February

Kuamhị alhegheri bumor r’abumarani phọ anạ. Kaaphạn ghan bidị kụ ituughạ egbi omhiigh ḅilhẹ r’amem dị ituughạ memiteghu, telhean ghan bidị epẹ erugh phọ, lọ edugh ni pọ mạgh bidị oru olhe aani eḍien r’anạ. Nạ aḍighi iduọn phọ nạ kamiịn ni mọ onyọ umarani dị nạ agbi mọ o/mhaạr osighẹ awe righirị aḍighi oye umugholoor. Onyọ umor dị nạ agbi mọ apomhoghiạn eelạ iboom aḍighi ni oye inmo, obobọ eghunotu dị ro/nuụn ghan ko/ru ituughạ osoman isophoghom. (Job 6:29) Ii, i/wạ mọ “oḅiligha ghan [dọl] abunọn awe.” (1 Tim. 5:13) Toroboiperolbọ, enighenhị dị yira kolegheri bumor r’abumarani phọ ayira, ḅilhẹ r’asidọl phọ etir bọ odọ phọ oye phọ bidị oru bọ. Mem dị nạ akuamhị alhegheri dọl onyọ umor obobọ umarani dị nạ agbiighi mọ iḅo odị nyinhạ i/ḅeraạn, etue ni edughanhaan nyinhạ oseenyạn odị. Resighẹ ghan ni ikuph orue okuamhị olhegheri abumor phọ ayira. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, mem dị nạ adaphạn oroma aBaibul phọ kụ akpegheron olhoghi anạ awilenaạn bunhọn, pọ nạ ratuughaạny ghan aZihova phọ aphomhoghiạn bọ “oomo awe.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kọr. 6:11-13. w20.04 16-17 ¶10-12

Ḍughul phọ aḍiphẹ eḅaạl odị kamugh bọ, aZizọs aatughianhạm bumatuạn phọ odị mọ oniin aphomhoghiạn nyoniin. Odị alhegheri ni mọ ephomhoghiạn osighẹ aloor ophighironhọm ekiạ kụ ketue eloghonhaạn ḍighaạgh bidị omhoọgh amuḅọph ḅilhẹ r’okparạm amulọgh ḍien aḅirinhi phọ. Ooḅeghiọn eḍeenhaan ookpomhoghan phọ arọl bọ Tesalonikạ. Umhiigh ogbiphoghọm abumor phọ k’amem mọ purukụ ophighi bọ ookpomhoghan phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, abumor r’abumarani phọ uphighi ni emạ eḍeenhaan esi ophạm aḍimheerạ phọ abidị ḅilhẹ r’oḍeenhaan ephomhoghiạn. (1 Tẹs. 1:3, 6, 7) APọl aroma bidị mọ oghiọm ghisigh oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn, kụ aḅẹm mọ “iḍighi ni epuemi siẹn.” (1 Tẹs. 4:9, 10) Ephomhoghiạn kenyu bidị okparamhị abuọ eepuph, ḅilhẹ r’olhoghonhaạn aḍighaạgh bulọ modugh. (1 Tẹs. 5:14) Bidị udaphạn ni oroma phọ aPọl, pọ kụ iyaạr phọ siphẹ omhunhenhiom iyạl aḍinyạ phọ odị agẹ bọ aghiọm bidị, odị aḅẹm mọ: “Omeeraam mọ anyina rapoph ni kaghị ghisigh, ḅilẹ kẹn ephomoghiạn phọ oniin aphomoghiạn bọ nyoniin rebụgh ni.” (2 Tẹs. 1:3-5) Ephomhoghiạn phọ abidị ilhoghonhaạn bidị ḍighaạgh okparạm aḍikparaminheẹn r’igbiphoghọm. w21.03 22 ¶11

Tutụ yira komoọgh aani iikpiạ aghuḍum k’agee-pọ phọ, pọ yira omoọgh odạph okol obobọ eten aghuḍum onyọ aKristẹn. (Iiḍ 20:24; 1 Pit. 2:) Toroboiperolbọ, aSetan r’abuphẹ rodạph bọ nyodị rowạ mọ yira owilhẹ okol phọ ‘oḅophoghạn bidị.’ (1 Pit. 4:4) Bidị rogilaạm ghan okol aghuḍum mọ yira rodạph bọ koḅẹm mọ okol aghuḍum opọ abidị kụ anighẹ, mọ rengọ ghan bidị eereẹgh. Kuolo ipẹ bidị oghaạph bọ eḍighi okpẹ. (2 Pit. 2:19) P’eeghe idị emhạn maạr dị yira kosaḅạr okol phọ opọ akpeanhaạn bọ! ASetan rawạ mọ oomo ayira owilhẹ oghiil eten phọ ekololọ bọ kụ retorori ghan bọ kengọ ‘ghuḍum,’ kụ oḍigh eten phọ erẹgh bọ, epẹ ibadị awe siẹn aḅirinhi phọ rodạph bọ. Eten phọ epẹ phọ eetura ḅilhẹ edugh orelhe. Kuolọ “eekuna phọ amuphe.” (Mat. 7:13, 14) Yira omhoọgh oḍuom aZihova olhoghi kụ onhaghanhạn ghan odị, eḍighi maạr dị yira ro/wạ mọ iyaạr inyu iyira egbolẹ siphẹ egey eten phọ. w20.04 26 ¶1; 27 ¶5, 7

Siạ dị ke/bia, aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ moḍigh “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị.” (Dan. 11:41) Ika? Lhạ phọ 2017, omhoom uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ophọn phọ asophoghom ni oḍighi awe phọ aZihova, aḅilhẹ aloghoḍị buniin abumor r’abumarani ikoli. Aḅilhẹ kẹn asophoghom oḍighinhom arinyạ phọ ayira ghalhamọ r’aNew World Translation phọ. Opumom isiẹn, aḅilhẹ akasaghị olạ agadạ phọ ayira epẹ Russia ḅilhẹ r’asiKindọm Họl r’Asisemblị Họl. Oḍaphạn iphẹn phọ, lhạ phọ 2018 Aloor Phọ Repogh Bọ mowaaghị omiịn mọ aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio arodon. Toroboiperolbọ, ghalhamọ ukpuuroghọm ni we phọ Enhaạn, bidị ko/bian itooghị phọ obobọ okparaghạ onme itooghị phọ. Kparipẹ ghụn bidị rodaphạn ghan oroma aBaibul phọ aḅẹm bọ mọ ooḅereghinhaạn ghan “bulọ odaaghị reelhe r’abulọ rotooghị raraạr kongọ bunọn,” ekạr ekpaariọm mem lọ buẹn phọ rosopha osopha dị katir aani dọl ereẹgh phọ ayira. w20.05 14 ¶9.

