KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Kibanga ki Nsungi
KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Ibinda
  • KIBIBILA
  • BILONGULU
  • ZIKHUTUKUNU
  • bt kap. 9 zitsyel. 69-86
  • “Nzambi kasi ko luvasanu”

Tsielu ayiyi yisi ko video ayoyo

Lemvuka, video ayiyi yisinkuiza sika ko kibila diambu dimbi dibe monika.

  • “Nzambi kasi ko luvasanu”
  • “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
  • Mua Mintu mi Malongi
  • Malongi Mankaka madi Nguizani
  • “Waba tatamananga kulomba kuidi Nzambi” (Mav. 10:1-8)
  • “Petelo wuba . . . divuda” (Mav. 10:9-23a)
  • Petelo “Wudinda Muingi Baba Botika” (Mav. 10:23b-48)
  • “Basa bue Kumfindisa ko Ziphaka ayi Bazitisa Nzambi” (Mav. 11:1-18)
  • “Nkangu Wunneni wu Batu Bayiza Kikinina mu Mfumu” (Mav. 11:19-26a)
  • “Babaka Makani ma Kufila Lusadusu” (Mav. 11:26b-30)
  • Kolineyi Wutambula Pheve Yinlongo
    Malongi Wulenda Longuka Matedi Kibibila
  • “Bafindasana Ziphaka ayi Bayambila”
    “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
  • Kindama Dedi Bukindimina Petelo
    Kibanga ki Nsungi Kinsamuna Kintinu Ki Yave (Dilongi)—2023
“Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
bt kap. 9 zitsyel. 69-86

KAPU 9

“Nzambi Kasi ko Luvasanu”

Kisalu ki kusamuna kitembakana nati kuidi batu bakhambu ba basi Yuda

Mabongulu mu Mavanga 10:1–11:30

1-3. Kimona meso mbi Petelo kamona, ayi kibila mbi tufueti visila tsundu yi kimona meso beni?

MU MVU 36 T.K. Kuaba teba beni muinya bo Petelo kaba sambila kuyilu kimbanga ki nzo yiba mu ndeku ḿbu ku divula di Jope. Vavioka mua mimvu tona kavitila ku nzo beni. Mawu mammonisa ti nandi kasa ba ko luvasanu. Kibila mutu vuidi nzo beni, baba kuntedilanga Simoni, waba vanganga bisalu bi minkanda mi bibulu, ayi kasi ko woso kuandi mutu musi Yuda kalenda vitila ku nzo yi mutu widi ntindu kisalu akiokio.a Vayi, Petelo wuba kuna muingi kulonguka dilongi dinkinza matedi kukhambu ku luvasanu lu Yave.

2 Petelo wumona kimona mesu bo kaba sambila. Mambu kamona, khanu mavanga noso kua musi Yuda kuba mu boma. Nandi wumona diyilu kuzibuka ayi wumona kiuma kiba buka dikendi dinneni voti (dilensola) muba bibulu bakandimina kudia mu nsiku wu Mose. Bosi, vayuwakana mbembu yinkamba: “Petelo, telema vonda ayi dia!”. Vayi Petelo wumvutudila: “Yidianga ko ni kiuma kimueka ki mvindu.” Ayi mbembu beni, yibue kunkamba mu khumbu yintatu: “Bika kutedila biuma Nzambi kadiodisa, biuma bi mvindu.” (Mav. 10:14-16) Kimona meso akiokio kivanga Petelo kuba divuda mu mua thangu.

3 Mbi binsundula kimona meso akiokio Petelo kamona? Nkinza beni kuzaba tsundu yi kimona meso beni, kibila kiawu ki tulonga diambu dimfunu matedi phila Yave kantadilanga batu. Mu kuba baklistu bakiedika, tulendi vana ko kimbangi kioso matedi Kintinu ki Nzambi, boti tuisi ko momawu mayindu Yave kadi matedi batu. Muingi tuvisa tsundu yi kimona meso Petelo kamona, tuemfiongunina mambu mamonika.

“Waba tatamananga kulomba kuidi Nzambi” (Mav. 10:1-8)

4, 5. Koloneliu wuba nani, ayi mbi bimonika bo kaba sambila?

