KAPU 14
“Tubaka Makani mu Nsualu”
Buidi dingumba dintuadisi dibakila makani ayi buidi mawu masadisila bimvuka kuba kithuadi
Mabongulu mu Mavanga 15:13-35
1, 2. (a) Biuvu mbi binkinza dingumba dintuadisi mu sekulu yitheti bayivana mu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala? (b) Lusalusu mbi zikhomba aziozio batambula muingi kubaka makani mamboti?
BABOSO baba sui. Diawu bapostolo ayi bakulutu ba kimvuka baba bakutakana ku sala yimueka ku Yelusalemi ayi vabe tombulu kubaka makani. Vaba biuvu biwombo matedi kuzengusu nyitu yi kibakala. Baklistu baba mu lukuiku lu kutumukina nsiku wu Mose? Bukiedika ti, diba diambu dimboti baklistu baba basi Yuda ayi bakhambu ba basi Yuda kuba luvasanu?
2 Zikhomba baba tuamanga ntuala bafiongunina bivisa biwombo. Bawu ba tebuka moyo mambu mimbikudi batuba ayi batu bata kimbangi mu lusakumunu batambula. Diawu, batuba mayindu mawu ayi babaka bivisa biwombo matedi mambu amomo. Kibila phevi yi Yave yaba kuba tuadisanga muingi babaka makani. Bukiedika ti, zikhomba aziozio baba landakananga zithuadusulu zi Yave?
3. Ndandu mbi tulenda baka bo tumfiongunina kinongo kidi mu Mavanga kapu 15?
3 Vaba tombulu kumonisa kiminu ki kiedika ayi kibakala muingi kukikinina zithuadusulu zi Yave, kibila makani amomo malenda buela kutuadisa nsoki wu zimfumu zi binganga bi basi Yuda ayi mvandi zikhomba zinkaka mu kimvuka baba bakubama muingi kutatamana kulonga dikabu di Nzambi ti bafueti tumukina nsiku wu Mose. Mbi Dingumba Dintuadisi divanga? Tuembaka mvutu wu kiuvu akiokio. Mvandi tunkuiza mona buidi Dingumba Dintuadisi bubu banlandikininanga kifuani kiawu. Ayi kidi kifuani kimboti tufueti landakananga bo tumbaka makani ma nkinza mu luzingu luitu.
‘Mambu Mimbikudi Basonika Mabasadisa Kubaka Makani’ (Mavanga 15:13-21)
4, 5. Tsudukusu mbi Tiagu katuba yibongulu mu mambu Mimbikudi basonika?
4 Nlandikini Tiagu, wuba khomba Yesu mu ngudi. Ḿba nandi wuba ntuadisi mu lukutukunu mu thangu beni.a Ayi mambu katuba mamonisa mayindu ma baboso baba mu dingumba dintuadisi. Tiagu wukamba zikhomba: ‘Yuwanu Simoni Petelo masudikisa buboti phila Nzambi mu khumbu yitheti kavutudila thalu’andi kuidi batu mu nza, muingi kusola va khati’awu batu bafueti ba mu dikabu dinnata dizina diandi. Ayi mawu madukisa mambu mimbikudi basonika.’—Mav 15:14, 15.
5 Mambu Simoni Petelo katuba, ayi bivisa Balinabasi ayi Polo bamonisa mavanga muingi Tiagu katebuka moyo matangu ma Kibibila mafuana mavisikisa diambu adiodio. (Yoa 14:26) Diawu, nandi katubila “mawu madukisa Mambu mimbikudi basonika,” Tiagu wutubila mambu madi masonama mu Amosi 9:11, 12. Ayi buku ayoyo yiba mu masonoko ma Kiebeleo bantedilanga mvandi “Mimbikudi.” (Mat 22:40; Mav 15:16-18) Vayi, mambu Tiagu katuba maba mua nkadu disuasana na mambu madi mu buku yi Amosi bubu. Ḿba Tiagu wutubila mambu maba mu Septuaginta, tsekudulu yi masonoko ma Kiebeleo, wutubila mawu mu kingeleko.
