buawu, khanu Yave wusemba Elihu vayi nandi kasa vanga ko mawu. Elihu waba tomba kutuba ti Yave widi wuduka ayi vasi ko kiuma tulenda vanga muingi kubuela mangolo mandi ayi kimvuama. Vayi nandi wu tuvananga biabioso tuidi. Dedi, zikhadulu zimboti, nduenga ayi mangolo. Ayi nandi wummonanga buidi tuidi mu kusadila biuma ka tuvana.
15-21 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 36-37
Kibila Mbi Wulenda Fiatila mu Lukanu lu Nzambi lu Kutuvana Luzingu lu Mvu ka Mvu
w15 1/10 13 ¶1-2
Bukiedika ti Tulenda Zaba Buboti Nzambi?
NZAMBI WETI ZINGA MVU KA MVU: Kibibila kintuba ti Nzambi ‘wunzinganga mvu ka mvu.’ (Minku. 90:2) Mawu mansudula ti nandi kasi ko thonono ayi kalasa ba ko tsukulu. Befu tulendi nunga ko kuvisa, ‘thalu yi mimvu Nzambi kamana zinga.’—Yobi 36:26.
Buidi mawu malenda kusadisila: Nzambi wukanikisa kukuvana luzingu lu mvu ka mvu ngie kuba nkudi’andi. (Yoa. 17:3) Boti Nzambi kazinganga ko mvu ka mvu buna tulendi fiatila ko lukanu alolo ka tuvanga. Diawu tuidi lufiatu ti ‘ntinu wunzinganga mvu ka mvu’ wulenda dukisa lukanu alolo—1 Timo. 1:17.
Ngie Wumvutulanga Matondo mu Minkhayilu Nzambi ka Kuvana?
6 Ntoto widi va kibuangu kifuana diawu vadidi nlangu. Boti ntoto wubue fikama mua nkadu thangu, khanu vasi ko nlangu ni biuma bidi moyo mu kibila ki mbazu; vayi boti wawu wubue tatuka to mua nkadu thangu, khanu ntoto widi dimanya dinneni di kiozi. Vayi buidi wawu wuntatamananga va ntoto? Bo Yave katula ntoto va kibuangu kifuana, buawu nlangu wukhambu maninanga va ntoto. Ayi mu kibila ki mbazu yi muinya, mufu wu nlangu wumfuminanga va ntoto, wummakanga ku diyilu ayi wunkitukanga matuti. Va kuvioka kumi di bilumbu, matuti beni mawu mabue dodukanga mu phila yi mvula yi nlangu voti mvula yi mamanya ma kiozi. Diawu batu ba luzabu bantubilanga ti mu kadika mvu, thalu yi nlangu wuntombukanga ku diyilu, wuviokizi na nlangu widi mu mayanga moso madi va mbata ntoto. Mambu moso amomo mammonikanga, matulonga ti Yave widi Nzambi yi Nkua Ngolo Zioso ayi yi Nduenga.—Yobi 36:27, 28; Mpovi 1:7.
Tatamana Kukindisa Kivuvu Kiaku
16 Kivuvu kitu ki kuzingila mvu ka mvu, widi nkhailu wu Nzambi. Befu tuidi phuila yi kumona thangu mambu amomo mala salimina ayi tuidi lufiatu ti mawu mala salama. Kiawu kidi buka kisengu kinsikimisanga dikumbi kibila ki tusadisanga kuba basikama muingi tukindama mu mambu tumviokila ayi kutatamana bakuikama bo tumviokila mu zikhuamusu, kheti bantomba kutu vonda. Kivuvu kitu kidi mvandi buka phu yi kisengu kibila kinkiebanga mayindu mitu muingi tumanga mambu mambi ayi kuvanga mamboti. Kivuvu kitu ki tusadisanga kufikama Nzambi ayi kimmonisanga luzolo luwombo nandi kadi mu befu. Bukiedika, befu tumbakanga ndandu yiwombo mu kutatamana kukindisa kivuvu kitu.