4 Petelo kasa yindula ko ti ava kilumbu akiokio, ku Sezaleia divula diba ku Norte nduka 50 di zikilometro di kinanu, kuba dibakala dimueka baba tedilanga Koloneliu wumona mvandi kimona meso. Koloneliu wuba mfumu wu nkangu wu masodi ayi waba “kinzikanga Nzambi”.b Mvandi wuba mfumu wumboti wu dikanda, kibila waba “buongiminanga Nzambi va kimueka na dikanda diandi.” Koloneliu kasa ba ko musi Yuda. Vayi waba sadisanga basi Yuda baba viokilanga mu zitsatu. Dibakala adiodio di mamboti “diaba tatamananga kulomba kuidi Nzambi.”—Mav. 10:2.

5 Nduka kilokula 15 bo Koloneliu kaba sambila, nandi wumona mbasi yimueka mu kimona meso yinkamba: “Nzambi bekuwa minsambu miaku ayi betebukila moyo lusalusu wumvananga kuidi biphumbulu.” (Mav. 10:4) Mu kutumukina mambu mbasi kankamba, nandi wutuma bisadi biandi biodi muingi kuelanda mvuala Petelo. Kheti kasi ko muisi Yuda, Koloneliu wunkuiza baka luaku lu kutambula tsangu yi luvukusu.

6, 7. (a) Tubila kifuani kimmonisa ti Nzambi wuntambudilanga minsambu mi batu badi mintima mikubama, muingi kuzaba kiedika matedi nandi. (b) Mbi mawu ma tusadisa kuvisa?

6 Bukiedika ti bubu, Nzambi wunkuwanga minsambu mi batu badi mintima mikubama muingi kuzaba kiedika matedi nandi? Tala kifuani akiki: Nkietu wumueka wunkalanga ku Albânia wukikinina kutambula levista yi Kibanga ki Nsungi kiaba tubila matedi kukonzula bana.c Nandi wukamba kuidi mbangi yi Yave wukokuta muelu’andi: “Wunkuiza kikinina minu kukamba ti yifina lomba kuidi Nzambi muingi katsadisa kukonzula bana bama? Nandi be kufila! Mambu bekoluka mawu yifina tomba kukuwa!” Nkietu beni ayi bana bandi batona kulonguka Kibibila ayi buviokila thangu nnuni’andi mvandi wutona kulonguka.

7 Bukiedika ti yawu to khumbu mambu amomo mamonika? Ndamba! Mambu amomo mammonikanga mu nza yimvimba—ayi tulendi tuba ko ti mawu mammonikinanga mu khambu kibila. Mbi mawu mansundula? Ditheti, Yave wuntambudilanga minsambu mi batu badi mintima mikubama muingi kunzaba. (1 Minti. 8:41-43; Minku. 65:2) Dimmuadi, zimbasi bambanga yitu mu kisalu ki kusamuna.—Nzai. 14:6, 7.

“Petelo wuba . . . divuda” (Mav. 10:9-23a)

8, 9. Mbi phevi yinlongo yikamba Petelo ayi buidi nandi kabela?

8 Ku kibanga kaba, “Petelo wuba . . . divuda” mu matedi tsundu yi kimona meso bo kamona masodi ma Koloneliu kutuka ku nzo kaba. (Mav. 10:17) Bo kamanga khumbu zitatu kudia bidia bakandimina mu nsiku wu Mose, bukiedika ti Petelo wuba wukubama muingi kukuenda na babakala abobo ayi kukota ku nzo yi mutu wukhambu ba musi Yuda? Phevi yinlongo yizabikisa luzolo lu Nzambi mu mambu amomo, ayi bakamba Petelo: “Yuwa! Babakala batatu badi mu kutomba. Diawu telama kuluka ayi yenda yawu, bika kuba divuda kibila minu veka yibebafila.” (Mav. 10:19, 20) Kimona meso akiokio ki bibulu bi mvindu Petelo kamona, kinsadisa muingi katumukinanga zithuadusulu zi phevi yinlongo.

9 Bo kazaba ti Yave nandi wutuadisa Koloneliu muingi benlanda, Petelo wutumisa babakala beni bakhambu ba basi Yuda bakota, ayi “wuba vana vama bafueti lala.” (Mav. 10:23a) Mvuala awowo wumvuminanga Nzambi, wutona kubalula phil’andi yi kuvangila mambu mu kutadila phila buididi luzolo lu Nzambi.

