Stiidxaʼ Jiobá nabani
Cani naquiiñeʼ gánnanu de libru stiʼ Jeremías
GUIRÁʼ yuubaʼ guníʼ Jeremías zazaaca xquidxi qué ñuulaʼdxiʼ diʼ ca binni de Israel ni. Qué ganda diʼ guni crécabe pa ziaʼquiʼ yuʼduʼ ni huaquiiñecabe para guni adorárcabe Jiobá pur jma de chonna gayuaa iza. Laaca cadi cayuni crécabe zanitilú guidxi Jerusalén ne Judá ne ziaana cani sin binni ne zie cani nabeza ndaaniʼ ni de esclavu. Guiropa libru ni jma ziuulaʼ stiʼ Biblia nga Jeremías. Laani cuzeeteni xi chigaca ca guidxi riʼ ne laaca cuzeeteruni xcaadxi cosa. Laaca cuzeeteni ximodo biʼniʼ Jeremías ni na Dios biaʼ sesenta y siete iza casi ti ni riguixhená. Guiráʼ ni cá lu libru riʼ cadi zeeda diʼ cani módopeʼ bizaaca ca cosa ca.
Xiñee galán gúʼndanu libru stiʼ Jeremías yaʼ. Purtiʼ guca guiráʼ ni gudxi Jiobá laabe, ne nga racané iguidxi fe stinu jma ne racaneni laanu gánnanu zuni Jiobá guiráʼ ni maʼ guníʼ (Isaías 55:10, 11). Cásica dxi stiʼ Jeremías que huaxiéʼ tu bicaadiaga laabe, zacaca ca dxi stinu riʼ huaxiéʼ tu rucaadiaga laanu (1 Corintios 10:11). Ne ora gúʼndanu modo gupa Jiobá xquidxi ridúʼyanu ximódopeʼ laabe ne racané cani laanu gannaxhiinu laabe jma (Hebreos 4:12).
«CHUPA COSA MALU MAʼ BIʼNIʼ GUIDXI STINNEʼ»
(Jeremías 1:1–20:18)
Dxi maʼ ziné Josías doce iza de cayuni mandar guidxi Judá, gucuaa Jeremías dxiiñaʼ de quixhená binni. Gucuaabe dxiiñaʼ ca cuarenta iza ante guinitilú Jerusalén lu iza 607 ante gueeda Jesús (Jeremías 1:1, 2). Lu últimu dieciocho iza de cayuni mandar Josías guníʼ xi guendaquéiquiiñeʼ cayuni guidxi Judá ne bizeetebe xi zazaaca guidxi que. Jiobá gudxi laabe gábibe guidxi que ca diidxaʼ riʼ: «Nisi guié zusaanaʼ ndaaniʼ guidxi Jerusalén, [...] ne guirutiʼ zabeza ndaaniʼ ca guidxi stiʼ Judá» (Jeremías 9:11). Xiñee yaʼ. «Purtiʼ chupa cosa malu maʼ biʼniʼ guidxi stinneʼ.» (Jeremías 2:13.)
Ca diidxaʼ ni guníʼ Jeremías laaca cuzeeteʼ cani zabiguetaʼ caadxi israelita ni gaca arrepentir (Jeremías 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21). Peru guirutiʼ ñechené laabe. Ti xaíque stiʼ cani ruzaaquiʼ guʼxhuʼ gudiñe ne guluu laabe ndaaniʼ ti yaga nade runiná ne gulee laabe dede sti dxi (Jeremías 20:1-3).
Chigusiénenu caadxi textu zeeda lu Biblia:
1:11, 12. Xiñee na ca diidxaʼ riʼ zeeda gaca Jiobá casi «ti biitu stiʼ yaga almendra» purtiʼ ribézabe gaca ni guiniʼbe. Tobi de ca primé yaga ni ribee guieʼ lu primavera nga almendra (versículo 11, ni cá ñee yaza stiʼ Biblia). Jiobá zeeda gaca casi yaga ca purtiʼ biseendaʼ ca xpinni deche ca deche para gabi guidxi stiʼ xi chiguizaacacaʼ. Nga runi, casi ñaca ñatanabe cabézabe gaca ni guniʼbe (Jeremías 7:25).
