Kheti Yimmonanga beni Zitsoni, Yikota mu Kisalu ki Misioni

Minu yibutuka mu mvu 1951 ku Vienna, Áustria. Mu bulezi buama, yaba monanga beni zitsoni. Dikanda diama diaba sambidilanga mu kinganga ki Católica. Ayi minu yaba kikininanga mu Nzambi, diawu yaba sambilanga beni. Bo yidukisa vua di mimvu, tat’ama wutona kulonguka kibibila na Zimbangi zi Yave. Ayi bo vavioka mua thangu, mam’ami mvandi wutona kulonguka kibibila.

Mu mua thangu tutona kulandakananga zikhutukunu mu kimvuka ki Döbling ku Vienna. Minu ayi dikanda diama tuaba vangilanga mambu mawombo va kimueka. Tuaba longukanga kibibila, kulandakananga zikhutukunu ayi kubuela mioko mu zikhutukunu zi divula. Tona mu bumuana buama, tat’ama wutsadisa kuba luzolo lungolo mu Yave. Nandi waba sambilanga muingi minu ayi khomb’ama tuba mintuami ntuala. Vayi mu thangu beni, mawu masa ba ko makani mama.

MAMBU MATSADISA KUBA NTUAMI NTUALA

Yibotama mu mvu 1965 bo yidukisa 14 di mimvu. Vayi diba diambu diphasi kuidi minu kusamuna, kibila yaba monanga phasi kukoluka na batu yikhambu zaba. Mvandi, yaba kuyimuena ti yisi ko luvalu. Diawu yaba vanganga mamoso muingi zikolega ziama zi kikola, bavitika kudiatanga yawu. Bo vavioka mua thangu tona yibotama, yitona kuviokisanga thangu na batu bakhambu sadilanga Yave. Kilunzi kiama kiaba kuthatisanga kibila yizaba ti disi ko diambu dimboti kuviokisanga thangu na batu bakhambu zolanga Yave. Vayi yisa ba ko mangolo muingi kubalula mambu beni. Mambu mbi matsadisa?

Mu thangu beni, khomba mueka wuba 16 di mimvu baba tedilanga Dorothée, bayiza mu kimvuka kitu. Yiyituka beni kumona kifuza kiandi mu kisalu ki kusamuna mu nzo ka nzo. Yiba nkulutu’andi vayi yabasa basikanga ko beni mu kisalu ki kusamuna. Kilumbu kimueka yiyindula: ‘Matata mama badi Zimbangi zi Yave vayi Dorothée naveka to widi Mbangi yi Yave va dikanda diandi, ayi mvandi mam’andi widi kimbevu kingolo. Vayi kheti bobo, nandi widi kifuza mu kisalu ki kusamuna. Kifuani kiandi kikindisa kubuela kukivana mu kisalu ki Yave. Diawu yitona kusamunanga yandi va kimueka. Va thonono, tuyiza ba minsadisi mi mintuami ntuala, bosi tuyiza ba mintuami ntuala. Luzolo ayi kifuza Dorothée kaba mu kisalu ki kusamuna kitsadisa beni. Nandi wutsadisa kukoluka na mutu wutheti wuvitika kulonguka yama kibibila. Buviokila thangu yitona kupisuka mu kutona masolo na batu mu kisalu ki kusamuna mu nzo ka nzo, mu zinzila ayi mu bibuangu binkaka.

Bo yidukisa mvu mueka mu kisalu ki ntuami ntuala, khomba mueka wubutuka ku Áustria bantedilanga Heinz wuyiza mu kimvuka kitu. Nandi wulonguka kiedika ku Canadá bo kayenda kuetala khomb’andi wuba Mbangi yi Yave. Heinz bamfila mu kisalu ki ntuami ntuala wufilu ku kimvuka kitu ku Vienna. Buawu tuzabasana, ayi minu yitona kunzola. Nandi waba tomba kukota mu kisalu ki misioni vayi masi ko mawu minu yaba tomba. Diawu va thonono, yisueka mabanza ma luzolo yiba mu nandi, muingi kabika kuzaba. Vayi buviokila thangu tutona bumasi, bosi tukuelana ayi tutona kusadila ku Áustria mu kisalu ki ntuami ntuala.