Kiuka Kisuama
it-1 537 ¶5
Kutiamuna Zitsangu
Mu thangu yikhulu, babe tiamunanga zitsangu mu ziphila ziviakana. Khumbu ziwombo, babe tiamunanga zitsangu mu kusadila batu. (2 Samu. 3:17, 19; Yobi 37:20) Batu baba vanganga viage baba tubanga mambu madi mu kumonika mu bibuangu binkaka bo babe vundanga muingi kutomba bidia, nlangu ayi biuma binkaka. Tsi yi Palestina yiba yifikama na tsi yi Ásia, África ayi Europa diawu batu bawombo babe fuminanga ku zitsi zi kinanu baba viokilanga kuna. Ayi alolo luba luaku muingi batu baba kalanga kuna bayuwa zitsangu zimfunu matedi bibuangu bi kinanu. Ayi batu baba luaku lu kukuwa zitsangu zimfumina mu bibuangu biviakana mu mazandu.
22-28 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 38-39
Ngie Wumbotulanga Thangu Muingu Kutala Bivangu?
Ngie Widi Wukubama Muingi Kuvibidila mu Yave?
7 Bo Kibibila kintubila phila Yave kavangila ntoto, kiawu kintuba ti nandi wutsikika ‘zindilu zi ntoto,’ ‘wutula lucersu’ ayi mvandi wutsikika ‘dimanya dimbanga mu zithokongo voti makhonzo’. (Yobi 38:5, 6) Yave mvandi wubotula thangu muingi kubue fiongunina bivangu biandi kavanga. (Ngene. 1:10, 12) Wulenda yindula phila zimbasi babela mu mayangi bo bamona Yave kudukisa kisalu kiandi malembe malembe? Bukiedika, bawu baba beni mu mayangi! Diawu Kibibila kintubila ti “bawu batona kubula makanda.” (Yobi 38:7) Mbi tulenda longuka? Tulenda longuka ti Yave wuvanga bivangu biandi mu mafunda na mafunda ma mimvu, nate kadukisa kisalu kiandi. Diawu bo Yave kafiongunina biabioso kavanga, Nandi wutuba ti ‘biawu biba beni bimboti.’—Ngene. 1:31.
Luvulubukusu Lummonisa Luzolo, Nduenga ayi Mvibudulu yi Nzambi
2 Ditheti, Yave wuvanga Muan’andi Yesu. Bosi, mu nzil’andi nandi wubaka makani ma kuvanga biuma bioso, kubunda mvandi ‘bivevi na bivevi di zimbasi zinkaka.’ (Kolo. 1:16) Yesu wuyangalala mu kusala va kimueka na Tat’andi. (Zinga. 8:30) Zimbasi zinkaka mvandi baba bibila muingi kuba mu mayangi. Kibila bawu baba luaku lu kumona mu thangu Yave ayi Yesu, bavanga diyilu ayi ntoto. Buidi zimbasi babela bo bamona mawu? Bawu bayangalala beni! Diawu ‘babundila makanda’ ayi batatamana kuvanga mawu, nati mu thangu Yave kavanga batu. (Yobi 38:7; Zinga. 8:31, tala mvandi matangu madi va wanda mu nwt-TPO.) Tulenda mona nduenga ayi luzolo lu Yave mu biuma bioso kavanga.—Minku. 104:24; Loma 1:20.
Buela Longuka Matedi Yave mu Nzila Bivangu
8 Yave nandi to tufueti luta fiatila. Yave wusadisa Yobi kubuela lufiatu luandi mu nandi. (Yobi 32:2; 40:6-8) Mu masolo kaba na Yobi, khumbu ziwombo nandi wunkamba matedi bivangu biandi, dedi zimbuetila, matuti ayi zitsiemu. Yave mvandi wutubila matedi bibulu dedi: Ngombi ayi mvalu. (Yobi 38:32-35; 39:9, 19, 20) Biuma bioso abiobio, bisimmonisa ko to lulendu lu Nzambi, vayi mvandi luzolo ayi ndueng’andi. Yobi wuvutula matondo mu masolo amomo ayi nandi wuluta fiatila mu Yave. (Yobi 42:1-6) Bobuawu mvandi, bo tunlonguka matedi bivangu, biawu bi tutebulanga moyo ti nduenga yi Yave yisukanga ko ayi nandi wutulutidi mu mangolo. Ayi nandi mvandi wala manisa ziphasi zioso. Kuzaba mawu, kulenda kindisa lufiatu luitu mu nandi.