6. Buidi masonoko masadisila basi Yuda ayi bakhambu ba basi Yuda babaka phisulu?
6 Mu nzila mbikudi Amosi, Yave wutuba ti mu thangu yifuana nandi wela “kindisa nzo yi Davidi,” voti, mvila wo Mesia kala kuizila. (Yeh 21:26, 27) Bukiedika ti Yave wunkuiza bue tadila basi Yuda banga kiuka kiandi? Ndamba. Bala kutikisa “batu ba mimvila mioso” ayi “bala kuba tedila mu dizina di [Nzambi].” Tebuka moyo ti Petelo wuta kimbangi ti Nzambi “kasa tula ko luvasanu kuidi baklistu ba [basi Yuda] ayi [Baklistu bakhambu ba basi Yuda], vayi nandi wuvedisa mintima miawu mu kiminu.” (Mav 15:9) Diawu tulenda tubila ti luba luzolo lu Nzambi muingi basi Yuda ayi bakhambu ba basi Yuda babaka luaku lu kuyala mu Kintinu. (Lom 8:17; Efe 2:17-19) Ayi vasi ko vama mu zimbikudulu aziozio, vantuba ti vabe tombulu theti baklistu bakhambu ba basi Yuda kuzengusu nyitu yi kibakala muingi kubaka luaku alolo.
7, 8. (a) Diyindu mbi Tiagu kavana? (b) Ayi mbi diawu dinsundula?
7 Mu kutadila bivisa bioso biba mu Kibibila ayi kimbangi batu bata, Tiagu wutuba: “Diawu makani mami madi, ma kubika tuadisa ziphasi kuidi batu abobo ba nza, badi mu kukivana kuidi Nzambi, vayi kuba sonikina muingi batatuka biuma bioso bidi kithuadi na bitumba, mambu ma butsuza, menga ayi bibulu bakhambu dodisa menga. Kibila tona mu thama, bantanganga Minsiku mi Mose mu kadika divula ayi bantanganga miawu mu mbembu yinangama mu zinzo zi zikhutukunu kadika sabala.”—Mav 15:19-21.
8 Bo Tiagu katuba ti “makani mami madi,” bukiedika ti nandi waba kuika zikhomba kusadila mambu katuba ayi wabe monisa ti nandi wulutidi—mu kuba ntuadisi mu lukutukunu beni—ayi zikhomba bafueti sadila mambu katuba? Masi ko mawu. Kikuma basekula “makani mami madi” mvandi malenda sundula “Mu mbuenu’ami” voti “diyindu diama didi.” Diawu tulenda tubila ti Tiagu kabasa tomba ko kukuika zikhomba kusadila mambu katuba. Vayi mu kutadila masonoko ayi bivisa bioso, nandi wuvana diyindu diandi.
9. Ndandu mbi mayindu ma Tiagu matuadisa?
9 Bukiedika ti diyindu di Tiagu diba dimboti? Ngete. Kibila vasa vioka ko beni thangu, bapostolo ayi bakulutu basadila diyindu beni. Vayi ndandu mbi babaka mu kuvanga mawu? Dedi, diyindu adiodio disa tuadisa ko ziphasi kuidi baklistu bakhambu ba basi Yuda, mvandi disa ba kuika ko kusadila Nsiku wu Mose. (Mav 15:19) Ayi mvandi, makani amomo mamonisa ti babe kinzikanga mayindu ma baklistu baba basi Yuda, kibila bawu bayuwa mu mimvu miwombo Nsiku wu “Mose . . . kutangu mu zinzo zi zikhutukunu mu kadika sabala.”b (Mav 15:21) Bukiedika, tuidi lufiatu ti makani amomo ma kindisa kithuadi ki baklistu baba basi Yuda ayi bakhambu ba basi Yuda. Ayi bulutidi nkinza, mawu mayangidika Yave. Bukiedika, akiokio kidi kifuani kimboti kuidi baklistu bubu mu matedi kudedikisa mambu malenda tuadisa luvasanu mu kimvuka ki Yave.
