KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Kibanga ki Nsungi
KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Ibinda
  • KIBIBILA
  • BILONGULU
  • ZIKHUTUKUNU
  • bt kap. 13 zitsyel. 101-121
  • “Bafindasana Ziphaka ayi Bayambila”

Tsielu ayiyi yisi ko video ayoyo

Lemvuka, video ayiyi yisinkuiza sika ko kibila diambu dimbi dibe monika.

  • “Bafindasana Ziphaka ayi Bayambila”
  • “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
  • Mua Mintu mi Malongi
  • Malongi Mankaka madi Nguizani
  • “Lulendi Vuka ko Benu Khambu Zengisa Zinyitu zinu zi Kibakala” (Mavanga 15:1)
  • “Bafindasana Ziphaka” (Mavanga 15:2)
  • Bawu ‘Batubila’ Matedi Zitsangu zi Mayangi (Mavanga 15:3-5)
  • “Bapostolo ayi Bakulutu Bakutakana va Kimueka” (Mavanga 15:6-12)
  • “Tubaka Makani mu Nsualu”
    “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
  • “Nzambi kasi ko luvasanu”
    “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
“Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
bt kap. 13 zitsyel. 101-121

KAPU 13

‘Babakasana Ziphaka’

Matedi kuzengusu nyitu yi kibakala ayi Banata mawu kuidi Dingumba Dintuadisi

Mabongulu mu Mavanga 15:1-12

1-3. (a) Mambu mbi matuadisa luvasanu mu kimvuka kitheti ki baklistu? (b) Buidi tulenda bakila ndandu bo tumfiongunina buku yi Mavanga?

POLO ayi Balinabasi bavutukila mu yoyawu nzila bo bavanga kisalu kiawu kitheti ki Misioni, bawu baba beni mayangi bo batambula kiyeku ki kuvutuka ku Antiokia yi Silia. Ayi mvandi, baba beni mu mayangi mu kumona mu phila Yave “kazibudila basi nza muelu wu kiminu.” (Mav 14:26, 27) Bukiedika, batu ku Antiokia baba luta tubila beni matedi zitsangu zimboti ayi “nkangu wunneni” wu batu bakhambu ba basi Yuda bakikinina mambu balonguka ayi bayisa ba minlandikini mi Mfumu Yesu.—Mav 11:20-26.

2 Tsangu matedi batu bawombo bakhambu ba basi Yuda bakikinina kiedika yivitila nati ku Yuda. Ayi tsangu ayoyo yisa tuala ko mayangi kuidi batu boso mu kibila ki diambu diaba luta tatisa bawombo matedi kuzengusu nyitu yi kibakala. Kithuadi mbi kiba basi Yuda ayi bakhambu ba basi Yuda, ayi buidi batu bakhambu ba basi Yuda babe tadilanga nsiku wu Mose? Diambu adiodio dituadisa beni divunza ayi luvasanu mu kimvuka kitheti basikika. Vayi buidi badedikisila diawu?

3 Bo tumfiongunina matedi buku yi Mavanga, tunkuiza longuka malongi mawombo ma mfunu. Mawu malenda kutusadisa kusadila nduenga bo tundedikisa mambu mantomba kutula luvasanu mu bilumbu bitu.

“Lulendi Vuka ko Benu Khambu Zengisa Zinyitu zinu zi Kibakala” (Mavanga 15:1)

4. Mambu mbi makhambu fuana baklistu bawombo batona kutuba ayi biuvu mbi tulenda kuyikuvusa?

4 Luka wusonika ti “Vaba mua batu bafumina ku Yuda, batona kulonga kuidi zikhomba mu kutuba: “Benu mulendi vuka ko benu khambu zengisa zinyitu zinu zi kibakala, dedi buntubila Minsiku mi Mose.’” (Mav 15:1) Basintubila ko ti “babakala abobo” baba bafalisi ava kukikinina kiedika. Vayi ḿba bawu, bavukumunu mu mayindu ma Bafalisi ayi ḿba bawu batuba ti bapostolo ayi bakulutu ba kimvuka ku Yelusalemi bawu baba tuma. (Mav 15:23, 24) Vayi, kibila mbi baklistu ba basi Yuda baba tatamana kutuadisa nsiku wu kuzengusu nyitu yi kibakala, kheti vavioka 13 di mimvu bo Nzambi kasadila mvuala Petelo muingi kutumisa batu bakhambu ba basi Yuda kukota mu kimvuka kiandi?a—Mav 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Kibila mbi baklistu bankaka ku Yuda batatiminina kusimbidila nsiku wu kuzengusu nyitu yi kibakala? (b) Nsiku wu kuzengusu nyitu yi kibakala wuba mu khati nsiku wu Abalahami? Sudikisa. (Tala nota.)