MAMBU MATSADISA KUKOTA MU KISALU KI MISIONI

Heinz Khumbu ziwombo waba tubanga ti waba tomba kukota mu kisalu ki misioni. Nandi kabasa khuikanga ko yibaka makani amomo, vayi wuphana biuvu bitsadisa kuyindula mu mawu. Dedi, nandi wundiuvula: ‘Befu tuisi ko bana, buabu mbi tunkuiza vanga muingi tubuela kukivana mu kisalu ki Yave?’ Mu kibila ki zitsoni, minu yiba boma bu kukota mu kisalu ki misioni. Kheti yiba ntuami ntuala, mayindu ma kukota mu kisalu ki misioni, maba kuthulanga boma. Kheti bobo, mu mvibudulu Heinz wutatamana kutsadisa kuyindula mu mambu beni. Ayi mvandi wutsadisa yibika tsikika thalu mu mambu ma kuthula boma vayi mu ziphila yilenda sadisila bankaka. Mambu amomo matsadisa beni.

Malembe malembe, yitona kuba phuila yi kukota mu kisalu ki misioni, diawu tuwesa nkanda wu kukota kikola ki Ngiliadi. Vayi khomba waba tuadisa dingumba di filiali wukhamba yibuela longuka kingelesu. Diawu yiviokisa mimvu mitatu muingi kulonguka mbembu yi kingelesu. Vayi tuyituka bo batufila muingi kubuela mioku kimvuka kimueka baba kolukanga mbembu Servo-Croata ku Salzburg, ku Áustria. Mbembu ayoyo yiba beni phasi muingi kulonguka, vayi kheti bobo tubaka minlonguki miwombo mi kibibila. Tusadila sambuadi di mimvu mu mbembu ayoyo, ayi mvu mueka mu kisalu ki kukendidila bimvuka.

Mu mvu 1979 batufila ku Bulgária muingi tukota mu ziferia. Ku tsi beni bakandimina kisalu kitu, diawu tusa samuna ko mu thangu tuba mu ziferia. Vayi ba tuvana kiyeku ki kunata ku kinsueki bilongulu biluelu muingi kuvana kuidi zikhomba zitanu zi bakietu baba mu divula dinkinza mu tsi beni. Yiba beni mu boma, vayi Yave wu tusadisa mu kiyeku akiokio. Zikhomba zi bakietu kuna, batula luzingu luawu va kingela kibila ba kuba bakula, bankuiza batula mu buloku. Vayi kheti bobo, bawu baba kibakala ayi mayangi. Kumona mambu amomo, makindisa lufiatu luama muingi kuluta kukivana mu kioso kua kiyeku tunkuiza tambula mu kimvuka ki Yave.

Buviokila thangu tubue wesa nkanda wu kukota kikola ki Ngiliadi, vayi mu Khumbu ayoyo ba tutumisa. Befu tuyindula ti tunkuiza kota kikola akiokio mu mbembu yi kingelesu ku Estados Unidos. Vayi mu Ngonda Kumi yimueka mvu 1981, batsikika kikola ki Ngiliadi ku filiali yi Alemanha. Diawu tukota kikola akiokio mu mbembu yi Alemanha, ayi mawu masa ba ko phasi kuidi minu. Vayi kiyeku mbi tuyiza tambula?

KUSADILA KU TSI YIBA MVITA

Batufila ku Quenia. Vayi zikhomba ku filiali ba tuyuvula boti tulenda kuenda ku tsi yifikama ku Uganda. Kumi di mimvu ava ba tufila kuna, mfumu masodi Idi Amin waba tuadisa dingumba di batu dibalukila luyalu muingi kuvokuna luyalu lu Uganda. Mu mimvu milanda, nandi wutuadisa lufua ayi ziphasi kuidi batu bawombo mu kibila ki phila yimbi kaba yadila. Diawu mu mvu 1979, dingumba dinkaka dimbalukila ayi dimbotula mu luyalu. Yiba beni mu boma kuba ku tsi yiba beni mimvita. Vayi mambu tulonguka mu kikola ki Ngiliadi ma tu kubika muingi tufiatilanga mu Yave. Diawu tuvitika kiyeku akiokio.

