September

Itughemhị phọ aZizọs bịn i/gbaanyạn buniin awe amem mọ odị. Bidị uwạ ghan idị epu siphẹ. Iduọn odị u/meera bọ ungọ bidị eḍeenhaan k’akẹ phọ bịn bidị okpetaan nyodị omheel. (Mat. 16:4) Igẹ Iigbia phọ iḅẹm mọ eeghe? Oyil phọ Aizaya agẹ ilọ aMesaya phọ mọ: “Odị ka/looghị ḅilhẹ m’ophoophe eḍọgh odị, m’oghaạph araghaạph eḍọgh dị eghị anyụ siphẹ aroḅodo phọ.” (Isa. 42:1, 2) AZizọs aphạm rukumuan phọ odị eten dị u/ḍeenhaan loor. Odị o/lhoghoḍị igbogh arubughotu, ḅilhẹ o/kolhọgh iinmenian dị egbatanhaạn, obobọ mọ awe oomhaghạgh nyodị itaanheẹn asiḍien. Mem mọ odị asoman bọ iiruẹn phọ, ghalhamọ r’iduọn egbolhomaam bọ ni ghuḍum mọ odị, odị o/ḍighi iiḍaạny obọ eḅeraạn Uw-emhạ phọ Herọd. (Luk 23:8-11) AZizọs aḍighi ni iphurukpu iiḍaạny, kuolọ odị akạr agbon oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Odị aḅenhị bumatuạn phọ odị mọ “esi iphẹn kụ idị mị atuạn bọ aru.”—Mạk 1:38. w21.05 4 ¶9-10

Yira rowạ ghan we phọ abuphẹ “[okpẹ] bọ omoọgh aghuḍum k’agee-pọ.” (Iiḍighi 13:48) Kụ orue oḍighi idị abudọ awe phọ abuẹn phọ koḍighi bumatuạn, yira omoọgh olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh dị bidị (1) konaghanhạn, (2) omeeraam, ḅilhẹ (3) osighẹ oḍighinhom raraạr phọ ipẹ bidị otuughạ bọ siphẹ aBaibul phọ. (Kọl. 2:6, 7; 1 Tẹs. 2:13) Oomo ookpomhoghan phọ kotue ni ologhonhaạn ḍighaạgh bidị esi oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn ḅilhẹ r’oghuraam ghan abidị mem lọ oru ituughạ. (Jọn 13:35) Opọ ratughemhị bọ bidị Baibul phọ katue kẹn ni alọgh muboom amem r’inyaạm olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh okpạr opu “iikparạ” aremheeraam r’iḍighinhom araraạr. (2 Kọr. 10:4, 5) Etue ni esighẹ runwanyụ orue olhoghonhaạn aḍighaạgh oye ogbariọn aradạ oteẹny aḍiigbu oḍiiny amuụm. Kuolọ eḍighi iyaạr dị emhạn maạr dị odị kaḍighi. w21.07 3 ¶6

Yira okuphom ni owol k’epẹ ekpom mọ ayira mọ ipẹ yira rotughemhị ghan bọ kụ igey phọ ni, ḅilhẹ mọ eten iiseeny Abugbaanhaạn AZihova phọ kụ iḅeraạn ni aZihova? Otelhedom mọ aPọl akuphom ni owol igey phọ. (1 Tẹs 1:5) Okuphom owol phọ odị o/ḍighi oopho olhoghoma. Odị aḍighi oye dị alhọgh inyaạm otuughạ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Odị amheeraam ni mọ “oomo phọ ipẹ edi bọ siphẹ aḍinyạ iigbia phọ” Enhaạn kụ aphum ghan kụ ogẹ. (2 Tim. 3:16) Odị atuughạ amhiịn eeghe? Siphẹ Igẹ Iigbia phọ, aPọl amhiịn ni riphigh dị eḍeenhaan mọ aZizọs kụ aMesaya phọ oguanhaan bọ. Ariphigh dị abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị aJu phọ ophogh ghan bịn ogunhọm. Abuḍiemhiom iyạl asinem mọ abuẹn phọ ughophora mọ bidị roḍighi ni idị eḅeraạn Enhaạn, kuolọ iiḍighi phọ abidị i/ḅeraạn Enhaạn. (Taitọs 1:16) Dị u/kịgh aani bidị, aPọl oo/soniọn ghan iniin araraạr siphẹ igẹ iigbia phọ kụ amheeraam. Odị aakolhobian ni otughemhị ḅilhẹ r’osighẹ oḍighinhom “oomo arigbiom mọ Enaạn.”—Iiḍighi 20:27. w21.10 18 ¶1-2

Iduọn yira rozụph bọ kooḍuom muụm, yira omoọgh olhegheri oḍighi phọ opọ Enhaạn. (1 Kọr. 3:6, 7) AZihova amaghamhị maạr ghuḍum atorobọ oye. Odị ungọ iyira eepoogh okumuan r’Oọny phọ odị, ookpomhoghi awe siẹn oomo areelhe phọ kụ aḅirinhi phọ ophọn phọ agbi osi eekunha. (Hag. 2:7) Kotue ni omaaniọm oḍighi iphelhegbeel phọ idiphọ oḍighi ophẹl awe. Kụ yira oḍighi idiphọ awe dị orom oghị ophẹl awe dị oḍigh oghuugh dị aḅi ophiịny. Ii, iyạl ikpo abuphẹ oghị bọ kụ kopẹl buphẹ oḅiighi bọ, kuolọ oomo phọ awe phọ oghị bọ ophẹl awe phọ kụ uḍighi ni oḍighi phọ. Igina phọ kẹn ni kụ edị edi aani oḍighi iphelhegbeel phọ. Yira u/legheri onhụ awe dị osugha dị kotagharạn siẹn aḅirinhi phọ aSetan. Kuolọ aZihova katue ni aḍighinhom torobọ onyọ ayira olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh. Andreas, epẹ Bolivia, aḅẹm mọ, “mị amiịn mọ torobọ oye dị atuughạ Baibul phọ aḍiiny muụm eḍighi ikuph aḍita awe.” Eḍighi edị yira kopamanhạm eniin phọ egey ephoghom mọ okị esi arukumuan epẹ erugh phọ. Yira oḍighi iduọn phọ, aZihova kusẹph ni iyira ḅilhẹ arukumuan epẹ erugh phọ keḍighi zin ibo ayira. w21.05 19 ¶19-20

