October

Itughemhị phọ r’omheeraam mọ ayira ekpasị siphẹ aBaibul phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, ibadị rodon moghel eten iiseeny phọ ayira, loor esi dị mọ i/ḅarạm aani igbogh arayaạl. Ḅilhẹ mọ itughemhị phọ ayira i/ḅọph r’ipẹ bidị ronaghạn ghan bọ. Ika kụ idị yira kobilhẹ u/kpetaan umeel? Otelhedom aPọl aḅenhị Kristẹn phọ orọl bọ Rom mọ: “Onaghạn ghan oghaạph phọ rakọm ghan omeeraam; buphẹ rokaạph ghan bọ iIọ aKraist kụ rokọm ghan bọ onaghạn phọ.” (Rom. 10:17) Kụ iḍighi kụ, yira rokparamhị ghan omheeraam mọ ayira esi otuughạ ghan aBaibul phọ, ke/si olheeghi arayaạl dị i/lo Baibul ghalhamọ iḅeraạn ni we. Ikpaariọm ni iyira omhoọgh omheeraam dị akpạr oghị esi igey aBaibul phọ loor esi dị “oye dị u/moọgh omeeraam ka/tue aḅaalamị ologhi Enaạn.” (Hibru 11:1, 6) Esi iduọn phọ, i/moghi eḍeenhaan k’akẹ kụ yira ogbi olhegheri mọ yira momhiịn igey phọ. Omhiigha aloor ooḅeghiọn itughemhị aBaibul phọ rekparamhị ghan bọ omheeraam, ekasiạn ni ongọ ayira okuphom owol ḅilhẹ r’oghel iikia. w21.05 4-5 ¶11-12

Otelhedom mọ aPọl asoman ni ibadị ipaanhaạn. Odị akạr ghan amhoghi inyaạm mem dị okuphogh, oroḅol ikpo, ḅilhẹ olhọgh nyodị ikoli. (2 Kọr. 11:23-25) APọl aghaạph ni amiteom mọ eeni amem odị asoman ghan ni oḅonyonhu ozuan. (Rom. 7:18, 19, 24) Odị aḅilhẹ kẹn akparạm iiḅaghamhị e/moon dị eghịgh “ooburom” dị agim nyodị, dị odị awạ ni mọ obọ Enhaạn esighẹ. (2 Kọr. 12:7, 8) AZihova angọ Pọl inyaạm oghiọm aghisigh rukumuan phọ etigheri oomo ipaanhaạn phọ odị asoman bọ. Ooḅeghiọn raraạr dị aPọl aḍighi amhunhenhi. Esi omaạm, mem mọ odị arọl bọ ikoli olhoghotu epẹ Rom—odị aghaạph ni iiḅi iinhaghạn phọ r’oophugh aḅenhị buḍiemhiom abuọ aJu phọ kụ eeni kẹn r’abugbogh abuọ itooghị phọ. (Iiḍighi 28:17; Fil. 4:21, 22) Odị aghaạph ghan kẹn aḅenhị ibadị abuphẹ okori ghan bọ uw-emhạ phọ aRom, aḅilhẹ angọ ogbaanhaạn oomo abuphẹ oru ghan bọ ophogh odị. (Iiḍighi 28:30, 31; Fil. 1:13) Eniin phọ amem mọ amuphẹ phọ, Enhaạn aphum ni Pọl ogẹ arinyạ dị engọ suọ bugey aKristẹn amem mọ amuphẹ r’anyiidiphọ. w21.05 21 ¶4-5

Ophoophe aloor aḍighi idị Uw-emhạ aJuda Uzziah aghel oroma bịn aḍighi iyaạr dị nyodị i/si. Uzziah aḍighi ni ibadị araraạr agey. Odị akpạr ri apu ibadị araaghạm, alhoghoḍị ramhạ, aḅilhẹ aḅephogh iizo. “Kụ Enhaạn esẹph nyodị.” (2 Chron. 26:3-7, 10) ABaibul aḅẹm mọ, “kuolọ mem dị Uzziah odaạm mọ amhoọgh iikpọ iboom, bịn odị amhiigh ophoophe aloor; ipẹ kụ iḍighi iyaạr dị odị amheel.” Epẹ omhạn, aZihova atọ mọ ogina abupinyọn rikiạ phọ bịn kụ osụ ghan insẹns siphẹ otu iiḅereghị phọ. Kuolọ Uw-emhạ phọ Uzziah aḍigh otu iiḅereghị phọ bịn asụ insẹns dị nyodị i/si. Iphẹn odị aḍighi bọ i/ḅeraạn aZihova, kụ alhiọm nyodị r’ezẹgh okụ ufe. (2 Chron. 26:16-21) Yira kotue ni opoophe loor bịn opiomạn aani idiphọ Uzziah ḍughụm? Ii, eḍighi maạr dị yira ootughiạn ghan iboom ilọ aloor ayira. Esi iduọn phọ olhegheri mọ torobọ aḍighalhanyạ obobọ eepoogh dị yira omhoọgh siẹn ookpomhoghan phọ pọ aZihova kụ ungọ iyira. (1 Kọr. 4:7) Yira ophoophe loor, aZihova iyira ku/sighẹ aḍighinhom. w21.06 16 ¶7-8