Burudẹ r’aburunhiin, tutụ ibạm anmụny phọ anyinha kokuphom owol mọ iphẹn bidị otuughạ bọ igey phọ ni, pọ ewạ mọ bidị omhoọgh masian dị agbatanhaạn oghị esi aZihova, kụ okuphom owol mọ ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ inẹ ni. Orue otughemhị ibạm anmụny phọ anyinha igey phọ ilọ Enhaạn, pọ ewạ mọ iḍighi emạ eḍeenhaan esi otuughạ ghan aBaibul phọ. Ewạ mọ lọgh mem agbirima ipẹ nạ matuughạ bọ. Pọ kụ amem dị nạ katue atughemhị ibạm anmụny phọ anạ otuụgh aani igina phọ oḍighi. Ewạ mọ tughemhị ibạm anmụny phọ anạ ilọ osighẹ oḍighinhom araraạr phọ yira rotuughaạm ghan bọ Baibul phọ, idiphọ nạ raḅenhị ghan bọ buphẹ nạ ratughemhị ghan bọ Baibul phọ. Nạ aḍighi ghan iduọn phọ, keloghonhaạn ni ḍighaạgh ibạm anmụny phọ anạ osereghiạn aZihova ḅilhẹ r’okol phọ odị raḍighinhom ghan bọ ongoọm ayira eḍien aruwaloor—opọ aḍighi bọ ‘ebenhẹ phọ akpẹ bọ oḍuomolhoghi ḅilhẹ asụ bọ olhoghi.’ (Mat. 24:45-47) Ke/tolonaạn ghan esi otughemhị ibạm anmụny phọ anyinha ikpanạ igey aBaibul phọ bịn. Iloghonhaạn bidị ḍighaạgh omhoọgh omheeraam dị akpạr, esi otughemhị ghan abidị “eekuna iitughiạn ibooghiạn phọ Enaạn” odaphạn olhegheri iyaạr r’asiạ phọ abidị.—1 Kọr. 2:10. w20.07 11 ¶10, 12-13

Ika awe e”munughan ḍio arodon kụ rokelọm igey asiya r’aZihova? Ariisi erubal awe! Edugh ni oḍigh arighirị phọ ophọn phọ loor esi omheeraam mọ bidị omhoọgh bọ esi ekiạ etagharạn phọ aKraist. Loor ephigh phọ ephẹn phọ, aZihova ungọ ni iyira eepoogh oḅọgh aloor ayira ongọ odị kụ oḍiiny amuụm. Mem dị yira ogbariọn iphigh aradạ phọ iphẹn phọ, pọ yira moḍighom aani riisi erubal awe phọ moḅọgh bọ loor ongọ, ḅilhẹ oḍiiny muụm idiphọ Kristẹn kụ rokelọm bọ “igey arighirị” r’Opọ apelheghiom bọ siẹn oomo aḅirinhi phọ! Ika kụ idị yira kotue oḍeenhaan mọ yira omaghamhị ni maạr eepoogh oḍigh arighirị r’Enhaạn? Idiphọ Ebraham r’aJob ophạm bọ ni omheeraam mọ abidị esi Enhaạn dị epel li rukuron asiạ, yira omoọgh ophạm aani omheeraam mọ ayira okparamhị—etigheri onhụ asiạ phọ yira mokumu bọ aZihova siẹn okarạph aḅirinhi phọ ophọn. Idiphọ aDaniel, yira omoọgh osereghiạn arighirị phọ ayira r’Enhaạn opuemhi aghuḍum mọ ayira. (Dan. 6:7, 10, 16, 22) R’olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova yira kotue ni okparạm torobọ odẹgh ophogh lọ yira osoman orue ophạm asiyạ arighirị phọ ayira r’odị okparamhị.—Fil. 4:13. w20.05 27 ¶5-6

Uw-emhạ phọ aDevid amhiịn anhịr onhọn oye dị rabura muụm. Odị alhegheri ni olhogh phọ aZihova aḅẹm bọ mọ: “Ka/moọgh ḍiḅeraạn akị esi anhịr onhọn oye.” (Ex. 20:17) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, eḍeenhaan mọ odị aghiọm ni ghisigh aphogh ghan. Ekpom mọ odị idia ni igbo omhoọgh aḍiḅeraạn anhịr phọ, Bath-sheba, ḅilhẹ r’oḍighi ipẹ eḅeraạn bọ aZihova. Ii obọ aDevid aphomhoghiạn ni aḅilhẹ aghiilhaan ghan aZihova k’amem dị mebia ni iboom, odị amheel li aḍighanhaan eephuạ owạ imạ ilọ aloor. Mem mọ amuphẹ phọ, aDevid adạph ni okol dị eeph iboom. Odị asiphe umugholoor ḍien phọ aZihova. ADevid asighẹ iiḅaghamhị aruomaan we dị u/legheri aani, ghalhamọ r’eghun otu phọ odị. (2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12) AZihova alhiọm ni Devid, kụ odị aḅilhẹ amhooghạ siya phọ odị r’aZihova. (2 Sam. 12:13; Ps. 51:2-4, 17) ADevid amhiịn ni iiḅaghamhị phọ re/ḅaạl olhoghi phọ eḍuạ bọ emite, mem mọ odị angọ bọ ogẹl mọ ekpom mọ odị edia. Ikpo onhụ phọ odị ogẹ bọ siphẹ Psalm 86:11 kotue kẹn oḅilhẹ ogbạ mọ: “Ungọ imhị ekpom dị ke/dia.” AZihova alhoghonhaạn ni ḍighaạgh Devid oḍighi idị ekpom mọ odị kemunughan obobọ ke/dia mun ḍughụm? Ii, idị eḍighi bọ aZihova aḅilhẹ ni aghaạph ilọ aDevid idiphọ oye dị “ekpom mọ . . . emhunhughan esi aZihova Enhaạn phọ odị.”—1 Ki. 11:4; 15:3. w20.06 11 ¶12-13