10. Buidi Dingumba Dintuadisi bubu banlandikininanga ntungulu wu Dingumba Dintuadisi mu sekulu yitheti?
10 Dedi bo dingumba dintuadisi mu sekulu yitheti, Dingumba Dintuadisi di Zimbangi zi Yave bubu mvandi bantombanga thuadusulu yi Yave ayi yi Yesu Klistu mfumu kimvuka muingi kubaka makani mu mambu moso.c (1Kol 11:3) Buidi bawu bamvangilanga mawu? Yaya Albert D. Schroeder, wuba mu Dingumba Dintuadisi tona mu mvu 1974 nati kayiza fua mu ngonda yintatu mu mvu 2006, wutuba: “Zikhomba badi mu Dingumba Dintuadisi bankutakananga kadika kintatu ayi bantoninanga lukutukunu beni mu nsambu muingi kudinda thuadusulu yi phevi yi Yave. Tumvanganga mangolo muingi makani moso tumbaka maba kithuadi na diambu di Yave Kibibila.” Bobuawu mvandi, yaya Milton G. Henschel, wuba mu Dingumba Dintuadisi ayi wufua mu ngonda yintatu mu mvu 2003, wuvana kiuvu kimboti kuidi zikhomba bakota kikola ki Ngiliadi. Nandi wuba yuvula, “Vadi va ntoto kimvuka kio batu bantuama ntuala bantombanga thuadusulu yi Kibibila ava kubaka makani?” Tuidi lufiatu ti tuidi mvutu wu kiuvu akiokio.
“Kufila Babakala basolu” (Mavanga 15:22-29)
11. Buidi bazabikisila makani Dingumba Dintuadisi dibaka?
11 Dingumba Dintuadisi ku Yelusalemi dibaka makani va kimueka mu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala. Vayi muingi zikhomba mu kimvuka bakikinina ayi basadila mambu beni vabe tombulu bawu kuzabikisa makani beni mu phila yimboti ayi yi khindusulu. Buidi bankuiza nungina kuvanga mawu? Kinongo beni kisudikisa: “Diawu bapostolo ayi bakulutu, va kimueka na kimvuka kioso, babaka makani ma kufila ku Antiokia babakala basolu va khati’awu, va kimueka na Polo ayi Balinabasi. Bawu bafila Yuda baba tedilanga mvandi Balisabasi ayi Sila, babakala baba tuamanga ntuala va khati zikhomba.” Ayi mvandi, Basonika nkanda wumueka ayi bafila wawu mu nzila zikhomba aziozio muingi batanga mu bimvuka bioso ku Antiokia yi Silia ayi ku Silisia.—Mav 15:22-26.
12, 13. Ndandu mbi babaka mu kufila mu bimvuka (a) Yuda ayi Sila? (b) ayi ndandu mbi babaka kutambula nkanda wu Dingumba Dintuadisi?
12 Mu ‘kuba va kimueka na zikhomba baba ntuama ntuala,’ Yuda ayi Sila baba bakubama muingi kuzabikisa makani ma Dingumba Dintuadisi. Zikhomba aziozio basudikisa buboti ti makani baba kuba zabikisa masa ba ko to mvutu wu kiuvu bavana vayi yiba thuadusulu yifumina kuidi Dingumba Dintuadisi. Mu kuzaba ti Yuda ayi Sila “babakala basolu” baba vana, mawu masadisa muingi kukindisa luzolo lu baklistu baba basi Yuda baba ku Yelusalemi ayi baklistu bakhambu ba basi Yuda mu kimvuka. Bukiedika, amomo maba makani ma nduenga. Ayi matuadisa ndembama ayi kithuadi mu dikabu di Yave.
