Referencia para Ni chigaca lu reunión Xhiiñaʼ Dios ne modo nabáninu
6-12 DE MAYO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 36, 37
«Cadi guidxiichiluʼ pur ni runi ca binni malu»
¿Xi guiráʼ zaree ora maʼ gueeda Reinu stiʼ Dios?
4 ¿Ximodo runinácabe laanu? Apóstol Pablo guníʼ «jma nagana zaca ni» lu ca últimu dxi. Ne bizeetebe jma malu zaca binni cada dxi tiidiʼ (2 Timoteo 3:1-5, 13). ¿Cadi dxandíʼ maʼ cadúʼyanu modo cayaca cumplir profecía riʼ la? Stale de laanu huadídinu yuubaʼ pur ca binni nabé malu ni nuu o pur ca binni ni runiná stobi o cani riziñe binni dede cueecaʼ gana laacabe, o cani nanalaʼdxiʼ binni de sti raza. Nuu de ca binni riʼ maʼ qué lica rucaachicaʼ ca cosa malu ni rúnicaʼ. Nuu xcaadxi ruluíʼ dxandíʼ racaláʼdxicaʼ gacanecaʼ binni, peru gadxé ni nuu ndaaniʼ ladxidoʼcaʼ. Ne neca cadi laapenu nga huazaacanu xiixa cosa malu, peru ni runi ca binni malu ca laaca runiná cani laanu. ¿Cadi dxandíʼ nabé feu runi sentirnu ora guidúʼyanu pabiáʼ naná modo runi tratárcabe caadxi baʼduhuiiniʼ, binnigola ne binni ni qué zanda gucaalú laacabe la? Nuu binni malu ni naca xpiaʼ casi maniʼ duxhuʼ o casi ca demonio (Santiago 3:15). Peru Biblia rudii laanu esperanza.
Ca binni ni nanna guni perdonar riguu Jehová ndaayaʼ laacaʼ
10 Pa guidaʼnu xiana zuniná ni laanu. Zeeda gaca xiana ca casi ti cosa ni nanaa ni nuanu, nga runi racalaʼdxiʼ Jehová cadi guidaʼnu xiana (biindaʼ Efesios 4:31, 32). Cudii Jehová conseju riʼ: «Bisaana de guidxiichiluʼ ne bisaana de guidaaluʼ xiana» (Sal. 37:8). Pa chinándanu conseju riʼ zacaneni laanu, purtiʼ ora ridaa binni xiana zanda guni huará ni cuerpu stiʼ ne xquendabiaaniʼ (Prov. 14:30). Guidaa binni xiana zeeda gácani casi ora ñeʼ venenu purtiʼ runiná laca laa. Nga runi ora guni perdonarnu xcaadxi riuʼnu nayecheʼ (Prov. 11:17). Zápanu guendariuudxi ne gastiʼ qué zucueeza laanu para gúninu ni ná Jehová.
w03-S 1/12 yaza 13 párr. 20
‘Deleitémonos en Jehováʼ
20 En aquel tiempo, “los mansos mismos poseerán la tierra” (Salmo 37:11a). ¿Quiénes son estos “mansos”? El término que se traduce “manso” viene de una raíz que significa “afligir, humillar”. Así es, “los mansos” son aquellos que esperan en Jehová para que se corrijan todas las injusticias que se les han infligido. “Verdaderamente hallarán su deleite exquisito en la abundancia de paz.” (Salmo 37:11b.) Incluso ahora hay abundancia de paz en el paraíso espiritual de la congregación cristiana verdadera.
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
it-2-S yaza 424
Monte, montaña
Estabilidad, permanencia o encumbramiento. Se atribuye a las montañas las cualidades de estabilidad y permanencia. (Isa 54:10; Hab 3:6; compárese con Sl 46:2.) Por lo tanto, cuando el salmista escribió que la justicia de Jehová era como “montañas de Dios” (Sl 36:6), pudo querer decir que la justicia de Jehová es inmutable; o, en vista del encumbramiento de las montañas, quizás se refirió a que la justicia de Dios está muy por encima de la del hombre. (Compárese con Isa 55:8, 9.) En conexión con el derramamiento del séptimo tazón de la ira de Dios, Revelación 16:20 dice: “No se hallaron las montañas”. Estas palabras dan a entender que ni siquiera cosas tan encumbradas como las montañas escaparían del derramamiento de la cólera de Dios. (Compárese con Jer 4:23-26.)
13-19 DE MAYO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 38, 39
Cadi guiníʼ íqueluʼ náparouʼ donda
«Cadi gusaana de guyadxiluʼ ni nuu delante de lii»
12 (Biindaʼ 1 Juan 3:19, 20). Zándaca nuu biaje guni sentirnu náparunu donda pur ca cosa ni bíninu ante gunibiaʼnu ni dxandíʼ o pur ca cosa ni cadi jneza bíninu despué de maʼ guyuunísanu. Ne cadi malu guni sentir tuuxa zacá (Rom. 3:23). Peru cadi guiaandaʼ laanu, neca gúninu stipa gúninu ni jneza «guiranu rucheʼnu stale biaje» (Sant. 3:2; Rom. 7:21-23). Cadi galán nga ora guni sentir tuuxa náparuʼ donda, peru zanda gacaneni laa. ¿Xiñee yaʼ? Purtiʼ zanda gacaneni laanu guchaʼnu modo laanu ne quixhe íquenu cadi guiábanu luni sti biaje (Heb. 12:12, 13).