AZizọs alhegheri ni mọ k/oomo amem kụ idị arukumuan abumatuạn phọ odị kekọm ghan ibo phọ ipẹ phọ. Okạr oghaạph, yira u/legheri kẹn onhụ awe dị odaphạn rukumuan phọ abidị ipẹ phọ bịn oḍighi aani Kristẹn. I/wạ dị abumatuạn phọ komoọgh ibo dị eego esi ipẹ arukumuan phọ abidị ekọm bọ emiteom bịn, kuolọ esi olhegheri mọ arukumuan phọ abidị r’ikuph phọ bidị olhọgh bọ eḅeraạn ni aZihova. Eḍighi maạr dị iyira i/phẹr siẹn arukumuan phọ, yira komoọgh ni ghuḍum k’agee-pọ. Iduọn yira okuọm bọ loor koḅeph oḅilhẹ ooḍuom ghan muụm iizuphạ igey Omhạr phọ, pọ yira ‘roḅephenaan uwaloor phọ,” ḅilhẹ yira rongọ ghan eepoogh dị uwaloor iigbia phọ Enhaạn kaḍighi oḍighi siphẹ asiloor phọ ayira. Eḍighi maạr dị “iyira i/phẹr” obobọ “omạn u/pogh,” yira komoọgh ni ghuḍum k’agee-pọ, mughumọ yira otue ni ologhonhaạn ḍighaạgh we oḅọgh aloor ongọ Enhaạn obobọ u/tue.—Gal. 6:7-9. w21.10 26 ¶8-9

Eniin amem aloor aZizọs r’abumatuạn phọ odị idugh ni mem dị bidị motughemhị we phọ, kụ bidị oghị esi orọl ophooghian, kuolọ aḍita awe uru ni oteẹny bidị siphẹ phọ. R’igbiririph, aZizọs amhiigh ni otughemhị abidị “iminighạn araraạr.” AZizọs aseenyạn we phọ. Odị amhiịn imhinhimhiịn phọ abidị—kụ awạ olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh ongọ abidị oḍuomolhoghi. Awe ḍio arodon osoman aani ni iniin phọ asidọl phọ. Asighisigh phọ abidị nyinhạ kii/kelheghi. Bidị okịgh idiphọ iyool igạ dị reyeelha ḅilhẹ opoghom u/lo. Otelhedom aPọl aghaạph ilọ awe phọ abuẹn phọ idiphọ awe dị oḍuomolhoghi u/moọgh ḅilhẹ u/legheri Enhaạn. (Efẹ. 2:12) Mem dị yira ootughiạn ipẹ bidị odi bọ okoọny olhegheri Enhaạn, ephomhoghiạn r’igbiririph phọ yira omhoọgh bọ rinyu ghan ni iyira olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh. Kụ emạ eten olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh pọ otughemhị abidị Baibul phọ. w21.07 5 ¶8

Oye dị raḅo ghan iḅo igbogh rapoophe ghan loor kaḅilhẹ awạ imạ ilọ aloor. Oye dị amhoọgh eḍịm ra/wạ ghan omhoọgh aani ipẹ abunhọn omhoọgh bọ bịn, kuolọ rakparaghạ ghan kẹn osophoghom araraạr phọ ipẹ bidị omhoọgh bọ. Okạr oghaạph, oye dị amhooghọm oye eḍịm pọ alọgh ḍien oye phọ. Araagharạ iḅo igbogh r’eḍịm kotomaạm eenịr dị edi olhoghi afuẹl oghuugh anyụ. Eeni oghuugh phọ kaḅetenhu ni apeẹph, kuolọ eenịr phọ ketue ni bịn eḍueghi ropogh phọ afuẹl phọ rekil ghan bọ kaḍigh enzịn phọ, bịn oghuugh anyụ phọ ameel. Iniin phọ kẹn, oye dị rakumu aZihova atue ni ameel eḍighi maạr dị aḅo ghan iḅo igbogh ḅilhẹ amhoọgh eḍịm. (Prov. 16:18) Odị kabilẹ ni okumu aZihova bịn akọm iiḅaghamhị angọ loor odị r’abunhọn. Yira kotue ni okpạr opu eegharạ iḅo igbogh esi oseere olhoghi oroma phọ aPọl mọ: “Ke/sighẹ ghan ikarạph iipikian r’obaga kụ eḍighinom iyaạr lọ nyina reḍighi. Isooromi ghan loor, torobọ onyọ anyina asighenọm ghan mọ ophorị phọ kụ aḍighi ogey apu nyinọ.”—Fil. 2:3. w21.07 15-16 ¶6-8