Otayạm itayạ ramoọgh ghan diniin aḍiigbu bịn—osiph obobọ oghiigh enhạm mọ. Eeni odị kaḍighinhom ni siphil kirokirọ, oniin okarạph oodereghiạ phọ aJob aghaạph aani ni ilọ iphẹn phọ. (Job 18:8-10) Ika kụ idị otayạm itayạ raḍighi ghan idị enhạm mọ kekị epẹ aḍiphil phọ odị edi bọ? Odị ratuughạ ghan ilọ enhạm mọ. Reten ghan ḍighen? Eeghe kụ iḅeraạn enhạm mọ? Eeghe aḍiphil kụ ketue esiph? ASetan akịgh otayạm itayạ phọ opọ phọ. Odị ratuughạ ghan ilọ ayira. Odị rapogh ghan riisi dị yira rokị ghan r’araraạr dị iḅeraạn iyira. Kụ odị akpamhị ḍiphil dị odị alhegheri mọ kisiph ni iyira. Kuolọ aBaibul phọ aḅẹm mọ ghalhamọ isiph ni iyira, yira kotue ni okpetenhaan. Aḅilhẹ utughemhị iyira idị yira koḍighi kụ ko/meel r’omheel. Iyạl ilhom asiphil aSetan pọ ophoophe aloor r’ekpooko. Esi asimuonịr asiạ, aSetan raḍighinhom ghan ni iḅoriạ phọ araagharạ phọ iphẹn phọ kamhoọgh ekol. Odị akịgh osiphom inhụn dị raalekiạn ghan inhụn phọ kaghị epẹ aḍiphil phọ obobọ epẹ osekị phọ odi bọ. (Ps. 91:3) Kuolọ yira ku/meel r’omheel ḍiphil aSetan. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị aZihova magananami ni uḍeenhaan iyira ikeḍi phọ aSetan.—2 Kọr. 2:11. w21.06 14 ¶1-2

Abumor r’abumarani phọ ayira mophạm bọ igey phọ okpoọm; oḍighi ruphua. Ekpo Onhụ phọ Enhaạn etomaạm suọl phọ abidị eghoony arughuenian. (Prov. 20:29) Yira otue ni bịn opogh ogunhọm ruphua phọ iphẹn phọ. Oye dị alhọgh elhegh idị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ omhạn maạr ramooghọm ghan ni suọ dị apu ruphua. AZihova amaghamhị ni maạr buẹn mophạm bọ igey phọ okpoọm. Odị alegheri ni budọ awe phọ bidị okạr bọ oru ḅilhẹ asereghiạn ni imạ araagharạ phọ abidị. Odị rasereghiạn ghan mem dị bidị otughemhị aani buẹn ko/bia bọ siẹn igey phọ raraạr phọ ipẹ bidị olhegheri bọ. (Job 12:12; Prov. 1:1-4) AZihova asereghiạn ni kẹn okparạm mọ abidị. (Mal. 3:16) Bidị mosoman ni iiḅaghamhị kirokirọ siphẹ aghuḍum mọ abidị, kuolọ omheeraam mọ abidị o/dugh. Oḍuomolhoghi phọ abidị ilọ aghisigh phọ repogh ghan bịn okpạr opu ipẹ erọl ghan bọ mem mọ bidị ophụr bọ olhegheri igey phọ. AZihova apomoghiạn ni bidị loor iduọn bidị oghiọm bọ ghisigh rogbeelhom ḍien phọ odị “ghalhamọ k’aḍikpọ.”—Ps. 92:12-15. w21.09 2 ¶2-3

Mem emhạn mem, enighẹ ni dị yira kooḅeghiọn ghan inyuughiom mọ ayira opogh. Yira otue ni opuruan loor mọ: ‘Amem dị mị aatughiạn mọ mị anighẹ apu bunhọn kụ edị mị ramoọgh ghan ibo ḍughụm? Iitughiạn oḅẹm mọ mị kụ unhighẹ obobọ mị kulhegheri apu bunhọn kụ rinyu ghan bọ imhị oḍighi iyaạr siẹn ookpomhoghan phọ ḍughụm? Obobọ mị rawạ ghan oḍighi aani ipẹ mị katue bọ angọ aZihova?’ ABaibul phọ uromha iyira mọ oghel otomaạm ghan aloor ayira bunhọn. Eeghe kụ iḍighi? Eniin ephigh phọ pọ, eḍighi maạr dị yira ootughiạn ghan mọ yira kụ unhighẹ opu bunhọn, yira otue ni opoophe loor. Enhọn pọ, eḍighi maạr dị yira otomaạm ghan loor ayira bunhọn eten dị i/kpeanhaạn, yira otue ni oḅonyonhu ozuan. (Rom. 12:3) Legheri mọ aZihova o/tuạn enhighẹ ayira, idị yira omhaạr raghaạph, obobọ idị yira oolheghaan kụ uḍur bọ iyira alhoghomạ. Kuolọ loor esi dị yira opomoghiạn nyodị ḅilhẹ ronaghanhạn ghan Oọny phọ odị.—Jọn 6:44; 1 Kọr. 1:26-31. w21.07 14-15 ¶3-4

Orue oḍighi iduọn phọ, ewạ dị yira kooḅereghị ghan, otuughạ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn, ḅilhẹ ogbirima ghan ipẹ yira aạl bọ. Yira oghiọm ghisigh oḍighi ghan iphẹn phọ, kụ oḅilhẹ olhọm ghan olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova. Uwaloor iigbia phọ odị kulhoghonhaạn ni iyira ḍighaạgh okpạr opu eegharạ otomaạm ghan aloor ayira bunhọn. AZihova kulhoghonhaạn kẹn iyira ḍighaạgh oogboronhom olhọgh elhegh kụ oruphuron osighẹ siphẹ ekpom mọ ayira torobọ eeteḅa eegharạ eḍịm r’ophoophe aloor. (2 Chron. 6:29, 30) AZihova alegheri ni ekpom mọ ayira. Odị alegheri kẹn inyaạm mọ yira rolọgh ghan bọ eenhan—inyuughiom aḅirinhi phọ ḅilhẹ re/munughan phọ ayira. Mem dị aZihova amhiịn ikuph phọ yira olhọgh bọ eenhan ikarạph inyuughiom, ephomhoghiạn phọ odị amhoọgh bọ aru esi ayira rebụgh ghan bịn. AZihova asighẹ ogọ ephomhoghiạn phọ edi ghan bọ igbo onhiin r’obumoọny kụ atomaạm ephomhoghiạn phọ r’ogbolhomaam mọ odị esi ayira. (Isa. 49:15) P’eeghe idị eḍighi iyaạr iidereghị olhegheri mọ aZihova uphomhoghiạn ni iyira mem dị odị amhiịn dị yira rokparaghạ oḍighi oomo ipẹ yira kotue bọ okumu odị r’oomo ekpom! w21.07 24-25 ¶17-19