5 Valenda ba bibila biwombo. Kibila kitheti: kidi kuzengusu nyitu yi kibakala diba diambu naveka Yave katuba bafueti vanganga, ayi kuvanga mawu kuaba kuba sadisanga kuba kikundi kifikama na Yave. Yave wutuba mawu ava luwawanu lu Nsiku, ayi buviokila thangu wutula luawu mu nsiku beni. Diambu adiodio ditonina mu dikanda di Abalahami.b (Lev 12:2, 3) Mu Nsiku wu Mose, boti nzenza wuntomba kubaka luaku lu kukemba Pasika vaba tombuluanga theti kuzengusu nyitu yi kibakala. (Eso 12:43, 44, 48, 49) Bukiedika, basi Yuda baba tadilanga batu boso bakhambu zengusu nyitu yi kibakala banga batu bamvindu.—Ye 52:1.

6 Diawu, vaba tombulu basi Yuda kukikulula ayi kuba kiminu muingi kuvitika mambu amomo. Bavingisa nsiku wu luwawanu na luwawanu lumona. Mu phila ayoyo, kubutukila banga musi Yuda mabasa bue sundula ko ti wunkuiza ba mu dikabu di Nzambi. Vaba tombulu kibakala muingi baklistu ku Yuda bavitika Yesu ayi kukikinina batu bakhambu ba mu dikabu di Yuda banga zikhomba zi kiphevi.—Yele 31:31-33; Luk 22:20

7. Mambu mbi batu bankaka ku Yuda basa visa ko?

7 Mayindu ma Nzambi masa baluka ko, tuntubila mawu kibila minsiku minkaka miba mu nsiku wu Mose mitatamana mu luwawanu lumona. (Mat 22:36-40) Dedi mu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala, Polo wutuba: “Mambu madi mu ntima, mawu mamvanganga mutu kuba musi Yuda wukiedika, ayi nyitu’andi yi kibakala yidi yizengu mu ntima mu nzila phevi yinlongo, kubika ti mu kulandakana Minsiku misonama.” (Lom 2:29; Deut 10:16) “Batu bankaka” ku Yuda basa visa ko mambu amomo ayi baba tuba ti Nzambi kasa manisa ko nsiku wu kuzengusu nyitu yi kibakala. Bukiedika ti, bawu babalula mayindu mawu?

MALONGI MA BAKLISTU BALUVUNU

Kheti bo dingumba dintuadisi mu sekulu-yitheti badedikisa diambu ditedi kuzengusu nyitu yi kibakala, vayi bo baba tubanga ti baba baklistu bamanga kukikinina thuadusulu yimona matedi diambu beni. Mvuala Polo wuba tedila “baklistu baluvunu” bo baba tomba ‘kuvunzikisa zitsangu zimboti matedi Klistu.’—Nga 1:7; 2:4; Tit 1:10.

Ḿba diyindu di baklistu abobo baluvunu, diba di kuvumbika basi Yuda muingi bawu babika balukila baklistu mu kusadila makhema. (Nga 6:12, 13) Baklistu bakhambulu bakiedika batuba ti mutu kalenda monikina to wusonga na kulandakana nsiku wu Mose matedi bidia, kuzengusu nyitu yi kibakala ayi kulandakana minkungi mi basi Yuda.—Kol 2:16.

Baboso baba yindudilanga mu phila ayoyo, babasa banga ko nsika vantuala baklistu bakhambulu basi Yuda. Kiadi ayi kiunda kuzaba ti kheti baklistu baba kinzikanga beni batona mvandi kumonisa mayindu amomo kuntuala. Dedi, bakulutu ba kimvuka ku Yelusalemi bayenda kue tala zikhomba ku Antiokia bamonisa luvasanu kuidi zikhomba bakhambu ba basi Yuda. Kheti Petelo, no waba banga yawu kithuadi mvandi wuba tatuka—wubika kubue dia yawu va kimueka. Bukiedika, nandi kasa tatamana ko kukikinina mu mambu kaba kikininanga. Diawu, Mvuala Polo kansembila.—Nga 2:11-14.