13 Nkanda beni wuvana thuadusulu yifuana bakana ko to matedi kuzengisa nyitu yi kibakala, vayi mvandi mu matedi mbi zikhomba bakhambu ba basi Yuda bafueti vanga muingi batambula lusakumunu lu Yave. Va thonono nkanda beni basonika: ‘Kibila dimonikini diambu dimboti kuidi phevi yinlongo ayi kuidi befu veka, mu khambu kulukuika diambu dinkaka, kubotula kuandi mambu amama mantombulu: lutatamana kutatuka biuma bioso bavana banga nkhailu kuidi bitumba, menga, bibulu bakhambu dodisa menga ayi mambu ma butsuza. Benu kutatamana kutatuka biuma abiobio, luzingu luinu luala ba lumboti’ —Mav 15:28, 29.
14. Buidi dikabu di Yave bannunginanga kuba kithuadi mu nza yidi kithatu?
14 Zimbangi zi Yave bubu badi kuvioka nana di bivevi na bivevi di batu, ayi kuvioka khama di bivevi di bimvuka mu nza yimvimba, vayi kheti bobo bawu badi kithuadi mu mambu bankikininanga ayi mu mambu bamvanganga. Buidi bawu bannunginanga kubela kithuadi kheti banzingila mu nza yidi kithatu? Mawu mammonikinanga, mu kibila ki thuadusulu yifuana Yesu kamvananga kuidi “kisadi kikuikama” voti dingumba dintuadisi. (Mat 24:45-47) Ayi mvandi bannunganga kuba kithuadi kibila banlandakananga mu ntima woso zithuadusulu bantambulanga mu kimvuka ki Yave.
“Bayangalala mu Khindusulu” (Mavanga 15:30-35)
15, 16. Buidi mambu matedi kuzengisa nyitu yi kibakala mamanina ayi mbi bisadisa muingi mamoso mamanina buboti?
15 Kinongo mu buku yi Mavanga kintatamana kutuba, ‘bo zikhomba babasika ku Yelusalemi ayi batuka ku Antiokia, bawu bakutikisa dingumba dioso, ayi baba vana nkanda beni.’ Mbi zikhomba bavanga bo batambula thuadusulu yi dingumba dintuadisi? “Bo bamana [kutanga], bayangalala mu khindusulu.” (Mav 15:30, 31) Mvandi Yuda ayi Sila “Babomba zikhomba mu malongi mawombo ayi baba kindisa.” Mu phila ayoyo, baba buadi baba “mimbikudi,” dedi Polo, Balinabasi, ayi bankaka baba teduluanga mu phila ayoyo—kibila kikuma akiokio kilenda sundula mutu wunzabikisa luzolo lu Nzambi.—Mav 13:1; 15:32; Eso 7:1, 2.
16 Bukiedika, tuisi ko divuda ti Yave wusakumuna mamoso mamonika ayi wutuadisa mambu beni muingi mamanina mu phila yimboti. Kibila mbi mamoso mamanina buboti? Mawu mamonika mu kibila ki zithuadusulu zifuana dingumba dintuadisi babaka zibongulu mu Kibibila ayi mu thuadusulu yi phevi yinlongo. mvandi mu phila yimboti ayi yifuana dingumba dintuadisi dizabikisila makani beni mu bimvuka.
17. Ntungulu mbi tunlandakananga bubu bo minkengididi mi bimvuka bake talanga zikhomba?
17 Mu kulandakana ntungulu awowo, Dingumba Dintuadisi di Zimbangi zi Yave bubu, mvandi dimvananga zithuadusulu mu bimvuka bioso mu nza yimvimba. Bawu banzabikisanga makani bambakanga mu bimvuka mu phila yifuana ayi yisulama. Phila yimueka bamvangilanga mawu yidi mu nzila minkengididi mi bimvuka. Zikhomba aziozio, bakivananga, bankuendanga kue tala zikhomba mu bimvuka ayi bamvananga zithuadusulu zisulama mu luzolo ayi khindusulu. Dedi Polo ayi Balinabasi bawu bakivananga mu kisalu ki kusamuna, “mu kulonga ayi kusamuna va kimueka na zikhomba zinkaka zitsangu zimona zidi mu diambu di Yave.” (Mav 15:35) Dedi Yuda ayi Sila, bawu bankindisanga zikhomba mu kuba vana malongi.