Yira kotue ni obughẹ ibo phọ ayira esi olhọgh inyaạm oḍighi ghan atorobọ iyaạr dị ungọ iyira oḍighi siẹn arukumuan phọ aZihova. ‘Kuọm oomo amem’ anạ oḍighi iphelhegbeel phọ, kụ aphinhomaam aani ghan bin iiḍighi ookpomhoghan phọ. (Iiḍighi 18:5; Hib. 10:24, 25) Kookolhobian ghan agey kụ agbi oghị ituughạ pidị nạ arue ghan angọ ophagharanhaạn dị kalọgh bunhọn apophe. Maghamhị ghan maạr torobọ asaimẹnt dị ongọ nyinạ siphẹ ituughạ ogboku awiki phọ. Eḍighi maạr dị ongọ nyinhạ oḍighi oḍighi siphẹ ookpomhoghan phọ, miịn ni mọ nạ aḅon ghan ni akị aḍighi ḅilhẹ akpẹ obeḍenhọm. Ka/sighẹ iniin iiḍighi dị ongọ nyinhạ idiphọ iiḍighi dị i/kạr imoghi olhọgh amem r’inyaạm. Kparaghạ orophomhi asighalhanyạ phọ anạ. (Prov. 22:29) Mem dị nạ alhọgh inyaạm oḍighi ghan oḍighi r’asaimẹnt dị ongọ nyinhạ, kụ edị nạ kanuụn apoph akị ghisigh ḅilhẹ abughẹ ibo phọ anạ. (Gal. 6:4) Ḅilhẹ kẹn kedughanhaan nyinhạ obo r’abudị ongọ roopoogh arukumuan dị nạ rawạ aani ghan omhoọgh.—Gal. 5:26. w21.08 22 ¶11

Yira oghel ophoophe aloor, oḍighi we dị odugh otughemhị. Idiphọ ezẹgh ketue bọ ni eḍue ighiph ekpom oye bịn ekọm idị ka/pooghu mun agey, pọ kụ idị ophoophe aloor rakparamhị ghan ekpom mọ ayira kaḅilhẹ ukikima iyira odaphạn iiḅakiọm mọ aZihova. Ophoophe aloor aḍighi idị aFarisi phọ oghel riphigh dị eegholhaan ni mọ aZizọs amoọgh ni uwaloor Enhaạn, ḅilhẹ mọ Oọny Enhaạn ni. (Jọn 12:37-40) Ipẹ phọ ikạr kụ eeph loor esi dị ikikima bidị omhoọgh aghuḍum k’agee-pọ. (Mat. 23:13, 33) P’eeghe idị emhạn maạr omheera mọ Ekpo-onhụ phọ Enhaạn ḅilhẹ r’uwaloor phọ odị kụ eeḅakị ghan roozọ r’iinyuughiom r’iitughiạn ḅilhẹ r’osopha ayira! AJems asooromhi loor, kụ ameera bọ mọ aZihova atughemhị nyodị. Kụ osooromhi aloor kụ aḍighi bọ idị aJems amhoọgh ḍighalhanyạ itughemhị. w22.01 10 ¶7

Eḍighi maạr dị yira ‘ooḅereghị ghan oomo amem,’ pọ okuphom ni owol mọ Odẹ k’akẹ phọ ayira kanaghạn ni. (Kọl. 4:2) Ii eeni amem etue ni ekịgh mudị ophagharanhaạn phọ ayira raabinya ni, kuolọ aZihova aguanhaan ophagharanhaạn ghan iiḅereghị ayira “mem lọ ikuom iyira.” (Hibru 4:16) Pọ kụ iyaạr phọ i/wạ bọ dị yira kokpalạm ghan aZihova mem dị ophagharanhaạn iiḅereghị ayira u/tu mem mọ yira ootughiạn bọ. Esi omaạm, ibadị mooḅereghị esi ibadị asiạ ilọ omhiịn amem dị Omhạr phọ Enhaạn kasiemhi eekunha aḅirinhi phọ ophọn phọ. AZizọs aḅẹm kẹn mooḅereghị ghan ilọ Omhạr phọ. (Mat. 6:10) Kuolọ, keḍighi elologhi eḍighi maạr dị oye aroph omheeraam mọ odị esi Enhaạn, loor esi dị mọ eekunha phọ i/tu mem dị awe ootughiạn! (Hab. 2:3; Mat. 24:44) Eḍighi ghụn osụ olhoghi oghiọm aghisigh okori ghan aZihova kụ ooḅereghị ghan r’omheeraam. Eekunha phọ ketu mem mọ opọ ekpeanhaạn bọ, kụ aZihova masaḅạr ḍio phọ r’amem mọ. Aḍio phọ aḍiphẹ phọ kekạr kụ eḍighi ḍimạ aḍio esi oomo awe.—Mat. 24:36; 2 Pit. 3:15. w21.08 10 ¶10-11