“Bafindasana Ziphaka” (Mavanga 15:2)

8. Kibila mbi banatina kuidi dingumba dintuadisi ku Yelusalemi mambu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala?

8 Luka wutatamana kutuba: ‘Vayi bo Polo ayi Balinabasi bamana kufindasana yawu ziphaka ayi bayambila, bayiza baka makani ti Polo, Balinabasi ayi zikhomba zinkaka, batombuka ku Yelusalemi muingi badedikisa diambu adiodio va kimueka na bapostolo ayi bakulutu.’c (Mav 15:2) ‘Bisombolo abiobio’ bimonisa mayindu ma zikhonzo zia ziwadi ayi zikhomba mu kimvuka ki Antiokia basa nunga ko kudedikisa mambu amomo. Muingi kutuadisa ndembama ayi kithuadi mu kimvuka, zikhomba aziozio babaka makani ma kunata mambu amomo kuidi “bakulutu ayi bapostolo ku Yelusalemi,” baba mu dingumba dintuadisi mu thangu beni. Mbi tulenda longuka mu bakulutu ba kimvuka ku Antiokia?

9, 10. Buidi Polo, Balinabasi ayi zikhomba ku Antiokia ba tubikila kifuani kimboti?

9 Tulenda longuka ti tufueti fiatila kimvuka ki Nzambi. Yindula mambu amama: Zikhomba ku Antiokia bazaba ti zikhomba zioso mu dingumba dintuadisi baba basi Yuda, vayi kheti bobo bawu bafiatila zikhomba aziozio ti bawu bankuiza nunga kudedikisa mambu amomo mu kulandakana masonoko manlongo. Kibila mbi? Kibila zikhomba mu kimvuka baba lufiatu ti Yave wunkuiza tuadisa mambu amomo mu nzila phevi’andi yinlongo ayi mu nzila Yesu Klistu, ntu wu kimvuka. (Mat 28:18, 20; Efe. 1:22, 23) Bubu mvandi, bo vammonika mambu mu kimvuka, tufueti landakana kifuani kimboti ki baklistu ku Antiokia mu kufiatila mu kimvuka ki Yave ayi zikhomba badi mu dingumba dintuadisi.

10 Ba tutebula moyo nkinza wu kukikulula ayi kuba mvibudulu. Polo ayi Balinabasi mu nzila phevi yinlongo batambula kiyeko, ki kulonga batu bakhambu ba basi Yuda, vayi basa tuama ko ntuala mu kudedikisa mambu beni ku Antiokia. (Mav 13:2, 3) Mvandi, kuntuala Polo wusonika: “Minu yitombukila [ku Yelusalemi] mu kibila ki kimona mesu bambonisa”—mawu mamonisa ti wutambula thuadusulu yi Nzambi muingi kuvanga mawu. (Nga 2:2) Bakulutu ba kimvuka mvandi bubu, bamvanganga mangolo muingi kukikulula ayi kuba mvibudulu bo vammonika mambu malenda tuadisa luvasanu mu kimvuka. Bawu batombanga ko muingi mambu mavangimina mu phil’awu, vayi bantombanga thuadusulu yi Yave mu nzila Kibibila ayi zithuadusulu bantambulanga mu nzila Nnanga Wukuikama.—Fili 2:2, 3.

11, 12. Kibila mbi didi diambu dinkinza kutedimina mu Yave?

11 Thangu zinkaka vantombuluanga kutelimina muingi Yave kadedikisa mambu. Tebuka moyo ti zikhomba mu thangu Polo bavibidila nati mu mvu 49 T.K. muingi kudedikisa mambu amomo,—ḿba vavioka 13 di mimvu. Kibila mbi vaba tombulu thangu yiwombo? Ḿba Yave wubikila thangu muingi basi Yuda baba mintima mikubama muingi kubalula mayindu mawu. Kibila vavioka 1.900 di mimvu tona Yave kavanga luwawanu lu kuzengusu nyitu yi kibakala na Abalahami. Diawu kumanisa luwawanu alolo, disa bako diambu diluelu!—Yoa 16:12.