Ibadị ologhoma mọ egey ekụ iiḅereghị ekpẹ ghan ophanyanhaạn oomo odọ kirokirọ asipuru ghalhamọ r’asipuru dị aBaibul phọ u/ngọ ophagharanhaạn phọ. Aḍiitughiạn phọ aḍiphẹ phọ ekpeanhaạn ni ḍughụm? Omhiịn eḍeenhaan otelhedom mọ aPọl. Odị aḅenhị oomo abuḅaramạ omheeraam mọ, mọ “iiḅeghiọn ghan oomo araraạr ephogh.” Kuolọ odị aghaạph ni amiteom mọ ibadị araraạr edi ni dị odị u/naghanhạn. (1 Tẹs. 5:21) Odị agẹ mọ, “olegheri iyaạr phọ ayira” egbem ni bịn. Kụ aḅarạm mọ, “iphẹn yira romiịn bọ nyiidiphọ ekịgh mudị yira opogh atamaḍiki kụ romiịn ghan oogho dị arọl bịn tụm.” (1 Kọr. 13:9, 12) APọl o/nhaghanhạn oomo araraạr; kụ yira phọ kẹn ni. Kuolọ odị anhaghanhạn ni ikpanhạ igey dị egbolhomaam rigbiom mọ aZihova. Ipẹ odị alhegheri bọ ingọ nyodị okuphom owol mọ iphẹn odị amheeraam bọ kụ igey phọ ni! Ooḅeghiọn ophogh eten phọ epẹ aZizọs aphighi bọ igey iiseeny, ḅilhẹ r’ipẹ Abugbaanhaạn AZihova roḍighi bọ ḍio arodon ketue ni ekparamhị okuphom owol phọ yira omhoọgh bọ ilọ igey phọ. w21.10 18-19 ¶2-4

Nyinha abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ edi rukumuan oomo amem obobọ i/lo, nyinha ketue ni eloghonhaạn iboom ḍighaạgh bunhọn. Ika? Tuughạ odaphạn imhoom asidọl, pighi imhoom asiigbu, ḅilhẹ agbon ipẹ nạ katue bọ aḍighi kparipẹ r’ogbon ipẹ nạ ka/tue mun bọ aḍighi. Uw-emhạ phọ aDevid awạ olhoghonhaạn otu aZihova. Kuolọ mem dị aZihova aḅenhị nyodị mọ aSolomon oọny phọ odị kụ kalọgh, aDevid asighẹ ni osopha phọ aZihova kụ abakị oḍighi phọ r’oomo ekpom odị. (1 Chron. 17:4; 22:5) ADevid o/lhoghoma mọ onọ bịn kụ akpẹ olhọgh otu iiḅereghị phọ loor esi dị mọ aSolomon aḍighi obumoọny dị “olhegheri iyaạr odị ko/bụgh.” (1 Chron. 29:1) ADevid alhegheri ni mọ aḍisẹph aZihova kụ ketue eḍighi idị oḍighi phọ kamoọgh ekol, ka/siạ obobọ olhegheri iyaạr abuphẹ oḍiemhiom bọ. Idiphọ aDevid, abuphẹ mobia bọ siẹn igey phọ ḍio arodon olọgh ni inyaạm rokumuan, ghalhamọ r’amem dị onme roopoogh phọ abidị. Kụ omeeraam ni mọ aZihova kasẹph ni iḍoọgh phọ abuphẹ ophạm bọ roopoogh phọ bidị ophạm ghan bọ. w21.09 9 ¶4; 10 ¶5, 8

Yira omhoọgh siigbu siẹn arukumuan phọ yira r’ongọ bọ aZihova, yira komoọgh ni ekol ḅilhẹ r’oḅaạl olhoghi. Kuolọ, iyaạr dị emhạn maạr pọ, ophighi asiigbu dị edaphạn sidọl phọ ḅilhẹ r’inyaạm mọ ayira, ki/lọ abunhọn. Ogbon asiigbu dị inyaạm ayira i/si ketue ni ekọm mabi r’oḅonyonhu ozuan. (Luk 14:28) Idiphọ ebenhẹ aZihova, nạ amạn ni maạr siẹn egbogh eghunotu phọ aZihova. Odị nyinhạ o/ḍur olhoghomạ loor idị nạ anhighẹ apu bunhọn. Kuolọ odị amhiịn mọ nạ asooromhi loor aḅilhẹ aḍighi oye dị kameera mọ odị atughemhị aḅilhẹ aḅọl. Kuphom ni owol mọ odị rasereghiạn ghan ni mem dị nạ aḍighi ipẹ nạ katue bọ aḍighi. Okparạm mọ r’adọl oḅạr phọ anạ edeenhaan mọ nạ amoọgh ‘ophooph ologhi.’ (Luk 8:15) Esi iduọn phọ, kiọm ghisigh angọ ghan aZihova oomo ipẹ nạ katue bọ. Bịn nạ kamoọgh ni riphigh otuạn obo ‘esi aloor phọ [anạ] bịn.’—Gal. 6:4. w21.07 24 ¶15; 25 ¶20