13 Zándaca guni sentirnu náparunu donda neca maʼ guca arrepentirnu ne maʼ bisihuinni Jehová maʼ biʼniʼ perdonar laanu. Pa guiníʼ ique xhaatanu náparunu donda, zanda guninani laanu (Sal. 31:10; 38:3, 4). ¿Xiñee yaʼ? Guidúʼyanu ni bizaaca ti hermana. Guníʼ íquebe náparube donda pur ca cosa ni cadi jneza bíʼnibe dxiqué. Sicaríʼ guniʼbe: «Guníʼ iqueʼ maʼ xi para guneʼ jma lu xhiiñaʼ Jehová purtiʼ zándaca maʼ qué gapaʼ nin ti esperanza». Zándaca nuu tu laa zacá runi sentir, peru nabé risaca cadi guiníʼ ique xhaatanu náparunu donda. Riuulaʼdxiʼ Binidxabaʼ guiníʼ ique binni zacá neca cadi zacá ruuyaʼ Jehová laanu (bichaaga ni né 2 Corintios 2:5-7, 11).
w02-S 15/11 yaza 20 párr. 1, 2
Cómo hacer que nuestros días cuenten para Jehová
LOS días de nuestra vida parecen pocos y fugaces. Al meditar sobre la brevedad de la vida, el salmista David se sintió impulsado a pedir en oración: “Hazme conocer, oh Jehová, mi fin, y la medida de mis días... lo que es, para que yo sepa cuán transitorio soy. ¡Mira! Has hecho que mis días sean solo unos cuantos; y la duración de mi vida es como nada enfrente de ti”. David deseaba que su forma de vivir, reflejada en su habla y acciones, agradase a Dios. Reconoció su dependencia de Dios cuando dijo: “Mi expectación está vuelta hacia ti” (Salmo 39:4, 5, 7). Jehová escuchó a David: midió sus actos y lo recompensó como merecía.
Fácilmente podemos enredarnos en una vida acelerada y llena de actividades, queriendo aprovechar hasta el último minuto del día. Ese ritmo de vida pudiera causarnos ansiedad, sobre todo al percibir lo mucho que hay que hacer y experimentar, y el poco tiempo del que disponemos. ¿Queremos, igual que David, vivir de forma que obtengamos la aprobación de Jehová? No hay duda de que Él nos observa y examina cuidadosamente a cada uno de nosotros. Job, hombre temeroso de Dios, reconoció hace unos tres mil seiscientos años que Jehová veía sus caminos y contaba todos sus pasos. Por ello, formuló la siguiente pregunta retórica: “Cuando [él] pida cuentas, ¿qué podré responderle?” (Job 31:4-6, 14). Nosotros podemos hacer que nuestros días cuenten para Jehová si fijamos nuestras prioridades espirituales, obedecemos sus mandamientos y empleamos sabiamente nuestro tiempo. Analicemos con más detalle cómo lograr estos objetivos.
Xi zanda gúniluʼ para gaca xhamíguluʼ Jehová sti biaje
Gatigá guniʼné Jehová. Nanna Jehová zándaca gaca nagana para lii guni orarluʼ laa purtiʼ cayuni sentirouʼ cadi jneza ngue ni bíʼniluʼ (Rom. 8:26). Neca zacá, cadi gusaana de guni orarluʼ ne gudxi Jehová guizáʼ racaláʼdxiluʼ gaca xhamíguluʼ laa (Rom. 12:12). Andrej guníʼ: «Bineʼ sentir napaʼ donda ne bituí luaʼ. Peru despué de guneʼ orar ratadxí ladxiduáʼ ne runeʼ sentir galán». Pa qué guidxélaluʼ xi guiniʼluʼ lu oración stiluʼ, guníʼ ique lu ca oración ni biʼniʼ rey David dxi nuu arrepentidu ni zeeda lu Salmo 51 ne 65.
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
Gusihuínninu zanda gapa xcaadxi confianza laanu
16 Nabé risaca gucueezanu laca laanu pa racaláʼdxinu gapa xcaadxi confianza laanu. Racané cualidad riʼ laanu para gucueezanu ruaanu ti cadi guininu xiixa asuntu confidencial (biindaʼ Proverbios 10:19). Ca red social ca zanda gucaa ca ni laanu gusihuínninu pa rucueezanu laca laanu. Purtiʼ pa qué gápanu cuidadu la? zanda gudxíʼbanu xiixa información confidencial ne stale binni zuuyaʼ ni. Ne ora maʼ bidxíʼbanu xiixa maʼ qué zanda gúninu gastiʼ para gucueezanu xiixa guendanagana ni zándaca guedané ni. Ora rucueezanu laanu laaca racaneni laanu cadi guininu ora gusiguii ca enemigu stinu laanu para gábinu laacaʼ cosa ni zándaca cuʼ ca hermanu stinu lu peligru. Zanda guizaaca ndiʼ pa gucueeza policía laanu ne nuunu ndaaniʼ ti guidxi ra rucueeza gobiernu dxiiñaʼ stinu. Pa guizaaca ndiʼ galán chinándanu principiu riʼ: «Zaguaaʼ ti bozal ruaaʼ para gucueeza ni ruaaʼ» (Sal. 39:1). Familia stinu, ca xhamígunu, ca hermanu stinu ne tutiica si binni naquiiñeʼ gúʼyacabe laanu casi ti binni de confianza. Ne para guizaaca nga la? naquiiñeʼ gucueezanu laca laanu.
20-26 DE MAYO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 40, 41
¿Xiñee naquiiñeʼ gacanenu xcaadxi?
Pa gudiʼnu de ni nápanu ziuʼnu nayecheʼ
16 Ti binni rudii de guidubi ladxidóʼ la? Qué ribeza gudiicabe laa xiixa. Nga runi Jesús guníʼ: «Ora guʼnu endaró la? guridxi cani qué gapa gastiʼ, cani nachangu náʼ, cani nachangu ñee, cani nacheepa lú. Ne nabé zieche luʼ, ti laacabe qué gapa cabe ni quixe cabe lii» (Luc. 14:13, 14). Biblia ná ti binni rudii de ni napa zaguu Dios ndaayaʼ laa ne «tutiica binni ni gusihuinni riene ca pobre» la? zabani nayecheʼ (Prov. 22:9; Sal. 41:1). Rudiʼnu de ni nápanu purtiʼ ora racanenu xcaadxi binni runi sentirnu jma galán.
17 Ora bizeeteʼ apóstol Pablo ca diidxaʼ ni guníʼ Jesús ra ná «jma nayeche ni rudii que ni ricaa» la? Cadi caníʼsibe gudiʼnu cosa material, sínuque laaca caniʼbe cuʼnu gana ne gacanenu cani caquiiñeʼ gacanécabe laacaʼ (Hech. 20:31-35). Pur ni biʼniʼ ne guníʼ apóstol Pablo bisiidibe laanu nabé risaca nga gudiʼnu de stipa stinu, tiempu stinu, gacanenu ne gannaxhiinu xcaadxi.
