Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 36-37
‘Bika Kuvonga Mu Kibila Ki Bankua Mambi’
w17.04 10 ¶4
Mambu Mbi Malasa Bueba ko bo Kintinu ki Nzambi Kiala Kuiza?
4 Batu bambi ba tutuadisanga ziphasi. Bo kamana kutuba ti bilumbu bitu biala ba “thangu yi ziphasi muingi kuzingila,” mvuala Polo wubue sonika: “Bankua mambi ayi batu ba luvunu bala luta vanga mambu mambi.” (2 Timo. 3:1-5, 13) Buidi wummuena, mawu madi mu kumonika mu bilumbu bitu? Bawombo mu befu tumana viokila mu buphunya, kithatu ayi tumana tovuka mu mioko mi bankua matingu. Bawombo mu bawu basuekanga ko mavanga mawu mambi, vayi bankaka, bamvunikisanga kuba batu bamboti. Kheti tusa tovuka ko mu mioko mi batu abobo, vayi mavanga mawu mambi ma tutatisanga. Tumbanga mu kiunda kumona mambu mambi bamvangilanga kuidi bibabana, biboba ayi batu bakhambulu mangolo ma kukikakidila. Mambu bamvanganga masi ko mafuana, bawu badi buka bibulu ayi ziphevi zimbi. (Tia. 3:15) Vayi mayangi kuzaba ti, Kibibila ki tuvana zitsangu zimboti.
Yave Wunsakumunanga Baboso Banlemvukilanga Bankaka
10 Kukangila bankaka nganzi ku tutuadisanga ziphasi. Yave wuntomba tubaka ndandu yinkuizilanga mu kukhambu lunda nganzi. (Tanga Efeso 4:31, 32.) Yave wu tukamba: “Bika kufuema ayi zimbakana nganzi.” (Minku. 37:8) Yidi mbonosono yi nduenga kulandakana dilongi adiodio. Kibila befu kulunda nganzi, tulenda lebakana mu buvinya ayi mu mayindu. (Zinga. 14:30) Befu kukangila mutu nganzi, mawu masinkuiza tuadisa ko ziphasi kuidi mutu be tuvangila diambu dimbi vayi kuidi befu veka. Tulenda dedikisa mawu buka befu tunnua kiyimbu ayi kuvingila mutu wunkaka kafua. Diawu bo tunlemvukila bankaka tuntuadisanga ndandu kuidi befu veka. (Zinga. 11:17) Mvandi tuala baka mayangi ayi tuala tatamana kuvanga kisalu kitu kuidi Yave mu ntima woso.
w03 1/12 13 ¶20
‘Baka Mayangi Mankuizilanga Kuidi Yave’
20 Vayi, ‘batu ba buphombo bala vua ntoto.’ (Minkunga 37:11a) Banani ‘batu ba buphombo’? Kikuma basekula ‘buphombo’ kiyizila mu kikuma kinsundula “kutovuka, nlembami ayi kukikulula.” Tulenda tuba ti ‘batu ba buphombo’, badi batu ba kikululanga ayi bamvibidilanga mu Yave, nati thangu kankuiza ludika mambu moso makhambulu masonga ma kuba tovulanga. ‘Ayi bala mona mayangi mawombo mu kuzingila mu ndembama.’ (Minkunga 37:11b) Kheti bubu, befu tuidi ndembama mu kuba mu paladizu yi kiphevi mu kimvuka ki baklistu bakiedika.
Kiuka Kisuama
it-3 24 ¶7
Mongo, Miongo
Kukindama, kutatamana, voti kunangama. Bamfuanikisanga miongo na kukindama ayi kutatamana. (Yesa. 54:10; Haba. 3:6; dedikisa na Minku. 46:2.) Diawu, bo nsoniki wu minkunga katuba ti, busonga bu Yave buidi buka ‘miongo mi Nzambi’, nandi ḿba waba tomba kutuba ti busonga bu Yave bubalukanga ko. (Minku. 36:6) Voti, mu kumona ti miongo midi minangama, mawu mammonisa ti busonga bu Nzambi bulutidi kunangama kena busonga bu batu. (Dedikisa na Yesa. 55:8, 9.) Mu matedi kibobodi ki sambuadi ki nkanzi yi Nzambi badukula kuidi mbasi, buku yi Nzaikusu 16:20 yintuba: ‘Miongo mioso mizimbala.’ Mawu mammonisa ti kheti biuma bioso binangama buka miongo, bialasa vuka ko mu kilumbu ki nganzi yi Nzambi.—Dedikisa na Yele. 4:23-26.
13-19 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 38-39
Bika Kukivana Beni Fotu
Tsikika Thalu’aku ku Ntuala
12 Tanga 1 Yoane 3: 19, 20. Khumbu zinkaka tukivananga fotu. Dedi, bawombo bakivananga fotu mu mambu mambi bavanga ava balonguka kiedika. Bankaka mu kibila ki mambu bavanga bo bamana kubotama. (Loma 3:23) Bukiedika ti tutidi kuvanga mambu madi masonga, vayi tufueti tebukanga moyo ti mu kuba batu ba masumu, tulenda ‘bua mu nzimbala khumbu ziwombo.’ (Tia. 3:2; Loma 7:21-23) Kukivana fotu, masi ko mabanza mamboti, vayi malenda kutu tuadisa ndandu. Mu phila mbi? Mawu malenda kutu kindisa kuvanga mangolo muingi kubalula nzingulu’itu ayi kubika kubue vutukila zinzimbala beni.—Ebe. 12:12, 13.
13 Vayi khumbu zinkaka, tulenda viokisa kiteso—mu kutatamana kukivana fotu voti kuba mu kiunda mu mambu tudindila nlemvu kuidi Yave ayi nandi katu lemvukila. Tufueti ba keba keba, kibila awowo wulenda ba ntambu wunneni. (Minku. 31:10; 38:3, 4) Mu kibila mbi? Tala kifuani ki khomba mueka yinkietu waba ku kivananga beni fotu mu kibila ki zinzimbala kavanga kumbusa. Nandi wutuba: “Khumbu ziwombo yaba yindulanga ti mangolo moso yiba vanga mu kusadila Yave, maba kuandi maphamba, kibila yiba yindulanga ti nandi kasa kundemvukila ko.” Befu bawombo tumbanga mayindu amomo. Vayi tufueti ba keba keba, Satana kalenda kuangalala mu kumona ti befu veka tuidi mu kukiyekula mu mioko miandi, mu kuyindula ti Yave mvandi, kasi be tuvua ko nkinza.—Dedikisa na 2 Koli. 2:5-7, 11.
w02 15/11 20 ¶1-2
Buidi Tulenda Sadila Luzingu Luitu Muingi Kukuangidika Yave?