Ewạ ni mọ yira okparạm mem dị yira rowạ elhiom ooruẹn. Esi omaạm, mem dị ikumor awe phọ olhegheri mọ oye maḍighi igbogh ikarạph siphẹ ookpomhoghan phọ, bidị rooḅereghị ghan kolhọm “olegheri iyaạr phọ opọ aḍuạ bọ k’akẹ kụ aru,” pidị bidị otue omiịn raraạr eten phọ epẹ aZihova ramiịn ghan bọ. (Jems. 3:17) Aḍiigbu abidị pọ oḍighi idị komạgh ‘nyodị esi ikarạph phọ odị oḅulemi,’ lọ edugh ni. (Jems. 5:19, 20) Bidị rowạ ghan kẹn oḍighi idị kokoph ookpomhoghan phọ oḅilhẹ oodereghị buphẹ mozoọm bọ idị i/nighẹ. (2 Kọr. 1:3, 4) Kụ mem dị ikumor awe phọ ophạm raghaạph oye dị maḍighi igbogh ikarạph, bidị kopụr olegheri oomo ariphigh phọ, kụ etue ni esighẹ mem. Kụ bidị ooḅereghị oḅilhẹ otuụgh maliọm dị ekasiạn odaphạn Baibul phọ kụ oliọm oḍighinhom ikarạph phọ. (Jer. 30:11) Ikumor awe phọ ro/piighaam ghan osoph ooruẹn. Mem dị ikumor awe phọ odaphạn iiḅakiọm aZihova, oomo phọ ookpomhoghan phọ rokelhọm ghan ni. w21.08 11 ¶12-13

Loor igbakurọ dị erọl Izrạl, aNaomi r’olom mọ odị, ḅilhẹ r’iyạl anmụny odị uḅuạ ni ogheel Moab. Mem mọ bidị odi bọ Moab, olom mọ aNaomi amhugh ni. Iyạl phọ anmụny phọ ophinhogh nmariịr, kuolọ dị eeph ni iboom, bidị kẹn umhuughu ni. (Ruth 1:3-5) Iiḅaghamhị phọ iphẹn phọ ikạr kụ eḅonyon aNaomi ezu. Odị aḅonyonhu ni azuan dị tutụ aatughiạn mọ aZihova kụ rasophoghom nyodị. Naghạn idị odị aghaạph: “AZihova muwiririom imhị ḍighaạgh odị.” “Enhaạn Oomo Iikpọ phọ metene ghuḍum mọ amhị eghiḍim.” Odị aḅilhẹ kẹn aḅẹm mọ: “Siẹn aZihova mughel bọ imhị ḅilhẹ Enhaạn Oomo Iikpọ phọ ukpolhom bọ imhị iiḅaghamhị.” (Ruth 1:13, 20, 21) AZihova alegheri ni mọ ‘ikpuuroghọm ketue ni eḍighi iyaạr dị oye dị asụ olhoghi kaḅo ilọ uw-elhaạl.’ (Eccl. 7:7) Odị aḅọgh ekpọm aRuth orue oḍeenhaan aNaomi ephomhoghiạn oḅạr. Dị u/kpaariọm, aRuth alhoghonhaạn ḍighaạgh onhiin olom mọ odị omhooghạ aloor r’olhegheri mọ aZihova odi ni r’odị. w21.11 9 ¶9; 10 ¶10, 13