Ku Uganda kuba beni divunza ayi luzingu luba beni luphasi. Mu Anuario yi mvu 2010, Heinz wusonika mambu maba monika kuna mu phila ayiyi: “Bisalu biwombo biaba vaninanga nlangu kuidi batu ayi biaba ku basadisanga kutela bankaka mu telefone bazibika. Batu baba kuibanga ayi baba vondanga bankaka bulutidi va builu. Batu boso baba zingila mu boma, ayi bankaka baba sambilanga muingi baviokisa kheti builu bumueka mu khambu monikina muivi voti mimvondi. Kheti mu mambu moso amomo maphasi, zikhomba ku Uganda batatamana kusadila Yave mu mayangi.

Mu mvu 1982 tuvitila ku Kampala, divula di Uganda. Tukala zingonda zitanu ku nzo yaya Sam ayi Christina Waiswa, va kimueka na bana bawu ba tanu ayi batu banna basi dikanda diawu. Bawu baba bakanga to bidia muingi kudia Khumbu mueka to mu kilumbu. Vayi kheti bobo, baba tu kabilanga kioso kiuma babe bakanga. Thangu tuviokisa na dikanda adiodio, ma tulonga mambu mawombo ma tusadisa mu kiyeku kitu. Dedi, tulonguka kubika bungisa nlangu wuwombo mu kukobila muingi tununga kusadila nlangu mu mambu mankaka. Mu mvu 1983, tuyenda kue zingila ku nzo mueka va kizunga ki Kampala kiba mua nsika.

Befu tuaba zolanga beni kusamuna ku divula di Kampala. Yintebuka moyo ti mu ngonda mueka tuaba nunganga kukabula 4.000 di bilongulu, ayi batu baba kikininanga. Bawu baba zolanga mambu ma Nzambi ayi baba tomba kulonguka kibibila. Minu ayi Heinz tuaba tuadisanga ndongukulu yi kibibila kuidi 10 voti 15 di batu. Ayi tulonguka mambu mawombo mu kifuani ki minlonguki mitu mi kibibila. Dedi, tuyituka kumona phila yimboti baba tadilanga mambu baba viokila. Bawu baba diatanga dimalu ku kinanu muingi kulandakana zikhutukunu kadika sabala. Ayi baba vanganga mawu mu mayangi.

Ku Uganda kuyiza bue monika mvita mu mvu 1985 ayi mvu 1986. Bana bawombo baba simbanga mata ayi baba kitula masodi, ayi baba kuba tula mu zifrontera muingi kusola nani kafueti vioka ayi nani kalendi vioka ko. Bo tuaba basikanga mu kisalu ki kusamuna tuaba sambilanga muingi Yave ka tusadisa kuba bavumbama, kuba nduenga ayi kubika tula luzingu luitu va kingela mu phamba. Yave waba tambudilanga minsambu mitu kibila, bo tuaba dengananga mutu wumvua nkinza mambu ma Nzambi, befu tuaba zimbakananga mambu maba tutulanga boma.

Tuaba zolanga kusamuna zinzenza baba Kalanga ku Uganda. Dedi, tulonguka kibibila na mfelimi wumueka bantedilanga Murat ayi nkazi’andi Dilbar, babutuka ku Tatarstan (ku Russia). Bakuela abobo babotama ayi nati bubu, bansadilanga Yave mu lukuikumunu. Mvandi yibaka luaku lu kuzabila Tetyana Vileyska, nkietu mueka ku Ucrânia wuba mayindu ma kuyivonda. Bo nandi kayiza botama, wubaka makani ma kuvutuka ku Ucrânia, ayi kuntuala wusadisa kusekula bilongulu bitu mu mbembu yi Ucrânia.a

MU KIYEKU KIMONA

Mu mvu 1991 bo tuba mu ziferia ku Áustria, zikhomba ku filiali batufila mu kiyeku kimona, kuesadila ku Bulgária. Bo luyalu lubaluka ku Europa, tutambula nsua wu kusamuna ku Bulgária. Dedi bo yitubidi, befu tuyenda ku Bulgária mu thangu bakandimina kisalu kitu, ayi tunata ku kinsueki mua bilongulu bitu. Vayi bubu, batufila kuna muingi kuesamuna zitsangu zimboti.