Bilumbu bi luzingu luitu bidi bikhufi ayi bimviokanga mu thinu. Mambu amomo mavanga Davidi kusambila: ‘Ah Yave, mbonisa tsukulu yi luzingu luama, bilumbu bikua binkhambu—ayi bika wutsabikisa ti luzingu luama vioka luala vioka. Tala! Ngie wuvanga bilumbu biama biba bikhufi; ayi thangu yi mimvu miama misi ko nkinza va ntual’aku.’ Davidi waba tomba kuzingila mu phila yinkuangidka Nzambi, kuba kuandi mu thubulu ayi mu mavanga mandi. Mu kumonisa ti luzingu luandi luba mu mioko mi Nzambi, nandi wutuba: ‘Kivuvu kiama kidi mu ngiewu.’ (Minkunga 39:4, 5, 7) Yave wuyuwa nsambu’andi. Nandi wufiongunina mambu Davidi kavanga ayi wunsakumuna mu mawu.
Tulenda ba bafietakana ayi kumona ti thangu yidi mu kuvioka beni thinu, mu kibila ki mambu mawombo tuidi muingi kuvanga. Mawu malenda kutuvanga kukuazuka, bulutidi boti tuidi mambu mawombo ma kuvanga mu thangu yiluelu. Bukiedika ti buka Davidi—befu mvitu tuidi makani ma kusadila luzingu luitu muingi kukuangidika Nzambi? Tuidi lufiatu ti Yave wummonanga ayi wumfionguninanga kadika mutu mu befu. Mu 3.600 di mimvu kumbusa, kuba dibakala dimueka baba tedilanga Yobi wabe vuminanga Nzambi, nandi wukikinina ti Yave waba monanga mambu kaba vanganga ayi waba fionguninanga mamoso. Yobi wukiyuvusa: ‘Mvutu mbi yinkuiza mvana na kumfundisa?’ (Yobi 31:4-6, 14) Tulenda sadila bilumbu bitu muingi kukuangidika Nzambi, mu kutsikika makani ma kiphevi, kutumukina zithumu ziandi ayi kusadila thangu’itu mu nduenga. Buabu, tuembuela tubila matedi mambu amomo.
Vutula Kikundi Kiaku na Yave
Tatamana kusambila. Yave wumvisanga ti kutatamana kukivana fotu kulenda kutula nkaku muingi kukoluka yandi. (Loma 8:26) Diawu ‘tatamana kusambila’ ayi kamba kuidi Yave ti ngie wuntomba kikundi kiandi. (Loma 12:12) Andrej wuntebuka moyo: “Yaba monanga zitsonyi ayi yaba kukivananga fotu. Vayi kadika nsambu yaba vanganga kuidi Yave, mabanza amomo matona kudekuka ayi yaba monanga ndembama mu ntima.” Boti wusa zaba ko mbi wunkuiza dinda mu nsambu, tala mu Minkunga 51 ayi 65 mambu ntinu Davidi katuba bo kanyongina masumu mandi.
Kiuka Kisuama
Ba Mutu wu Lufiatu
16 Kukiyala yidi khadulu yinkinza muingi bankaka ba tufiatila. Khadulu ayoyi yi tusadisanga kubika tuba mambu bankaka bakhambulu nsua wu kuzaba. (Tanga Zingana 10:19.) Khadulu yi kukiyala yilenda thotu mu thangu tuidi mu kusadila internet. Befu kumanga ba keba keba, tulenda tuba diambu bankaka bakhambulu nsua wu kuzaba. Ayi bo mambu beni mantiamuka mu internet, befu tunsinkuiza zaba ko phila bankaka bankuiza sadila mambu beni ayi ziphasi malenda tuadisa. Kukiyala mvandi kuala tusadisa kuvuena sui ayi kumanga tuba mambu malenda tula luzingu lu zikhomba zitu va kingela. Mawu malenda monika boti tuidi mu tsi bakandimina kisalu kitu ayi zipulisi ba tukuvula mambu matedi zikhomba zitu. Mvandi, tulenda sadila nsua wu Kibibila wuntuba: ‘Tukanga miunu mitu’ mu mambu amomo ayi mu mambu mankaka. (Minku. 39:1) Bosokua bubela, va dikanda, na bakundi, na zikhomba mu kimvuka voti na wosokua mutu, tufueti monisa ti tuidi batu ba lufiatu. Ayi muingi tuba batu ba lufiatu, tufueti zaba kukiyala.
20-26 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 40-41
Kibila Mbi Tufueti Sadisila Bankaka?
Batu Bankabilanga Bankaka Badi Mayangi Makyedika
16 Mutu wunkabilanga bankaka mu ntima woso, kavangilanga ko mawu muingi bankaka mvandi bamvana. Yesu wutuba: “bo wumvanga nkungi, tumisa batu bakhambulu mbakulu, batu babela binama, bikata ayi ziphovo; ngie wala ba mu mayangi, kibila bawu basi ko ni kiuma muingi ku kufuta mu mawu.” (Luka 14:13, 14) Kibibila mvandi kintuba: ‘Mutu wunkabanga wela sakumunu,’ ayi ‘Mayangi kuidi mutu wowo wumvuanga nkinza mutu wulebakana.’ (Zinga. 22:9; Minku. 41:1) Befu tufueti kabanga bila tutidi kusadisa bankaka.
17 Mu thangu Polo kavutukila mambu Yesu katuba ti “Kuvana kunluta tuadisanga mayangi kena kutambula,” nandi kabasa tubila ko to matedi kuvana biuma bitu. Mvandi tulenda vana batu khindusulu, malongi ma Kibibila, ayi kuba sadisa. (Mavanga 20:31-35) Mu mambu Polo kavanga ayi katuba, nandi wu tulongisa ti nkinza beni kukabila bankaka thangu’itu, mangolo, luzolo ayi kikundi kitu.