12 Luidi luaku lunneni kubika Tat’itu yi diyilu widi mvibudulu ayi luzolo, kutulonga ayi kubalula mayindu mitu. Ayi kuvanga mawu kuntuadisanga ndandu kuidi befu. (Ye 48:17, 18; 64:8) Diawu tubika ba mayindu ma kuvanga mambu mu phil’itu voti kunyunguta bo mambu mambaluka mu kimvuka, dedi phisulu’itu matedi mua lutangu lu Kibibila. (Mpo 7:8) Ngie kumona ti wutomba kuba ntindu mayindu amomo, dilenda ba diambu dinkinza kuyindula mu nsambu ayi minsua midi mu kapu 15 yi Mavanga.d

13. Mu kisalu ki kusamuna, buidi tulenda landikinina kifuani ki mvibudulu wu Yave?

13 Ḿba vala tombulu kumonisa mvibudulu bo tunlonguka Kibibila na batu bammonanga phasi kubika mambu ma luvunu voti bikhulu bikhambulu kithuadi na Kibibila. Mu mambu amomo, ḿba vala tombulu thangu muingi phevi yi Nzambi yinyikuna mabanza ma batu abobo. (1 Ko 3:6, 7) Mvandi, vala tombulu kunata diambu adiodio mu nsambu. Ayi tulenda ba lufiatu ti mu thangu yifuana Nzambi wunkuiza tusadisa muingi tuzaba mbi tufueti vanga.—1 Yoa 5:14.

‘Malongi Ma Zimbangi Zi Yave Mambasikilanga Mu Kibibila’

Dedi bummonisina kinongo ki kimvuka ki baklistu mu sekulu yitheti, kinongo ki mbuongimini yikiedika, kintantamananga kubalula phisulu’awu. (Zin 4:18; Dan 12:4, 9, 10; Mav 15:7-9) Bubu mvandi, dikabu di Yave, bambalulanga phisulu’awu mu kutadila mambu madi mu Kibibila. Bawu babikanga ko muingi mayindu mawu maluta kena malongi ma Kibibila ayi batu bawombo bamkikininanga mu mambu amomo. Dedi buku yintubila Kiedika ayi Tsekudulu, Nlongisi bantedilanga Jason David Beduhn, wunlongukanga matedi kinganga ku Norte yi Arizona ku Universidade yi Estados Unidos, wusonika ti Zimbangi zi Yave bankinzikanga beni Kibibila ayi malongi mawu mambasikilanga to mu Kibibila.”

Bawu ‘Batubila’ Matedi Zitsangu zi Mayangi (Mavanga 15:3-5)

14, 15. Buidi zikhomba mu kimvuka ki Antiokia ba zitisila Polo, Balinabasi ayi minkengididi minkaka, ayi buidi zikhomba aziozio bakindisila kimvuka?

14 Luka wutatamana kutuba: “Bo zikhomba mu kimvuka bayenda kue bavekisa mu nzila, bawu batatamana mu viage, baviokila ku Fenisi ayi ku Samalia. Bawu bayenda kue tubilanga phila batu ba nza baba baludila mavanga mawu. Kipholo akiokio kituadisa beni mayangi kuidi zikhomba zioso.” (Mav 15:3) Bo zikhomba mu kimvuka ki Antiokia bayenda kue vekisa Polo, Balinabasi ayi minkengididi minkaka, bawu bamonisa ti baba kuba kinzikanga, kuba zola ayi baba tomba muingi Nzambi kaba sakumuna. Akiokio, mvandi kidi kifuani kimboti zikhomba ku Antiokia ba tubikila! Bukiedika ti ngiewu wunkinzikanga zitisanga zikhomba ziaku zi kiphevi, “bulutidi [bakulutu ba kimvuka] bamvanganga mangolo muingi kutulonga”?—1 Tim 5:17.

15 Va nzila, minkengididi beni mi bimvuka bazabikisa kuidi zikhomba phila batu ba nza babaludila mavanga mawu. Mu batu beni baba kuba kuwa, muba mvandi basi Yuda batina mu mavula amomo bo bavonda Estefanu. Mvandi bubu, tuidi mu kubaka khindusulu bo tunkuwa matedi buidi Yave kadi mu kusakumunina kisalu ki kuvanga minlonguki ayi buidi kadi mu kusadisila batu bamviokilanga mu zithotolo. Ngie wumbakanga ndandu mu kipholo akiokio mu kulandakana zikhutukunu mu kimvuka, lu divula, lu mavula ayi mvandi mu kutanga binongo bi luzingu binkuizilanga mu bilongulu bitu voti mu jw.org?