Abuphẹ mobia bọ kụ osooromhi bọ loor olọgh ni elhegh mọ iduọn bidị rokpọ bọ, bidị ko/tue mun oḍighi ipẹ bidị oḍighi ghan bọ. Omhiịn eḍeenhaan abupoghom eghir phọ. Mem dị bidị omhạn 70 asiạ, ronme ghan ni oḍighi phọ abidị. Etue ni eḍighi ipaanhaạn. Bidị osereghiạn eepoogh okumuan ongọ abumor phọ. Kuolọ bidị onaghanhạn mọ oḍighi phọ amoghi ni iḍoọgh abumor. Bidị rotuughaạny ghan eḍeenhaan aLivai phọ orọl bọ Izrạl iḍiodi phọ. Oye olọ aLivai dị mamhạn 50 asiạ, o/kumuan ghan mun siphẹ otu iiḅereghị phọ. Awe aLivai phọ abuphẹ asiạ phọ meghị bọ anyụ umhoọgh ghan ni ibo etigheri rukumuan dị bidị omhoọgh. Bidị umhaghamhị ghan ni maạr torobọ eepoogh lọ bidị oḅilhẹ omhoọgh, kụ oḍighi ghan oomo ipẹ bidị kotue bọ obakị iḍoọgh phọ. (Num. 8:25, 26) Rodon, abupoghom eghir dị momhạn 70 asiạ, ro/kị ghan mun oophoghogh iboom arookpomhoghan, kuolọ bidị oḍighi ni ḍisẹph kụ ongọ ookpomhoghan phọ abidị. w21.09 8-9 ¶3-4

AZizọs aghaạph ni ilọ aḍidogh dị etir rokpom awe, ilọ oọny uruur phọ, siphẹ Luk 15:11-32. Oọny phọ agbagharạn odẹ phọ odị, aakoroghian aḍuạ olhoghotu, kụ asuma aghị “eelhe dị ekẹl.” Kụ arọl dọl uruur r’adọl dị i/ḅaạl. Kuolọ mem mọ adọl phọ odị emheel bọ, odị agim ni iitughiạn. Odị aru ni amhiịn mọ adọl phọ aḍiphẹ odị arọl ghan bọ k’odẹ phọ odị kụ inhighẹ epu. AZizọs aḅẹm mọ, “mem dị odị maloghoma loor,” odị asopha oḅula oghị olhọm odẹ phọ odị osạr owilhenhaạn. Ekạr kụ enighẹ iduọn oọny uruur phọ alhoghoma bọ saị. Odị aḍighi ni iyaạr amiteom! Oọny uruur phọ aḍighi ni aḍeenhaan mọ odị akạr ri akiton esi egbaany eḍighinhom iyaạr phọ odị. Ophọn phọ o/ḍighi ḍidogh dị edụgh onhaghạn bịn. Kuolọ ketue ni eloghonhaạn ḍighaạgh ikumor awe ookpomhoghan mem dị bidị rowạ ooḅeghiọn ophogh mughumọ onyọ umor obobọ umarani dị aḍighi igbogh ikarạph akạr ri akiton. w21.10 5 ¶14-15

Eeghe kụ edị ko/pighemhi, obobọ osigheọgh? Otelhedom mọ aPọl agẹ mọ: “Ongọ ghan ghụn ḍisẹph mọ yira momoọgh emạ dị ko/pighemi! Oḅaạl ologhi, ophạm eegu r’eghuan kụ ooseenyom Enaạn, idị keḅeraạn nyodị.” (Hib. 12:28) Ii, mem dị ogbogh ophighemhi phọ ophọn asi eekunha, ogina Itooghị Omhạr phọ Enhaạn bịn kụ edị ko/pighemhi. (Ps. 110:5, 6; Dan. 2:44) Amem oobinyemhi i/lo! Awe omoọgh osopha mughumọ: Bidị kokiọm ghisigh obakị eten aghuḍum aḅirinhi phọ ophọn phọ retorori bọ k’engọ muphe, obobọ mughumọ bidị kolọgh inyaạm oḍighi idị adọl aghuḍum mọ abidị keḅọph r’ogbi phọ Enhaạn ketorori bọ bidị engọ ghuḍum k’agee-pọ? (Hib. 12:25) Dị eego esi oḍighi iphelhegbeel phọ, yira kotue ni ologhonhaạn we ḍighaạgh osopha osopha phọ ophọn phọ amhạn bọ ni maạr. Ḅilhẹ eḍighi idị yira kootughiạn ghan ikpo onhụ phọ aZizọs eḅẹm bọ mọ: “ḄiIẹ ooḅi oghaạph omạr phọ k’Enaạn phọ ophọn kokaạph ni oleenye oomo aḅirini phọ, ogbạ oIeenyemi oomo aramạ, kụ eekuna phọ egbi oteẹny.”—Mat. 24:14. w21.09 19 ¶18-20

Nyinha ikumor awe phọ emoọgh eepoogh dị egbatanhaạn oodereghị abumor dị asiya abidị owilhẹ aZihova. (1 Tẹs. 5:14) Igbatạn ghan edạ okparamhị abidị, esi oghaaphạn ghan abidị mem dị ituughạ phọ k”emhiigh obobọ mem dị mokureri. Ikị ghan olhoghotu ephogh bidị eḅilhẹ eeḅereghị r’abidị. Itelhean ghan r’abidị epẹ erugh phọ, eḅilhẹ eḍighom aani ghan iiseeny eghunotu abidị. Ewạ dị abupoghom iyool phọ koḍeenhaan ghan ephomhoghiạn, igbiririph, oḅilhẹ ozuumaam ghan opogh bidị. (1 Tẹs. 2:7, 8) AZihova “o/wạ ophiemi r’oniin oye, odị rawạ ghan ghụn mọ oomo phọ awe phọ okiton esi ikarạph phọ abidị.” (2 Pit. 3:9) Ghalhamọ oye aḍighi ni igbogh ikarạph, aghuḍum odị amạn ni maạr esi Enhaạn. Tuutughiạn igbogh iikpiạ phọ aZihova akpẹ bọ ongọ Oọny phọ odị idiphọ ekiạ etagharạn—loor asighuḍum abuḍighinhom ikarạph. R’igbiririph, aZihova rakparaghạ ghan ni oḍighi idị abuphẹ owilhẹ bọ nyodị koḅula. Odị aḍuom ni olhoghi mọ bidị koḅula ni, idiphọ yira omhiịn bọ siphẹ oghaạph omaaniọm mọ aZizọs.—Luk 15:11-32. w21.09 30-31 ¶17-19