ABaibul phọ atomaạm ephomhoghiạn phọ aZihova amhoọgh bọ aghị esi awe phọ odị idiphọ oḍigh. Ika kụ idị ephomhoghiạn phọ Enhaạn eghịgh bọ oḍigh? Esi omaạm, oḅẹm mọ nạ rawạ oḅi ophiịny abazị, kụ oye aroph asuomạ dị rapoophom ghan oye umuụm angọ nyinhạ, nạ kasereghiạn ni loor esi dị nạ ka/ḅi mun, kuolọ asuomạ phọ opọ phọ bịn nyinhạ ka/phẹl. Loor esi dị amuụm mọ raaphoọm ni, kụ kemoghi oghuugh orue omhoọgh apelieẹny. Kewạ dị oye katoph oḍigh aruomnaan nyinhạ, kụ akpaaghị nyinhạ alọgh olhoghi oghuugh. Iduọn aZihova aghaạph bọ siẹn esi aBaibul phọ arodon, r’ephomhoghiạn odị aghiọm ni ghisigh aḍur ghan Izrạl phọ abuphẹ momheel bọ oḅuạ. (Hos. 11:4) Enhaạn aloghoma aani kẹn iniin phọ ilọ abuphẹ mowilhẹ bọ okumu odị, kụ roḅi bọ esi iiḅaghamhị r’ooḅaghamhiạn aloor aḅirinhi phọ aḍio arodon. Odị rawạ mọ bidị olhegheri mọ odị apomoghiạn ni bidị, kụ rawạ ni oḍur abidị olhoghomạ. AZihova katue ni asighẹ nyinhạ aḍighinhom oḍeenhaan ephomhoghiạn phọ odị amhoọgh bọ aghị esi abidị. Emạn ni maạr agey ongọ okuphom owol buphẹ moophoọm bọ mọ aZihova apomoghiạn ni bidị, ḅilhẹ mọ yira phọ kẹn opomoghiạn ni bidị. w20.06 27 ¶12-13

Mem mọ oghiigh bọ otelhedom mọ Stephen, ibadị aKristẹn usumughu ni oḅuạ Jeruselem “kụ oomo phọ abidị, owalalạ yogh epẹ areeIhe phọ aJudia r’aSameria,” dị tutụ osumughu ni oghị k’epẹ Saiprọs r’Antiọk. (Iiḍighi 7:58–8:1; 11:19) Gbiom olhoghi odọ aḍikparamhinheẹn asidọl dị abutelhedom mọ osoman. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, bidị umhoọgh ni ikpukpụ ogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ torobọ ekpisi phọ epẹ bidị osumughu bọ oghị, bịn eḍighi idị ophighi rookpomhoghan oomo Ekool Itooghị phọ aRom. (1 Pit. 1:1) Kuolọ i/mineen siphẹ, loor esi dị abuḅẹl aKristẹn phọ umhoọgh ni inhọn odọ iboom iiḅaghamhị okaran. Esi omaạm, rekị bọ oteẹny alhạ phọ 50 C.E., Otooghiạ aRom mọ Claudius angọ ni itọ mọ oomo abuọ aJu phọ oḍuaghụ Rom. Esi iduọn phọ ikpaariọm ni buọ aJu phọ oḍighi bọ Kristẹn phọ owilhẹ aruutu abidị oghị inhọn arikpisi kụ orọl. (Iiḍighi 18:1-3) Reteẹny 61 C.E., otelhedom mọ aPọl agẹ ni mọ mogilaạm buẹn r’odị oḍighi bọ Kristẹn phọ esi ogbo, okasaghiọm ikoli, ḅilhẹ obum raraaạr abidị. (Hib. 10:32-34) Esi iduọn phọ, idiphọ abueriphọ awe phọ, aKristẹn phọ abuẹn phọ umheel ekulhom ḅilhẹ r’e/moon.—Rom. 15:26; Fil. 2:25-27. w21.02 26-27 ¶2-4

Eḍighi maạr dị yira olhọgh inyaạm okparamhị omheeraam mọ ayira, iyaạr i/lo dị aSetan r’otul phọ odị kotue oḍighi kụ ketue isophoghom iyira orelhe isiẹn igey phọ. (2 Jọn 8, 9) Yira ogon ni omhiịn dị aḅirinhi phọ kulhọgh iyira ḍien. (1 Jọn 3:13) AJọn ughiọm iyira olhoghi mọ “Eru kụ retooghị ghan raraạr” kengọ aḅirinhi phọ. (1 Jọn 5:19) Idiphọ aḅirinhi phọ ophọn rasi bọ eekunha, ophin olhoghi phọ aSetan rabụgh ghan bịn. Epel olhe-emhạ ḅilhẹ r’okpẹ kirokirọ phọ abuẹn momheel bọ oḍuạ siẹn igey phọ rogbaaghị ghan bọ, aSetan aḅilhẹ kẹn raḍiginhom ghan ikpuuroghọm ḍio arodon. ASetan alegheri mọ onọ amoọgh eẹny ekulha amem osophoghom oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ ḅilhẹ r’okạ omheeraam mọ ayira. Pọ kụ iyaạr phọ i/ḍighi bọ iikia esi ayira omhiịn dị rosophoghom rukumuan phọ ayira ibadị areelhe. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, abumor r’abumarani phọ odi bọ reelhe phọ ipẹ phọ rokparạm ni. Bidị omạ ni roḍeenhaan mọ etigheri torobọ ekpinhạ dị okarạph oye phọ katạph atumom, yira kotue ni okpạr opu! w20.07 24 ¶12-13

AZihova awạ dị eghunotu omhạr awe mukelhọm ghuḍum k’agee-pọ siẹn ughede phọ ophọn odị amhaạr bọ alhẹm anhighemhị. Kuolọ mem mọ Adạm r’Iv ogbagharạn bọ Odẹ ephomhoghiạn phọ abidị, bịn ikarạph r’aḍuugh eponomaam oomo ade phọ. (Rom. 5:12) AZihova amhegheron ika? Mem mem mọ bịn odị aghaạph ni ipẹ odị katagharạn bọ omhạr awe. (Gen. 3:15) AZihova aguan ilọ omiteom ekiạ etagharạn dị keḍighi idị kedugh orue otagharạn anmụny phọ Adạm r’Iv osighẹ esi ikarạph r’aḍuugh. Kụ odị angọ eepoogh dị torobọ oye kasaḅạr okumu odị kụ omoọgh ghuḍum k’agee-pọ. (Jọn 3:16; 1 Kọr. 15:21, 22) Mem dị aZihova kaḅenhị bọ oọny phọ odị oḅerion irubal awe phọ oḅilhẹ ongọ ghuḍum siẹn ade phọ, odị ka/ḅerion oomo phọ abidị mem. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị oḅerion egu awe bịn okpologhi siẹn ade phọ ketue ni ekọm igbaragbarạ. Kuolọ aZihova ra/ḍighi ghan iyaạr eten dị u/maạr udẹ ḅilhẹ u/ḅoonemhị. Odị alegheri ni mo ewạ ni dị komaạr odẹ raraạr pidị eephọ etọl.—1 Kọr. 14:33. w20.08 14 ¶3; 15 ¶5