2:10, 11. Xiñee ridxagayaanu pur ni biʼniʼ ca israelita que. Ca guidxi casi Kitim ne Quedar (ni guyuucaʼ neza ra rindani gubidxa ne neza ra riaaziʼ gubidxa) la? laacaʼ qué ñuu dxi nusaanacaʼ de ñuni adorarcaʼ ca dios sticaʼ neca gucuaacaʼ xcaadxi bidóʼ stiʼ sti gudxi para guni adorarcaʼ. Peru guidxi Israel bisaana de ñuni adorar Jiobá ne bizulú bisisaca ca bidóʼ ni qué zanda gacané laa.
3:11-22; 11:10-12, 17. Xiñee bizeeteʼ Jeremías reinu stiʼ chii tribu lu ca diidxaʼ ni guníʼ que, pa guidxi Samaria maʼ binitilú lu iza 740 ante gueeda Jesús. Guniʼbe zacá purtiʼ dxi binitilú Jerusalén lu iza 607 la? na Jiobá cadi para Judá si ngue guendananá que, sínuque para guidubi naca guidxi Israel (Ezequiel 9:9, 10). Ne neca binitilú reinu stiʼ chii tribu que la? laacabe gúnnacabe zanda guibiguétacabe xquídxicabe sti biaje.
4:3, 4. Xi naquiiñeʼ guni ca judíu que casi na textu riʼ. Ca judíu ni maʼ cadi cuzuubaʼ stiidxaʼ Jiobá que caquiiñeʼ guni chaahuicaʼ, ucuudxicaʼ ne gusiacaʼ ladxidoʼcaʼ. Caquiiñeʼ cueecaʼ guiráʼ ni cadi jneza riníʼ íquecaʼ, ni runi sentircaʼ ne ni rúnicaʼ (Jeremías 9:25, 26; Hechos 7:51). Para ganda gúnicabe ni la? caquiiñeʼ guchaacabe modo nabánicabe: gusaanacabe guiráʼ guendaquéiquiiñeʼ ni rúnicabe ne gúnicabe ni riuulaʼdxiʼ Jiobá.
4:10; 15:18. Ximodo nga bisiguii Jiobá xquidxi ni maʼ qué ruzuubaʼ diidxaʼ. Ca dxi stiʼ Jeremías que guyuu binni ni guníʼ Jiobá biseendaʼ laa para quixhená peru cadi dxandíʼ diʼ ni (Jeremías 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32). Ne Jiobá qué nucueeza diʼ ca binni riʼ de nusiguiicaʼ xquídxibe.
16:16. Xi riníʼ ca diidxaʼ riʼ: biseendaʼ Jiobá binni rié guuzeʼ benda ne binni rié guuzeʼ ndaaniʼ guiʼxhiʼ. Zándaca riniʼni biseendaʼ Jiobá binni nanda guiibaʼ stiʼ sti guidxi para guuti ca judíu ni maʼ cadi cayuni ni nabe. Peru pur ca diidxaʼ ni zeeda lu Jeremías 16:15, zándaca riniʼni biseendaʼ Jiobá ca binni riʼ para chiyubi ca israelita ni maʼ guca arrepentir.
20:7. Ximodo biquiiñeʼ Jiobá stipa stiʼ para gucané Jeremías ne zaqué gudxítebe laa. Jeremías guníʼ ique maʼ qué zándaruʼ guiníʼ guiráʼ ni gudxi Jiobá laa purtiʼ qué nizaalaʼdxiʼ ca binni que ni guniʼbe, qué nucaadiágacaʼ laabe ne dede guzanándacaʼ laabe. Guníʼ íquebe qué zanda gúnibe ni purtiʼ binni laabe, peru Jiobá biquiiñeʼ stipa stiʼ para gucané laabe gúnibe dxiiñaʼ que. Ngue runi, casi ñaca niguite Jiobá laabe para gunda bíʼnibe ni guníʼ íquebe qué zanda gúnibe que.
Xi rusiidiʼ cani laanu:
1:8. Jiobá zanda gulá xquidxi ora chuʼ tu sananda laacaʼ. Zándaca gúnibe ni ora cueebe ti juez malu, tuuxa ni nanalaʼdxiʼ xquídxibe ne gucuibe stobi ni jma nachaʼhuiʼ ti gacanecaʼ ca xpínnibe o zanda gudiibe stipa ca xpínnibe para guni huantarcaʼ (1 Corintios 10:13).