Kokaạph ika eḍighi maạr dị arukumuan oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ r’itughemhị phọ anạ meghom loor e/moon? Nạ katue ni amoọgh ibo siẹn arukumuan ibugha phọ. Ooḅeghiọn eḍeenhaan Uw-emhạ phọ Devid, mem dị odị r’awe phọ odị oghị otanyạn arughunotu abidị r’araraạr emhoọgh abidị ḍighaạgh awe abuọ Amalek dị oru owum raraạr abidị. Iyạl okuron awe phọ u/moọgh mun inyaạm ee eghạm, esi iduọn phọ bidị urọl ophogh araraạr phọ abidị. Mem mọ bidị oḅula bọ ee eghạm mọ, aDevid atọ mọ odi raraạr phọ oolemhi esi oomo awe phọ. (1 Sam. 30:21-25) Iniin phọ kẹn kụ edị arukumuan oḍighi awe bumatuạn oomo isiẹn aḅirinhi phọ edi aani. Torobọ oye dị aḍighi oomo ipẹ odị katue bọ, rapin aani ghan ni bin ibo phọ reḍuạ ghan bọ kemite mem dị otagharạn oniin oye olhọgh siẹn eten aghuḍum k’agee-pọ phọ. AZihova alọgh ni elhegh ikuph phọ ayira r’ipẹ yira otuạn bọ kụ roḍighi, kụ odị rusẹph ni iyira. Odị aḅilhẹ kẹn utughemhị iyira ilọ ipẹ yira kotue bọ omooghọm ibo iduọn yira ropinom aani bọ bin oḍighi oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. (Jọn 14:12) Yira okuphom ni owol mọ Enhaạn kesighẹ ni rukumuan phọ ayira eḍighi maạr dị iyira i/phẹr! w21.10 28 ¶15-17

Idiphọ asiạ ayira rekị bọ anyụ, yira otue ni ooḅaghamhiạn loor mọ eeni aZihova ka/kạr mun usighẹ iyira aḍighinhom. Etu ni inẹ mọ inyaạm abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ kesoorom ni, kuolọ bidị kotue ni osighẹ osụ olhoghi phọ r’olhegheri iyaạr phọ bidị momhoọgh bọ ologhonhaạn ḍighaạgh iḍoọgh phọ, pidị otue osianhaan inhọn aroopoogh iiḍighi. Ewạ mọ abuphẹ mobia bọ osooromhi loor orue olhoghonhaạn aḍighaạgh iḍoọgh phọ. Oye dị asooromhi loor rasighenhọm ghan mọ ophoriphọ kụ aḍighi ogey apu nyinọ. (Fil 2:3, 4) Abuẹn mobia bọ kụ osooromhi bọ loor phọ olegheri ni mọ ibadị areten edi ni dị kotue ni osighẹ oḍighinhom ḍiniin aḍinhị olhogh aBaibul. Esi iduọn phọ, bidị ro/gon ghan dị torobọ oye kaḍighi iyaạr eten phọ epẹ bidị oḍighi ghan bọ. (Eccl. 7:10) Ghalhamọ r’iduọn bidị omhoọgh bọ ni ibadị araraạr otughemhị omhoom oghiil phọ, bidị olọgh ni elhegh mọ “aḅirini phọ yira romiịn bọ” ranmia ghan bịn, kụ mọ ewạ mọ odaphạn imhoom areten oḍighi araraạr.—1 Kọr. 7:31. w21.09 8 ¶1, 3

AZihova r’amem r’amem o/wạ dị abuphẹ rooseeny bọ nyodị koḍighi r’eniin iyaạr dị i/ḅaạl. Odị kụ azin iigbia phọ. Iphẹn phọ ikạr kụ eganana siphẹ igẹ phọ erọl ghan bọ elhor okaghaạm ogbogh opinyọn rikiạ phọ. Igẹ phọ iḅẹm mọ: “Iigbia ilọ k’aZihova.” (Ex. 28:36-38) Igẹ phọ ipẹ phọ iigholhomhi eḍeenhaan torobọ oye mọ aZihova akạr aḍighi Enhaạn iigbia. Kuolọ kokaạph ika eḍighi maạr dị onyọ Izrạl u/tue umiịn aani igẹ phọ ipẹ phọ loor iduọn odị ka/tue bọ atuman ogbogh opinyọn rikiạ phọ? Ipẹ phọ keḍighi ni idị odị ka/legheri ilọ ephigh adom mọ aḍiphẹ phọ ḍughụm? Eeye! Torobọ olọ Izrạl anhaghạn ghan ni dom mọ aḍiphẹ phọ mem dị robạl Olhogh phọ risigh awe, nmariịr, ḅilhẹ r’ibạm anmụny phọ. (Deut. 31:9-12) Ḅẹm loor mọ nạ urọl aani siphẹ, nạ munaghạn ni dị robạl mọ: “Mị aZihova Enhaạn phọ anyinha, kụ nyinha emoọgh . . . orọl adọl iigbia, loor esi dị mị oye iigbia.” “Iḍighi we aruukuan esi amhị, loor esi dị mị aZihova oye aruukuan.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26. w21.12 3 ¶6-7

Abuniin awe otue ni omoọgh ooḅaghamhiạn aloor ilọ araraạr orolhọm—idiphọ eḍien, iinmenian, r’otu orọl. Eeni bidị otugh eelhe dị ekulhom edi. Etue ni ekparanhaạn bidị omhoọgh ikpoki dị emhanhạm ophoghom eghunotu phọ abidị. Obobọ eeni oye phọ ramiteom ghan bọ ikpoki siphẹ eghunotu phọ mamhugh, bịn eḍighi idị eghunotu phọ u/moọgh mun oye dị kamiteom ghan ikpoki. Yira komooghọm ni suọ esi oḍuom olhoghi aZihova kparipẹ r’ooḅaghamhiạn aloor. Legheri mọ aZihova Odẹ ephomhoghiạn phọ ayira, aguanhaan ni ongọ ayira raraạr orolhọm eḍighi maạr dị yira oḍighi Omhạr phọ eḅẹl. (Mat. 6:32, 33) Odị ko/bi ghan omhunhenhi oguan phọ opọ phọ. (Deut. 8:4, 15, 16; Ps. 37:25) Eḍighi maạr dị aZihova ramiteom ni kangọ inhụn r’asifalawạy, pọ agey ni i/wạ mọ ooḅaghamhiạn ghan loor ilọ iyaạr olhe r’iinmenian! (Mat. 6:26-30; Fil. 4:6, 7) Idiphọ ephomhoghiạn renyu ghan bọ odẹ r’onhiin dị omhoọgh ogbolhomaam omiteom ongọ ibạm anmụny abidị, kụ edị ephomhoghiạn renyu ghan Odẹ k’akẹ phọ ayira omiteom araraạr orolhọm ongọ awe phọ odị. w21.12 17 ¶4-5; 18 ¶8