18 Batu banlongukanga mavanga ma batu, babakula mvandi ti kukabila bankaka kutu vananga mayangi. Buku mueka yintuba ti batu bankuangalalanga beni ba kuvanga dioso diambu muingi kusadisa bankaka. Batu Balonguka beni bantubanga ti, bo tunsadisa bankaka, tummonanga ti luzingu luitu luidi tsundu ayi vadi kibila tunzingilanga. Mvandi bantubanga ti batu bakivananga muingi kuvanga kisalu kilenda sadisa bankaka mu khambu futu, banluta bakanga mayangi ayi buvinya. Tuyitukanga ko mu mambu beni babakula, bila Mvang’itu wu luzolo Yave, tona mu thama wutu kambanga ti kukabila bankaka kutu vananga mayangi.—2 Timo. 3: 16, 17.
w15 15/12 24 ¶7
Yave Kalasa Kukuekula ko
7 Kheti bo tuidi mu kubela, tulenda tomba Nzambi muingi kubaka mbombolo, nduenga ayi khindusulu’andi, dedi bo buvangila bisadi biandi biwombo mu thangu yikhulu. Ntinu Davidi wusonika: ‘Mayangi kuidi mutu wumvuanga nkinza kiphumbulu; Yave wala kunkula mu kilumbu ki ziphasi. Yave wala kunkieba ayi wala kumvukisa.’ (Minku. 41: 1, 2) Mutu waba monisanga mamboti kuidi biphumbulu mu bilumbu bi Davidi, kabasa zinganga ko mu thangu zioso. Diawu, Davidi kabasa tomba ko kutuba ti Nzambi, wumvukisanga mutu mu mangitukulu mu kumvana luzingu lu mvu ka mvu. Mambu amomo mansundula ti Nzambi wunsadisanga mutu wukuikama ayi wu mamboti. Buidi? Davidi wusudikisa mawu: ‘Yave wala kunkieba va kika kiandi; Ngie wala kumbelusa va kika kiandi ki kimbefu.’ (Minku. 41:3) Mutu widi mu kubela kalenda ba lufiatu ti Nzambi, kalasa zimbakana ko mambu moso mamboti kavanga ayi zebi mavanga mandi mamboti. Ayi mvandi yidi mbombolo kuzaba ti Nzambi wuvanga nyitu yi batu na luaku lu kubeluka mu kimbefu.
w17.09 12 ¶17
Landakana Kifuani ki Yave mu Kumonisa Kiadi
17 Bukiedika ti ndandu yi kumonisa kiadi, kiawu to kibila kifueti kutuvanga kumonisa khadulu ayoyo? Ndamba. Tummonisanga kiadi kibila tuntomba kulandakana kifuani ki Yave ayi kunzitisa. (Zinga. 14:31) Yave nandi kifuani kilutidi mu kumonisa luzolo ayi kiadi. Befu tufueti tomba kuvanga mamoso tulenda nunga muingi tulandakana kifuani kiandi—mu phila ayoyo tuala tatamana kumonisa luzolo kuidi zikhomba zitu ayi kuzinga buboti na batu badi yitu va nsengi.—Ngala. 6: 10; 1 Yoa. 4: 16.
Kiuka Kisuama
it-2 505 ¶2
Yave
Kibibila kioso kidi mu kutubila matedi nsua Yave kadi wu kuyala ayi mawu mammonisa lukanu lulutidi mfunu kuidi Yave Nzambi: kuvedisa dizina diandi. Kuvedisa beni kunsundula kudiodisa dizina di Nzambi mu luvunu loso. Dilutidi, wuntomba muigi dizina diandi dizitusu kuidi bivangu bioso bidi ku diyilu ayi va ntoto. Mawu mansundula ti, tufueti kikinina mu ntima woso nsua Yave kadi wu kuyala, kusola kunsadila ayi kuvanga luzolo luandi. Mu nsambu widi mu Minkunga 40:5-10 Davidi kavanga kuidi Yave, nandi wutubila matedi mambu amomo ayi phila yikiedika yi kuzitisila dizina di Yave. (Tala buidi Polo kasudikisila mu buku yi Ebe. 10:5-10 ti mambu madi mu minkunga masalimina mu Yesu Klistu.)
27 NGONDA YINTANU–2 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 42-44
Baka Ndandu mu Ndongukulu Yimfuminanga Kuidi Nzambi
w06 1/6 9 ¶4
Malongi Tulenda Longuka mu Buku yi Minkunga
42:4, 5, 11; 43:3-5. Boti mu kibila ki kimbefu voti mambu mankaka tuidi mu kuviokila, tuisinkuiza nunga ko kulandakana lukutukunu mu kimvuka, yilenda ba khindusulu kutebukilanga moyo mayangi tuba bo tuaba banga va kimueka na zikhomba mu lukutukunu. Kheti va thonono mawu malenda kutu buela kiunda, vayi mvandi mala tutebula moyo ti Nzambi widi kisuamunu kitu ayi tulenda vibidila mu nandi muingi tuba bavumbama.
w12 15/1 15 ¶2
Kunyevisa Ndongukulu yi Kibibila Muingi Kuluta baka Ndandu
1 NSAMBU: Diambu ditheti didi kusambila. (Minku. 42:8) Kibila mbi? Kibila kulonguka diambu di Nzambi mvandi yidi phila yi kumbuongimina. Diawu, tufueti dinda kuidi Yave muingi katusadisa kuba mayindu mafuana ayi katuvana phevi’andi yinlongo. (Luka 11:13) Barbara, widi mimvu miwombo mu kisalu ki misioni, wutuba: “Kadika khumbu yinsambilanga ava kutanga ayi kulonguka Kibibila. Bo yimvanganga mawu, yimmonanga ti Yave widi va khonzu’ama ayi wunkikinina mambu yimvanga.” Kusambila ava kulonguka, kunzibulanga kilunzi kitu ayi ntim’itu muingi kukikinina bidia bioso bi kiphevi tuntambulanga.
w16.09 5 ¶11-12
“Bika Kuvongisa Mioko Miaku”
11 Yave wutu kindisanga ayi wutulonganga mu zikhutukunu zi kimvuka, zi divula, zi mavula ayi bikola bi Kintinu. Ndongukulu beni yi tusadisanga kunsadila mu luzolo, kubaka makani ma kiphevi ayi kukieba buboti biyeku bitu. (Minku. 119:32) Yave wunsadilanga khubumunu yoso ayoyo muingi kutukindisa. Ngie wumvuanga nkinza ndongukulu beni?