Oye dị rotughemhị ghan aBaibul phọ anhaghanhạn ni mọ iyaạr phọ odị atụ bọ kụ ratuughạ Baibul phọ pọ okumu aani aZihova idiphọ oniin onyọ Ogbaanhaạn AZihova. Aradạ dị opọ ratuughạ bọ Baibul phọ kagbariọn oteẹny aḍiigbu oḍiiny amuụm mọ pọ, eḅẹl phọ, odị kalegheri aḅilhẹ apomhoghiạn aZihova, amoọgh omheeraam akị esi Odị. (Jọn 3:16; 17:3) Odị kamoọgh ni siya dị egbatanhaạn r’aZihova, ḅilhẹ kẹn amiigh ooḍikuan abumor r’abumarani ookpomhoghan phọ. (Hib. 10:24, 25; Jems. 4:8) Odị kakel li iḍighinhom araraạr dị i/kpeanhaạn, kụ akiton esi ikarạph phọ odị. (Iiḍighi 3:19) Mem mọ amuphẹ phọ, omheeraam mọ odị manyu nyodị oghaạph aani ghan igey phọ oḅenhị abunhọn. (2 Kọr. 4:13) Bịn odị aḅọgh loor odị angọ aZihova, kụ aḍighi aḍeenhaan esi oḍiiny amuụm. (1 Pit. 3:21; 4:2) Kụ aḍio phọ aḍiphẹ phọ keḍighi ni ḍio ibo esi atorobọ oye! Mem dị opọ nạ ratughemhị ghan bọ Baibul bọ agbatạn eniin edạ oghị oteẹny aḍiigbu phọ odị, sẹph ghan ni aḅilhẹ akparamhị nyodị pidị aghiọm ghisigh ateẹny ḍiigbu phọ odị. w20.10 17-18 ¶12-13

Eḍighi maạr dị nạ asighẹ loor anạ atomaạm ghan bunhọn, eeni nạ ka/miịn mọ nạ raḍighi aani ghan ni iyaạr siẹn ookpomhoghan phọ. Abuniin siẹn ookpomhoghan phọ omaạr itughemhị, omaạr oḅoonomhị araraạr, obobọ omaạr olhọgh abunhọn ophophe r’okparamhị. Eeni nạ atue ni aatughiạn mọ nạ o/rue oḍighi aani ipẹ bidị roḍighi bọ. I/beeph, reḍeenhaan ghan osooromhi aloor ḅilhẹ r’olhegheri okụ. (Fil. 2:3) Kuolọ ewạ ni mọ gona loor. Oomo amem kụ nạ asighẹ ghan loor anạ atomaạm bunhọn, nạ katue ni aḅonyonhu azuan. Idiphọ otelhedom mọ aPọl aghaạph bọ, nạ atue ni aatughiạn mọ nạ o/phạm aani esi siẹn ookpomhoghan phọ. AZihova angọ Kristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ ruunmo oḍighinhom iiḍaạny kirokirọ dị eego esi uwaloor iigbia phọ, kuolọ k/oomo aKristẹn kụ umhoọgh ghan iniin phọ inmo phọ. (1 Kọr. 12:4-11) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, torobọ onyọ aKristẹn aphạm ni oḍighi. Rodon, yira u/moọgh aani ruunmo oḍighinhom iiḍaạny dị eego esi uwaloor iigbia phọ. Kuolọ idiphọ erọl bọ mem mọ opọ phọ, kụ idị edi aani ni ḍio arodon. Eeni oomo ayira ko/moọgh iniin phọ asighalhanyạ phọ, kuolọ oomo ayira omoọgh ni maạr oḍighinhom esi aZihova. w20.08 23 ¶13-15

Mem dị nạ aaḅereghị alhọm akpọ-oḅio r’akpọ-olhoghi, aZihova kapagharanhaạn ni iiḅereghị phọ anạ bịn nyinhạ ka/ḅitonhaạn. (Iiḍighi 4:29, 31) Oomo amem odị odi ni obakị anạ. Tuutughiạn ilọ ipẹ aZihova alhoghonhaạn bọ nyinhạ ḍighaạgh orue okpạr opu iniin ipaanhaạn, kụ aḅilhẹ bọ kẹn angọ nyinhạ inyaạm orue onmeeghi adọl aghuḍum mọ anạ. Okạr oghaạph, Opọ aaḅakị bọ we phọ odị aḅeenyẹ ophiịny igbila phọ katue ni alhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh oḍighi onyọ amatuạn aKraist. (Ex. 14:13) Kuphom aani owol idiphọ okọ suọr phọ aḍighi bọ kụ aḅạ bọ ikpọ onhụ edi bọ siẹn esi aBaibul ibạl phọ arodon. AZihova katue kẹn ni aloghonhaạn ḍighaạgh bumhoom abukaaphọm okpọ aani oḅio. Naghạn idị emitenhaan umarani dị oghol mọ Tomoyo. Mem mọ purukụ odị amhiigh bọ oḍuạ otu ogbạ otu, oḅẹl otu phọ odị aghị bọ, uwotu phọ alọ ni mọ: “Mị u/moọgh iyaạr oḍighi r’Abugbaanhaạn AZihova!” bịn aghughi eghuugh phọ gbam. R’akpọ oḅio aTomoyo aḅenhị opọ r’odị rotelhean bọ mọ: “Nạ anaghạn ni ipẹ phọ? Mị k”oghaạph r’oghaạph iyaạr bịn malhọgh elhegh mọ mị oniin onyọ Ogbaanhaạn AZihova. Olhoghi amhị akạr kụ aḅaạl!” Nyiidiphọ aTomoyo rakọy ghan eten opọ oomo amem mọ. w20.09 6 ¶13-14