Zikhomba ba tukamba tuyenda ku Bulgária mu thinu ayi tusa ba ko luaku lu kuvutuka ku Uganda muingi kukhupika biuma bitu ayi kukanina zikhomba. Tuyenda ku beteli yi Alemanha, ba tutula mu dikalu ayi ba tunata ku Bulgária. Ba tufila mu dingumba dimueka diba 20 di minsamuni ku divula di Sófia.

Tuviokila mu bikaku biwombo ku Bulgária. Ditheti, tuabasa kolukanga mbembu baba kolukanga kuna. Dimmuadi, vaba to bilongulu biodi mu mbembu yi Búlgaro: A Verdade que Conduz à Vida Eterna ayi Meu Livro de Histórias Bíblicas. Dintatu, tumona phasi kutona ndongukulu yi kibibila. Kheti mu bikaku abiobio, zikhomba batatamana kusamuna mu kifuza. Mu kibila akiokio, batu ba kinganga ki Ortodoxa batona ku tukuamisa.

Mu mvu 1994 zimfumu zi luyalu babotula nsua tuidi wu kusamuna ayi batu batona kutadila zimbangi zi Yave banga bankua matingu. Mu kibila akiokio, bakotisa zikhomba zinkaka mu buloku. Basi televisão batona kutiamuna luvunu matedi zimbangi zi Yave mu kutuba ti bawu bambikanga bana bawu bafua, ayi ti bankuikanga basi kinganga kiawu muingi kuyivonda. Mu thangu ayoyo, diba diambu diphasi kusamuna zitsangu zimboti. Batu bawombo baba kolukanga yitu mu lukasu, baba tedilanga zipulisi muingi ku tubuila ayi baba tu kubanga biuma, ayi tusa ba ko bu kunatina bilongulu bitu ku tsi beni. Mvandi diba diambu diphasi kubaka bibuangu bi kuluka muingi kuvanga zikhutukunu zi kimvuka. Kilumbu kimueka zipulisi bayiza vo tuaba vanga lukutukunu lu mavula, ayi bavunzikisa lukutukunu luitu. Mawu mabasa monikanga ko ku Uganda, kibila kuawu batu baba mavanga mamboti ayi baba phuila yi kulonguka mambu ma Nzambi. Mu kibila ki kithatu batu baba tumonisanga ku Bulgária, diawu tumona phasi kukolama. Mbi bitusadisa kununga mambu amomo?

Kuviokisa thangu na zikhomba zi kiphevi, ku tusadisa beni. Bawu baba zolanga kiedika ayi baba tondanga Yave mu kuba yitu va kibuangu beni. Tuba kithuadi ayi tuaba ku yikebasananga befu na befu. Mambu amomo mandonga ti befu kuba luzolo mu bankaka, tunkuiza ba mu mayangi mu kioso kua kiyeku tunkuiza tambula.

Bo vavioka mua mimvu, mambu mayiza vumbama. Mu mvu 1998, bayiza bue tuvana nsua muingi tuvanga kisalu ki kusamuna ku Bulgária. Mu mvu 2004 bayundula bibanga biwombo muingi biba filial’itu. Bubu, kuidi 57 di bimvuka ku Bulgária ayi 2.953 di minsamuni. Mu mvu wubedi wu kisalu, kuba 6.475 di batu balandikinina Mbambukulu Moyo. Bo yinyindulanga ti kuba to zikhomba zitanu zi bakietu ku divula di Sófia, ayi bubu tueka vua di bimvuka, yimmonanga mu bukiedika ti mua dingumba diyiza ba dinneni.—Yesa. 60:22.

KUNUNGA MAMBU MAPHASI MU LUZINGU

Mu luzingu luama yiviokila mu mambu mawombo matedi buvinya. Khumbu ziwombo mimfelimi babakula ti minu yiba tumor mu ntu, ayi ti vaba tombulu muingi kuphasula. Diawu bandatina ku India muingi baphasula. Yiviokisa 12 di bilokula muingi banunga kumbotula tumor beni. Tukala ku beteli yi India nati yiyiza beluka, bosi tuvutuka mu kiyeku kitu ku Bulgária.