10. Buidi Yave kantuadisilanga dikabu diandi ayi biuvu mbi tufueti kuyikuvusa?

10 Bubu mvandi Yave wuntatamananga kutuadisa dikabu diandi. (Zinga. 4:18) Mu nzila phevi’andi yinlongo nandi wuntuadisanga “kisadi kikuikama” (Mat. 24:45) Khumbu zinkaka, tulenda tambula thuadusulu yimona matedi Diambu di Nzambi, voti balenda balula mua zithuadusulu matedi kimvuka. Diawu tufueti kuyikuvusa: ‘Buidi yimbelanga bo yintambula zithuadusulu zimona? Yintumukinanga zithuadusulu zinkuizilanga mu nzila phevi yinlongo yi Nzambi matedi mambu amomo?’

Petelo “Wudinda Muingi Baba Botika” (Mav. 10:23b-48)

11, 12. Mbi Petelo kavanga bo katuka ku Sezaleia, ayi mbi kalonguka?

11 Mu kilumbu kilanda, Petelo waba kuenda ku Sezaleia na babakala batatu Koloneliu kafila ayi “zikhomba zisambanu” basi Yuda baba kalanga ku Jope. (Mav. 11:12) Bo kaba vingila Petelo, Koloneliu wukutikisa “dikanda diandi ayi bakundi bandi bafikama”—ḿba basa ba ko mu nkuna wu basi Yuda. (Mav. 10:24) Bo kavitila, Petelo wutuba diambu dio kaba yindulanga ti disa ba ko difuana. Nandi wukota ku nzo yi mutu wukhambu ba musi Yuda ayi wutuba: “Benu muzebi buboti ti musi Yuda kasi ko nsua wu kuba nkangulu voti kuba kikundi na mutu wu mvila wunkaka. Vayi Nzambi bembonisa ti yilendi tedila ko ni mutu, banga mutu wusumuka voti wumvindu.” (Mav. 10:28) Nati thangu ayoyo, Petelo wuvisa ti kimona meso beni kiabasa sundula ko to ntindu bidia mutu kafueti dia. Nandi kasa ba ko nsua wu ‘kutedila wunkaka mutu wusumuka [kheti no wukhambu ba musi Yuda].’

12 Dingumba dimueka di batu baba mintima mikubama baba vingila Petelo. Koloneliu wutuba: “Befu boso tuidi va ntuala Nzambi muingi kukuwa mambu moso Yave kabe kutuma muingi ku tukamba.” (Mav. 10:33) Buidi wunkuiza bela, boti vadi mutu wuntomba kuzaba kiedika matedi Yave be kukamba mambu amomo? Petelo wutona kukoluka mu kutuba: “Buabu yima visa buboti ti, Nzambi kasi ko luvasanu, vayi mu zitsi zioso, nandi wunkikininanga woso mutu wu kuntumukinanga ayi wumvanganga mambu masulama.” (Mav. 10:34, 35) Petelo wulonguka ti Nzambi kafundisanga ko batu mu kutadila nkanda nyitu, tsi kabutukila voti mambu kazebi kuvanga. Petelo wuvana kimbangi matedi kisalu ki kusamuna, lufua ayi luvulubukusu lu Yesu.

13, 14. (a) Bo Koloneliu ayi batu bankaka bakhambu ba basi Yuda batambula phevi yinlongo mu mvu 36 T.K., mbi mawu mammonisa? (b) Kibila mbi tulendi fundisila ko batu mu kutadila kizizi voti nkanda nyitu?