12 Yave wusadisa basi Isaeli kununga basi Amaleki ayi basi Etiope, nandi mvandi wuvana Neemia ayi basi Yuda mangolo muingi banunga kumanisa kutunga bibaka bi Yelusalemi. Bobuawu mvandi, nandi wala tuvana mangolo muingi tununga zikhuamusu, zithotolo ayi mu thangu batu bammanga zitsangu tubalonga mu kisalu ki kusamuna. (1 Pete. 5: 10) Tulendi vingila ko muingi Yave kavanga mangitukulu mu befu. Vayi, tufueti vanga khonzu’itu. Dedi kutanga Kibibila kadika kilumbu, kukubika ayi kulandakana zikhutukunu kadika sabala, kuvanga ndongukulu yi befu veka, mbuongimini va dikanda ayi kutatamana kufiatila Yave mu nzila nsambu. Tulendi bika ko mambu mankaka ma luzingu matutula nkaku kutambula khindusulu ayi mbombolo yi Yave. Ngie kumona ti vadi diambu wusiala bue vanga ko, tomba lusalusu lu Yave. Ngie wunkuiza mona ti mu lusalusu lu phevi’andi yinlongo ‘nandi wala kuvana phuila ayi mangolo muingi wununga.’ (Fili. 2:13) Vayi mbi ngie wulenda vanga muingi wukindisa mioko mi bankaka?
Kiuka Kisuama
it-1 494 ¶9
Zimbua zi Nsitu
Mu Kibibila bansadila khumbu ziwombo kikuma chacal voti mbua yinsitu muingi kuvana kifuani. Dedi bo Yobi katubila matedi ziphasi ziandi, nandi wunyonga mu kutuba ti, wuyikitula ‘khomba yi zimbua zinsitu.’ (Yobi 30:29) Mu kutubila phila banungina dikabu di Nzambi mu mvita banuana, mu kutadila mambu nsoniki wu minkunga katuba, ḿba ku kibuangu zimbua zinsitu baba dilanga mimvumbi kuawu banuanina mvita beni, nandi wunyonga mu kutuba: ‘Ngie wutukofikisa kuma kunkalanga zimbua zinsitu.’ (Minku. 44:19; dedikisa na Minku. 68:23) Bo basi Babiloni bazungidila Yelusalemi mu mvu 607 A.T.K. kuyiza ba beni nzala mu kibila akioko, zingudi ziwombo batona kudia bana bawu. Diawu Yelemia kamonisina disuasana diba, mavanga mambi ma ‘dikabu diami’ na phila zimbua zinsitu bankiebilanga bana bawu.—Manio. 4:3, 10.
3-9 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 45-47
Nkunga wu Dikuela di Ntinu
w14 15/2 9-10 ¶8-9
Yangalal’anu mu Dikuela di Muana Dimemi!
8 Tanga Minkunga 45:13, 14a. Nkietu wu dikuela ba kumfuanikisa dedi ‘nkembu’ wu dikuela. Mu Nzaikusu 21:2, nandi mvandi ba kumfuanikisa divula di Yelusalemi Yimona ayi nandi widi ‘nkietu wu dikuela bakubika muingi kuembika kuidi nnuni’andi.’ Divula adiodio didi mbonosono ‘wu nkembu wu Nzambi’ ayi divula beni “diaba lezama buka dimanya di thalu dinlezama, bantedilanga jaspe.” (Nzai. 21:10, 11) Nkembu wu Yelusalemi Yimona, yidi beni kitoku dedi bummonisina buku yi Nzaikusu. (Nzai. 21:18-21) Vayi masi ko mambu ma kukuitukila kumona ti, nsoniki wu minkunga wufuanikisa nkietu wu dikuela banga ‘nkembu’! Kibila dikuela beni diala vangimina ku diyilu.
9 Bannata nkietu wu dikuela kuidi dibakala wu dikuela, wumfuanikisa—Ntinu Yesu Klistu. Nandi wumvedisa, mu ‘kundiodisa mu nlangu, mu nzila diambu di Nzambi.’ Muingi nkietu beni kaba ‘wuvedila ayi wudiodila.’ (Efe. 5:26, 27) Ayi nkietu beni wuvuata mu phila yifuana mu kibila ki kilumbu beni kimfunu. Buawu nandi kadidi! ‘Bikhutu bi nkietu beni wu dikuela bitungulu mu wola,’ ayi ‘ba kunnata kuidi ntinu mu bikhutu binlezama.’ Muingi kakuela muana dimemi, “bamvana luaku lu kuvuata bikhutu bavangila mu linho, binlezama ayi bidiodila—kibila bikhutu bivangulu mu nledi wu linho, binsundula mavanga mamboti ma batu basonga.”—Nzai. 19:8.
Buku yi Nzaikusu—Mbi Yawu Yinsundula Kuidi Ngie mu Bilumbu Binkuiza?
10 Mbi Yave kala vanga bo bala nuanisa dikabu diandi? Nandi wu tukamba: “Yala monisa nganzi’ama.” (Yehe. 38:18, 21-23) Nzaikusu kapu 19 yimmonisa mambu mbi mala monika kuntuala. Yave wala fila Muan’andi Yesu, muingi kunuanina dikabu diandi ayi kununga zimbeni ziandi. Ayi Yesu wala kutikisa nkangu’andi wu zimbasi”—va kimueka na nkangu wu 144.000 di baklistu basolu. (Nzai. 17:14; 19:11-15) Buidi buala bela tsukulu yi mvita beni? Wawu wala bunga batu boso ba matingu ayi mangumba moso mambalukilanga Yave!—Tanga Nzaikusu 19:19-21.