16. Mbi bimonisa ti mambu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala maba tuadisa luvasanu?

16 Bo bavanga viage yi 350 kilometro ku Sude, dingumba adiodio bayiza tuka. Luka wutatamana kutuba: “Bo bavitila ku Yelusalemi, zikhomba mu kimvuka, bapostolo ayi bakulutu, baba yamba buboti. Bosi Polo na Balinabasi, baba zabikisa mambu mawombo Nzambi kavanga mu nzil’awu.” (Mav 15:4) “Vayi bankaka babotuka mu kinganga ki Bafalisi ayi bayiza kikinina mu mfumu batelama ayi batuba: “Vantombulu bawu kuzengusu zinyitu ziawu zi kibakala ayi kuba tuma muingi batumukina Minsiku mi Mose.’” (Mav 15:5) Bukiedika, diambu adiodio, dituadisa beni luvasanu ayi vaba tombulu kudedikisa mawu.

“Bapostolo ayi Bakulutu Bakutakana va Kimueka” (Mavanga 15:6-12)

17. Banani baba mu dingumba dintuadisi ku Yelusalemi ayi kibila mbi bakulutu baba sadilanga na bapostolo?

17 Zingana 13:10 yintuba: ‘Nduenga yidi kuidi batu bantombanga malongi.’ Mu kutadila lutangu alolo, ‘bapostolo ayi bakulutu ba kimvuka bakutakana muingi kutadila matedi [kuzengusu nyitu yi kibakala].’ (Mav 15:6) “Bapostolo ayi bakulutu bakutakana” muingi kubaka makani matedi kimvuka ki baklistu dedi bo zikhomba mu Dingumba Dintuadisi bamvangilanga bubu. Kibila mbi “bakulutu” baba sadilanga na bapostolo? Tebuka moyo ti bavonda mvuala Tiagu ayi mvuala Petelo wuba mu buloku mu mua thangu. bapostolo bankaka baviokila mvandi mu mambu amomo? Mu Kuzaba ti kuba babakala bankaka basolu ayi bakubama, mavana lufiatu ti kimvuka kinkuiza tatamana kuba ntuadisi.

18, 19. Mambu mbi mankinza Petelo katuba ayi mbi batu baba kuwa bayindula?

18 Luka wutatamana mu kutuba: ‘Bo baviokisa thangu yiwombo mu kufindasana ziphaka, Petelo wutelama ayi wutuba . . . : Zikhomba, benu luzebi buboti ti tona mu bilumbu bitheti, Nzambi wutsola va khat’inu muingi batu ba nza bayuwila mu munu’ami mambu matedi zitsangu zimona ayi bakikinina mu ziawu. Ayi Nzambi no zebi mintima mi batu, wumonisa ti bawu baba lunungu va mesu mandi, mu kuba vana phevi yinlongo, dedi bo befu mvitu tutambudila yawu. Ayi nandi kasa tula ko luvasanu mu befu ayi bawu, vayi wuvedisa mintima miawu mu kiminu.’ (Mav 15:7-9) Dedi bo bumonisina buku yimueka yinkinza, kikuma ki kingeleko basekula “kufindasana ziphaka” mu lutangu 7 kiunsundula “kutomba,” voti ‘kuvanga biuvu.’ Mawu mansundula ti zikhomba batuba mayindu mawu.

19 Mambu Petelo katuba, matebula monyo batu baba vana ti nandi wuba mu thangu batu batheti basa ba ko basi Yuda—dedi Koloneliu ayi dikanda diandi—basolu mu phevi yinlongo mu mvu 36 T.K. Mu kutadila mawu, boti Yave kasa suasisa ko basi Yuda ayi batu bakhambu ba basi Yuda, buna nani widi nsua muingi kuvanga mawu? Mvandi, kiminu mu Klistu, kiawu kimvedisanga mintima mi batu bankikininanga kubika ti kutumukina nsiku wu Mose.—Nga 2:16.