13 Mu kinzimbukila, va monika diambu dimueka di kukuitukila. ‘Bo Petelo kaba tuba,’ phevi yinlongo yikulumuka “kuidi batu beni.” (Mav. 10:44, 45) Ayoyo yawu to khumbu bantubila mu Kibibila ti phevi yinlongo yikulumuka kuidi batu ava kubotama. Mu kuzaba ti yawu yiba mbonosono ti babaka lunungu va mesu ma Nzambi, Petelo “wudinda muingi babotika [batu beni bakhambu ba basi Yuda].” (Mav. 10:48) Bo batu abobo bakhambu ba basi Yuda batambula phevi yinlongo mu mvu 36 T.K., mammonisa ti tona mu thangu ayoyo, bakana ko to dikabu di basi Yuda vayi makabu moso badi lunungu va mesu ma Nzambi. (Dani. 9:24-27) Mu kuba Petelo waba tuadisa mu thangu ayoyo, nandi wusadila ‘tsabi yi Kintinu’ mu khumbu yintatu ayi yitsuka. (Mat. 16:19) Tsabi ayoyo yisadisa babakala bakhambu ba basi Yuda muingi baba baklistu basolu mu phevi yinlongo.

14 Mu kuba minsamuni mi zitsangu zi Kintinu, befu tuzebi ti “Nzambi kasi ko luvasanu.” (Lom. 2:11) Nandi wuntomba muingi “batu boso bavuka.” (1 Tim. 2:4) Diawu, tulendi fundisa ko batu mu kutadila kizizi voti nkanda nyitu. Kiyeku kitu kidi ki kuvana kimbangi kioso matedi Kintinu ki Nzambi ayi mawu mansudula kukoluka na mintindu mioso mi batu, kubika tadila mimvila, tsi, kizizi voti kinganga.

“Basa bue Kumfindisa ko Ziphaka ayi Bazitisa Nzambi” (Mav. 11:1-18)

15, 16. Kibila mbi baklistu bankaka baba basi Yuda batonina kutubila bubi Petelo, ayi buidi nandi ka kikakidila?

15 Petelo wuvutuka ku Yelusalemi ayi ḿba wuba mu phuila yi kuzabikisa mambu mamonika. Vayi tsangu ti, basi nza “mvawu bakikinina diambu di Nzambi,” ḿba yitembakana ku Yelusalemi ava nandi kutuka kuna. Bo vavioka mua thangu bo Petelo katuka, “zikhomba baba buelanga mioko diyindu di kuzengisa nyitu yi kibakala, batona kuntubila bubi.” Bawu baba tuba ti Petelo wukota ku “nzo yi batu bakhambu zengusu nyitu yi kibakala ayi kudia yawu va kimueka.” (Mav. 11:1-3) Bawu basa fuema ko, kibila batu ba nza bakituka minlandikina mi Yesu. Vayi baklistu abobo baba basi Yuda, baba tomba muingi minlandikini mimona kutumukina Nsiku wu Mose—kubunda mvandi kuzengusu nyitu yi kibakala—muingi Yave kavitika mbuongimini’awu. Tulenda tuba mu bukiedika ti baklistu abobo, baba mona phasi kukikinina ti basiedi ko mu lukuiku lu kutumukina Nsiku wu Mose.

16 Buidi Petelo ka kikakidila? Dedi bummonisina Mavanga 11:4-16, nandi wutubila bibila binna binnata kuvanga mawu: (1) kimona meso kamona (Lutangu 4-10); (2) lutumu katambula mu nzila phevi yinlongo (Lutangu 11, 12); (3) mbasi yimonikina Koloneliu (Lutangu 13, 14); ayi (4) phevi yinlongo yikulumuka kuidi bapakanu. (Lutangu 15, 16) Petelo wumanisina mu kuvana kiuvu kimanisa ziphaka: “Buabu, boti Nzambi wuba veni wowawu nkhailu kavana kuidi befu, tunkikininanga mu Mfumu Yesu Klistu, buna minu yidi nani muingi kutula nkaku luzolo lu Nzambi?”—Mav. 11:17.

17, 18. (a) Buidi kimbangi Petelo kavana kibaludila mayindu ma baklistu baba basi Yuda? (b) Kibila mbi dilenda bela diambu diphasi kuba kithuadi mu kimvuka ayi mbi tulenda kuyikuvusa?

17 Kimbangi Petelo kavana kuidi baklistu baba basi Yuda, kiba thota. Bukiedika ti bawu bankuiza kikinina baklistu abobo bakhambu ba basi Yuda babotama buka zikhomba ziawu? Kibibila kintuba: “Bo bayuwa mambu amomo, basa bue kumfindisa ko ziphaka ayi bazitisa Nzambi mu kutuba: ‘Bukiedika, Nzambi wuveni mvandi bapakanu luaku lu kunyongina masumu muingi babaka luzingu.’ ” (Mav. 11:18) Mayindu amomo masadisa kimvuka muingi kiba kithuadi.

