Ñee dxandíʼ nga guirutiʼ tu bizáʼ laanu la?
MAYACA guizaa ti gayuaa cincuenta iza de guníʼ Charles Darwin ziúpanu de ti maniʼ ni bichaa chaahuidugá para beeda gaca ti binni. Guniʼbe zacá para gusiénebe de ti maniʼ si biree guiráʼ clase maniʼ ne gadxé gadxé modo laacame ne gadxé gadxé ni rúnicame. Yanna riʼ nuu binni riníʼ ique cásica guníʼ ique Darwin, peru lu ca iza riʼ nuu tu laa rinabadiidxaʼ laca laa pa dxandíʼ ni guníʼ íquebe que. Ca científicu ni qué runi cré cani guniʼbe ca nacaʼ pur modo guyáʼ guiráʼ ni nabani rihuinni nuu xi pur guca cani. Nuu de laacaʼ qué runi crecaʼ pa de ti maniʼ si biree guiráʼ clase maniʼ ni nuu ndaaniʼ Guidxilayú riʼ.
Nuu de ca científicu ca ora gúʼyacaʼ guiráʼ ni nuu lu Guidxilayú riʼ riniʼcaʼ riquiiñeʼ stale guendabiaaniʼ para ganda chuʼ guiráʼ cani, ne para gusihuínnicabe dxandíʼ riquiiñeʼ guendabiaaniʼ para gaca cani la? ruundacaʼ de biología, matemática ne laaca riníʼcabe zacá pur cani ruuyacabe. Laaca racaláʼdxicaʼ guiziidiʼ ca baʼduscuela ca riquiiñeʼ stale guendabiaaniʼ para ganda chuʼ guiráʼ ni nuu lu Guidxilayú riʼ. Estados Unidos nga tobi de ca guidxi ra jma ridinde binni ora maʼ caniʼcaʼ pa dxandíʼ ziúpanu de ti maniʼ. Ne zacaca raca ndaaniʼ guidxi Inglaterra, Países Bajos, Pakistán, Serbia ne Turquía.
Guendaridxagayaa nga qué nácabe guiníʼcabe tu bizáʼ guiráʼ ni nuu
Ora gusiene ca científicu riʼ ximodo beeda chuu guiráʼ ni nuu lu Guidxilayú riʼ, ruyúbicabe ximodo cadi guiníʼcabe tu laa biʼniʼ cani. Guendaridxagayaa nga qué rinácabe guiníʼcabe tu bizáʼ guiráʼ ni nuu, peru ñee biaʼsi nga guiníʼcabe de guiráʼ cani maʼ guyáʼ sin guzeetecabe tu biʼniʼ cani la? Ni nánnanu nga ca científicu ni riníʼ íquecaʼ zacá «qué rinádicaʼ guiniʼcaʼ tu binni bizáʼ o xi guca para beeda chuu cani nabani», zacá bizeeteʼ The New York Times Magazine. Claudia Wallis, ti gunaa ni rucaa libru guníʼ «ruyúbicabe ximodo cadi cúʼcabe Dios ora maʼ caníʼcabe ximodo beeda chuu ca cosa ca». Zacaca na revista Newsweek, «qué rinácabe guzeetecabe pa dxandíʼ nuu ti binni ni bizáʼ guiráʼ cosa ne qué rinácabe guiníʼcabe ximodo laa».
Yanna maʼ bidúʼyanu qué zanda diʼ cueecabe ni bizáʼ guiráʼ ni nuu ca ora maʼ caníʼcabe diidxaʼ. Purtiʼ qué zanda guisiénecabe ximodo beeda chuu guiráʼ ni nuu guibáʼ ne guiráʼ ni nuu lu Guidxilayú riʼ, pa qué nácabe guiníʼcabe de ni bizáʼ cani ne ximodo laabe o pa ribeecabe laabe ora maʼ caníʼcabe de laacani.
Nánnanu qué rinácabe guiníʼcabe pa dxandíʼ nuu tu biʼniʼ guiráʼ ni nuu. Yanna: pa guiníʼ ca científicu ca nuu ti binni nuu xpiaaniʼ ni bizáʼ guiráʼ ni nuu, ñee zucueeza nga laacabe para maʼ cadi gánnacabe jma de ciencia la? Ñee nápanu xi guni crenu de tuuxa ni bizáʼ guiráʼ cosa ora si maʼ qué guidxélanu ximodo gusiénenu xiixa la? Ñee dxandíʼ nga caquiiñeʼ guni crenu guyuu tu bizáʼ guiráʼ ni nuu la? Lu sti tema ca zaninu de ca guendarinabadiidxaʼ riʼ ne xcaadxi guendarinabadiidxaʼ ni caníʼ de tema riʼ.
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 3]
Charles Darwin bisiene de ti maniʼ si biree guiráʼ clase maniʼ ne gadxé gadxé modo laacame ne ni rúnicame
[Credit Line 3]
Darwin: lu ti foto ni gulee J. M. Cameron/foto stiʼ U.S. National Archives