18 Huayuuyaʼ ca sociólogo ca ora rudii tuuxa de ni napa la? racané ni laa guni sentir nayecheʼ. Lu ti información ná, stale binni riníʼ runi sentir nayecheʼ despué de gacané o guni xiixa pur xcaadxi. Ca investigador ca nacaʼ ora racanenu sti binni racané ni laanu guni sentirnu napa xquendanabáninu sentidu. Ne ca especialista ni nanna de tema riʼ rábicaʼ binni chigacanecaʼ xcaadxi purtiʼ zacané ni laacaʼ chuʼcaʼ nazaaca ne chuʼcaʼ nayecheʼ. Qué ridxagayaanu ni, purtiʼ nánnanu Biblia ca zeeda ni de Jiobá, Dios ni bizáʼ laanu ne ni nadxii laanu (2 Tim. 3:16, 17).
Zapa Jiobá lii
7 Peru, pa nápanu ti guendahuará ni nabé cayuniná laanu la? zanda quixhedxí Jiobá ladxidoʼno ne gacané laanu. Ngapeʼ nga ni bíʼnibe né ca xpínnibe ni bibani dxiqué. Rey David bicaa: «Nayecheʼ riuu tutiica binni ni gusihuinni riene ca pobre; dxi tiidibe lu guendanagana zulá Jiobá laabe. Zapa Jiobá laabe ne qué zudii lugar gátibe» (Salmo 41:1, 2). Ñee caníʼ David qué zati tuuxa binni ni gacané ti binni pobre ca dxi que la? Coʼ. Ni nabe nga zapa Dios binni ca ne zacané laabe ora gaca huarabe (Salmo 41:3). Ratadxí ladxidoʼno gánnanu nanna Jiobá xi yuubaʼ cadídinu ne qué rusiaandaʼ laanu. Rúnibe laanu nadxibalú ne rudiibe laanu guendabiaaniʼ para gudxíʼlunu guendahuará stinu. Ne pur modo bizaʼbe laanu, randa rusianda cuerpu stinu laca laa de caadxi guendahuará.
Guianu binni cásica riaʼ Jiobá
17 Peru cadi purtiʼ si ribeendunu ni galán nga rianu binni. Rúninu ni para chinándanu ejemplu stiʼ Jiobá ne para gusisácanu laa, purtiʼ ra nuube nga cadá guendarannaxhii ne guendariaʼ (Prov. 14:31). Nga runi gúninu biaʼ gándatiʼ pur chinándanu ejemplu perfectu stibe. Zacá ziuʼnu jma gaxha de ca hermanu stinu ne ziuʼnu jma galán né ca binni nuu gaxha de laanu (Gál. 6:10; 1 Juan 4:16).
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
it-2-S yaza 46
Jehová
Todo el relato bíblico gira en torno a la vindicación de la soberanía de Jehová, que manifiesta el propósito principal de Jehová Dios: la santificación de su nombre. Esta santificación hace necesario limpiar el nombre de Dios de todo oprobio. Pero requiere mucho más que eso: requiere que todas las criaturas inteligentes de los cielos y de la Tierra honren ese nombre como sagrado, lo que, a su vez, significa que reconocen y respetan voluntariamente la soberanía de Jehová y que están deseosos de servirle, deleitándose en hacer su divina voluntad por el amor que le profesan. La oración de David a Jehová registrada en el Salmo 40:5-10 expresa bien esta actitud y verdadera santificación del nombre de Jehová. (Obsérvese la aplicación que hace el apóstol de partes de este salmo a Cristo Jesús en Heb 10:5-10.)
27 DE MAYO HASTA 2 DE JUNIO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 42-44
Iquíʼñenu guiráʼ ni rudii Jehová laanu para gusiidiʼ laanu
w06-S 1/6 yaza 9 párr. 4
Puntos sobresalientes del libro segundo de los Salmos
42:4, 5, 11; 43:3-5. Si por alguna razón más allá de nuestro control se nos separa temporalmente de la congregación cristiana, nos sostendrá recordar los momentos felices pasados con nuestros hermanos. Aunque tales recuerdos quizá aumenten nuestra soledad al principio, también nos ayudarán a tener presente que Dios es nuestro refugio y que necesitamos esperar en él para recibir alivio.
Guiéchenu ora guidúʼndanu Stiidxaʼ Dios ne cueendunu ni galán
1 BIʼNIʼ ORAR. Primé ni naquiiñeʼ gúniluʼ nga guinábaluʼ Dios gacané lii (Sal. 42:8). Laaca cayuni adorarnu Jiobá nga ora ridúʼndanu Stiidxabe. Nga runi, naquiiñeʼ guinábanu laabe gudiibe laanu espíritu stibe ne uguʼnu ladxidoʼno ne xquendabiaaninu listu para guizíʼdinu de laabe (Luc. 11:13). Barbara, ti xpinni Cristu ni maʼ ziné stale iza de misionera guníʼ: «Runeʼ orar Jiobá ante guundaʼ Biblia. Óraca runeʼ sentir racané Jiobá naa ne riuulaʼdxiʼ ni cayuneʼ». Ora runi orarnu Dios racané ni laanu para uguʼnu xquendabiaaninu ne ladxidoʼno listu para guicaanu guiráʼ ni rusiidiʼ Dios laanu.
Cadi gudiʼnu lugar guiaba nanu
11 Laaca rudii Jiobá stipa laanu né cani rizíʼdinu lu ca reunión, lu ca asamblea ne lu ca scuela ni napa xquidxi Dios. Ni rizíʼdinu lúcani racané cani laanu gúninu xhiiñabe de ladxidoʼno, quixhe íquenu ugaandanu xiixa ndaaniʼ xquídxibe ne gúninu ca dxiiñaʼ guicaanu (Salmo 119:32). Ñee ruyúbinu gudii cani rusiidiʼ Jiobá stipa laanu la?