Oye maḍighi ghan ni nyinhạ igbogh ikarạph, ghalhamọ kẹn onyọ umor obobọ umarani? Lọgh elhegh eḍeenhaan aJosef amhiinhọm bọ ni ekeeny ooruẹn ḍighaạgh abukạr abumor odị. Odị agbon rukumuan phọ odị esi aZihova, opọ asẹph bọ nyodị loor okparạm mọ odị. Eekunha phọ, aJosef arue ni asạr awilhenhaạn buphẹ opiomạn bọ nyodị bịn agbon ipẹ aZihova masẹph bọ nyodị. (Gen. 45:5) Idiphọ aJosef, yira komoọgh ni iidereghị mem dị yira ogbon aZihova, kụ okori ghan dị odị kụ kaalemhi raraạr mem mọ ekasiạn bọ. (Ps. 7:17; 73:28) Eḍighi maạr dị nạ asoman ekeeny ooruẹn obobọ oḍighi idị repin esi anạ, pọ legheri mọ aZihova atuman ni “buọ amukum olhoghi phọ.” (Ps. 34:18) Odị aphomhoghiạn ni nyinhạ loor iduọn nạ akparạm bọ ni, aḅilhẹ alherenhaan nyodị iiḅaghamhị phọ anạ. (Ps. 55:22) Odị kụ Oogboom Iiruẹn oomo aḅirinhi phọ. Odị ramiịn ni oomo ipẹ araraạr rekị bọ. (1 Pita 3:12) Keḅeraạn ni nyinhạ okoriom ghan odị, mem lọ nạ asoman iiḅaghamhị dị nạ bịn ka/tue apamaghạn ḍughụm? w21.08 11 ¶14; 12 ¶16

Keḍighi ghụn osụ olhoghi eru maạr dị yira oḍighinhom ghuḍum mọ ayira eten dị yira koḅeraạn aZihova. Yira omoọgh oḍighi eḅẹl raraạr dị emhạn maạr. Eeni amem kewạ ni mọ ophogh ophin igbo iyạl araraạr dị i/beeph ni pidị yira obilhẹ u/peghom ephegh moọny eepoogh lọ yira omhoọgh. Ipẹ emite bọ mem mọ aZizọs aghị bọ k’abuọ aMeri r’aMatạ eegholhomhi ni iphẹn phọ. Loor esi oḅaạl olhoghi iduọn aZizọs ratu bọ k’abidị, aMatạ aḍeenhaan ni eegharạ inmo phọ odị esi ookolhobian amuboom amale. Kuolọ umarani phọ odị Meri, asighẹ ghụn eepoogh phọ epẹ phọ arọl atuman Uw-emoọgh phọ onhaghạn itughemhị phọ odị. Ghalhamọ r’iduọn aMatạ aatughiạn bọ ni imạ, aMeri kụ ‘azuạ’ ephigh iyaạr. (Luk 10:38-42) AMeri atue ni abulha eḍien phọ olhe bọ ḍio phọ aḍiphẹ phọ iduọn amem rekị bọ, kuolọ yira okuphom ni owol mọ odị o/wulha ipẹ aZizọs atughemhị bọ. Idiphọ aMeri amhaghamhị bọ maạr moọny amem mọ odị amhoọgh bọ r’aZizọs, yira romaghamhị ghan kẹn maạr mem mọ yira romoọgh ghan bọ r’aZihova. w22.01 27 ¶5-6

Obọ Ahab asooromhi ni loor odị siphẹ aghisigh phọ aZihova, kuolọ ipẹ odị aḅilhẹ bọ azọ iḍeenhaan mọ odị o/kạr okiton. Odị o/kparaghạ oḍighi ipẹ odị katue bọ ogbuurogh iiḅereghị aBaal siphẹ eelhe phọ. Ḅilhẹ kẹn odị o/lhọgh ophophe iiseeny phọ aZihova. Mem mọ Ahab amhugh bọ, aZihova agananami ni ipẹ odị amhiịn bọ nyodị. Oyil phọ Enhaạn Jehu aḅẹm mọ odị odị oye ‘asipioghọm.’(2 Chron. 19:1, 2) Mọ Ahab akạr ri akiton, obọ oyil phọ aZihova mu/kaạph mọ odị aḍighi okarạph oye dị alhọgh ḍien aZihova. Dị eegholhaan ni, ghalhamọ r’iduọn Ahab aḍeenhaan bọ ni oọny okururu loor ikarạph phọ odị, odị o/kạr oḍeenhaan ogey okiton. Eḍeenhaan phọ Ahab itughemhị iyira eeghe? Ahab asooromhi ni loor odị mem mọ odị anhaghạn bọ ilọ ikarạph araraạr phọ Ilaija aghaạph bọ mọ kemitenhaan ḍikoọl eghunotu phọ odị. Ipẹ phọ iḍighi ni egey emhiighom. Kuolọ esighẹ rekị bịn iḍighinhom araraạr phọ odị eḍeenhaan mọ okiton phọ odị o/ḍuạ k’ekpom. Esi iduọn phọ, ogey okiton, apelhom okururu oọny ekulha amem bịn. w21.10 3 ¶4-5, 7-8

Aizaya aḍighi oyil, kụ eeni anhịr phọ odị aḍighi aani ni oḍighi phọ loor esi dị umhạgh ghan nyodị mọ “oyil anhịr.” (Isa. 8:1-4) Idiphọ olom r’anhịr, Aizaya r’anhịr phọ odị usighẹ okumu aZihova kụ oḍighi eḅẹl iyaạr siphẹ aghuḍum mọ abidị. Abudị m’aalhạn rodon kotue kẹn ni ogbon okumu aZihova esi oḍighi ghan oomo ipẹ bidị kotue bọ siphẹ arukumuan phọ aZihova. Bidị kotue ni okparamhị oḍuomolhoghi phọ abidị esi aZihova, mem dị bidị oḅophạn ghan otuughạ imiịn aBaibul kụ omhiịn ipẹ retuụgh ghan bọ bịn kemite oomo amem. (Taitọs 1:2) Bidị otue ni opinhom aani bin omhunhenhi imiịn phọ aZizọs mọ oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ kokaạph ni oleenye oomo ade phọ kụ eekunha phọ egbi oru. Bidị oḍighi iduọn phọ pọ meḍeenhaan mọ bidị romunenhi aani ni imiịn aBaibul phọ. Eḍighi maạr dị olom r’anhịr kụ okạr okuphom owol mọ imiịn aBaibul phọ remunughan ni, pọ kenyaamhị ni bidị oḍighi ipẹ bidị kotue bọ siẹn arukumuan phọ aZihova. w21.11 16 ¶9-10