Kiuka Kisuama
it-2 670 ¶9;10
Tho yi Minsiku
Yave widi tho yi minsiku. Yave nandi to Nzambi yikiedika mu nza yimvimba ayi nandi wuvanga minsuku mintuadisanga biuma bikhambulu moyo bidi va ntoto (Yobi 38:4-38; Minku. 104:5-19), ayi mvandi bibulu. (Yobi 39:1-30) Batu mvawu badi mu khati bivangu abiobio, diawu bafueti tumukina mvawu minsiku amiomio. Ayi mu kuvangulu mu kifuani ki Nzambi, tufueti tumukina minsiku misonga miandi. (Loma 12:1; 1 Koli. 2:14-16) Minsiku amiomio mintuadisanga mvandi zimbasi.—Minku. 103:20; 2 Pete. 2:4, 11.
Tulendi balula ko minsiku mi Yave. (Yele. 33:20, 21) Minsiku Nzambi katsikika mindiatisanga zimbuetila ayi ziplaneta zidi zisulama. Zicientistas zinkaka banunganga kulonguka matedi minsiku amiomio diawu bannunginanga kumona buidi ziawu zinsadilanga. Mutu wukhambu tumukina minsiku amiomio voti (leis da física), wumviokilanga mu ziphasi ziwombo. Bobuawu mvandi, tulendi balula ko minsiku mi Yave matedi mamboti ayi mambi. Kheti va thonono tulenda mona ti kubayisa minsiku mi Nzambi kutuadisanga ko ziphasi vayi kuntuala tulenda tovuka mu kibila akiokio. ‘Nzambi bansakinikanga ko kibila bio mutu kamvata, biawu mvandi kala vela.’—Ngala. 6:7; 1 Timo. 5:24.
29 NGONDA YITHETI– 4 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 40-42
Malongi Tulenda Longuka mu Mambu Yobi Kaviokila
w10 15/10 4 ¶4-6
‘Nani Wulenda Visa Mayindu ma Yave?’
4 Bo tunyindula matedi mavanga ma Yave tufueti ba keba keba muingi tubika kumfundisa mu kuyindula mu phila batu bamvangilanga mambu. Yave wutubila mawu mu Minkunga 50:21: ‘Wunyindula ti minu yinkuiza ba dedi mueka ayi ngiewu?’ Ayi mawu dibakala dimueka wulonguka beni katuba kuvioka 175 di mimvu kumbusa: “Batu bamfundisanga Nzambi mu kuyindula ti nandi kafueti tumukina minsiku bawu banyindulanga ti midi mimboti kuidi bawu.”
5 Tufueti ba keba keba muingi tubika tomba muingi Yave kabalula zithuadusulu ziandi mu phila tuntombila voti muingi ku tukuangidika. Kibila mbi didi diambu dinkinza kuvanga mawu? Kibila mu kuba batu ba masumu, bo tuntanga Kibibila tulenda yindula ti mambu mankaka Yave kavanga masi ko beni tsundu. Basi Isaeli mu thangu yikhulu, baba ntindu mayindu amomo ayi batona kufundisa Yave mu phila kaba kuba tuadisanga. Mona mambu Yave katuba: “Benu munkuiza tuba: ‘Zinzila zi Yave zisi ko zisulama.’ Lemvukanu, yuw’anu benu bana ba Isaeli. Zinzila ziama zisi ko zisulama? Voti zinzila zinu ziawu zisi ko zisulama?”—Yehe. 18:25.