12 Casi maʼ bidúʼyanu, gucané Jiobá ca xpinni guni ganarcaʼ ca amalequita ne ca etíope. Laaca bidiibe stipa Nehemías ne ca judíu que para gucuicaʼ barda stiʼ Jerusalén. Zacaca zudii Dios stipa laanu para cadi gusaana de gucheechenu diidxaʼ neca nápanu guendanagana ne cucaalúcabe laanu o qué náʼ binni gucaadiaga laanu (1 Pedro 5:10). Dxandíʼ qué zuni diʼ Jiobá ti milagru para cuee ca guendanagana stinu. Naquiiñeʼ gúninu stipa pur gúninu xiixa pa racaláʼdxinu chuʼnu naguidxi. Xi naquiiñeʼ gúninu yaʼ. Guidúʼndanu Biblia guiráʼ dxi, gaca prepararnu para ca reunión ne cadi guiaadxanu cani, guni estudiarnu stúbinu ne gúninu adoración en familia, ne guni orarnu Jiobá. Cadi gudiʼnu lugar gucueeza xiixa laanu de guicaanu cani rudii Jiobá para gudii stipa laanu ne cuʼ gana laanu. Pa gudiʼnu cuenta maʼ cadi cayúninu tobi de cani bizéʼtenu riʼ, guinábanu Dios gacané laanu. Zadúʼyanu ximodo zacané espíritu stibe laanu ne zucaa laanu chuuláʼdxinu gúninu ni nabe ne zudii laanu stipa para gúninu ni (Filipenses 2:13). Yanna, ñee laaca zanda guquídxinu náʼ sti binni la?
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
Zánnanu xi naquiiñeʼ guininu lu ca oración stinu pa guidúʼndanu Biblia
11 Pa guidúʼndanu cani zeeda lu ca salmo ca zánnanu xi guininu ora guni orarnu Dios ne zazíʼdinu cuézanu guicabi Dios laanu sin guireʼnu gana. Guiníʼ íquenu ejemplu stiʼ ti levita ni nuu zitu de xquidxi. Laabe racaláʼdxibe chebe ndaaniʼ yuʼduʼ stiʼ Jiobá, peru guyuu ti tiempu qué ñanda ñebe. Ngue runi biindabe ca diidxaʼ riʼ: «Xiñee cayacaluguáʼ pue, ne xiñee nuaaʼ xizaa pue. Naa runeʼ cré Dios ne zusisácaruaʼ laa purtiʼ bilabe naa ne nácabe Dios stinneʼ» (Sal. 42:5, 11; 43:5).
12 Xi zanda guizíʼdinu de levita riʼ yaʼ. Pa chuʼ dxi guseguyoocabe laanu purtiʼ rusíʼdinu ni dxandíʼ de Dios ne qué ganda guidagulisaanenu xcaadxi xpinni Cristu la? naquiiñeʼ cuézanu gacané Dios laanu sin guireʼnu gana (Sal. 37:5). Laga cabézanu gacané Jiobá laanu guidagulisaanenu xquídxibe sti biaje, guiníʼ íquenu pabiáʼ nayecheʼ guyuʼnu ora bíninu xhiiñabe ne guinábanu laabe gudiibe stipa laanu para guni huantarnu.
3-9 DE JUNIO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 45-47
Ti canción ni caníʼ de boda stiʼ ti rey
w14 15/2 yaza 9, 10 párr. 8, 9
¡Chuʼnu nayecheʼ purtiʼ chiguichaganáʼ Dendxuhuiiniʼ!
8 Biblia na: «Zuchaahuiʼ xiiñidxaapaʼ rey ndaaniʼ yoo; cá oro lu xhaba. Nácube lari ni bidiibaʼ para chebe nezalú rey» (Salmo 45:13, 14a). Novia ca «zuchaahuiʼ» para guichaganáʼ Rey ca. Lu Apocalipsis 21:2 na zeeda gaca novia ca casi ti guidxi, ne guidxi ca nga Jerusalén Cubi ni «zuchaahui casi ti gunaa ora chi chaganáʼ». Ne «dede riaʼqui biaani guidxi que de enda nandxó sti Dios» ne ruzaaniʼ ni, laaca «zeda aca xpiaani ni casi ti guie ni nabé risaca. Ruluíʼ ni jaspe, rihuinni biaani ni casi vidriu» (Apoc. 21:10, 11). ¡Nabé sicarú modo ruzeeteʼ libru stiʼ Apocalipsis Jerusalén Cubi! (Apoc. 21:18-21.) Nga runi salmista que guníʼ «zuchaahuiʼ» novia ca. Ne zanda guininu zacá ni purtiʼ guibáʼ nga chigaca guendaxheelaʼ riʼ.
9 Zinécabe novia ca ra nuu Novio ca, ne Novio ca nga Rey ni maʼ gulí Dios. Laabe caguube laa listu, ne bisiabe laa, «purti bini cre [...] stiidxaʼ» Novio ca. Nga runi, nayá guieʼ novia ca ne «ma gasti donda luguiá» (Efes. 5:26, 27). Yanna, ximodo xhaba novia riʼ yaʼ. Biblia na: «Cá oro lu xhaba. Nácube lari ni bidiibaʼ para chebe nezalú rey». Lu guendaxheelaʼ stiʼ Dendxuhuiiniʼ nacu novia «lari chaʼhuiʼ, nayá ne ruzaaniʼ. Laa zanda gacu ni purti zeda gaca lari que casi enda nachaʼhui ni biʼni ca xpinni Dios» (Apoc. 19:8).
Xi cayabi libru stiʼ Apocalipsis lii zazaaca
10 ¿Xi zuni Jehová ora gucaalúcabe xquidxi yaʼ? Laapebe maʼ guniʼbe zusihuínnibe xiana stibe (Ezeq. 38:18, 21-23). Lu capítulo 19 stiʼ Apocalipsis cusiene xi chiguizaaca. Zuseendaʼ Jehová Xiiñiʼ para gulá xquidxi ne gunitilú ca enemigu stiʼ. Cadi stubi si Jesús chitinde, zacané «ca ejércitu ni nuu guibáʼ laabe», laacabe nga guiráʼ ángel stiʼ Dios ne 144,000 (Apoc. 17:14; 19:11-15). ¿Xi zazaaca lu guerra riʼ yaʼ? Zanitilú guiráʼ binni ne organización ni rucaalú Jehová (biindaʼ Apocalipsis 19:19-21).
11 Guizáʼ ziecheʼ ca xpinni Cristu ni guilá ora gunitilú Dios ca enemigu stiʼ. Laaca ziecheʼ ca ni nuu guibáʼ ora guinitilú Babilonia guidxi roʼ. Peru nuu sti cosa ni jma zusiecheʼ guiráʼ ca xpinni Dios (Apoc. 19:1-3). Apocalipsis ruzeeteʼ laani nga: «boda stiʼ Dendxuhuiiniʼ» (Apoc. 19:6-9).