AZizọs amhoọgh ni ogbolhomaam onhiin phọ odị, eeni aḍighi bọ ekpukelhe anhịr. Loor iduọn odị aphomhoghiạn bọ aḅilhẹ amhoọgh ogbolhomaam aMeri, odị aḅọgh nyodị alhọgh ḍighaạgh aJọn r’okuphom owol mọ aJọn kaloghonhaạn ni Meri ḍighaạgh ophamhanhạm omheeraam mọ odị. Emhiigh ḍio phọ aḍiphẹ phọ, aJọn aḍighi idiphọ oọny aMeri kụ amhaạr aphogh nyodị idiphọ onhiin odị. P’eeghe ephomhoghiạn dị aZizọs aḍeenhaan anhịr dị amhạn maạr iboom dị aakonhom nyodị k’amem emariạ ḅilhẹ amheerạ atuman nyodị mem mọ resophaan bọ nyodị! Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? Asiya phọ yira omhoọgh bọ oghị esi abumor r’abumarani phọ ketue ni ekpạr epu siya abuọ eghunotu phọ ayira. Asiya ayira otue ni usophoghom iyira obobọ uḅitonhaạn iyira, kuolọ aZizọs aguanhaan mọ, eḍighi maạr dị yira oḅạr aZihova r’ookpomhoghan phọ, kuunmo ni iyira ‘100 opuemiom’ ipẹ yira mowilhẹ bọ. Ibadị koḍighi idiphọ oọny, onyanhị, onhiin, obobọ odẹ ayira. (Mạk 10:29, 30) Edi aani ika esi anạ oḍighom aani ookpomhoghan dị omheeraam r’ephomhoghiạn​—ḅilhẹ r’ephomhoghiạn aZihova kụ eḅạr eḅophoghị?—Kọl. 3:14; 1 Pit. 2:17. w21.04 9-11 ¶7-8

Ephomhoghiạn oḅạr rinyu ghan iyira oḍighi idị epelhom idị awe ootughiạn mọ yira koḍighi. Ḍio arodon, ibadị abumor r’abumarani rotuughaạny ni eḍeenhaan awe aBaibul phọ. Bidị roḍeenhaan ni ephomhoghiạn oḅạr bunhọn arebenhẹ aZihova, ghalhamọ r’abudị bidị koo/zuanhaan ghan igbaany. Esi omaạm, mem dị bidị onhaghạn mọ ekperenhom iiḅaghamhị emite ekpisi dị abumor odi, bidị ro/piemhi ghan mem owạ areten dị kologhonhaạn ḍighaạgh. Ḅilhẹ kẹn mem dị oye siphẹ ookpomhoghan phọ amhoọgh iiḅaghamhị ikpoki, bidị rologhonhaạn ghan ni ḍighaạgh. Idiphọ abumor phọ orọl bọ Macedonia, olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ abidị rapelhom ghan ni ipẹ awe ootughiạn bọ. Bidị ropinyọn ghan ni rikiạ, kongọ “opeeleom ilọ bidị omoọgh” orue olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor phọ abidị. (2 Kọr. 8:3) Mem dị ikumor awa phọ omhiịn bumor r’abumarani dị roḍighi oomo ipẹ bidị kotue bọ olhoghonhaạn aḍighaạgh bunhọn, rosẹph ghan ni. Ikpo onhụ aḍisẹph phọ ipẹ phọ kengọ bumor r’abumarani phọ inyaạm oghiọm aghisigh.—Isa. 32:1, 2. w21.11 11 ¶14; 12 ¶21

Oomo ayira romoghi ghan ni oromha mem emhạn mem. Eeni amem, yira kụ kokị ni opuru oromha oye lọ yira olhọgh eegu. Kụ inhọn asimem, onyọ umor dị amhoọgh ogbolhomaam ayira kụ katu amạ uḍeenhaan iyira esi dị yira ‘ropiomạn.’ (Gal. 6:1) Eeni oromha phọ katu mem dị oye uḅaạm iyira loor iyaạr dị yira moḍighi. Torobọ eten phọ epẹ oromha phọ aagọ bọ kụ aru, onhaghạn ni. Iphẹn phọ kingọ iyira suọ, kụ ketue kẹn ni epẹl ghuḍum ayira! (Prov. 6:23) Esi aBaibul arodon phọ iromha iyira mọ ‘onhaghạn ghan ikpo onhụ abuọ osụ olhoghi phọ.’ Oye o/lho dị alhegheri iyaạr amhạn; toroboiperolbọ, ilọ eḍighi eḍighi oye katọl li dị alhegheri iyaạr obobọ mamhiịn raraạr upu iyira. (Proverbs 12:15) Esi iduọn phọ, onhaghạn ghan oromha eḍighi osooromhi aloor. Reḍeenhaan ghan mọ yira olọgh ni elhegh sidugh ayira, yira oḅilhẹ olọgh kẹn elhegh mọ yira omoghi ni olhoghonhaạn aḍighaạgh orue oteẹny asiigbu ayira. Uw-emhạ phọ asụ bọ olhoghi phọ Solomon agẹ mọ: “Ekol retọl ghan mem dị omhoọgh ibadị awe dị rongọ ghan oromha [obobọ “butomoghiom,” igẹ dị edi ude].”—Prov. 15:22. w22.02 8 ¶1-2