Asa aḅenhị ni we phọ mọ aZihova “m’angọ [bidị] eephọ oomo isiphẹ ade phọ.” (2 Chron. 14:6, 7) Asa o/mhiịn mem eephọ phọ epẹ phọ idiphọ amem orọl bịn oghelhọm obobọ oḅoorian. Kparipẹ ghụn odị amhiigh oḅiirọgh iikpe okpekimaam ruutu eedaneẹn phọ, r’arunhụ aḍibuo phọ. Odị aḅenhị we phọ aJudah mọ: “Siẹn yira kụ ophamhanhạm bọ de phọ.” Asa raḅẹm ghan mọ eeghe? Odị raḅẹm ghan mọ awe phọ kotue ni otelhe r’eereẹgh siphẹ ade phọ Enhaạn angọ bọ bidị, ologhoḍị ruutu r’iikpe, dị amulọgh ḍien ko/tue osophoghom bidị. Odị aḅenhị we phọ mọ bidị osighẹ oḍighinhom mem eephọ phọ epẹ phọ emạ eten. Asa aḅilhẹ kẹn asighẹ mem eephọ phọ epẹ phọ akparamhiọm we eghạm mọ odị. (2 Chron. 14:8) Iphẹn phọ reḍeenhaan ghan mọ Asa o/ḍuom olhoghi aZihova ḍughụm? Eeye. Kparipẹ ghụn, Asa alhegheri ni mọ eḍighi oḍighi odị idiphọ uw-emhạ ookolhobian awe phọ ilọ iiḅaghamhị dị eeni kotue ni osoman epẹ ghisigh. Asa alhegheri ni mọ eeni eephọ phọ awe phọ aJudah rokelhọm bọ ke/bia, kụ ipẹ kụ idị etuụgh bịn emite. w20.09 15 ¶4-5

Okumor oye dị raatughiạn ni imạ ḅilhẹ rapogh ookpomhoghan phọ, atue ni alọgh aani iilhogh oghophom iyool phọ Enhaạn. Toroboiperolbọ, oboom ogbaranhaạn odi ni esi iikpọ phọ ikumor awe ookpomhoghan phọ omhoọgh bọ ḅilhẹ r’iikpọ aruw-emhụ eghunotu. Esi omaạm, aZihova angọ ikumor awe ookpomhoghan phọ iikpọ oogbo ghan iiruẹn, ḅilhẹ kẹn angọ bidị oḍighi ophorogh ghan oḍighinhom ikarạph dị u/meera ukiton siphẹ ookpomhoghan phọ. (1 Kọr. 5:11-13) Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, aZihova angọ ruw-emhụ eghunotu iikpọ dị odị u/ngọ aani ikumor awe ookpomhoghan phọ. Esi omaạm, odị mangọ ruw-emhụ eghunotu iikpọ ophighi ghan iilhogh ḅilhẹ r’omhiịn mọ eghunotu phọ odị odaphạn ni iiḅakiọm mọ. (Rom. 7:2) Esi omaạm, uw-emhụ eghunotu amoọgh ni elhiom osopha amem dị ibạm anmụny odị kotigheel ghan olhoghotu dulhe. Odị aḅilhẹ kẹn amoọgh iikpọ olhiọm ibạm anmụny phọ eḍighi maạr dị bidị u/daphạn itọ phọ odị. (Efẹ. 6:1) Uw-emhụ eghunotu dị amhoọgh ephomhoghiạn rapuru aani ghan ni anhịr odị kụ agbi ongọ itọ dị keeḅakị otu phọ; loor esi dị iyạl phọ abidị oḍighi “nyoniin” Iphulhupul.—Mat. 19:6. w21.02 16-18 ¶10-13

Eniin ephigh phọ eḍighi bọ kụ igey phọ edi bọ siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn emhạn bọ maạr pọ, aZihova agananami aḍeenhaan ogina abuphẹ osooromhi bọ loor, odị “[masaḅạr] bọ.” (Iiḍighi 13:48) Awe phọ abuẹn phọ omeeraam odaphạn okol phọ ophọn Enhaạn asighẹ bọ ratughemhiọm igey phọ ḍio arodon. (Mat. 11:25; 24:45) Yira bịn ko/tue onaghanhạn Baibul phọ dị olhoghonhaạn aḍighaạgh u/lo, kụ iyaạr i/lo dị emhạn maạr epelhom otuughạ onhaghanhạn aBaibul phọ. (Prov. 3:13) AZihova aḅilhẹ kẹn ungọ iyira eepoogh otughemhị aani abunhọn igey phọ ilọ odị ḅilhẹ r’arigbiom mọ odị. (Mat. 24:14) Adom mọ yira rogbeelhom bọ emạn ni maạr iboom loor esi dị reloghonhaạn ghan ḍighaạgh we oḍighom aani apakirị eghunotu phọ aZihova, keḅilhẹ engọ bidị eepoogh omhoọgh aani aghuḍum k’agee-pọ. (1 Tim. 4:16) Mughumọ arukumuan phọ ayira ebụgh obobọ ekom, yira robakị aani ghan oḍighi phọ ophọn amhạn bọ maạr roḍighi bọ nyiidiphọ. (1 Tim. 2:3, 4) P’eeghe idị eḍighi eghuan oḅọph oḍighi r’Enhaạn!—1 Kọr. 3:9. w20.09 26-27 ¶4-5

Mem mọ otelhedom mọ aPọl rakị bọ Rom, egbạ gbạ amem aZihova asighẹ ghan ni bumor r’abumarani angoọm Pọl olhoghonhaạn aḍighaạgh. Esi omaạm, iyạl arighirị aPọl dị okpẹ oḍuomolhoghi, Aristakọs r’aLuk, usopha ni odạph odị osi aRom. AZizọs o/guanhaan aani bidị mọ bidị kosi ni Rom, esi iduọn phọ eḍeenhaan mọ bidị ulhọgh sighuḍum abidị esi ootor’osooromineen odạph aPọl oghị erelhe phọ epẹ phọ. Mem mọ ogbagarạ oghim oolhogh phọ aghim bọ kụ edị bidị ogbi olhegheri mọ kopẹl li sighuḍum abidị. Mem mọ bidị osi bọ esiḍia aSaidon, aJuliọs angọ ni Pọl eepoogh mọ “odị aghị ni aaphoghogh righirị odị dị komaạr opạm nyodị.” (Acts 27:1-3) Ḅilhẹ kẹn, enhọn amem epẹ PutioIi, aPọl r’arighirị phọ odị uuzuanhaan ni “buọ asiosị, dị [okpaariọm bidị] orolạn abidị odụal aḍughuI otu.” Abumor phọ abuphẹ phọ omhaạr ghan bọ ophogh Pọl r’arighirị phọ odị, umhoọgh ghan ni oḅaạl olhoghi onhaghạn araraạr dị kelọgh bidị epophe ḍighaạgh aPọl.—Poghom Iiḍighi 15:2, 3. w20.11 15-16 ¶15-17