18 Dilenda ba diambu diphasi bubu kuba kithuadi, kibila baklistu bakiedika badi batu ba “makanda moso, mimvila mioso, makabu moso ayi zimbembu zioso.” (Nzai. 7:9) Diawu, mu bimvuka biwombo tummonanga batu ba mimvila mioso, ndionzukulu ayi bikhulu biviakana. Tulenda kuyikuvusa: ‘Bukiedika ti yisi ko luvasanu mu batu? Bukiedika ti minu yidi wukubama muingi yibika vukumuka mu mambu ma nza ayiyi mantuadisanga luvasanu mu batu,—dedi matedi tsi voti mvila mutu kabutukila, kunangika kikhulu kiama ayi kithatu—bintuadisa phila yintadilanga zikhomba ziama zi kiphevi?’ Tebukila moyo mambu mamonikina Petelo voti (Sefa) mua mimvu kuntuala bo bawombo bakhambu ba basi Yuda bayiza zaba kiedika. Va thonono Petelo kasa batadila ko mu phila yimboti. Nandi wutona ku batatuka ayi kutula luvasanu” na zikhomba aziozio bakhambu ba basi Yuda, diawu Polo kansembila. (Ngal. 2:11-14) Tufueti tatamana kuvanga mangolo muingi kununga kifu akiokio ki kuba kithatu.

“Nkangu Wunneni wu Batu Bayiza Kikinina mu Mfumu” (Mav. 11:19-26a)

19. Kuidi banani mvandi baklistu baba basi Yuda batona kusamuna, ayi mambu mbi mayiza monika?

19 Bukiedika ti minlandikini mi Yesu batona kusamuna kuidi batu bakhambu ba basi Yuda? Tala mambu mamonika buviokila thangu ku Antiokia yi Silia.d Divula adiodio, diba batu bawombo baba basi Yuda ayi bakhambu ba basi Yuda, ayi bawu basa ba ko kithatu. Diawu divula beni dibela dimboti muingi kusamuna kuidi batu bakhambu ba basi Yuda. Kuawu mua dingumba di minlandikini mi basi Yuda batonina kusamuna zitsangu zimboti kuidi bo “baba kolukanga Kingeleku.” (Mav. 11:20) Zitsangu aziozio zisa samunu ko to kuidi basi Yuda baba kolukanga Kingeleku vayi mvandi kuidi batu bakhambu ba basi Yuda. Yave wusakumuna kisalu akiokio ayi nkangu wunneni wu batu bayiza kikinina mu mfumu.”—Mav. 11:21.

ANTIOKIA YI SILIA

Divula di Antiokia diba va khonzu yi muila wu Orontes, nduka 18 di zikilometro nati ku dilondo di Seleusi, ayi nduka 350 di zikilometro ku khonzu norte yi Yelusalemi. (Mav. 13:4) Seleuko I Nicátor ayi Nicator I nyadi wutheti wu kimfumu ki basi Seleusi, nandi wufonda Antiokia mu mvu 300 A.T.K. Mu kuba Capital yi luyalu alolo, Antiokia diyiza ba divula dizabakana beni. Mu mvu 64 A.T.K., Mfumu wu Loma baba tedilanga Pompeu wuvanga muingi Silia diba divula ayi Antiokia diyiza ba Capital. Mu sekulu yitheti T.K., diba divula dintatu dilutidi kutola mu kimfumu ki Loma, kuluta ba mvandi kimvuama, kubotula kuandi to Loma ayi Alexandria.

Ku divula di Antiokia babe vanganga beni lungosu ayi pulitika. Biuma bioso biaba fuminanga ku Silia biaba viokilanga theti ku Antiokia ava bivitila ku bibuangu binkaka. “Kuzaba ti divula beni diba va ndeku dilondo diabe kalanga basi ngeleku ayi basi Loma dedi butubila nsoniki wumueka, Diluta ba dilulama kena mavula moso ma kikhulu ki basi ngeleku.” Ku Antiokia kuba basi Yuda bawombo, ayi dedi bo nta kinongo musi Yuda bantedilanga Flávio Josefo katubila, basi Yuda abobo “banata basi ngeleku bawombo bo baba kalanga kuawu. Bo bakikinina kuzingila dedi basi Yuda”.