20. Kibila mbi batu baba tuadisa diyindu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala baba thotila Nzambi”?

20 Mu nzila diambu di Nzambi ayi phevi yinlongo, Petelo wutuba: ‘Buabu, kibila mbi benu muntombila kuthotila Nzambi, mu kutula va dinga (nkokoto) di minlandikini kivangu kio ni bakulu bitu, ni befu veka tukhambu nunga kunata? Vayi, tuidi kiminu ti befu ayi bawu, tuala bakila to phulusu mu kibila ki mamboti malutidi ma Mfumu Yesu.’ (Mav 15:10, 11) Batu baba tuadisanga mambu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala, “baba thota Nzambi,” voti ‘kuthota mvibudulu’andi,’ dedi bo buntubila tsekudulu yimueka. Bawu baba tomba muingi batu bakhambu ba basi Yuda balandakana nsiku wo baveka basa nunga ko kulandakana buboti, diawu baba singila muingi bafua. (Nga 3:10) Kubika kuandi kutuadisa mayindu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala, basi Yuda ti bayuwila Petelo, khanu bavutula matondo kuidi Nzambi mu kibila ki mamboti mandi kamonisa mu nzila Yesu.

21. Mambu mbi Polo ayi Balinabasi batuba mu lukutukunu beni?

21 Mambu Petelo katuba mavanga batu kuyindula, “kibila dingumba dioso bavuena sui.” Bosi, Balinabasi ayi Polo batubila “bidimbu biwombo ayi mangitukulu Nzambi kavanga mu nzil’awu, va khati batu ba nza.” (Mav 15:12) Bosi, bapostolo ayi bakulutu babaka bivisa mu kufiongunina ayi kubaka makani madi kithuadi na luzolo lu Nzambi mu matedi kuzengusu nyitu yi kibakala.

22-24. (a) Buidi Dingumba Dintuadisi bubu banlandikininanga kifuani ki dingumba dintuadisi di sekulu yitheti? (b) Buidi bakulutu ba kimvuka balenda monisina lukinzu mu mamoso mamvangamanga mu kimvuka?

22 Mvandi bubu, Dingumba Dintuadisi bankutakananga ayi bansadilanga Diambu di Nzambi muingi kusambila ayi kudinda phevi yinlongo. (Mink 119:105; Mat 7:7-11) Vayi, kadika mutu mu bawu wuntambulanga thuadusulu mu thangu yifuana, muingi kukubama mu mambu bankuiza tuba. (Zin 15:28) Mu zikhutukunu beni zikhomba aziozio bankolukanga mu lukinzu ayi bambikanga Kibibila muingi kiluta koluka.

23 Bakulutu ba kimvuka bafueti landakana ntungulu awowo. Enati, mu lukutukunu lu bakulutu ba kimvuka basa nunga ko kudedikisa mua mambu, bakulutu balenda sonikina dingumba di filiali voti nkengididi wu bimvuka. Dingumba di filiali mvandi kalenda sonikina Dingumba Dintuadisi boti kuba.

24 Bukiedika, Yave wunkizikanga baboso, mu kisalu bamvanganga mu kimvuka ayi bankunanga zikhadulu dedi kukikulula ayi mvibudulu. Dedi bo tuala muena mu kapu yinlanda, mu lusakumunu Yave katuvananga muidi mvandi ndembama yi kiedika, bidia bi kiphevi ayi kithuadi ki Baklistu.

a Tala quadro “Malongi ma Baklistu Baluvunu.”

b Luwawanu lu kuzengusu nyitu yi kibakala luba disuasana na luwawanu Yave kavanga na Abalahami, lo luidi nati bubu. Luwawanu beni lutona mu mvu 1943 A.T.K. bo Abalahami (voti Abalami) kasabuka muila wu Efalata mu nzila yi Kana. Nandi wuba 75 di mimvu mu thangu beni. Vayi luwawanu lu kuzengusu nyitu yi kibakala lutona mu mvu 1919 A.T.K., bo Abalahami kaba 99 di mimvu.— Nge 12:1-8; 17:1, 9-14; Nga 3:17.

c Titu, musi Ngeleko wuba wumueka mu baklistu ayi kuntuala wuyiza ba nkundi wulufiatu wu mvuala Polo ayi wuba mutu nandi kaba filanga. Ḿba mvandi wuba mu dingumba di zikhomba bafila. (Nga. 2:1; Tit. 1:4) Nandi wuba kifuani kimboti ki mutu wukhambu ba musi Yuda, wusolu mu phevi yinlongo.—Nga 2:3.

d Mona quadro “Malongi ma Zimbangi zi Yave mambasikilanga mu Kibibila.”

    Zibuku mu Ibinda (2008-2025)
    Basika
    Kota
    • Ibinda
    • Kufila
    • Phila Wuntombila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Zithuadusulu bu Kusadila
    • Nsiku wu no Wuvuidi
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Kota
    Kufila