Burudẹ r’aburunhiin, iḍeenhaan ghan nmụny phọ anyinha esi ikpo onhụ r’iiḍighi mọ nyinha epomhoghiạn ni aZihova agey. Legheri mọ ikạr igbogh inmo dị nạ katue angọ nmụny phọ anạ, pọ olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh ophomhoghiạn aZihova. Kụ eniin ephigh iyaạr dị nạ katughemhị bidị pọ ophamhanhạm egey edeọm ituughạ, iiḅereghị, oghị ghan ituughạ, ḅilhẹ romite ghan epẹ erugh phọ. (1 Tim. 6:6) Ii, nạ amoọgh omiteom ghan ongọ anmụny phọ anạ raraạr phọ ipẹ ekuom bọ bidị. (1 Tim. 5:8) Kuolọ legheri mọ asiya anmụny phọ anạ r’aZihova kụ keloghonhaạn bidị ḍighaạgh okpetenhaan eekunha aḅirinhi phọ ophọn, ki/kpoki obobọ aruphua dị bidị omhoọgh. (Ezek. 7:19) Eḍighi ni iyaạr oḅaạl olhoghi omhiịn mọ ibadị aburudẹ r’aburunhiin dị oḍighi Kristẹn mosaḅạr osopha kirokirọ dị kaloghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị omhoọgh igey asiya r’aZihova! Ibạm anmụny dị ookonhom eeḍiạn arughunotu phọ iphẹn phọ, ropạm ghan ni imạ phọ edeọm mọ ephẹn phọ komhanhạm, kụ bidị ro/loghoma ghan saị esi eten phọ odẹ r’onhiin phọ abidị ookonhom bọ bidị!—Prov. 10:22. w20.10 28-29 ¶10-11

Eeni amem otelhedom mọ aPita aghaạph ghan ni aḅilhẹ aḍighi raraạr dị onyebel roten odị alhoghoma ghan saị. Esi omaạm, mem mọ aZizọs aḅenhị bọ butelhedom mọ odị mọ onọ kamiinhọm ni aḅilhẹ amugh, aPita aḅaạm ni nyodị kụ aḅẹm r’ikpo onhụ phọ edi bọ siẹn esi aBaibul phọ arodon. (Mat. 16:21-23) AZizọs aalemhi ni Pita. Mem dị ugheel ekpạr oghị osiph aZizọs, aPita aagboronhom ni bịn asoph aḅeri ebenhẹ uw-emhụ opinyọn rikiạ phọ. (Jọn 18:10, 11) AZizọs aḅilhẹ ni aalemhi otelhedom mọ. Oḅarạm isiphẹ, aPita abaga ni mọ ghalhamọ abueriphọ abutelhedom mọ ukpetaan ni owilhẹ Zizọs, mọ onọ ka/kpetaan! (Mat. 26:33) Idiphọ aPita aḍuom bọ olhoghi loor iḍighi idị odị amhoọgh oghiilaan awe, kụ apharanhaạn Odẹ otu phọ odị iraạr amem. R’oboom oḅonyonhu ozuan, aPita “amite kụ amoghi agey.” (Mat. 26:69-75) Eeni odị aakia ghan ni mughumọ aZizọs kasạr ri abilhenhaạn nyodị. Toroboiperolbọ, aPita o/mheera mọ oḅonyonhu ozuan adughe nyodị. Odị akpetaan bọ, aḅilhẹ ni aḅetenhu, kụ onyebel roten bịn odị amhiigh ooḍikuan r’abueriphọ abutelhedom mọ.—Jọn 21:1-3; Iiḍighi 1:15, 16. w20.12 20 ¶17-18

Uw-emhụ eghunotu katue ni aḍeenhaan osooromhi aloor esi ibadị areten. Esi omaạm, odị ka/gon ghan omhiịn dị anhịr phọ odị ḅilhẹ r’ibạm anmụny phọ koḍighi ghan raraạr eten dị emhunhughan. Odị kaler aani ghan rurụ angọ ḍiitughiạn anhịr phọ r’ibạm anmụny phọ odị, ghalhamọ r’amem dị egbạgh r’aḍiphẹ odị. Oḅarạm isiẹn, olom dị asooromhi loor rapinom aani ghan ni bin iiḍighi olhoghotu, ghalhamọ r’amem dị awe emhạ phọ abidị osighẹ iiḍighi olhoghotu idiphọ oḍighi anmariịr. Ipẹ phọ etue ni eḍighi ipaanhaạn. Eeghe kụ iḍighi? Oniin onyọ umarani dị oghol mọ Rachel, aḅẹm mọ, “epẹ emhạ abidị, eḍighi maạr dị olom alhoghonhaạn ḍighaạgh anhịr odị ootolhogh asigbagbạ dị olheom oseere obobọ aḅeer otu, pọ amatuman r’asiya abidị kopuru ni mọ: Ophọn phọ okạr ‘olhephiri oọny ni?’ Bidị kootughiạn ghan mọ olom mọ o/rue otooghị ongọ anhịr phọ odị.” Eḍighi maạr dị aḍiitughiạn phọ aḍiphẹ phọ kụ eetura ekool phọ anyinha, pọ tuutughiạn mọ aZizọs aatol li ruwol abumatuạn phọ odị, ghalhamọ r’iduọn osighẹ bọ mọ aḍighi oḍighi arebenhẹ. Ogey uw-emhụ eghunotu ra/wạ ghan oḍighi idị odị kanighẹ ghisigh awe, kuolọ rawạ ghan oḍighi idị olhoghi anhịr phọ odị r’ibạm anmụny phọ keḅaạl. w21.02 2 ¶3; 4 ¶11