20, 21. Buidi Balinabasi kakikuludila, ayi buidi tulenda landikinina kifuani kiandi?

20 Muingi kukieba zitsatu aziozio zi kiphevi, kimvuka ku Yelusalemi bafila Balinabasi ku Antiokia. Tulenda tuba ti tsatu ku kibuangu akiokio yiba yiwombo, diawu vaba luta tombulu bisadi binkaka muingi kusamunina ku kibuangu akiokio. Muingi kubuela mioko mu kisalu beni, Saulu wuyiza ba wumueka mu bawu kibila kiyeku kiandi kiba ki kuba mvuala kuidi baphakanu (Mav. 9:15; Lom. 1:5) Bukiedika ti Balinabasi wuyiza tadila Saulu banga mbeni? Ndamba. Balinabasi wukikulula mu kutuama ntuala mu kukuenda ku Tarsu kuba Saulu ayi kunnata ku Antiokia. Baba buadi baviokisa mvu mueka muingi kukindisa minlandikini miba ku divula beni—Mav. 11:22-26a.

21 Buidi tulenda kukikulula bo tumvanga kisalu ki kusamuna? Kukikulula kunsundula kuzaba ndilu’itu. Befu boso tuzebi kuvanga dioso diambu ayi tuidi disuasana mu phila yi kuvangila mambu. Dedi, bankaka balenda mona buka ti didi diambu diluelu kukaba bilongulu, vayi dilenda ba diambu diphasi kuvutukila mutu voti kutona ndongukulu yi Kibibila. Boti wuntomba kubuela pisuka mu kisalu ki kusamuna, kibila mbi wukhambu dindila lusalusu? Kuvanga mawu, mankuiza kusadisa kuluta kukivana ayi kubaka mayangi mu kisalu ki kusamuna.—1 Ko. 9:26.

“Babaka Makani ma Kufila Lusadusu” (Mav. 11:26b-30)

22, 23. Buidi zikhomba ku Antiokia bamonisina luzolo kuidi zikhomba, ayi buidi dikabu di Nzambi bubu mvawu bamvangilanga mawu?

22 Ku Antiokia, kuawu “minlandikini mi Yesu mu thuadusulu yi Nzambi, batedulu mu khumbu yitheti baklistu” (Mav. 11:26b) Dizina adiodio batambula kuidi Nzambi dimmonisa ti banlandakananga nzingulu yi Klistu. Bo batu bakhambu ba basi Yuda bayiza ba baklistu, bukiedika ti bawu bayiza ba kithuadi na basi Yuda baba baklistu? Mona mambu mamonika bo nzala yiwombo yiyiza mu mvu 46 T.K.e Mu thangu yikhulu nzala yaba luta tuadisanga beni ziphasi kuidi biphumbulu bakhambu ba zimbongo ayi bidia bilundu. Ḿba baklistu bawombo baba kalanga ku Yuda baba biphumbulu. Diawu bo nzala yitona, baba tomba beni lusalusu. Zikhomba ku Antiokia mu kuzaba mambu mabe monika, —kubunda zikhomba bakhambu ba basi Yuda babaka makani ma—kufila lusalusu kuidi zikhomba ku Yuda. (Mav. 11:29) Alolo luba luzolo lukiedika zikhomba bamonisa!

23 Vasi ko disuasana na dikabu di Yave bubu. Bo tunzabanga ti zikhomba zitu—badi kutsi yinkaka voti ku kibuangu tuidi—bantomba lusalusu, tuntombanga ziphila muingi kuba sadisa mu ntima woso. Ayi dingumba di Filiali bankubikanga mangumba mankaka bantadilanga matedi lusalusu muingi kusadisa zikhomba bamviokila mu mambu maphasi dedi bivuka, ndikununu yi ntoto ayi mambu mankaka maphasi. Mangolo moso amomo tumvanganga muingi kusadisa zikhomba zitu, mammonisa ti tuidi vakhati dikanda di kiphevi.—Yoa. 13:34, 35; 1 Yoa. 3:17.