6 Muingi tubika bua mu ntambu wu kufundisa Yave mu kutadila mayindu mitu, tufueti kikinina ti befu tuidi batu ba masumu ayi tumvanganga zinzimbala ziwombo. Yobi wulonguka mawu. Bo kaba viokila mu mambu maphasi, nandi wutona kukuazuka ayi kuyindula beni mu naveka. Yobi wubika kuyindula mu mambu malutidi mfunu. Vayi mu luzolo, Yave wunsadisa kubalula mayindu mandi. Yave wumvana kuvioka 70 di biuvu ayi Yobi kasa nunga ko kutambula ni kiuvu kimueka. Mawu mansadisa kumona ti kalendi visa ko mambu moso. Ayi mawu masadisa Yobi kukikulula ayi kubalula mayindu mandi.—Tanga Yobi 42:1-6.
w17.06 25 ¶12
Kawuzimbakana Mambu Malutidi Nkinza
12 Bukiedika ti Yave kasa monisa ko luzolo mu phila kayolukila na Yobi mu kutadila mambu kaviokila? Ndamba, ayi Yobi mvandi kasa yindula ko abobo. Diawu Yobi katubila: ‘Zimbakana mambu moso yibe tuba, ayi yinnyongina mawu mu bukiedika.’ (Yobi 42:1-6) Mvandi, Elihu wuvana malongi kuidi Yobi ava Yave kuvanga mawu. (Yobi 32:5-10) Bo Yobi kakikinina malongi ayi wubalula mayindu mandi, Yave wumonisa kuidi baboso ti wuba mayangi mu lukuikununu lu Yobi.—Yobi 42:7, 8.
“Ba Kivuvu mu Yave”
17 Yobi widi wumueka mu bisadi bi Yave wutatamana mu kibakala ayi wukuikama bo kaviokila mu ziphasi zingolo. Mu nkanda mvuala Polo kasonikina basi Ebeleo, wutubila matedi bisadi biwombo bi Yave mu kuba tedila “dituti dinneni di zimbangi.” (Ebe. 12:1) Baboso baviokila mu zithotolo ziwombo, vayi kheti bobo bawu batatamana bakuikama mu Yave. (Ebe. 11:36-40) Vayi bukiedika ti lukuikumunu luawu ayi mamoso bavanga madi maphamba? Ndamba! Kheti basa mona ko zikhanu zioso zi Yave kusalama, vayi bawu baba kivuvu mu Yave. Ayi baba lufiatu ti baba lunungu va meso ma Yave ayi bazaba ti zikhanu zioso zi Nzambi ziala salama. (Ebe. 11:4, 5) Kifuani kiawu kilenda tusadisa kutatamana bakuikama bo tuntula kivuvu kitu mu Yave.
18 Bubu mambu mambi madi mu kubuelama mu nza. (2 Timo. 3:13) Satana wukhidi thota dikabu di Nzambi. Mu moso kuandi mambu malenda ku tukuizila, tufueti tatamana kuba kifuza mu kisalu ki Yave ayi kuba lufiatu ti kivuvu kitu kidi mu Nzambi yi moyo.” (1 Timo. 4:10) Tebuka moyo ti lusakumunu Nzambi kabue vana kuidi Yobi lummonisa ti “Yave widi nkua luzolo ayi nkua kiadi.” (Yako. 5:11) Befu mvitu, tufueti tatamana bakuikama mu Yave mu kuba lufiatu ti nandi wala sakumuna baboso “ba kuntombanga mu bukiedika.”—Tanga Ebeleo 11:6.
Kiuka Kisuama
it-1 833 ¶3
Zimvuezulu
Kheti mu zimvuezulu zioso kaviokila, Yobi wutatamana wukuikama. Vayi kuntuala nandi wuyiza ba mayindu makhambu fuana diawu katambudila tsembulu. Elihu wutuba: ‘Dibakala mbi widi dedi Yobi wumminanga zimvuezulu dedi nlangu?’ (Yobi 34:7) Yobi waba kuazuka ngolo ayi waba tomba kukakidila busonga buandi kubika kuandi yi Nzambi ayi waba tomba kunangika busonga buandi kuvioka yi Nzambi. (Yobi 35:2; 36:24) Bo “bakundi” bandi batatu baba koluka, Yobi wuyindula ti nandi baba vueza. Mu kibila akiokio nandi wukikinina mu mawu ayi wuba dedi mutu wunnua nlangu. Vayi kuntuala Nzambi wunsudikisa ti bakundi bandi baba vueza Nzambi kubika kuandi nandi. (Yobi 42:7) Mawu mvandi Yave kakamba kuidi mbikudi Samueli bo basi Isaeli baba tomba ntinu. Nandi wutuba: ‘Bakana ko ngie badi mu kumanga banga ntinu vayi minu bammanga muingi yiba ntinu’awu.’ (1 Samu. 8:7) Ayi Yesu wukamba minlandikini miandi: ‘Batu bala kulukuamisa, bala kuluvonda ayi bala kululenda [bakana ko mu kibila kinu vayi] mu kibila ki dizina diama.’ (Matai 24:9) Kuyindula mu mambu amomo mankuiza tusadisa kukindama kheti mu zimvuezulu ayi mawu mala tusadisa tuba bakubama muingi kutambula mfutu mu kukindama kuitu.—Luka 6:22, 23.