Mu thangu ayoyo, Heinz bambakula mbela mueka mu ntu bantedilanga Doença de Huntington. Mu kibila ki mbela ayoyo, nandi waba monanga beni phasi kudiata, kukoluka ayi kunyikuna binama bi nyitu. Bo mbela beni yaba buelama, nandi waba tomba beni lusalusu luama, ayi khumbu zinkaka yaba monanga boma mu kuyindula ti yisinkuiza nunga ko kunkieba. Vayi ditoko dimueka baba tedilanga Bobi, Khumbu ziwombo waba tumisanga Heinz muingi basamuna. Heinz kabasa nunganga ko kunyikuna malu voti mioku, vayi kheti bobo, Bobi kabasa monanga ko zitsoni kusamuna yandi. Bo yaba tomba mutu muingi kutsadisa kukieba Heinz, Bobi waba banga wukubama muingi kumbuela mioku. Minu ayi Heinz tubaka makani ma kukhambu buta bana mu nza ayiyi, vayi Bobi wuyiza ba muana Yave ka tuvana mu thangu tuaba tomba.—Mala. 10:​29, 30.

Heinz mvandi wunuana mimvu miwombo na mbela ayoyo. Kiunda kuzaba ti nnuni’ama wuyiza fua mu mvu 2015, ayi lufua luandi lu thuadisa beni ziphasi. Yabasa kikininanga ko ti nandi kasiedi ko Yama. Vayi mu kilunzi kiama nandi wukhidi wumonyo. (Luk. 20:38) Kadika kilumbu yintebukanga moyo mambu mamboti kaba kukhambanga ayi malongi mamboti kaba kuphananga. Yimvutulanga beni matondo mu mimvu mioso tuviokisa mu kisalu ki Yave.

YINTONDANGA YAVE MU LUSALUSU LUANDI

Yave wutsadisa kukindama mu mambu moso maphasi yiviokila. Mvandi wutsadisa kununga zitsoni ayi kukota mu kisalu ki misioni, kitsadisa kumonisa luzolo kuidi batu bankaka. (2 Ti. 1:7) Mu lusalusu lu Yave, minu ayi khomb’ama tuidi mu kisalu ki thangu ka thangu. Khomb’ama ayi nnuni’andi badi mu kisalu ki kukengidila bimvuka mu mbembu yi Servia ku Europa. Nsambu tat’ama kavanga mimvu miwombo kumbusa masalimina.

Kulonguka kibibila ku kutsadisanga kuba mu ndembama. Mambu moso maphasi yiviokila, mandongisa ti yifueti tatamana kusambilanga dedi bo Yesu kavangila. (Luk. 22:44) Luzolo ayi mamboti zikhomba mu kimvuka bambonisa ku divula di Sófia, madi mvutu wu minsambu miama. Bawu ba kuthumisanga yiviokisanga yawu thangu ayi ba kumbonisanga luzolo. Mawu ma kuphananga beni mayangi.

Yinzolanga beni kuyindula mu kivuvu ki luvulubukusu. Khumbu zinkaka, yikiyindulanga mu nza yimona, na matata mama ku nzo na bizizi baba bo bakuelana, kumona mam’ama kulamba, kumona Heinz va khonzu mvalu. Kuyindula mambu amomo, ma kutsadisanga kununga mayindu ma kiunda ayi kutondanga Yave.

Bo yinyindula mu mambu moso yiviokila ayi mu zikhanu zi Yave matedi bilumbu binkuiza, yimbanga momawu mayindu Ntinu Davidi kaba bo katuba mambu madi mu Minkunga 27:​13, 14: ‘Khanu kuidi yidi boti yisi ko kiminu ti yala mona mamboti ma Yave va ntoto wu batu badi monyo? Ba kivuvu mu Yave; Ba kibakala ayi kindama mu ntim’aku. Ngete, vibidila mu Yave.’