24. Buidi tulenda monisina ti tumvuanga nkinza tsundu yi kimona mesu Petelo kamona?

24 Banga baklistu bakiedika, tumvuanga nkinza tsundu yi kimona meso Petelo kamona bo kaba ku kibanga ki nzo yimueka ku Jope kuvioka 1.900 di mimvu. Befu tumbuongiminanga Nzambi yikhambu luvasanu. Ayi nandi wuntomba muingi tuvana kimbangi kioso matedi Kintinu ki Nzambi, mawu mansundula ti tufueti samuna zitsangu zi Kintinu kuidi mintindu mioso mi batu. Diawu, tufueti ba bakubama muingi kuvana luaku kuidi batu badi mintima mikubama muingi kukuwa ayi kuvitika zitsangu zimboti.—Lom. 10:11-13.

KOLONELIU AYI MASODI MA BASI LOMA

Kibuangu kiaba luta kalanga masodi ma basi Loma ku divula di Yuda, ku Sezaleia. Ku kibuangu kiba nyadi, kuba 500 ove 1.000 di batu bantuadisanga mimvalu. Nandi mvandi waba tuadisanga mangumba matanu maba 500 ove 1.000 di masodi mu kadika dingumba. Masodi amomo basa bako basi Loma, vayi baba kueba landanga mu mavula ma basi Loma. Bawombo mu bawu baba sadilanga ku Sezaleia vayi mu bibuangu bioso muba masodi. Kuba dingumba dimueka ku kibanga ki Antônia ku Yelusalemi muingi kukengidila Tempelu ayi divula dioso. Baba luta buelanga masodi ku Yelusalemi, bulutidi mu thangu yi minkungi mi basi Yuda muingi kuyitukisa batu.

Dingumba dimueka diaba kabuluanga mu mua mangumba masambunu. Mu kadika dingumba muba nduka 100 di masodi ayi diaba tuadusuluanga kuidi mfumu mueka wu masodi. Lutangu lu Kingeleku lu Mavanga 10:1 luntuba ti ku Sezaleia kuba dibakala dimueka baba tedilanga Koloneliu mfumu wu nkangu wu masodi ku Italia. Kibuangu akiokio, kiawu kiba kimmuadi ku Italia ki masodi ma basi Loma baba kukivananga.f Zimfumu zi masodi baba beni busina ayi luzingu lumboti. Ayi ḿba thalu yi zimbongo baba tambulanga yaba viokanga 16 di zikhumbu kena disodi dikhambu kimfumu.

f Mu mbembo yi Latin, Cohors II Italica voluntariorum civium Romanorum. Vadi bivisa bimmonisa mawu ku Silia mu mvu 69 T.K.

a Basi Yuda bankaka baba lenzanga batu baba vanganga kisalu akiokio, kibila bawu baba vondanga bibulu muingi kubotula nkand’awu ayi kusadila biuma binkaka biba khenyi muingi kuvangila kisalu beni. Bawu basa ba ko nsua wu kukota ku tempelu ayi kibuangu baba vangilanga kisalu akiokio kiba kitatuka kuvioka 22 di zimetro di kinanu na divula. Mawu ma tusadisa kuvisa kibila mbi nzo yi Simoni yibela va “ndeku ḿbu.”—Mav. 10:6

b Mona quadro va tsielu 78 yintuba, “Koloneliu ayi Nkangu wu Masodi ma Loma.”

c Nkietu awowo wuzola beni dilongi diaba tubila “Conselhos confiáveis para criar filhos,” didi mu Kibanga ki Nsungi ki kilumbu 1 ngonda Kumi Yimueka, mvu 2006, tsielo 4 nati 7.

d Tala quadro yintuba “Antiokia yi Silia.”

e Nta kinongo Yozefi musi Yuda “wutubila matedi nzala beni” yimonika mu thangu nyadi Klaudio kaba yala mu mvu (41-54 T.K.).

    Zibuku mu Ibinda (2008-2025)
    Basika
    Kota
    • Ibinda
    • Kufila
    • Phila Wuntombila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Zithuadusulu bu Kusadila
    • Nsiku wu no Wuvuidi
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Kota
    Kufila