11 Yindula buidi luzingu luala bela bo baboso bakuikama bala vuka mu thangu bala bunga zimbeni zi Nzambi! Bukiedika, yala ba thangu yi mayangi! Kheti ku diyilu kuala ba mayangi bo Babiloni Yinneni yala tuluka, vayi vala ba kibila kinkaka kiala luta tuadisa mayangi. (Nzai. 19:1-3) Bukiedika, yidi mbanusunu yimboti yi buku yi Nzaikusu—“dikuela di Muana Dimemi.”—Nzai. 19:6-9.
12 Thangu mbi dikuela beni diala vangimina? Baboso badi mu dingumba di 144.000 bala ba ku diyilu ava mvita wu Alimangedoni wutona. Vayi bakana ko yawu yala ba thangu yi dikuela di Muana Dimemi. (Tanga Nzaikusu 21:1, 2.) Bo mvita wu Alimangedoni wala vioka ayi zimbeni zioso zi Nzambi zia kubungu, bosi dikuela di Muana Dimemi diala vangama.—Minku. 45: 3, 4, 13-17.
it-2 271 ¶8
Mvita
Bo mvita awowo wala mana, nza yiso yala ba mu ndembama mu kivevi ki mimvu. Buku yi minkunga yintuba ti ‘[Yave] wala manisa mimvita nati kusukila nza. Wala kelula mimbasa ayi kubukuna madiongo; wala vika makalu ma mimvita ku mbazu.’ Mawu matona kusalama bo Nzambi katuala ndembama ku ntoto wu basi Isaeli mu kutulula bisadulu bioso bi kunuanina bi zimbeni ziawu. Bo Yesu kala tulula batu bantuadisanga mimvita mu Alimangedoni, ntoto woso wala ba mu ndembama. (Minku. 46:8-10) Batu bala kitula ‘zimbedi zi mimvita ayi ziflexa ziawu mu bisadulu bi minsitu’ ayi bo ‘balasa bue longuka ko kunuana mvita’, bawu to bala tambula luzingu lu mvu ka mvu. ‘Kibila naveka Nzambi, mfumu yi minkangu wutuba mawu.’—Yesa. 2:4; Mika 4:3, 4.
Kiuka Kisuama
w17.04 11 ¶9
Mambu mbi Malasa Bueba ko bo Kintinu ki Nzambi kiala Kuiza?
9 Mbi biala vinginina mangumba mantuadisanga mambu makhambulu masonga? Kibibila kintuba: “Vadi diyilu dimona ayi ntoto wumona bio tumvingila mu kutadila lukanu luandi, ayi mu thangu beni, biuma bioso biala ba bisonga.” (2 Pete. 3:13) Diyilu dikhulu, dinsudula mintinu minyala bubu ayi ntoto wukhulu wunsundula batu bantuadisa kuidi mintinu beni, bawu balasa bueba ko. Ayi banani bala bavinginina? Kikuma “diyilu dimona” kinsundula luyalu lumona. Ayi kikuma “ntoto wumona” kinsundula batu bala zingila ku tsi luyalu lumona. Yesu nandi wala ba ntinu wu Kintinu ki Nzambi ayi nandi wala monisa mu phila yivedia zikhadulu zi Yave, Nzambi wukhambu divunza. (1 Koli. 14:33) Mu thangu beni, “ntoto wumona” wala ba wusulama ayi batu ba lufiatu bala kieba wawu. (Minku. 45:16) Muingi kudukisa kiyeku akiokio kimona, batu abobo bala tambula zithuadusulu kuidi Yesu ayi kuidi 144.000 di baklistu basolu bala yala yandi. Yindul’abu buidi diala bela diambu dimboti bo mangumba moso mantuadisanga mambu makhambulu masonga bala bungu!
10-16 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 48-50
Matata—Kindisanu Dikanda Dinu Kufiatila Kimvuka ki Yave
Mbuongimini Yikiedika Yinkuiza Buela Mayangi Maku
11 Tumbuongiminanga Yave bo tunlonguka Kibibila ayi bo tunlonga bana bitu matedi nandi. Kilumbu ki kisabala kiaba vananga luaku kuidi basi Isaeli lu kubika kuvanga bisalu biawu binkaka muingi kusikika mayindu mu mbuongimini’awu kuidi Yave. (Esodu 31:16, 17) Basi Isaeli baba bakuikama, baba longanga bana bawu matedi Yave ayi mamboti mandi. Bubu mvandi kadika mutu kafueti botulanga thangu muingi kutanganga Kibibila kibila yidi mvandi phila yi kubuongimina Yave ayi ma tusadisanga kumfikama. (Minku. 73:28) Ayi bo tunlonguka Kibibila va kimueka na dikanda ditu, mawu mankuiza sadisa bana bitu kukuna kikundi kimboti na Tat’itu yi diyilu. —Tanga Minkunga 48:13.
w11 15/3 19 ¶5-7
Ngie Widi Bibila bi Kuba mu Mayangi?
‘Yendanu ku Sioni, luzungudilanu ayi lutanganu zinzo ziandi zi zangama. Sikikanu thalu mu bibaka bikinda. Lutala buboti bibaka bi luphangu bidi bikinda, muingi muzabikisa mawu kuidi minkuna minkuiza.’ (Minku. 48:12, 13) Mu phila ayoyo, nsoniki wu minkunga wukindisa basi Isaeli kukuendanga kuetala Yelusalemi. Yindula mayangi makanda ma basi Isaeli baba monanga, bo baba vanganga viage muingi kuekemba minkungi mi kadika mvu ku divula dinlongo ayi kumona phila yi kukuitukila batungila Tempelo. Bukiedika, mawu maba kuba vanganga muingi ‘bazabikisa mawu kuidi minkuna minkuiza.’
Yindulabu mu ntinu wu nkietu waba yadilanga ku divula di Saba, va thonono nandi kabasa kikininanga ko mu nduenga ayi nkembu yi luyalu lu ntinu Salomo. Vayi mbi bimvana lufiatu ti mambu kayuwa maba makiedika? Nandi wutuba: ‘Yisa ba ko kiminu mu mambu yiyuwa, nati yimona mawu mu mesu mami.’ (2 Lusa. 9:6) Mambu befu veka ‘tummonanga’ mu mesu mitu, manyikunanga mintima mitu.