Ogbon oḍighi phọ yira omhoọgh bọ nyiidiphọ remạ ghan mọ yira ko/wạ mun reten obughẹ arukumuan phọ ayira ḍughụm? Eeye! Yira kotue ni oḅilhẹ opighi siigbu dị kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḍighi awe dị osilor ogbạ ikpo onhụ phọ r’itughemhị ḅilhẹ r’olhoghonhaạn ghan aḍighaạgh bumor r’abumarani phọ ayira. Yira kotue ni oteẹny siigbu phọ iphẹn phọ eḍighi maạr dị yira ogbon olhoghonhaạn ghan aḍighaạgh bunhọn kparipẹ r’asiloor ayira bịn. (Prov. 11:2; Iiḍighi 20:35) Emoọgh ni siigbu dị nạ aphighi ḍughụm? Pọ lọm aZihova alhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh okạr olhegheri asiigbu dị nạ katue ateẹny. (Prov. 16:3) Nạ katue ni aporogh aani ḍiigbu okọy eten opọ ekulha amem mọ obobọ opọ oomo amem mọ, oghị aani aBetẹl, obobọ ophinhom aani abin oḍighi odoghoḍi aani aruutu phọ ḍughụm? Obobọ eeni nạ atue ni atuughạ onhọn onhụ orue olheenye aani elheeny oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ obobọ oghị enhọn ekpisi ogbạ ikpo onhụ phọ. w21.08 23 ¶14-15

Eḅeraạn aZihova oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr. (Hos. 6:6) Dị eego esi oyil phọ Micah, Enhaạn iroma iyira “mọ ophomhoghiạn ephomhoghiạn oḅạr.” (Mic. 6:8, igẹ dị edi ude) Kuolọ orue oḍighi iduọn phọ, pọ ewạ molhegheri iyaạr phọ ephomhoghiạn oḅạr eru bọ. Ephomhoghiạn oḅạr p’eeghe? Ikpo onhụ phọ “ephomhoghiạn oḅạr” emite 230 amem siphẹ New World Translation of the Holy Scriptures. Kụ remạ ghan eeghe? Odaphạn “Glossary of Bible Terms” odi bọ siphẹ aBaibul phọ opọ phọ, remạ ghan “ephomhoghiạn dị eḅarạm okuọm aloor, ruukuan, dọl oḅạr, ḅilhẹ r’aḍiḅeraạn dị eḍiphian. Rogbor ghan koḍighinhom mem dị rokaạph ilọ ephomhoghiạn phọ Enhaạn esi awe, kụ awe roḍeenhaan aani ghan ni.” AZihova kụ rakạr ghan kaḍeenhaan ephomhoghiạn oḅạr eten dị epelhom. Iikia i/lo enyu bọ Uw-emhạ phọ Devid ogbeelhom mọ: “Sey Zihova, ephomhoghiạn oḅạr phọ anạ esi ni k’epẹ asikẹ phọ . . . P’eeghe idị ephomhoghiạn oḅạr phọ anạ emhạn maạr, Sey Enhaạn!” (Ps. 36:5, 7) Yira okạr ri osereghiạn ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn idiphọ aDevid ḍughụm? w21.11 2 ¶1-2; 3 ¶4

Eghunotu abuseenyom mọ aZihova eḅaramaạm Zizọs, opọ aḍighi bọ “okpanạ dị arọl li kụ ogbi bọ olẹm aḅirini phọ,” ḅilhẹ r’aḍita aruukpaạny phọ. (Kọl. 1:15; Ps. 103:20) Mem mọ aZizọs arọl bọ siẹn ade phọ, odị alhoghonhaạn ni ḍighaạgh we dị okpẹ ni oḍuomolhoghi onhaghanhạn mọ bidị kotue ni omạgh aZihova idiphọ Odẹ abidị. Odị rakaạph bọ ilọ odẹ phọ odị kaḅenhị bumatuạn phọ odị, aZizọs aḅẹm mọ “Odẹ phọ amị r’anyina.” (Jọn 20:17) Mem dị yira oḅọgh loor ayira ongọ aZihova ḅilhẹ oḍiiny muụm, pọ yira moḍighom aani eghunotu ephomhoghiạn abumor r’abumarani. (Mạk 10:29, 30) AZihova Odẹ ephomhoghiạn. AZizọs rawạ mọ yira omhiịn aZihova eten phọ epẹ odị amhiịn bọ—idiphọ odẹ r’onhiin dị omhoọgh igbiririph r’ephomhoghiạn, ḅilhẹ odugh oghaaphạn, k/oye dị rungọ ghan iyira itọ bịn. Odị amhiighom iiḅereghị phọ r’ikpo onhụ dị eḅẹm mọ: “Odẹ phọ ayoor.” AZizọs mutue ni uḅenhị iyira m’omhạgh aZihova mọ “Enhaạn Oomo Iikpọ,” “Olemhiạ,” obobọ “Odaạm-emạ . . . phọ ra/mugh ghan bọ.” M”ibeeph oḍighinhom asiḍien phọ iphẹn phọ loor esi dị aBaibul phọ akolhom ghan ni agbaghạm aZihova. (Gen. 49:25; Isa. 40:28; 1 Tim. 1:17) Toroboiperolbọ, odị aḍighinhom ekpo onhụ phọ “Odẹ.” w21.09 20 ¶1, 3