5-11 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | MINKUNGA 1-4
Sola Kintinu ki Nzambi
“Minu Yala Nyikuna Zitsi Zioso”
8 Buidi batu bayambila zitsangu aziozio? Bawombo mu bawu bamanga ziawu. (Tanga Minkunga 2:1-3.) Batu mu zitsi zioso baba kuazuka kibila bamanga kuvitika Ntinu Yave kasola. Bawu batadilanga ko zitsangu zi Kintinu tunlonga banga “zitsangu zimboti.” Bukiedika, mintinu minkaka bakandimina kisalu kitu ki kulonga! Kheti bankaka mu mitinu amiomio bantubanga ti bansadilanga Nzambi, vayi babikanga ko bimfumu biawu. Dedi mu bilumbu bi Yesu, bubu mvandi mintinu bammanganga luyalu lu Yave mu kukuamikisa bisadi biandi bikuikama.—Mava. 4:25-28.
w16.04 29 ¶11
Tatamana Kuba Wuvasuka mu Mambu ma Nza Ayiyi
11 Kuba luzolo luwombo mu biuma tuidi. Befu kuba luzolo luwombo mu biuma tuidi, dinkuiza ba diambu diphasi kutatamana wuvasuka mu thangu ziphasi. Yaya Ruth, wutuba ti mawu mamonika kuidi Zimbangi ziwombo zi Yave baba kalanga ku Malawi bo baviokila mu zinzomono mu mvu 1970. Nandi wutuba: “Zikhomba zinkaka basa nunga ko kuzimbakana luzingu lumboti baba natanga kumbusa. Va thonono, ba tukuka befu boso vayi bawu bavanga kithuadi na zimfumu zi luyalu muingi bavutuka mu zinzo ziawu. Basa tomba ko kunata luzingu luphasi va kibuangu ki batu batina mvita.” Mayangi beni kibila zikhomba zitu ziwombo bantatamananga bakuikama kheti mu kukhambu ko zimbongo voti babika babioso baba kumbusa.—Ebe. 10:34.
Kiuka Kisuama
it-3 301¶6-8
Bititi
Bititi binkiebanga zitheti dedi loso ayi zitheti zinkaka. Kheti mu Kibibila bansadilanga kikuma bititi muingi kufuanikisa kiuma vayi mawu mammonisa buboti buidi baba sodilanga bivatu na bititi. Bo baba mananga kuvela mbongo, baba lozanga bititi beni biabe kiebanga zitheti mawu madi kifuani kimboti ki kiuma kikhambulu luvalu banloza.
Ditheti, babe botulanga bititi bosi phemu yaba natanga bititi. (Mona mvandi KUTIAMUNA.) Mawu mammonisa buboti buidi Yave kambotudilanga batu babalukila kimvuka voti batu badi mavanga mambi va khati dikabu diandi. (Yobi 21:18; Minku. 1:4; 35:5; Yesa. 17:13; 29:5; 41:15; Hose. 13:3) Kintinu ki Nzambi kiala tulula zimbeni zi Nzambi ayi mawu mala ba dedi bawu bannata mu phemu dedi bo phemu kannatinanga bititi.—Dani. 2:35.