Ogey okiton apelhom olhoghoma asaị bịn. Kuolọ eḅaramaạm okiton dị aḍuạ k’ekpom. Esi owilhẹ ekarạph eḍighinhom iyaạr phọ ayira kụ okiton omhiigh oḍighi araraạr eten dị eḅeraạn aZihova. (Ezekiel 33:14-16) Okpanạ ogbolhomaam dị oḍighinhom ikarạph phọ kamoọgh pọ oolemhi asiya phọ odị r’aZihova. Ewạ mọ oḍighi eeghe, mem dị yira olhegheri mọ oyaghirị ayira maḍighi igbogh ikarạph? Ke/nighenhaạn oyaghirị phọ ayira eḍighi maạr dị yira oghiọm ghisigh ookpereghi ikarạph phọ odị. Ikuph phọ ipẹ phọ re/moọgh ghan ekol, loor esi dị aZihova ramiịn ni. (Prov. 5:21, 22) Eten ghụn dị nạ katue aloghonhaạn oyaghirị phọ anạ ḍighaạgh pọ ootughianhạm odị oghị oghaạph oḅenhị ikumor awe phọ pidị odị amhoọgh olhoghonhaạn aḍighaạgh. Eḍighi maạr dị odị u/meera ukị, pọ nạ kụ kakị aḅenhị ikumor awe phọ. Iphẹn phọ keḍeenhaan mọ nạ akạr ri rawạ olhoghonhaạn odị ḍighaạgh. w21.10 7 ¶19-21

Kuolọ yira kotue ni otuughaạny eegharạ osighẹ aloor ophighironhọm ekiạ phọ aZizọs. ABaibul phọ aḅẹm mọ odị “asoor dọl ebenẹ.” (Fil. 2:7) Oomo amem, ogey ebenhẹ rawạ ghan oḍighi idị keḅeraạn odẹ otu phọ odị. Idiphọ ebenhẹ aZihova r’abumor phọ, iikia i/lo, nạ rawạ ni mọ aZihova ḅilhẹ r’abumor phọ osighẹ nyinhạ oḍighinhom Puruan loor mọ: ‘Mị aakolhobian asi k’iḍighen ophinyọn arikiạ pidị mị aloghonhaạn bunhọn ḍighaạgh? Mị raagborion ghan ni kamiteom loor oghị ogbuurogh esi dị kopạm ookpomhoghan eephugh obobọ oḅaalhamhị aKindọm Họl?’ Kokaạph ika, eḍighi maạr dị nạ alhoghoma mọ eten phọ epẹ nạ raloghonhaạn ghan bọ ḍighaạgh bunhọn esughanham ni, kuolọ nyinhạ i/nyu oḍighi obughẹ? Eru idiphọ, pọ teẹny aZihova esi iiḅereghị. Kụ azu oomo ekpom anạ. Ḅenhị aZihova ipẹ nạ alhoghoma bọ, kụ alhọm nyodị olhoghonhaạn aḍighaạgh pidị nạ ‘awạ ḅilhẹ kẹn aḍighi.’ w22.02 22-23 ¶9-11

AZizọs aḍighi oyoghoyoghọ oye. (Mat. 11:28-30) Odị azoọm ghan bunhọn eten phọ ephẹn phọ ghalhamọ r’amem dị ekparanhaạn ni nyodị. (Mat. 11:29, 30) Esi omaạm, mem mọ anhịr olọ aKenan phọ alhọm bọ nyodị ookonhom obumoọny phọ odị, aZizọs o/mheera eḅẹl amem mọ, kuolọ mem mọ anhịr phọ aḍeenhaan bọ omheeraam dị akpạr, odị aghị ni ghisigh aakonhom obumoọny phọ. (Mat. 15:22-28) Ghalhamọ r’iduọn odị azọ ghan bọ ni eten dị eyoghoyoghọ, aZizọs o/wilhẹ ghan oḅaạm abulọ opiomạn. Odị aḍighi ghan iduọn phọ ghalhamọ r’abuphẹ odị aphomhoghiạn bọ. Esi omaạm, mem mọ aPita akparaghạ bọ okikima odị oḍighi ogbi phọ aZihova, aZizọs aḅaạm ni nyodị ghisigh abuerị phọ abumatuạn phọ. (Mạk 8:32, 33) Odị o/tuạn osooromhi aPita kụ aḍighi bọ iphẹn phọ, kuolọ atuạn otughemhị r’oḅilhẹ ophụr arurụ bumatuạn phọ odị ilọ olhegheri okụ abidị. Dị iikia i/lo aPita alhoghoma ni umugholoor, kuolọ odị amhooghọm ni suọ ilhioghọm mọ ipẹ phọ. Ozọ eten dị eyoghoyoghọ oghị esi abuphẹ yira ophomhoghiạn bọ, kewạ ni moḅaạm obobọ olhiọm bidị eeni amem. Kụ nạ asighẹ sinhị iilhogh aBaibul phọ kụ aḍighinhom iphẹn phọ pọ nạ ratuughaạny ghan Zizọs. w22.03 11 ¶12-13

Yira rooseeny ghan aZihova mem dị yira roboom nyodị. (Ps. 34:1) Yira roboom ghan aZihova mem dị yira oḅenhị bunhọn awe odọ idị araagharạ phọ r’iiḍighi phọ aZihova iḅeraạn iyira. Oye dị raḍeenhaan ghan osereghiạn r’aboom ghan ni oye dị aḍighinhaan nyodị iyaạr. Mem dị yira ogbiran ilọ enighẹ phọ aZihova—oomo araraạr phọ odị muḍighinhaan bọ iyira—yira komoọgh ni riphigh otuạn oboom ghan odị. Oghaạph ghan ilọ Omhạr phọ mungọ iyira emạ eepoogh “oboom ghan Enaạn,” ephẹn phọ ekiạ dị buphẹ “osighẹ bọ iidoronụ phọ abidị rokolom ḍien phọ” Enhaạn ropinyọn” ghan. Idiphọ yira rootughiạn ghan bọ iyaạr oghaạph kụ ogbi omhạgh aZihova, pọ kụ idị yira komiigha aani ghan loor kụ ootughiạn ipẹ yira kokaaphạn ghan bọ we lọ yira ozuan epẹ erugh phọ. Yira rowạ ni mọ arikiạ phọ ayira ekuạ phaghaphaghạ. Yira rokaaphọm ghan igey phọ roophugh, idị eḍighi bọ yira olegheri ni ipẹ yira rokaạph bọ. w22.03 21 ¶8