Uw-emhạ phọ aManasseh agunhọm ni omhạn iphụr arurụ phọ aZihova angọ bọ dị eego esi ariil phọ odị. Eekunha phọ, “kụ aZihova aḍighi idị buọ itooghị awe eghạm mọ Asiria ozuom Juda eghạm. Bidị osiph Manasseh, okomoghị nyodị siḅạph, oghoroghiọm nyodị izime, kụ oghimọm nyodị Babilọn.” Kụ epẹ Babilọn phọ okasaghiọm bọ nyodị, kụ edị eeni aManasseh aatughiạn ilọ araraạr phọ odị aḍighi yogh bọ. Odị “asooromhi loor akiton aphogh Enhaạn aburudẹ phọ odị.” Kụ oḅarạm isiẹn. “Odị alhọm aZihova Enhaạn phọ odị osạr owilhenhaạn.” AManasseh aghị ghisigh “alhọm ghan Enhaạn esi iiḅereghị.” (2 Chron. 33:10-12) Esighẹ rekị bịn, aZihova anhaghạn iiḅereghị phọ aManasseh. Odị amhiịn mọ onmia phọ ḅilhẹ r’iiḅereghị phọ odị eḍuạ ni k’ekpom. AZihova alhọgh ni elhegh iphẹn phọ kụ aḅulhemhi Manasseh idiphọ uw-emhạ aJuda. AManasseh asighẹ ni eepoogh phọ epẹ phọ aḍeenhaan mọ odị akạr ri akiton. w21.10 4 ¶10-11

Iwạ mọ aPrisiIiạ r’Akuilạ oḅuạ ekpisi phọ bidị olhegheri ghan bọ, owạ omhoom otu, kụ oḅilhẹ omhiigh ḍighi olhoghoḍị arogbogo phọ abidị. Epẹ Korịnt emhoom ekpisi phọ bidị orugh bọ, aPrisiIiạ r’Akuilạ umhiigh olhoghonhaạn aḍighaạgh ookpomhoghan phọ epẹ phọ oḅilhẹ okumuan r’otelhedom mọ Pọl okparamhị abumor phọ. Onyebel roten, bidị ughị ni inhọn aramhạ dị ewaạm abukaaphọm ebụgh. (Iiḍighi 18:18-21; Rom. 16:3-5) P’eeghe idị bidị oḅophoghạn oghelhọm dọl aghuḍum arukumuan r’oḅaạl olhoghi! Abulọ m’aalhạn rodon kotue ni otuughaạny PrisiIiạ r’Akuilạ esi osighẹ Omhạr phọ oḍighi eḅẹl. Amem dị ekạr ekasiạn dị olom r’anhịr kokạr okaạph ilọ asiigbu phọ abidị pọ amem dị bidị rowạ aalhạn. Mem dị olom r’anhịr oghonyị siigbu ilọ arukumuan phọ abidị esi aZihova, kụ oḅophạn ghan okumuan oteẹny asiigbu phọ, bidị komiịn ni ibadị aroopoogh dị aZihova kaloghonhaạn bidị ḍighaạgh.—Eccl. 4:12. w21.11 17 ¶11-12

Eegholhaan ni mọ ekpẹ ni m’onhaghanhạn itọ phọ Enhaạn ilọ olhọgh eegu burudẹ r’aburunhiin. Tuutughiạn mọ oroma phọ odi bọ Leviticus 19:3, ilọ olhọgh eegu odẹ r’onhiin—ungọ mem mọ purukụ otọ bọ mọ: “Itọl dọl iigbia, idị eḍighi bọ mị aZihova Enhaạn phọ anyinha oye iigbia.” (Lev. 19:2) Dị emhoọgh muḅọph r’itọ phọ aZihova ilọ olhọgh eegu odẹ r’onhiin, yira otue ni opuruan siloor mọ, ‘Mị raḍighi ni agey gạ phọ ophọn phọ ḍughụm?’ Nạ alhoghoma mọ nạ ra/ḍighi iduọn phọ, pọ nạ katue ni asopha oḍighi okuamhị nyiidiphọ. Nạ ka/tue anme ipẹ meten bọ kuolọ nạ katue ni asopha omhiigh obakị odẹ r’onhiin phọ anạ nyiidiphọ. Eeni nạ atue ni alọgh ghan muboom amem atolhạn r’abidị. Obobọ ako ghan raraạr dị ewạ akiọm bidị, aḅilhẹ aloghonhaạn ḍighaạgh okparamhị asiya phọ abidị r’Enhaạn. Iphẹn phọ eḅọph ni r’ipẹ edi bọ Leviticus 19:3. w21.12 4-5 ¶10-12