Baba kuphikanga bititi ayi baba vikanga biawu muingi phemu yibika kubue tuala biawu ayi kubundana na mbongo yimboti. Bobuawu mvandi, Yoane Mbotiki wubikula ti binganga bioso bi luvunu biala tuluka. Yesu Klistu widi na kiyungulu va mioko miandi, nandi wala khupika mbongo “vayi bititi wala vika biawu ku mbazu yikhambu zimanga.”—Matai 3:7-12; Luka 3:17; tala mvandi BITITI.
12-18 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | MINKUNGA 5-7
Tatamana Wukuikama Kheti Bankaka Basimvanga ko Mawu
Buidi Kibibila Kilenda Kusadisila Kuvibidila mu Ziphasi?
7 Vadi nkundi voti wumueka va dikanda diaku wumana kulueka ntima? Boti ngete, buna ngie wulenda baka lusalusu, mu kuyindula mambu ntinu Davidi kavanga bo muan’andi Abisaloni kambalukila ayi kaba tomba kumvinginina va luyalu.—2 Samu. 15:5-14, 31; 18:6-14.
8 (1) Sambila. Bo wunyindula mu kinongu ki Davidi, kamba Yave buidi widi mu kumuena bo babe kulueka ntima. (Minku. 6:6-9) Bosi, dinda thuadusulu yi Yave muingi wubakula minsua mi Kibibila milenda kusadisa kuzaba ma kuvanga.
Ba Lufiatu ti Mambu Wunkikininanga Madi Makiedika
3 Kiminu kitu kilendi kuizila ko to mu kibila ki luzolo tuidi mu dikabu di Nzambi. Kibila mbi? Yindula boti nkulutu wu kimvuka—voti ntuami ntuala bevola disumu dingolo voti khomba wunkaka mu kimvuka be kunyongisa ntima ove mutu wubalukila kimvuka ki Yave, wuntona kutuba ti befu tuisi ko kiedika. Mbi wunkuiza vanga? Bukiedika ti wunkuiza vonga mu kiphevi ayi kubika kusadila Yave? Tebuka moyo ti kukuna kiminu kitu mu kibila ki zikhadulu zi batu bankaka, kubika kuandi mu kibila ki kikundi kitu na Yave, yidi dedi mueka na kutunga nzo’itu ku luphangu lu mutu wunkaka. Diawu muingi wuba kiminu kingolo, wufueti longukanga Kibibila ayi kufionguninanga bilongulu muingi wuba lufiatu ti mambu widi mu kulonguka matedi Yave, madi makiedika.—Loma 12:2.
4 Yesu wutubila matedi batu bala kikinina ‘kiedika mu mayangi’, vayi kiminu kiawu kiala dekuka bo bala viokila mu zithotolo. (Tanga Matai 13:3-6, 20, 21.) Ḿba bawu basa visa ko ti muingi kuba nlandikini wu Yesu, bawu bafueti viokila mu zithotolo ayi ziphasi. (Matai 16:24) Voti bayindula ti kuba nlandikini wu Yesu, kunsundula kutambula to lusakumunu mu luzingu. Vayi bo tuidi mu kuzingila mu nza yi masumu, befu boso tuala viokila mu ziphasi. Ayi ziphasi zinkaka ziala dekula mayangi mitu mu mua thangu.—Minku. 6:6; Mpovi 9:11.
Kiuka Kisuama
it-3 576 ¶8
Biziami
Mu Loma 3:13 mvuala Polo wutubila mambu madi mu Minkunga 5:9, vo vantuba ti mambu bankua luvunu bantubanga madi buka “biziami.” Dedi bo biziami bifueti wala bafua, mambu bawu bantubanga mantudisanga lufua.—Dedikisa Matai 15:18-20.
19-25 NGONDA YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | MINKUNGA 8-10
“Ah Yave, Minu Yala Kuzitisa.”