12 ¿Padxí chigaca boda riʼ yaʼ? Neca maʼ nuu 144,000 riʼ guibáʼ ante guzulú Armagedón, cadi dxi ca diʼ nga chigaca boda stiʼ Dendxuhuiiniʼ (biindaʼ Apocalipsis 21:1, 2). Zaca boda ca despué de Armagedón, ora maʼ binitilú guiráʼ ca enemigu stiʼ Dios (Sal. 45:3, 4, 13-17).
it-1-S yaza 1061
Guerra
Cuando concluya esta guerra, la Tierra disfrutará de paz durante mil años. El salmo declara a este respecto, “[Jehová] hace cesar las guerras hasta la extremidad de la tierra. Quiebra el arco y verdaderamente corta en pedazos la lanza; quema los carruajes en el fuego”. Este salmo tuvo su primer cumplimiento cuando Dios trajo paz a la tierra de Israel al destruir los instrumentos de guerra del enemigo. Pero una vez que Jesucristo derrote a los instigadores de la guerra en Har-Magedón, se disfrutará de paz completa y satisfaciente hasta la extremidad de esta esfera terrestre. (Sl 46:8-10.) Finalmente, las personas favorecidas con vida eterna serán las que habrán batido “sus espadas en rejas de arado y sus lanzas en podaderas” y que no habrán ‘aprendido más la guerraʼ. “Porque la boca misma de Jehová de los ejércitos lo ha hablado.” (Isa 2:4; Miq 4:3, 4.)
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
¿Xi guiráʼ zaree ora maʼ gueeda Reinu stiʼ Dios?
9 ¿Xi chichuu lugar stiʼ ca organización ni qué runi ni jneza yaʼ? ¿Ñee ziuu xiixa organización lu Guidxilayú riʼ tiidiʼ si Armagedón la? Biblia ná: «Peru laanu cabeza nu, casi bidii stiidxa be, ti guidxilayú cubi ne ti ibáʼ cubi ra gasti enda nadxabaʼ» (2 Pedro 3:13). Guibáʼ yooxhoʼ ca nga ca gobiernu ni qué runi ni jneza. Ne guidxilayú yooxhoʼ ca nga ca binni ni nuu lu nácabe. ¿Xi chichuu lugar stícani ora maʼ guinitilú cani yaʼ? Ti «guidxilayú cubi ne ti ibáʼ cubi». Guibáʼ cubi ca nga ti gobiernu nacubi. Gobiernu riʼ nga Reinu stiʼ Dios ne luni nuu Jesucristu ne 144,000 rey ni chiguni mandarné laa. Guidxilayú cubi ca nga ca binni ni chiguni mandar Reinu stiʼ Dios. Jesús ne cani chiguni mandarné laa zusihuínnicaʼ ximódopeʼ naca Jiobá, ti Dios ni riuulaʼdxiʼ gatachaahuiʼ guiráʼ xixé cosa (1 Corintios 14:33). Nga runi, zatachaahuiʼ guiráʼ xixé cosa lu «guidxilayú cubi» ca. Ca hombre ni guiaana lu náʼ guʼyaʼ gaca guiráʼ cosa, zácacaʼ binni nachaʼhuiʼ ne zinándacaʼ instrucción ni gudii Jesús ne 144,000 laacaʼ (Salmo 45:16). Guxuíʼlunu ximodo zabani binni ora maʼ qué chuʼ ca organización ni qué runi ni jneza, ne maʼ chuʼ ti organización si lugar stiʼ cani, ni qué zadinde ne ni qué ziuu dxi guni ni cadi jneza.
10-16 DE JUNIO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 48-50
Lagacané ca xiiñitu gápacaʼ jma confianza organización stiʼ Jehová
Riuʼnu nayecheʼ ora runi adorarnu Jehová
11 Runi adorarnu Jehová ora runi estudiarnu Biblia ne rusíʼdinu ca xiiñinu de laabe. Guiráʼ sábadu, rusaana ca israelita que dxiiñaʼ ni rúnicaʼ ne riquiiñecaʼ dxi que para chuʼcaʼ gaxha de Jehová (Éx. 31:16, 17). Rusiidiʼ ca israelita que ca xiiñicaʼ de Jehová ne pabiáʼ nacháʼhuibe. Laanu laaca naquiiñeʼ cueenu tiempu para guidúʼndanu ne guni estudiarnu Stiidxaʼ Dios. Laaca cayuni adorarnu Jehová ora rúninu ni ne racané ni laanu chuʼnu jma gaxha de laabe (Sal. 73:28). Ne ora runi estudiárnenu familia stinu racanenu ca xiiñinu gaca xhamígucaʼ Bixhózenu ni nuu guibáʼ (biindaʼ Salmo 48:13).
Nápanu caadxi razón nabé sicarú para chuʼnu nayecheʼ
«Lasá guidubi buelta Sión, ne lagudii ti bieque ni, laugabaʼ ca torre stini. Lagucaa ladxidoʼto guʼyaʼ chaahuiʼ ca lindaa stini. Laguuyaʼ ca torre stiʼ ca yoo ca, para gábitu cani ca binni guibani despué.» (Sal. 48:12, 13.) Ne ca diidxaʼ riʼ, salmista que guluu gana guidxi Israel checaʼ Jerusalén para guʼyaʼ cani de gaxha. Riníʼ íqueluʼ pabiáʼ sicarú guiráʼ ni guʼyaʼ ca judíu que ne binnilídxicaʼ ora checaʼ Jerusalén para gápacaʼ saa ni raca guiráʼ iza raqué ne gúʼyacabe nabé sicarú yuʼduʼ que la? Guendaridxagayaa guiráʼ ni biiyacabe que, ne nánnanu guyuuláʼdxicabe gábicabe «cani ca binni ni guibani despué».
Guzéʼtenu de reina de Seba. Gúdxicabe laabe nabé nuu xpiaaniʼ Salomón, peru qué ñuni crebe ni casi zebe. Xi bicaa reina que guni cré dxandíʼ guiráʼ ni gúdxicabe laa yaʼ. Laabe guniʼbe: «Qué ñuneʼ cré diaʼ guiráʼ ni gúdxicabe naa dede óraruʼ beeda guuyaʼ cani» (2 Cró. 9:6). Nga rusiidiʼ laanu xiixa, ca cosa ni qué riaandaʼ laanu nga cani ridúʼyanu laapenu.