Uw-emhạ phọ Devid aḍighiyogh ni igbogh ikarạph. Esi omaạm, odị alhe emhạ r’aBath-sheba, kụ aḅilhẹ aḍighi idị oghiigh olom mọ. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24) Kụ iphẹn phọ ikọm ni iiḅaghamhị engọ Devid, eghunotu phọ odị, r’abueriphọ anmariịr phọ odị. (2 Sam. 12:10, 11) Enhọn amem, aDevid o/ḍeenhaan mọ onọ abeḍenhọm ni aZihova, esi ongọ itọ mọ oghị ogbiighi onhụ abạl awe eghạm mọ Izrạl, iyaạr dị aZihova u/tom. Eeghe kụ iḍuạ emite? Awe Izrạl dị romạn 70,000 kụ umhugh loor ezẹgh! (2 Sam. 24:1-4, 10-15) Eḍighi nyinhạ nạ musophonhaan ni Devid ooruẹn mọ o/kpeanhaạn dị aZihova kasạr abilhenhaạn ḍughụm? AZihova o/ḍighi idiphọ, agbon ghụn imạ araraạr dị aDevid maḍighi ghan ḅilhẹ r’ipẹ odị akiton bọ k’ekpom, bịn asạr awilhenhaạn igbogh ikarạph phọ aDevid. AZihova alhegheri ni mọ aDevid apomhoghiạn ni nyodị agey, kụ rawạ ni oḍighi ipẹ enhighẹ bọ. Olhoghi anạ o/ḅaạl omhoọgh Enhaạn dị ragbon ghan ghụn imạ dị yira oḍighi?—1 Ki. 9:4; 1 Chron. 29:10, 17. w21.12 19 ¶11-13

AZizọs aḍeenhaan ghan igbiririph buphẹ oḍiku bọ raaghạ. Tuutughiạn dom mọ odị aghiomaạn bọ Jọn oḍiinyeom muụm mọ, mọ: “Awe ikpom ariḍien momiịn aani eten, arukughạ moḅerenu aani rotelhe yogh, awe ezẹgh okụ ufe moḍumogh aani, abuḅaaghạph ḅaaghạph ronaghạn aani ḍughụm, moḅerion buphẹ momuughu bọ ongọ ghuḍum.” Mem mọ aZizọs aḍighi bọ iiḍaạny phọ iphẹn phọ, “oomo awe phọ omiịn bọ ungọ aani ni ḍisẹph Enaạn.” (Luk 7:20-22) AKristẹn rowạ ni otuughaạny aani aZizọs esi oḍeenhaan igbiririph buphẹ oḍiku bọ raaghạ. Kụ iḍighi kụ yira roḍeenhaan ghan ni igbiririph, ogbolhomaam, ḅilhẹ r’okparạm budọ awe phọ abuẹn phọ. Ogbạ agey, aZihova iyira u/ngọ iikpọ oḍighinhom iiḍaạny. Kuolọ yira omoọgh eepoogh oghị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ oḅenhị abuọ ikpom ariḍien r’abuphẹ odi bọ ufiri, ilọ ipẹ omhạr awe komunughan bọ oḅilhẹ omoọgh mugey amasian r’Enhaạn siphẹ paradaịs. (Luk 4:18) Iiḅi iinhaghạn phọ iphẹn phọ memhiigh ni reloghonhaạn ḍighaạgh ibadị ooseeny Enhaạn. w21.12 9 ¶5

AJems akpasị itughemhị phọ odị siphẹ Igẹ Iigbia phọ. Odị asighẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn kụ aḍeenhaan odọ idị aZihova rakpẹ ghan iikpiạ buẹn oḅạr bọ Nyodị idiphọ aJob. AJems atughemhị ghan ekpanhạ iyaạr phọ esi oḍighinhom ikpo-onhụ r’eten oghaaphạn dị edugh onhaghanhạn. Kụ ipẹ phọ isighẹ eghuan eghiomaạn aZihova kparipẹ r’aloor. Iyaạr ituughạ: Dughe aḅilhẹ akpasị itughemhị ph’anạ siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Aḍiigbu ayira ki/ḍighi oḍeenhaan emhaạr ayira, kuolọ oḍighi idị awe kolegheri mọ aZihova alegheri ni aḅilhẹ rapogh ghan bidị. (Rom. 11:33) Yira kotue oteẹny ḍiigbu phọ aḍiphẹ phọ esi okpasị ghan itughemhị phọ ayira siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Esi omaạm, kparipẹ r’oḅenhị opọ nạ ratughemhị ghan bọ idị nạ muḍighi mughumọ nạ kụ odi dọl phọ odị, loghonhaạn ghụn nyodị ḍighaạgh ogbiran areḍeenhaan aBaibul phọ omhiịn aani aḍiitughiạn aZihova. Bịn meḍighi idị oghiilhaan aZihova kụ kanyu nyodị oḍighi idị eḅeraạn aZihova, k’/ayira. w22.01 11 ¶9-10