Kinzika Kibuangu Widi mu Dikanda di Yave
6 Yave wu tukubikila kibuangu kimboti beni. Ava Yave kavanga batu batheti va ntoto, Nandi wu kubika theti ntoto muingi batu bazingila. (Yobi 38:4-6; Yele. 10:12) Mu kuba koko kuyalubuka ayi nkua mamboti, Yave wuvanga bidia ayi biuma biwombo va ntoto muingi tuzingila mu mayangi. (Minku. 104:14, 15, 24) Tuzabidi mawu kibila, bo kamana kuvanga bisalu biandi bioso, Yave wumona ti biabioso “biba beni bimboti.” (Ngene. 1:10, 12, 31) Nandi mvandi wutuzitisa mu kutuvana luaku lu “kuyadila bivangu biandi bioso” kavanga va ntoto. (Minku. 8:6) Lukanu lu Nzambi luidi: Batu basonga babaka mayangi mvu ka mvu mu kukieba bivangu biandi va ntoto. Bukiedika ti ngie wumvutudilanga Yave matondo mu lukanu alolo lu mayangi katuvana?
Ngie Wumvutulanga Matondo mu Minkhayilu Nzambi ka Kuvana?
10 Vadi ziphila ziwombo tulenda vutudila Yave matondo mu nkhayilu yi kukoluka katuvana. Phila yimueka tulenda vangila mawu, yidi mu kulonga kiedika kitedi Nzambi kuidi batu bankikininanga ti biuma bioso biyizila mu kinzimbukulu. (Minku. 9:1; 1 Pete. 3:15) Batu abobo, bantomba kutu vanga kukikinina ti ntoto ayi biuma bioso bidi moyo, biyizila mu kinzimbukulu. Boti badi bakubama muingi kutu kuwa, buna tulenda sadila Kibibila ayi mambu tuma tubila mu dilongi adidi, muingi kuba longa kiedika kitedi Tat’itu yi diyilu. Mvandi tulenda kuba zabikisa kibila mbi tunkikininanga ti Yave nandi Mvangi wu diyilu ayi ntoto.—Minku. 102:25; Yesa. 40:25, 26.
Ngie Widi “Kifuani [Kimboti] . . . mu Thubulu”?
13 Yimbila mu ntima woso. Bo tunkuimbila minkunga mu zikhutukunu, makani mitu mambanga ma kukembisa Yave. Khomba mueka bantedilanga Sara waba yindulanga ti kasi ko mbembu yimboti muingi kukuimbila. Vayi kheti bobo, nandi wuntombanga kukembisa Yave mu kukuimbila. Diawu, dedi bo kankubikilanga zikhutukunu nandi mvandi wunkubikanga minkunga. Nandi wumvanganga mawu mu kukuimbila minkunga ayi kumona buidi miawu mididi nguizani na mambu bankuiza tubila mu lukutukunu. Nandi wutuba: “mawu ma kutsadisanga kusikika mayindu mu bikuma bansadila mu nkunga kubika kuandi mu phila yinkuiza yodila wawu.”
Kiuka Kisuama
it-1 678 ¶12
Luzala
Kibibila kintuba ti Nzambi wusadila “luzala luandi voti (zinzala),” muingi kuvanga biuma. Dedi, kusonika Kumi di Minsiku mu Mamanya, (Esodo 31:18; Deute. 9:10), kuvanga mangitukulu (Esodo 8:18, 19), ayi kuvanga diyilu (Minku. 8:3). Kikuma “zinzala” zi Nzambi kasadila muingi kuvanga biuma kintubila matedi phevi yinlongo voti mangolo mandi ayi tulenda mona mawu mu Ngenesi yintuba ti mangolo ma Nzambi (ruʹach, “phevi yinlongo”) yiba va mbata nlangu. (Ngene. 1:2) Vayi mu masonoko ma Kingeleko kitusadisa kuvisa buboti tsundu yi kikuma akioko. Dedi buku yi Matai 12:28 yintuba ti Yesu wukukisa ziphevi zimbi mu phevi yi Nzambi. Ayi Luka 11:20 yintuba ti nandi wuvanga mawu mu “luzala lu Nzambi.”
26 NGONDA YIMMUADI– 3 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | MINKUNGA 11-15
Wukiyindula mu Nza Yimona yi Ndembama yi Nzambi
w06 15/5 18 ¶3
Mambu Mamfunu Madi mu Buku yi Minkunga
11:3—Mbi biala tuluka minsikimisanga minsiku mi batu? Zithumu, lukinzu ayi busonga miawu minsiku minsikimisanga luyalu lu batu. Vayi bo vammonika divunza, batu balandakanaga ko minsiku amiomio. Bo mawu mammonika, “mutu wusonga” kafueti tula lufiatu luandi mu Nzambi.—Minku. 11:4-7.
wp16.4 11
Bukiedika ti Buphunya Buala Mana va Nza?