2:13, 18. Ca israelita ni maʼ qué nuzuubaʼ stiidxaʼ Jiobá bíʼnicaʼ chupa cosa malu. Primé la? bisaanacaʼ Jiobá, laandabe gucanebe ne gúdxibe laacaʼ xi gúnicaʼ ti guibánicaʼ galán ne laca laabe bilabe laacaʼ. Sti cosa ni biʼniʼ ca israelita que nga bidaagucaʼ ca binni nanda guiibaʼ stiʼ guidxi Egipto ne Asiria, zaqué nga casi ñaca ora ñúnicabe ti cisterna ra nucachilúcabe ti cadi ñácacabe gastiʼ. Ca dxi stinu riʼ, pa laanu gusaananu Dios ne chinándanu modo riníʼ ique binni ne modo riníʼ ique ca políticu ca la? zeeda gácani casi ora nusaananu ti lugar ra cadá nisa ni rudii guendanabani ne niquiiñenu ti cisterna ni qué zanda guiaana nisa ndaaniʼ.
6:16. Jiobá gunabaʼ xquidxi ni qué naʼ guzuubaʼ diidxaʼ que, guiníʼ ique chaahuicaʼ ne sacaʼ lu neza ni guzá ca bixhoze gólacaʼ, cani biʼniʼ ni na Jiobá. Ñee cadi naquiiñeʼ guiníʼ ique chaahuinu pa dxandíʼ canazanu lu neza ni racalaʼdxiʼ Jiobá sanu la?
7:1-15. Ca judíu que guníʼ íquecaʼ zanda gulá yuʼduʼ ni zuba Jerusalén que laacaʼ, peru qué nulá diʼ ni laacabe. Laanu naquiiñeʼ guni crenu Jiobá si nga zanda gacané laanu ne cadi guicá íquenu guibáninu para laasinu (2 Corintios 5:7).
15:16, 17. Cásica Jeremías, zanda gudxíʼlunu ca cosa ni ribee gana laanu. Ximodo zanda gúninu ni yaʼ. Naquiiñeʼ chuuláʼdxinu guidúʼndanu Biblia stúbinu ne gúninu ni cazíʼdinu, gusisácanu lá Jiobá ora chigucheechenu diidxaʼ ne cadi guidxaaganu binni ni qué runi ni na Jiobá.
17:1, 2. Cumu nabé bicheené guidxi Judá Jiobá la? ngue runi maʼ qué liica ñuuláʼdxidibe guiráʼ ni bisigaʼdeʼ guidxi que laabe. Pa laanu gúninu cosa malu la? qué ziuulaʼdxiʼ diʼ Jiobá guiráʼ ni gúninu ora guni adorarnu laa.
17:5-8. Ndaaniʼ Guidxilayú riʼ nuu binni ni napa stale lugar ni riquiiñeʼ para gacanecaʼ stobi. Zanda gudiʼnu lugar gacanécabe laanu, pa ni chigúnicabe iquiiñeni para gaca ni racalaʼdxiʼ Jiobá ne pa qué zucaacabe laanu guchéʼnenu ley stiʼ Dios. Peru riquiiñeʼ guni crenu de guidubi ladxidoʼno Jiobá si nga zanda gulá laanu, zanda cuee guiráʼ binni ni qué rudii lugar guibani xcaadxi binni galán ne laasi zanda gacané laanu guibáninu nayecheʼ (Salmo 146:3).
20:8-11. Qué chuʼ dxi gusaana de gucheechenu stiidxaʼ Reinu neca nuu tu qué naʼ gucaadiaga laanu o purtiʼ nuu tu canazananda laanu (Santiago 5:10, 11).
«LAUDXIIBA AYUBU STIʼ REY STIʼ BABILONIA XAYÁNNITU»
(Jeremías 21:1–51:64)
Jeremías guníʼ xi chigaca guidapaʼ últimu rey stiʼ Judá, cani riguixhená ni cadi dxandíʼ, ca pastor malu ne cani ruzaaquiʼ guʼxhuʼ ni qué runi ni jneza. Peru ca israelita ni qué nucheené Jiobá la? gúdxibe laacaʼ «duʼgaʼ ni galán» ne nabe: «Galán modo zuuyadxiéʼ laacabe» (Jeremías 24:5, 6). Guionnaʼ diidxaʼ riguixhená stiʼ capítulo 25 caníʼcani de ca juiciu stiʼ Dios, ne zaziidiʼ chaahuinu ni lu ca capítulo zeeda ca.