Buidi wulenda sadisila bana baku kumona mu “mesu mawu veka” mambu ma kukuitukila matedi kimvuka ki Yave? Boti vadi Beteli yifikama va kibuangu wunkalanga, vanga mangolo muingi mue tala yawu. Dedi Mandy ayi Bethany, bawu baba kalanga ku kibuangu kiba kuvioka 1.500 di zikilometro muingi kutuka ku Beteli yidi ku tsi’awu. Vayi kheti bobo, matata mawu baba vanganga mangolo muingi kuba nata kue tala Beteli. “Mu khumbu yitheti tuyenda kuetala Beteli, befu tuyindula ti kiawu kiba kibuangu ki biboba ayi ki minsiku miwombo miphasi. Vayi bo tutuka kuna, befu tumona ti kimvuka ki Yave kidi beni kinneni. Ayi kadika khumbu tuaba kuendanga kuetala Beteli, tuaba bakanga khindusulu yi kiphevi.” Kumona buidi bukadidi kimvuka ki Yave, kusadisa Mandy ayi Bethany kuba mintuami ntuala ayi buviokila thangu baba tumisa muingi besadila ku Beteli.
w12 15/8 12 ¶5
Tatamananu Kubuela Mioko Kintinu ki Nzambi!
5 Longuka kinongo. Woso mutu wuntomba kuba ku khonzu yi ntinu wu luyalu, ḿba kafueti longuka kinongo ki ntinu beni. Bobuawu mvandi, baboso bantomba kubuela mioko kintinu ki Nzambi bafueti longuka mamoso balenda nunga matedi Kintinu ki Nzambi. Tala kifuani ki bana ba Kola baba ku Isaeli yikhulu. Bawu baba zolanga beni Yelusalemi, kibuangu baba buongiminanga ayi kutubila matedi kinongu ki divula. Mambu maba luta bakuitulanga, masa ba ko to mamanya voti phila batungila Yelusalemi, vayi matedi tsundu yi divula beni. Yelusalemi diba “divula di ntinu wulutidi,” Yave, kibila kiba kibuangu kiaba tuadisa mbuongimini yikiedika. Kuawu baba longilanga nsiku wu Yave. Mu kuba ntinu’awu, nandi wumonisa mamboti kuidi dikabu diandi baba kalanga ku Yelusalemi. (Tanga Minkunga 48:1, 2, 9, 12, 13.) Dedi bawu, ngie widi phuila yi kulonguka ayi kutubila matedi kinongo ki kimvuka ki Yave? Ngie kubuela longuka matedi kimvuka ki Yave ayi buidi Yave kambuedilanga mioko dikabu diandi, Kintinu ki Nzambi kinkuiza luta ba luvalu kuidi ngiewu. Ayi phuila yi kulonga zitsangu zimboti matedi Kintinu beni yala buelama.—Yele. 9:24; Luka 4:43.
Kiuka Kisuama
it-3 451 ¶2
Kimvuama
Mu kuba dikabu disolu, basi Isaeli batambula bidia ayi malavu mawombo (1 Minti. 4: 20; Mpovi 5: 18, 19), ayi kimvuama kiawu kiaba kuba kebanga matedi kuba biphumbulu. (Zinga. 10: 15; Mpovi 7: 12) Kheti luba lukanu lu Yave muingi basi Isaeli kubaka ndandu mu kisalu ki mioko miawu, (dedikisa na Zinga. 6:6-11; 20:13; 24:33, 34), vayi nandi mvandi wuba lubula matedi ntambu wu kuzimbakana ti nandi wuba tho yi kimvuama kiawu ayi wu kutona kufiatila mu kimvuama beni. (Deute. 8: 7- 17; Minku. 49: 6-9; Zinga. 11: 4; 18: 10, 11; Yele. 9: 23, 24) Wuba tebula moyo ti kimvuama ki kadidilanga ko (Zinga. 23:4, 5), ayi balendi vana ko kimvuama muingi kuba kula mu buvika bu lufua (Minku. 49:6, 7), ayi kiawu kisaba ko luvalu kuidi batu bafua (Minku. 49:16, 17; Mpovi 5: 15). Wuba monisa ti kuluta vua nkinza kimvuama kulenda ku banata kuvanga mambu makhambulu masonga ayi kukhambu bue ba lunungu va mesu ma Yave. (Zinga. 28:20; dedikisa na Yele. 5:26-28; 17: 9-11.) Mvandi baba kindisa muingi ‘kuzitisa Yave mu biuma [biawu] bi luvalu.’—Zinga. 3:9.
17-23 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 51-53
Vanga Mangolo Muingi Wubika bua mu Disumu Dingolo
Buidi Wulenda Kiebila Ntim’aku?
4 Mu Zingana 4:23, kikuma ‘ntima’ ba kisadila muingi kutubila ‘khati ntim’itu’ voti ‘Kimutu kitu kikhati.’ (Tanga Minkunga 51:6 ayi tala matangu madi va wanda mu nwt-TPO.) Mu bikuma binkaka, kikuma ‘ntima’ kintubila mvandi mayindu mitu ma kisueki voti ma tsi ntima, mabanza, ayi zinzinunu. Kiawu kintubila kimutu tuidi mu khat’itu, bika ti phila tummonikinanga va mesu ma batu.
5 Tala phila buvinya buitu bu kinsuni bummonisina nkinza wu kimutu tuidi mu khat’itu. Ditheti, muingi tuba buvinya bumboti, tufueti dya bidya bimboti ayi bifuana, tufueti nyikunanga mvandi binama bi nyitu kadika thangu. Bobuawu mvandi, muingi tutatamana kuba kiphevi kimboti, tufueti tanganga Kibibila ayi bilongulu bimbongulu mu Kibibila, ayi kumonisa mvandi ti tuidi kiminu mu Yave. Tummonisanga kiminu kitu mu Yave, mu kusadila mambu tunlongukanga ayi kulonga mawu bankaka. (Loma 10:8-10; Tia. 2:26) Dimuadi, bo tuntala kizizi kitu, ḿba tulenda yindula ti tuidi buvinya bumboti kheti tuidi mu kubela kukhat’itu. Bobuawu mvandi, mu kutadila mambu ma kiphevi tumvanganga kadika kilumbu, tulenda tuba ti kiminu kitu kidi kingolo, vayi zinzinunu zimbi zilenda konzuka mu ntim’itu. (1 Koli. 10:12; Tia. 1:14, 15) Tufueti tebuka moyo ti Satana tidi ku tutambikisa phila yimbi kanyindudilanga. Vayi, buidi kankuedikilanga kuvanga mawu? Ayi buidi tulenda kuyikiebila?