Xi zanda gúniluʼ para gacaneluʼ ca xiiñiluʼ gúʼyacaʼ guiráʼ cosa sicarú ni cayuni xquidxi Jiobá. Pa nuu ti yoo Betel gaxha de ralídxitu, galán gúnitu stipa pur chigunibiaʼtu ni. Guzéʼtenu ni bizaaca Mandy ne Bethany. Neca gulézacabe biaʼ 1,500 kilómetru de ra nuu ti yoo Betel de xquídxicabe, dxi zeeda guiniisicabe, gatigá riné bixhózecabe ne jñaacabe laacabe chigánnacabe lugar que. Ca baʼdudxaapaʼ riʼ guniʼcaʼ: «Ante gunibiaʼdu Betel guníʼ íquedu puru Biblia nga ruundacabe raqué ne puru si binni huaniisi nga nuu lugar que. Peru ora guyuudu bíʼyadu stale binni nahuiiniʼ ne nuucaʼ nayecheʼ cayúnicaʼ dxiiñaʼ para Jiobá raqué. Oraqueruʼ biénedu cadi xquídxisidu nga nuu ca testigu stiʼ Jiobá. Cada chigánnadu Betel rucaani laadu chuʼdu jma gaxha de Jiobá ne riguu ni gana laadu gúnidu jma lu xhiiñabe». Mandy ne Bethany biiyacaʼ ximodo runi xquidxi Jiobá dxiiñaʼ, ne nga bicaa laacaʼ gácacaʼ precursora, ne despué ora iquiiñeʼ Betel binni la? runi invitar laacabe para chigúnicabe dxiiñaʼ raqué.
Sanu jneza casi binni ni nuu ndaaniʼ xquidxi Reinu
5 Gánnanu historia stini. Ca binni ni racalaʼdxiʼ gaca de ti guidxi, zándaca laaca naquiiñeʼ gánnacaʼ caadxi historia stiʼ lugar ca. Reinu stiʼ Dios laaca rinabaʼ ca binni ni racalaʼdxiʼ chuʼ ndaaniʼ xquidxi guiziidicaʼ stale cosa de gobiernu riʼ. Guiníʼ íquenu de ejemplu bisaana ca xiiñiʼ Coré, cani biʼniʼ dxiiñaʼ ra guca adorar Dios ndaaniʼ guidxi Israel dxiqué. Nabé gunnaxhiicabe Jerusalén ne ra guca adorar Dios ne guyuuláʼdxicabe gusiidicabe binni historia stiʼ guidxi que. Peru bíʼnicabe ni purtiʼ laani nga «xquidxi Rey ni jma nandxóʼ», Jiobá, cadi pur sicarú ni. Raqué nga guyé binni para guni adorar Jiobá. Biziidiʼ binni Ley stiʼ Dios raqué ne laani nga guidxi ra biʼniʼ mandar Jiobá casi Rey stiʼ Jerusalén, ti guidxi ni nabé gunnaxhiibe. Biblia na: «Nabé nandxóʼ Jiobá ne napa xidé gusisaca binni Dios stinu ndaaniʼ xquidxi, lu dani ra runi adorárcabe laabe. Dani Sión ni nuu ladu guiaʼ, nabé sicarú ni purtiʼ nasoo ni, laani nga guendanayecheʼ stiʼ guidubi guidxilayú, laani nga xquidxi Rey ni jma nandxóʼ» (Salmo 48:1, 2). Ñee laaca riuuláʼdxiluʼ gúʼndaluʼ ne gusiidiluʼ binni historia stiʼ xquidxi Jiobá ni nuu ndaaniʼ Guidxilayú riʼ la? Ora guiziidiluʼ jma de laani ne gannuʼ ximodo racané Jiobá xquidxi, jma zuni creluʼ Reinu stiʼ Dios ne jma ziuuláʼdxiluʼ gucheecheluʼ ca diidxaʼ nacubi ne galán stiʼ Reinu (Jer. 9:24; Luc. 4:43).
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
it-2-S yaza 857
Riquezas
Como una nación próspera, los israelitas podían disfrutar de comer y beber (1Re 4:20; Ec 5:18, 19), y sus riquezas servían para protegerlos de los problemas de la pobreza. (Pr 10:15; Ec 7:12.) Sin embargo, aunque el propósito de Jehová era que los israelitas disfrutaran de prosperidad por su duro trabajo (compárese con Pr 6:6-11; 20:13; 24:33, 34), también se encargó de advertirles del peligro que suponía olvidarse de que Él era la Fuente de su prosperidad y ponerse a confiar en las riquezas. (Dt 8:7-17; Sl 49:6-9; Pr 11:4; 18:10, 11; Jer 9:23, 24.) Se les recordó que las riquezas eran transitorias (Pr 23:4, 5); no podían entregarlas a Dios como un rescate para librar a alguien de la muerte (Sl 49:6, 7) y no eran de ningún valor para los muertos. (Sl 49:16, 17; Ec 5:15.) Se les mostró que el dar indebida importancia a las riquezas les conduciría a prácticas fraudulentas y al disfavor de Jehová. (Pr 28:20; compárese con Jer 5:26-28; 17:9-11.) También se les estimuló a “[honrar] a Jehová con [sus] cosas valiosas”. (Pr 3:9.)
17-23 DE JUNIO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 51-53
¿Xi zanda gacané naa para cadi guneʼ ti pecadu grave?
Ximodo zanda gápanu ladxidoʼno
4 Proverbios 4:23 riquiiñeʼ diidxaʼ «ladxidóʼ» ora caníʼ ni módopeʼ nácanu pur dentru (biindaʼ Salmo 51:6). Casi ni riníʼ íquenu, ni runi sentirnu, ni rucaa laanu gúninu xiixa ne ca deseu ni nápanu. Nga runi, cadi laani nga modo nácanu pur fuera, sínuque binni ni nácanu pur dentru.