Cani ruzaaquiʼ guʼxhuʼ ne cani riguixhená biyúbicaʼ ximodo guuticaʼ Jeremías, purtiʼ guniʼbe zuni ca binni guidxi que ni na rey stiʼ Babilonia. Gúdxibe Sedequías: «Laudxiba ayubu stiʼ rey stiʼ Babilonia xayánnitu» (Jeremías 27:12). Peru, «Binni ni bicheeche ndase ca israelita que la? laca laa zutopa laacabe stiʼ biaje» (Jeremías 31:10). Ca recabita ni qué guchee la? gúdxibe laacaʼ zuni Jiobá xiixa para laacaʼ. «Óraque yesaanacabe Jeremías lu Patiu stiʼ cani Rapa que, ne gúpacabe laabe raqué.» (Jeremías 37:21.) Binitilú Jerusalén ne casi guiráʼ binni que zinécabe laacaʼ de esclavu. Peru guyuu xcaadxi binni ni bilá, ne ládecabe guyuu Jeremías ne Baruc secretariu stibe. Neca gudxi Jeremías ca binni que cadi guxooñecaʼ la? laacaʼ qué nuzuubacaʼ diidxaʼ ne guyecaʼ Egipto purtiʼ nabé bidxíbicaʼ. Lu ca capítulo 46 dede 51 zeeda ca diidxaʼ ni gudxi ni riguixhená que ca guidxi roʼ que.
Chigusiénenu caadxi textu zeeda lu Biblia:
22:30. Ñee dxandíʼ nga maʼ qué gapa Jesucristu derechu para cuí «lu trono stiʼ David» pur ni na textu ca la? (Mateo 1:1, 11.) Coʼ. Textu ca cusiene qué zabí diʼ nin tobi de cani zá de Jehoiaquim «lu trono stiʼ David [...] ndaaniʼ guidxi Judá». Jesús chiguni mandar dede guibáʼ, ne cadi de Judá diʼ.
23:33. Xii nga zeeda gaca ti cosa nanaa stiʼ Jiobá. Ca diidxaʼ guníʼ Jeremías ni riguixhená que guizáʼ naná cani, ngue runi beeda gácacani casi ti cosa ni nanaa para ca binni ni bibáninebe que, purtiʼ guniʼbe ximodo chiguinitilú Jerusalén. Ca binni ni qué niná nucaadiaga Jeremías que laca beeda gácacabe casi ti cosa ni nanaa para Jiobá. Ne Jiobá bixheleʼ de laacabe. Zacaca nga yanna, ora ganna ca religión ni na zinanda Cristu chiguinitilucaʼ la? naná raca ca diidxaʼ ca para laacaʼ. Ne para Jiobá la? ca binni ni qué rulabi guiráʼ ni riniʼbe zeeda gácacaʼ para laabe casi ti cosa nanaa ni maʼ bireebe gana.
31:33. Ximodo nga ricá ley sti Dios ndaaniʼ ladxidóʼ binni. Ora nadxii tuuxa ley stiʼ Jiobá dede gucaani laa guni ni nabe la? óraca nga cá ley ca ndaaniʼ ladxidoʼbe.
32:10-15. Xiñee ngue guca chupa guiʼchiʼ stiʼ ti layú. Guca chupa guiʼchiʼ purtiʼ tobi de laani biquiiñeʼ para gúʼyacabe ora tiica si; ne sti copia ni napa ti sellu que biquiiñeni para gúʼyacabe pa biaʼsi ni na primé guiʼchiʼ que. Jeremías biʼniʼ guiráʼ guiʼchiʼ ni na gobiernu gacaʼ, neca laaca xfamíliabe ngue bitoo layú que lube ne laaca xpinni Dios laa, ni bíʼnibe ca ti ejemplu galán ni para laanu yanna.
33:23, 24. Gunáʼ nga «chupa familia» ni rieeteʼ lu ca versículo riʼ. Tobi de ca familia ca nga ni zeeda de David, ne stobi ca nga stiʼ cani ruzaaquiʼ guʼxhuʼ ni zá de Aarón. Dxi binitilú guidxi Jerusalén ne yuʼduʼ stiʼ la? biluíʼ ngue casi ora maʼ bidxiideche Jiobá guiropaʼ familia que ne casi ora maʼ qué ziuudxí gápabe ti reinu ndaaniʼ Guidxilayú riʼ ne maʼ qué zuni adorárcabe laabe.