Kibibila kinkanikisa ti mua nkadu to wunkambu Nzambi wala manisa buphunya. Tuidi mu kuvingila “kilumbu nza ayiyi yala tuluka.” (2 Pete. 3:5-7) Kualasa bue ba ko batu bamvanganga buphunya muingi kutuadisa ziphasi kuidi bankaka. Kibila mbi tulenda bela lufiatu ti Nzambi wala manisa buphunya?
Kibibila kintuba ti Nzambi ‘wunlendanga batu banzolanga buphunya.’ (Minku. 11:5) Nandi wunzolanga ndembama ayi busonga. (Minku. 33:5; 37:28) Diawu, batu bamvanganga buphunya, balasa kadidila va ntoto.
w17.08 6 ¶15
Ngie Widi mu Kutedimina mu Mvibudulu?
15 Mbi bisadisa Davidi kutedimina mu mvibudulu? Mu Minkunga 13 Davidi wuyuvula khumbu zinna: “Nati thangu mbi?” Ayi mu yoyawu kapu, nandi wumonisa mbi binsadisa. Nandi wutuba: ‘Minu yimfiatilanga mu luzolo luaku lukuikama, ntim’ami wunkuangalala mu kumona phulusu’aku. Yinkuiza yimbila kuidi Yave kibila nandi wu kutsakumunanga beni.’ (Minku. 13:5, 6) Davidi wuba lufiatu mu luzolo lu Yave. Nandi waba tebukanga moyo mamboti moso Yave kamvangila ayi mawu mansadisa kutedimina mu mayangi phulusu yi Yave. Davidi wuzaba ti kutedimina mu phulusu yi Yave kuntuadisanga lusakumunu luwombo.
kr 236 ¶16
Kintinu Kiala Dukisa Lukanu lu Nzambi Matedi Ntoto
16 Nsika. Mu thangu beni bala dukisa lukanu luidi mu Yesaya 11:6-9 mu ziphila zioso. Batu boso va ntoto bala ba mu nsika voso kuandi vama balenda ba. Valasa ba ko mutu voti kibulu kiala tuadisa buphunya va ntoto. Yinduala kuzinga mu nza yo wulenda vanga kioso kiuma dedi kusuka, kukuenda mu bibuangu bi kinanu dedi minsitu mu nsika. Ayi va builu wala sa mona ko boma. Mambu madi mu Yehezekeli 34:25 mala salama, ayi dikabu di Nzambi diala ‘kala mu thandu mu nsika ayi kulala mu nsitu.’
Kiuka Kisuama
w13 15/9 19 ¶12
Ngie Wubalula Kimutu Kiaku?
12 Kiadi ayi kiunda kibila befu tuidi mu kuzingila na batu badi zikhadulu zio mvuala Polo katubila mu Kibibila. Ayi ḿba bawu banyindulanga ti vasi ko tsundu kulandakana minsiku. Matata mawombo ayi minlongisi bamvananga nsua muingi bana bawu voti minloguki bavangila mambu phila bantombila. Batu bantubanga ti badi baklistu mvandi bayindulanga ti balenda vanga dioso diambu bayindula ti madi mamboti mu khambu tomba theti kuzaba mayindu ma Nzambi. (Minku. 14:1) Ayi ayoyo yilenda ba ntambu kuidi Baklistu bakiedika. Ayi befu khambu ba keba keba, tulenda tona kuba mayindu amomo mvandi matedi minsua mi Kibibila. Ḿba tulenda manga kulandakana zithuadusulu zi kimvuka ayi tulenda tona kunyunguta matedi zithuadusulu beni. Mvandi tulenda tona kuba divunza matedi malongi madi mu Kibibila matedi biuma bi kuviokisa thangu, kusadila internet ayi kukota kikola kinamanga.