Ootughiạn imạ idị meten eḍighi inmo k’aZihova; kuolọ etigheri idị adọl ayira enhighẹ ghan epẹ omhạn, adọl aghuḍum omhoom aḅirinhi phọ yira rokori bọ kụ kanighẹ apu. Abunhọn otue ni upiomạn iyira, kuolọ amem dị yira osạr owilhenhaạn, kụ edị yira kotue ogbon okumu aZihova. Olhoghoma oboom apum katue ni usophoghom iyira okumu aZihova r’ibo. Esi iduọn phọ, idiphọ aPọl olhoghoma ghan mọ aZihova masạr ri uwilhenhaạn iyira. (1 Tim. 1:12-15) Yira omoọgh oḍuomolhoghi orọl bịn k’agee-pọ. Kụ siphẹ omhoom aḅirinhi phọ Enhaạn, yira koo/tughiạn ghan mun iyaạr kụ olhoghi ayira abeeph. Ilọ amem mọ amuphẹ phọ aBaibul phọ aḅẹm mọ: “Raraạr phọ ipẹ meten bọ koo/tughiạn ghan mun.” (Isa. 65:17) Kụ tuutughiạn: Abuniin ayira morọl siẹn arukumuan phọ aZihova bịn okpooghị, kuolọ siphẹ omhoom aḅirinhi phọ yira koḅilhẹ ni oḍighi iḍoọgh. (Job 33:25) Kụ iḍighi kụ, ku/tolhonhaạn ootughiạn ghan ipẹ meten bọ. Kparipẹ ghụn, ootughiạn ilọ aghisigh phọ bịn! w20.11 24 ¶4; 29 ¶18-19

Eeghe kụ kemite ghisigh? Mem igbogh iiḅaghamhị phọ, aZihova kuphẹl li iyira esi iyạl iikiạ areten. Eḅẹl phọ, odị kapẹl rebenhẹ phọ odị oḅạr bọ nyodị mem dị odị kalọgh bọ iitughiạn ilhoghi abudaạm aḅirinhi phọ ophiemhi aBabilọn Ogbogh phọ, aḍighi bọ oomo aruukụ iiḅereghị okpẹ. (Ogan. 17:16-18; 18:2, 4) Ipẹ reten, odị kapẹl li we phọ odị mem mọ odị kapiemhi bọ oomo itooghị phọ aSetan siphẹ Amagedọn. (Ogan. 16:14, 16) Eḍighi maạr dị yira okuamhị oḅạr aZihova, aSetan ka/tue uphiemhi iyira. Okạr oghaạph, odị kụ edị kopiemhi k’agee-pọ. (Rom. 16:20) Kụ iḍighi kụ, nyaaghiạn oomo iinyạ eghạm mọ Enhaạn—ka/kporonhaạn! Kaa/tughiạn mọ ogina anạ bịn katue ni eenan Setan r’aḅirinhi phọ odị. Bakị aani bumor r’abumarani phọ. Kụ adaphạn ghan iiḅakiọm mọ aZihova. Nạ aḍighi iduọn phọ, nạ kakuphom ni owol mọ Odẹ k’akẹ phọ anạ kakparamhị ni aḅilhẹ aghoph nyinhạ.—Isa. 41:10. w21.03 30 ¶16-17

Ika kụ idị yira kotue oḍeenhaan oḍuomolhoghi esi aZihova? Esi osighẹ ghan oḍighinhom iiḅakiọm mọ aZihova rangọ ghan bọ. ABaibul phọ apamanhạm ni raghaạph kirokirọ dị eḍeenhaan mọ emạn ni maạr ophoomhị ghan aloor bịn oḍuom olhoghi aZihova. Iduọn nạ ratuughạ bọ ilọ araraạr phọ iphẹn phọ, lọgh elhegh iyaạr phọ elhoghonhaạn bọ ḍighaạgh rebenhẹ Enhaạn ophoomhị aloor ghalhamọ r’amem dị osoman igbagarạ isophoghom. Esi omaạm, mem mọ ogbogh otu iiruẹn abuọ aJu phọ otọ bọ oḅenhị butelhedom mọ, mọ ku/kaạph mun iiḅi iinhaghạn phọ, bidị u/kiilhaan. Kparipẹ ghụn, r’oḅom emhụ bidị uḅẹm mọ: “Yoor konaghanạn Enaạn, ko/naghanạn we.” (Iiḍighi 5:29) Kụ ghalhamọ r’amem dị ogurọgh ni bidị, abutelhedom mọ uu/ḅaghamhiạn loor. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị bidị ulhegheri mọ aZihova odi ni agạ abidị. Bidị umhoọgh ni kuuḅi aghisigh aZihova. Esi iduọn phọ, bidị ughiọm ni ghisigh ogbeelhom ooḅi oghaạph phọ. (Iiḍighi 5:40-42) Iniin phọ kẹn ni, mem mọ kokiigh bọ otelhedom mọ Stivin, odị asereghian ni aphoomhị loor kụ aghisigh phọ aghịgh “ghisigh ookpaạny Enaạn.” (Iiḍighi 6:12-15) Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị, odị akuphom owol mọ odị amoọgh ni kuuḅi aghisigh aZihova. w21.01 4 ¶10-11

Iphẹn phọ remạ ghan mọ bidị omoọgh ooruẹn olhoghi dị aḅaạl, ḅilhẹ r’aḍigey aḍimheerạ ghisigh aZihova. (Isa. 1:18) Bidị aKristẹn dị moḅọgh loor ongọ oḅilhẹ oḍiiny muụm, ḅilhẹ omhoọgh omheeraam dị akpạr oghị esi ekiạ phọ aZizọs, kụ omhoọgh igey asiya r’aZihova. (Jọn 3:36; 1 Pit. 3:21) Esi iduọn phọ, bidị osianhaan ni omheerạ aghisigh agadạ odaạm emhạ phọ Enhaạn, ‘oḍighi oḍighi ongọ Enaạn ḍughul r’ootaany’ siẹn ade phọ. (Ogan. 7:15) Ghalhamọ r’anyiidiphọ, r’oophugh bidị roḍighi ni oboom oḍighi ogbeelhom Omhạr phọ ḅilhẹ r’oḍighi awe bumatuạn loor esi dị bidị osighẹ ḍiḅeraạn Omhạr phọ Enhaạn kụ oḍighi eḅẹl siphẹ adọl aghuḍum mọ abidị. (Mat. 6:33; 24:14; 28:19, 20) Asiadạm awe phọ okpetenhaan bọ igbogh iiḅaghamhị phọ okuphom ni owol mọ Enhaạn kakiọm ni ghisigh apogh ghan bidị loor esi dị “Odị kụ aḍibuo dị bidị oḍigh.” Oguan phọ opọ ipheriphọ iyool igạ phọ rekori ghan bọ kakạr kụ amunughan: “[Enhaạn] kagbuurogh ni oomo izin riḍien abidị.”—Ogan. 21:3, 4. w21.01 16 ¶9-10