46:22. Xiñee zanda guininu zeeda gaca stidxi Egipto casi stidxi ti beendaʼ. Zándaca ni cayeeteʼ raríʼ nga ridxi ni biʼniʼ Egipto ora bibiguetaʼ ne gastiʼ qué ñanda ñuni ne zándaca dede ne ca binni que cayuunacaʼ purtiʼ bidiiñe ca soldadu stiʼ xquídxicaʼ. Nga nga ni zeeda gaca casi ridxi ni runi ti beendaʼ ora maʼ gudindené tuuxa maniʼ ne qué ñanda ñuni gastiʼ, maʼ zeʼ maʼ ziyuunaʼ. Laaca rusihuínnini pur gana si nga ca costumbre gupa ca faraón ni guyuu Egipto que, purtiʼ laacaʼ guzánecaʼ ti beendaʼ lu ca adorno gúpacaʼ lucuacaʼ ne nacaʼ zaqué nga cusisácacaʼ ti Dios ni láʼ Wadjet.
Xi rusiidiʼ cani laanu:
21:8, 9; 38:19. Maʼ para guinitilú Jerusalén que gulézaruʼ Jiobá nuyubi ca binni ni qué niná ñaca arrepentir que laa. Nga rusihuinni rilaseláʼdxibe binni (2 Samuel 24:14; Salmo 119:156).
31:34. Guizáʼ nga ratadxí ladxidoʼno ora gánnanu maʼ qué ruzeeteruʼ Jiobá donda stiʼ tuuxa ora maʼ bitiidiláʼdxibe ni biʼniʼ, ne nga rusihuinni maʼ qué zuni juzgarbe laa pur laacani sti biaje.
38:7-13; 39:15-18. Jiobá qué rusianda dxiiñaʼ ni rúninu pur laa ne pur ca xpinni (Hebreos 6:10).
45:4, 5. Lu ca últimu dxi para guinitilú Judá que la? ca Judíu qué riquiiñeʼ diʼ nicá íquecaʼ ñápacaʼ stale bidxichi o ñácacaʼ tuuxa. Zacaca nga yanna, cumu «mayaca izaa xhi guidxilayú» riʼ la? cadi tiempu diʼ ndiʼ para guyúbinu guiráʼ ca cosa risaca nuu ndaaniʼ Guidxilayú riʼ (2 Timoteo 3:1; 1 Juan 2:17).
NAZE BELE JERUSALÉN
(Jeremías 52:1-34)
Lu iza 607 que maʼ zeʼ rey Sedequías lu once iza de cayuni mandar, lu iza riʼ maʼ bisaa dieciocho beeu de naguu rey Nabucodonosor leʼ guidxi Jerusalén. Dxi maʼ ziné Nabucodonosor dieciocho iza ne gaayuʼ beeu de cayuni mandar, bedandá Nebuzaradán, xaíque stiʼ ca soldadu de corps que Jerusalén ne nga guca nga lu gadxe gubidxa stiʼ beeu que (2 Reyes 25:8). Zándaca hombre riʼ nuube deche ca lindaa stiʼ guidxi que ne dede raqué biiyabe paraa nuu ca xhenemígube ne guníʼ íquebe ximodo gunitilube guidxi Jerusalén. Gudiʼdiʼ chonna gubidxa, biaʼsi lu chii gubidxa stiʼ beeu que, biuube Jerusalén ne bizaaquibe guidxi ca dxi que (Jeremías 52:12, 13).
Lu libru ni bicaa Jeremías ca cayeeteʼ ximódopeʼ nga binitilú Jerusalén. Guiráʼ ni bicaabe de modo binitilú guidxi ca biquiiñeni para gunda gucuá caadxi canción triste lu sti libru stiʼ Biblia ni láʼ Lamentaciones.
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 8]
Lade guiráʼ ca diidxaʼ ni guníʼ Jeremías que laaca bizeetebe ximodo chigunitilú Jiobá Jerusalén
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 9]
Ximodo biquiiñeʼ Jiobá stipa stiʼ para gucané Jeremías
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 10]
«Casi ca duʼgaʼ ni galán riʼ, zacaca zuuyaʼ ca binni de guidxi Judá ni nuu de esclavu.» (Jeremías 24:5)