w15 15/6 14 ¶5-6
Tulenda Tatamana Badiodila
5 Didi diambu dinkinza kuba lufiatu mu Yave ayi tummonisanga lufiatu beni mu kusambila muingi kudinda mangolo ma kununga mayindu mambi. Bo tumfikama Yave mu nzila nsambu, nandi mvandi wu tufikamanga. Nandi wutuvananga phevi’andi yinlongo, ayi mawu mankindisanga lufiatu luitu lu kununga mayindu makhambu fuana ayi kutatamana badiodila. Mu phila ayoyo, tummonisanga kuidi Nzambi ti tuntomba kunkuangidika mu ntima woso ayi mu mayindu mitu. (Minku. 19:14) Befu tukikululanga mu kudinda muingi nandi kafiongunina boti vadi ‘nzila yimbi’—voti mayindu makhambu fuana malenda kutunata—kubua mu disumu? (Minku. 139:23, 24) Tundindanga kadika thangu muingi nandi ka tusadisa tutatamana bakuikama bo tumviokila mu zithotolo?—Matai 6:13.
6 Ḿba ndionzukulu’itu voti zikhadulu tuba kumbusa, bilenda ku tunata kuzola mambu Yave kanlendanga. Vayi kheti bobo, nandi kalenda tusadisa kubalula mambu mantombulu muingi tutatamana kunsadila mu phila yifuana. Ntinu Davidi wukikinina mu mawu. Bo kavanga kitsuza na Bati-Seba, nandi wudinda lusadusu lu Yave: ‘Vanga mu minu ntima wu vedila, . . . Ayi thula phevi yimona ayi yikinda.’ (Minku. 51:10, 12) Disumu dilenda kuangidika nyitu’itu yi kinsuni, vayi Yave kalenda tusadisa kuba kiphevi kikubama muingi kuntumukina. Kheti mayindu mambi mantatisa kilunzi kitu, Yave kalenda tusadisa kutumukina zithumu ziandi kadika kilumbu. Nandi kalenda tula nkaku muingi kioso kiuma kikhambu fuana kibika kutuyala.—Minku. 119:133.
Kiuka Kisuama
it-1 773 ¶9-10
Duengi
Widi musi Edomi wuba mfumu yi minsungi baba sadilanga ku nzo yi ntinu Sauli. (1 Samu. 21:7; 22:9) Duengi ḿba wukikinina kikhulu ki basi Yuda. Yave wukandimina Duengi kubasika ku Nobi, ḿba mu kibila ki tsila kavanga voti kibila wuba buasi, diawu Duengi kanungina kumona mu thangu mfumu zinganga Nzambi Ahimeleki kavana Davidi mapha ma minkhayilu ayi mbedi yi Ngoliati. Buviokila thangu, bo Sauli kakamba kuidi bisadi biandi ti bawu bambalukila, Duengi wunkamba mamoso kamona ku Nobi. Bo ntinu Sauli katumisa mfumu zinganga nzambi ayi zinganga nzambi zinkaka zi Nobi, ntinu Sauli wutuma muingi bavonda zinganga nzambi zioso bo kamana kuvana biuvu kuidi Ahimeleki. Bo bisadi biandi bamanga kuvanga mawu, Duengi wukikinina kuvanga mawu mu kuvonda 85 di zinganga Nzambi. Bo kamana kuvanga mawu, Duengi wutulula divula di Nobi mu kuvonda batu boso, kuba kuandi matoko, biboba ayi bibulu.—1 Samu. 22:6-20.
Dedi bummonisina ntu diambu wu buku Minkunga 52, Davidi wusonika matedi Duengi: ‘Ludimi luaku lunyindulanga mambu mambifisanga, luawu luidi dedi mueka na mbedi yidi beni menu, ngie wunsadilanga luvunu. Ngie wulunta zolanga mambu mambi kuvioka mambu mamboti, luvunu kuvioka kiedika. Ngie wunluta zolanga mambu mambifisanga, Ah ludimi lu luvunu.’—Minku. 52:2-4.
24-30 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 54-56
Nzambi Widi va Khonzu’aku
w06 1/8 22 ¶10-11
Monisa Nduenga mu—Kuvumina Nzambi!
10 Vaba thangu ntinu Davidi katombila kisuamunu kuidi Akis, ntinu wu Ngate ku divula di Filisteia, divula di Ngoliati. (1 Samu. 21:10-15) Bisadi bi ntinu, bazabikisa kuidi ntinu ti Davidi wuba mbeni wu dikabu diawu. Luzingu lu Davidi luba va kingela, mbi nandi kavanga? Nandi wuzibula ntim’andi kuidi Yave mu nzila nsambu. (Minku. 56:1-4, 11-13) Kheti vaba tombolu kuvuna kuba kilawu muingi kuvuka, Davidi wuzaba ti Yave nandi wunsadisa mu kusakumuna mangolo kavanga. Mu kufiatila Yave mu ntima woso, Davidi wumonisa mu bukiedika ti waba vuminanga Nzambi.—Minku. 34:4-6, 9-11.
11 Dedi Davidi, tulenda vumina mu Nzambi mu kuba lufiatu ti nandi wunkuiza dukisa lukanu luandi lu kutusadisa. Davidi wutuba: ‘Zabikisa mambu maku kuidi Yave ayi fiatila mu nandi, ayi nandi wunkuiza kusadisa.’ (Minku. 37:5) Mawu masinsundula ko ti tufueti yekula bizitu bitu kuidi Yave ayi kuzinga mioko muingi kuvingila nandi kavanga mamoso. Davidi kasa zinga ko mioko bo kasambila kuidi Yave muingi kudinda lusalusu. Vayi nandi mvandi wusadila diela Yave kamvana muingi kununga mambu kaba viokila. Vayi Davidi wuzaba ti kalendi fiatila ko mu mangolo mandi veka. Mawu mvandi tufueti vanga. Bo tumvanga mamoso tulenda nunga, tufueti bika mawu mu mioko mi Yave. Vayi khumbu zinkaka, vantombuluanga to kufiatila mu Yave. Mu thangu ayoyo, yawu tufueti monisa ti tumvuminanga mu Nzambi. Tulenda baka mbombolo mu mambu Davidi katuba: ‘Batu bamvuminanga mu Yave, bawu badi yandi kikundi kifikama.’—Minku. 25:14.