5 Gápanu ni nuu ndaaniʼ ladxidoʼno zeeda gaca ni casi ora ñápanu laanu para cadi gaca huaranu. Guzéʼtenu ti ejemplu, pa racaláʼdxinu chuʼnu nazaaca, caquiiñeʼ guidoʼno guendaró ni zacané laanu ne gúninu ejerciciu gatigá. Nga runi, pa racaláʼdxinu chuʼnu nazaaca en sentidu espiritual la? naquiiñeʼ guidúʼndanu Biblia ne ca publicación stinu, ne gusihuínninu nápanu fe Jiobá ra gúninu guiráʼ ni cazíʼdinu ne guinínenu xcaadxi binni de cani runi crenu (Rom. 10:8-10; Sant. 2:26). Neca pur fuera ruluíʼ nazaaca nuunu, peru zándaca huaranu pur dentru. Zacaca rizaaca ora rúninu xhiiñaʼ Dios, zanda gucaa ni laanu guiníʼ íquenu naguidxi fe stinu, peru pur dentru cacaa xcu deseu malu ndaaniʼ ladxidoʼno (1 Cor. 10:12; Sant. 1:14, 15). Cadi guiaandaʼ laanu racalaʼdxiʼ Binidxabaʼ guiníʼ íquenu casi laa. ¿Ximódopeʼ rúnibe ni, ne xi zanda gúninu para gápanu laanu?
Bicaanáʼ ca cosa malu ni riuulaʼdxiʼ binni guni
5 Pa qué gusaana de guni orarnu Jiobá, zacanebe laanu gucáʼnanu ca cosa malu ni riuulaʼdxiʼ binni guni. Zudiibe laanu espíritu santu ne stipa stibe para cadi gusaana de chuʼnu nayá nezalube. Lu ca oración stinu zanda gábinu laabe racaláʼdxinu guiníʼ íquenu lu ca cosa si ni riuuláʼdxibe (Salmo 19:14). Ne laaca zanda guinabadiidxanu laabe pa ruuyabe nápanu xiixa cosa malu ni zanda gucaa laanu gucheʼnu (Salmo 139:23, 24). Laaca zanda guinábanu laabe gacanebe laanu para cadi chúʼnenu ni cadi xheelanu, jmaruʼ si ora uquiinde tuuxa laanu gucheʼnu (Mateo 6:13).
6 Zándaca ante gácanu Testigu guyuuláʼdxinu gúninu caadxi cosa malu. Ne zándaca riuu biaje ruquiinderuʼ laanu gúninu cani. Peru zanda gacané Jiobá laanu guchaʼnu modo laanu. Ngapeʼ nga ni bizaaca rey David. Laabe guyuunebe ti gunaa ni cadi xheelabe. Peru qué nindaa guca arrepentirbe ne gunábabe Jiobá gusiá ladxidoʼbe ne gacané laabe guzuubabe diidxaʼ (Salmo 51:10, 12). Nga runi, pa ruquiinderuʼ lii gúniluʼ ni cadi jneza la? gunabaʼ Jiobá gacané lii. Laabe zacanebe lii guzuubaluʼ stiidxabe, guiníʼ íqueluʼ ni jneza ne gúniluʼ cani riuuláʼdxibe (Salmo 119:133).
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
it-1-S yaza 716
Doeg
Edomita que servía de mayoral de los pastores del rey Saúl, un puesto de supervisor que exigía responsabilidad (1Sa 21:7; 22:9); debió ser un prosélito. Debido a ser “detenido delante de Jehová” en Nob —posiblemente a causa de un voto, alguna inmundicia o sospecha de lepra—, Doeg presenció cómo el sumo sacerdote Ahimélec le daba a David el pan de la proposición y la espada de Goliat. Más tarde, cuando Saúl se dirigió a sus siervos y los acusó de estar conspirando contra él, Doeg reveló lo que había visto en Nob. Después de convocar al sumo sacerdote Ahimélec, así como a los otros sacerdotes de Nob, e interrogarle, Saúl ordenó a los corredores que dieran muerte a los sacerdotes. Cuando estos rehusaron, Doeg, por mandato de Saúl, dio muerte sin vacilar a un total de ochenta y cinco sacerdotes. Después de esta acción inicua, Doeg dio a Nob por entero a la destrucción, matando a todos sus habitantes, tanto jóvenes como viejos, así como al ganado. (1Sa 22:6-20.)
Como se indica en el encabezamiento del Salmo 52, David escribió concerniente a Doeg: “Adversidades trama tu lengua, afilada como una navaja, y obra engañosamente. Has amado lo malo más que lo bueno; la falsedad, más que el hablar justicia. Has amado todas las palabras devoradoras, oh lengua engañosa”. (Sl 52:2-4.)
24-30 DE JUNIO
CA TESORO ZEEDA LU BIBLIA SALMOS 54-56
Nuu Dios gaxha de lii
w06 1/8 yaza 23, 24 párr. 10, 11
Gácanu binni nuu xpiaaniʼ: guidxíbinu Dios
10 Ti biaje bicaachilú David ndaaniʼ tobi de ca guidxi ra biʼniʼ mandar rey Akís, rey stiʼ ca filisteu de guidxi Gat, guídxipeʼ ra gule Goliat (1 Samuel 21:10-15). Ca xpinni rey que guniʼcaʼ nácabe ti xhenemigu guidxi que. Xi biʼniʼ David ora bidxaagalube guendanagana que yaʼ. Biʼniʼ orarbe Jiobá de guidubi ladxidoʼbe (Salmo 56:1-4, 11-13). Para gunda bireebe de lu naʼ ca binni que la? bíʼnibe casi ora cayaca íquebe, peru bidiibe cuenta Jiobá gucané laabe ora guluu ndaayaʼ cani bíʼnibe. Cumu biʼniʼ crebe Jiobá de guidubi ladxidoʼbe la? zacá bisihuínnibe bidxíbibe laa (Salmo 34:4-6, 9-11).