Olhoghi ayira aḅaạl agey iduọn yira odi aani bọ siẹn eghunotu phọ aZihova, kụrolọgh ghan ni ikuph omhiịn mọ yira olọgh ni eegu iikolhobian aruw-emhụ phọ aZihova amiteom bọ siẹn ookpomhoghan phọ. ABaibul phọ aḍeenhaan ni mọ aZihova amaghamhị ni maạr nmariịr idiphọ alhephiri. Esi omaạm, aBaibul phọ agananamhi ni mọ mem oḅẹl okuron asiạ phọ aZihova angọ ni uwaloor iigbia phọ odị nmariịr idiphọ odị angọ bọ lhephiri phọ, aḅilhẹ anyaamhị bidị oḍighi iiḍaạny idiphọ oḅạ arunhụ kirokirọ. (Iiḍighi 2:1-4, 15-18) AZihova asagharạn aani ni nmariịr uwaloor iigbia phọ, ogheel aani epẹ k’akẹ otooghị r’aKraist. (Gal. 3:26-29) Anmariịr r’alhephiri kụ komoọgh ni iikpiạ aghuḍum k’agee-pọ siẹn ade phọ. (Ogan. 7:9, 10, 13-15) Kụ anmariịr r’alhephiri kụ edị ongọ bọ ni oḍighi ogbạ ikpo onhụ phọ ḅilhẹ r’otughemhị. (Mat. 28:19, 20) Esi omaạm, aḍinyạ Iiḍighi phọ ekaạph ni ilọ onyọ umarani dị oghol mọ aPrisiIiạ. Odị r’olom mọ odị AkuiIạ, ugbạ ni oogholhomhi igey phọ oḅenhị oniin oye dị oghol mọ aPolọs. Oye phọ ophọn phọ alhegheri iyaạr agey.—Iiḍighi 18:24-26. w21.02 14 ¶1; 15 ¶4

Ikumor awe, nyinha emoọgh oboom oḍighi olhoghonhaạn aḍighaạgh bukaaphọm okuamhị osilor isiphẹ arukumuan epẹ erugh phọ, eḅaramaạm otughemhị abidị ilọ oḍighi abutughemhiạ aBaibul dị osilor. Esi iduọn phọ, eḍighi maạr dị okaaphọm rakiilhaan otughemhị oye Baibul ghisigh anạ, pọ loghonhaạn ḍighaạgh atughemhị. Ikumor awe phọ kotue ni okparamhị oḅilhẹ onyaamhị butughemhiạ aBaibul oghiọm aghisigh oḍighi itughemhị phọ abidị. (1 Tẹs. 5:11) Ghalhamọ yira u/moọgh nyiidiphọ oye dị yira rotughemhị ghan Baibul, yira kotue ni ologhonhaạn ḍighaạgh oye ophoph oghị aghisigh oḍiiny amuụm. Dị yira u/kaạph iboom araraạr, yira kotue ni obakị otughemhiạ phọ esi oḅạ ghan imạ ikpo onhụ dị yira ookolhobian, mem dị rotughemhị Baibul oye. Yira kotue ni oḍigh righirị r’abuphẹ rotuughạ bọ Baibul phọ mem dị bidị oru siphẹ aKindọm Họl phọ, ḅilhẹ yira kotue ni oḍighi emạ eḍeenhaan ongọ bidị. Ikumor awe phọ olhoghonhaạn ḍighaạgh buphẹ rotuughạ bọ Baibul phọ esi omhoọgh ghan amem r’abidị, ḅilhẹ bidị otughemhị oḅilhẹ osẹph ghan butughemhiạ phọ abidị. Okạr agey, yira romoọgh ghan ni ibo mem dị yira olhegheri mọ yira oḍighi aani ni eẹny iyaạr olhoghonhaạn oye ḍighaạgh ophomhoghiạn r’okumu Odẹ phọ ayira, Zihova. w21.03 13 ¶18-19

ADevid aḍeenhaan ni mọ onọ akpẹ ni oḍuom olhoghi. Esi omaạm, idiphọ oḍoọgh, odị alhọgh ni inyaạm ophogh ghan iyool igạ odẹ phọ odị. Opọ phọ aḍighi ni ogbagarạ oḍighi. ADevid aḅenhị ni Uw-emhạ phọ Sọl mọ: “Mị uphogh ghan iyool-igạ odẹ amhị, torobọ amem lọ eḅeẹny m’anamḍikạ eru esighẹ oọny oyool-ogạ, mị uphorogh ghan ni asiph enhạm mọ aạr oọny oyool-ogạ phọ. Eḍighi iyaạr dị enhạm mọ ekiton eru ozuom amhị, mị uphạm ghan ni leẹgh odị agurọgh nyodị aghiigh.” (1 Sam. 17:34, 35) ADevid alhoghoma mọ meḍighi oḍighi onọ ophogh iyool-igạ odẹ phọ odị. Iḍoọgh abumor kotue ni otuughaạny aani eḍeenhaan phọ aDevid esi olhọgh ghan inyaạm oḍighi ghan atorobọ oḍighi lọ ongọ bidị. Onyọ ugheel oọny phọ Devid amhoọgh siya arighirị dị ekpạr r’aZihova. Asiya phọ iphẹn kụ imhạn maạr epu akpọ oḅio phọ ḅilhẹ r’aḍighalhanyạ oti onẹ phọ odị. AZihova o/ḍighi Enhaạn aDevid bịn kuolọ aḍighi Oyagharị odị—ogbogh Oyaghirị odị. Iyaạr dị emhạn maạr dị nyinha iḍoọgh phọ ketue eḍighi pọ, okparamhị asiya phọ anyinha r’Odẹ k’akẹ phọ anyinha. w21.03 3 ¶4-5.