cl 243 ¶9
Vasi ko Kiuma Kilenda “Tutatula mu Luzolo lu Nzambi”
9 Yave wumvananga beni luvalu lukuikumunu luitu. (Matai 24:13) Tebuka moyo ti Satana wuntomba muingi wubalukila Yave. Diawu, kadika khumbu wuntatamana wukuikama mu Nzambi, yidi phila wulenda vanina mvutu mu mambu Satana katuba. (Zingana 27:11) Disi ko diambu diluelu kutatamana wukuikama. Kibila mambu dedi kimbevu, kukhambu ku zimbongo, kiunda kingolo ayi mambu mankaka malenda thota kiminu kitu. Mvandi tulenda ba mu kiunda boti mambu masimvangimina ko mu phila tuntombila. (Zingana 13:12) Bo tuntatamana bakuikama mu zithotolo zioso, Yave wunluta vuanga nkinza lukuikumunu luitu. Diawu ntinu Davidi kadindila Yave muingi kasueka matsuela mandi mu ‘khutu’, ayi wubue tuba: ‘Masi ko masonama mu buku’aku?’ (Minkunga 56:8) Bukiedika, Yave wutuvuanga beni nkinza, kazimbakanga ko matsuela ayi ziphasi tumviokilanga mu kutatamana bakuikama mu nandi. Mawu madi beni luvalu va mesu mandi.
Buidi Luzolo Lulenda Tusadisila Kununga Boma?
16 Satana zebi ti tumvuanga beni nkinza luzingu luitu. Nandi wuntubanga ti tuala vanga mamoso tulenda nunga—ayi kumanisa kikundi kitu kifikama na Yave—muingi kuvukisa luzingu luitu bubu. (Yobi 2:4, 5) Kheti tuzebi ti Satana, “widi luaku lu kutuadisa lufua,” vayi mambu amomo madi ma luvunu! Diawu kansadilanga boma tuidi bu lufua, muingi tubika sadila Yave. (Ebe. 2:14, 15) Dedi, batu Satana kansadilanga bankananga kuvonda bisadi bi Yave, boti bawu bamengi kubika kusadila Nzambi. Mvandi boti tuidi mu kubela, Satana wunsadilanga luaku alolo muingi ku tutula boma ayi kusadila mimfelimi voti basi dikanda muingi ba tukuika kubundula minsiku mi Nzambi mitedi kuvutula menga. Voti, valenda ba mutu wulenda ku tukuika kutambula mbukulu yikhambulu nguizani na minsua mi Kibibila.
17 Kheti tuisintomba ko kufua, vayi tuzebi ti Yave wala tatamana ku tuzola kheti tufuidi. (Tanga Loma 8:37-39.) Kibila bo bakundi ba Yave bamfua, nandi wuba lundanga va kilunzi kiandi, buka ti bawu bakhidi bamoyo. (Luka 20:37, 38) Nandi widi phuila yi kuba vulubusa muingi babue zinga. (Yobi 14:15) Diawu Yave kafutila thalu yinangama yi lufua lu Muan’andi Yesu “muingi . . . tubaka luzingu lu mvu ka mvu.” (Yoa. 3:16) Ayi tuzebi ti Yave wu tuzolanga ayi wu tuvuanga beni nkinza. Diawu tubika tatuka Yave mu thangu tuidi mu kubela voti bankana ku tuvonda, kibila nandi widi wukubama muingi ku tukindisa, ku tuvana nduenga ayi mangolo. Mawu Valérie ayi nnuni’andi bavanga.—Minku. 41:3.
Kiuka Kisuama
it-3 319¶2-3
Kubikula, Mbikudulu
Bo Yuda Isikalioti kavakula Yesu, mambu kavanga madukisa mbikudulu ayi mamonisa ti Yave ayi Yesu balenda bikula mambu mala monika kuntuala. (Minku. 41:9; 55:12, 13; 109:8; Mava. 1:16-20) Vayi tulendi tuba ko ti Nzambi wubikula vana thonono ti Yuda nandi wunkuiza vanga mawu. Zimbikudulu ziaba tuba ti, mfinginingi wu Yesu nandi wunkuiza mvakula. Vayi, ziabasa sudikisa ko nani mu batu baba diatanga na Yesu wunkuiza vanga mawu. Ayi mvandi khanu masa ba ko nguizani na minsua mi Kibibila Nzambi kabikula vana thonono matedi mavanga ma Yuda. Kibila nsua kavana kuidi bapostolo wuntuba: “Bika kukuenda thinu muingi kuvana mutu biyeku ni kufubakana mu masumu ma bankaka, vayi tatamana kuba wudiodila mu ziphila zioso.” (1 Timo. 5:22; dedikisa na 3:6.) Yesu ava kabaka makani ma kusola 12 di bapostolo, nandi wumonisa nduenga mu kuviokisa builu boso muingi kusambila kuidi Yave ava kubaka makani amomo. (Luka 6:12-16) Boti babikula tona thama ti Yuda nandi wunkuiza mvakula, khanu Nzambi kasa bika ko muingi Yesu kansola ayi mvandi dedi bummonisina nsua wu Kibibila, khanu Yesu wubuela mioku disumu adiodio.
Mawu mammonisa ti, mu thangu basola Yuda muingi kaba postolo, nandi kasamonisa ko mu ntim’andi ni kivisa ti wunkuiza vakula Yesu. Vayi buviokila thangu, nandi wubika muingi ‘zingazi zi kiyimbu zimena’ mu ntim’andi voti mayindu bambi mambivisa ayi mamvukumuna, mu khukhambu landakana thuadusulu yi Nzambi, vayi thuadusulu yi Satana. (Ebe. 12:14, 15; Yoa. 13:2; Mava. 1:24, 25; Tia. 1:14, 15; mona mvandi JUDAS No. 4.) Bo katona kuba mayindu amomo, naveka Yesu wuyiza bakula ti Yuda nandi wunkuiza mvakula.—Yoa. 13:10, 11.