18. Mbi dikabu di Nzambi bafueti vanga muingi kutatamana kutambula lusakumunu luandi?
18 Vayi mbi tulenda tuba matedi bimvuka? Mbi bisadisanga muingi bimvuka mu nza yimvimba bitatamana kuba kithuadi ayi ndembama mu nza ayiyi yidi yi kabuka? Tebuka moyo ti Tiagu kuntuala wusonika: “Vayi nduenga yi Nzambi theti yidi yidiodila bosi yi ndembama, yilembama, yikubama muingi kutumukina . . . Kubotula kuandi amomo, batu bantuadisanga ndembama, bankunanga mbutu wu busonga mu ndembama.” (Tia 3:17, 18) Tusa zaba ko boti Tiagu waba yindulanga mu lukutukunu baba ku Yelusalemi bo kasonika mambu amomo. Vayi mu mambu tuma fiongunina mu kapu 15, yi buku yi Mavanga, tulenda mona ti Yave wu tusakumunanga to bo tunsala mu kithuadi ayi tunlandakana zithuadusulu.
19, 20. (a) Bivisa mbi bimmonisa ti ndembama ayi kithuadi yikota mu kimvuka ki Antiokia? (b) Luaku mbi Polo ayi Balinabasi baba muingi kuvanga?
19 Kuyiza ba ndembama ayi kithuadi mu kimvuka ki Antiokia, zikhomba ku Antiokia basa bue yambila ko na Yuda ayi Sila vayi bayangalala mu kuba mona, “bosi bo baviokisa yawu mua thangu, zikhomba bansengula muingi bavutuka mu ndembama kuidi bo baba fila” voti ku Yelusalemi.d (Mav 15:33) Tulenda ba lufiatu ti zikhomba mvandi bayangalala bo bayuwa kipholo, ayi zikhomba aziozio baba Kamba matedi viage bavanga. Mu kibila ki mamboti ma Yave tukhambu fuana tambula, zikhomba aziozio banunga kudukisa kiyeku kiawu.
20 Polo ayi Balinabasi, basiala ku Antiokia ayi babaka luaku lu kubuela kukivana mu kisalu kikusamuna dedi bo minkengididi mi bimvuka bamvangilanga bubu bo bankengidilanga bimvuka. (Mav 13:2, 3) Alolo luidi lusakumunu luneni dikabu di Yave bantambulanga bubu. Vayi, lusakumunu mbi lunnkaka minsamuni amiomio mi kifuza bantambulanga? Tunkuiza mona mawu mu Kapu yinlanda.
a Tala quadro ‘Tiagu—‘Khomba Yesu’.
b Tiagu mu nduenga kasa tubila ko to mambu Mose kasonika maba mu nsiku, vayi mvandi mambu mamonika ava nsiku beni. Dedi kithuadi Nzambi kaba na dikabu diandi ayi mambu mabe tombulu dikabu kuvanga. Buka, phila Yave kantadilanga menga, butsuza ayi mbuongimini yi bitumba madi masonama mu Ngenesi. (Nge 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Mu phila ayoyo, Yave wuzabikisa minsua mio bisadi biandi bioso bafueti landakana kuba kuandi basi Yuda voti bakhambu ba basi Yuda.
c Tala quadro “Phila Dingumba Dintuadisi Badidi Balulama Bubu.”
d Mu lutangu 34, mu zitsekudulu zinkaka bantulanga mua bikuma mu kutuba ti Sila wubaka makani ma kutatamana ku Antiokia. (Versão Rei Jaime) Vayi bikuma abiobio bisa bako mu tsekudulu yitheti, diawu babuedila biawu kuntuala.