11 Cásica biʼniʼ David, laanu laaca zanda gusihuínninu ridxíbinu Dios. Ximodo yaʼ. Ra guni crenu zanda gacanebe laanu ora guidxaagalunu xiixa guendanagana. David bicaa ca diidxaʼ riʼ: «Gunabaʼ Jiobá gabi lii modo saluʼ neza stiluʼ, ne gudixhe ladxidoʼloʼ ndaaniʼ nabe, ne laabe zacanebe lii» (Salmo 37:5). Ca diidxaʼ riʼ cadi cusihuinni cani maʼ qué zúninu stipa pur guyúbinu modo guni chaahuinu ca guendanagana stinu, ne cuézanu guni chaahuiʼ Jiobá cani. Gunabaʼ si David gacané Dios laa la? qué niníʼ íquebe zaca chaahuiʼ ca guendanagana que stúbicaʼ. Coʼ, sínuque biquiiñebe stipa ne guendabiaaniʼ bidii Dios laabe para bidxiilube ca guendanagana stibe. Peru laabe nánnabe qué zanda diʼ cueendú binni xiixa pur stipa si stiʼ. Ne laanu zacaca nga naquiiñeʼ guidúʼyanu ni. Naquiiñeʼ gúninu biaʼ gándatiʼ ne óraca gusaananu ni lu naʼ Jiobá. Nuu biaje ni naquiiñeʼ si gúninu nga guni crenu laabe de guidubi ladxidoʼno. Ora gúninu zacá nga rihuinni dxandíʼ ridxíbinu Jiobá. Ca diidxaʼ ni bicaa David riʼ nabé racané cani laanu: «Cani ridxibi Jiobá nuucaʼ gaxha de laabe» (Salmo 25:14).
Qué chuʼ dxi guiaandaʼ lii nadxii Jiobá lii
17 Ximodo zanda gusihuínninu nadxiinu Jiobá. Ti modo nga gucheechenu stiidxaʼ Reinu né stale gana (Mateo 24:14; 28:19, 20). Sti modo nga ra cadi guchéʼnenu Jiobá ora guidxaagalunu guendanagana ni gusihuinni pa dxandíʼ nápanu fe. Biblia na: «Jiobá Dios nga gubidxa ne escudo; nachaahuibe né laanu ne rusisácabe laanu. Jiobá qué rucueeza ni galán para cani canazá sin donda» (Salmo 84:11, biindaʼ Santiago 1:2-5). Neca nabé naroʼbaʼ ca guendanagana ni guidxaagalunu, nanna Jiobá xi guendanagana cadídinu ne zacanebe laanu purtiʼ guizáʼ nadxiibe laanu (Salmo 56:8).
Guendarannaxhii stiʼ Jehová racané ni laanu cadi guidxíbinu
16 Nanna Binidxabaʼ rusisácanu guendanabani. Nga runi laabe nabe zúninu intiica cosa dede gusaana de gaca xhamígunu Jehová para cadi gátinu (Job 2:4, 5). ¡Peru cadi dxandíʼ ni nabe ca! Cumu nápabe poder para guutibe ne nánnabe ridxíbinu gátinu la? nga runi racaláʼdxibe iquiiñebe ni para gudxiʼdéchenu Jehová (Heb. 2:14, 15). Nuu biaje, riquiiñeʼ Binidxabaʼ caadxi binni para guchíbicaʼ ne gábicaʼ laanu pa qué gusaana de gúninu ni ná Jehová la? zuuticaʼ laanu. O zándaca ora gápanu xiixa guendahuará iquiiñebe ni para guchíbibe laanu ne guchéʼnenu Jehová. Ne cumu nánnabe zuchéʼnenu Dios pa guicanu rini la? nga runi rucaabe ca doctor o familia stinu ni cadi naca Testigu para gábicaʼ laanu guicanu rini. O zándaca chuʼ tuuxa gucaa laanu guicaanu xiixa tratamientu ni cadi jneza guicaa ca xpinni Cristu.
17 Nin tobi de laanu qué racalaʼdxiʼ gatiʼ, peru nánnanu pa gueeda gátinu la? qué zusaana Jehová de gannaxhii laanu (biindaʼ Romanos 8:37-39). Qué rusiaandaʼ Jehová ca xhamigu ni maʼ guti, para laabe casi ñaca nabánirucaʼ (Luc. 20:37, 38). Ne racalaʼdxiʼ Jehová gusibani laacabe sti biaje (Job 14:15). Guizáʼ risaca ni gudixe Jehová para guicaanu guendanabani ni qué zaluxe (Juan 3:16). Nanna dxíchinu pabiáʼ nadxiibe ne rápabe laanu. Nga runi, pa huaranu o chuʼ tu gacalaʼdxiʼ guuti laanu, qué zudxiʼdéchenu Jehová. Ni zúninu nga zadxíñanu ra nuube para quixhedxibe ladxidoʼno, gudiibe laanu guendabiaaniʼ ne stipa. Nga peʼ nga ni biʼniʼ Valeria ne xheelaʼ (Sal. 41:3).
Guyúbinu ca perla ni gaʼchiʼ
it-2-S yaza 707, 708
Presciencia, predeterminación
El proceder traidor de Judas Iscariote cumplió profecía divina y demostró la presciencia de Jehová, así como también la de su Hijo. (Sl 41:9; 55:12, 13; 109:8; Hch 1:16-20.) No obstante, no puede afirmarse que Dios predeterminó o predestinó específicamente a Judas para que siguiera tal proceder. Las profecías habían predicho que uno de los asociados íntimos de Jesús lo traicionaría, pero no especificaron cuál de ellos sería. También en este caso los principios bíblicos excluyen la posibilidad de aducir que Dios predestinó el comportamiento de Judas. El apóstol Pablo mencionó la siguiente norma divina: “Nunca impongas las manos apresuradamente a ningún hombre; ni seas partícipe de los pecados ajenos; consérvate casto”. (1Ti 5:22; compárese con 3:6.) Jesús se interesó en seleccionar sabiamente y con el debido rigor a sus doce apóstoles, pues antes de dar a conocer su decisión, pasó toda una noche orando a su Padre. (Lu 6:12-16.) Si hubiera estado predestinado que Judas fuese un traidor, la guía de Dios hubiese sido inconsecuente y, según su propia norma, se hubiese hecho partícipe de los pecados que Judas cometió.
Por consiguiente, se desprende que cuando se seleccionó a Judas para ser apóstol, su corazón aún no daba indicios de tener una actitud traicionera. Él permitió que ‘brotara una raíz venenosaʼ y lo contaminara, de modo que se desvió y aceptó la dirección del Diablo en lugar de la de Dios, lo que le llevó al robo y la traición. (Heb 12:14, 15; Jn 13:2; Hch 1:24, 25; Snt 1:14, 15; véase JUDAS núm. 4.) Cuando su desviación llegó a un determinado punto, Jesús mismo pudo leer el corazón de Judas y predecir su traición. (Jn 13:10, 11.)