Eten phọ epẹ Enhaạn rawạ bọ mọ yira ozoọm we i/muneen oḅẹm ghan mọ ku/ḍighi bunhọn awe ikarạph bịn. Ophomhoghiạn onhọn oye idiphọ aloor phọ odị eḍighi ni ephigh iyaạr dị ewạ esi onyọ aKristẹn dị rawạ ni oḅeraạn Enhaạn. Ooḅeghiọn ipẹ aZizọs aḍeenhaan bọ mọ itọ phọ edi bọ Leviticus 19:18 emạn ni maạr. Onyọ aFarisi apuru Zizọs mọ: “Oghẹn kụ okaraghị ogbogh siphẹ Iilhogh phọ?” Kụ aZizọs mọ, ‘pomoghiạn Omoọgh-we, Emụgh phọ anạ, r’oomo ologhi anạ, r’oomo uwaloor anạ, r’oomo iitughiạn anạ.’ “Ophọn kụ oḅẹl r’okaraghị ogbogh phọ.”’ Kụ aZizọs aghaạph aghol Leviticus 19:18, kụ aḅẹm mọ: “Opọ amuneniom bọ iyạl phọ idiphọ oḅẹl phọ ni mọ, ‘pomoghiạn onọn oye idiphọ aloor phọ anạ.’” (Mat. 22:35-40) Ibadị areten oḍeenhaan ephomhoghiạn bunhọn edi ni. Eniin eten pọ osighẹ oḍighinhom oroma phọ odi bọ siphẹ Leviticus 19:18. Eḅẹm mọ: “U/wạ ghan oḍighi oḅulhemhian, u/mooghọm ghan eguụny olhoghi.” w21.12 10-11 ¶11-13

AZizọs asele ḍighaạgh aphẹl otelhedom mọ Pita. Dị eḍighan ni elhegh, aPita arue ni arelhe anyụ amuụm mọ oolhogh phọ raaḅaghamhị bọ mem mọ odị agbon bọ Zizọs. Kuolọ mem mọ aPita amhiigh bọ ophogh oolhogh phọ, oghiilhaan r’iikia iḅogh nyodị bịn odị amhiigh oḅi. (Mat. 14:24-31) Yira kotue ni otuughạ iyaạr esi eḍeenhaan phọ aPita. Mem mọ aPita asoor bọ siphẹ oghuugh phọ adạgh muụm mọ, odị oo/tughiạn mọ odị kaaḅaghamhiạn ni loor ilọ oolhogh phọ bịn amiigh oḅi. Odị awạ ni orelhe anyụ amuụm mọ oghị oteẹny Uwotu phọ odị. Kuolọ odị apiọm ogbon aZizọs bịn amhiigh ooḅaghamhiạn aloor. Ii, yira ko/tue otelhe anyụ amuụm, kuolọ omheeraam mọ ayira raḍigh ghan ni esi odẹgh ophogh. Eḍighi maạr dị yira u/gbon mun aZihova r’aruguanhaan phọ odị, asiya phọ ayira r’aZihova kemiigh ni odugh. Etigheri iiḅaghamhị dị eghịgh oolhogh dị yira kosoman, rewạ mọ ogbon aZihova oḅilhẹ oḍuom olhoghi mọ odị kulhoghonhaạn ni iyira ḍighaạgh. w21.12 17-18 ¶6-7

Iiḅereghị r’otuughạ ghan, ḅilhẹ r’ogbirima ghan eḍighi pakirị iiseeny ph’anạ. Mem dị yira ooḅereghị pọ yira roḅaanhaạn ghan odẹ k’akẹ phọ ayira, uphomhoghiạn bọ iyira agey. Yira otuughạ Baibul phọ, pọ yira rotuughạ ghan “olhegheri Enhaạn phọ,” aḍighi bọ zin osụ olhoghi. (Prov. 2:1-5) Mem dị yira rogbirima, pọ yira r’ootughiạn ghan ilọ imạ araagharạ phọ aZihova ḅilhẹ r’iikiạ arigbiom mọ odị amhooghonhaạn bọ oomo olhẹm mọ r’abin ayira siphẹ arigbiom mọ odị. Ephẹn kụ emạ eten oḍighinhom amem mọ ayira. Kuolọ ika kụ idị yira kotue osighe moọny amem mọ yira omhoọgh bọ oḍighinhom iphẹn phọ? Lọ edugh ni, pọ wạ esi dị enamian. Ooḅeghiọn ilọ aZizọs. Tutụ aZizọs kamiigh bọ oḍighi phọ odị siẹn ade phọ, odị aphụr arọl 40 aḍughul otu epẹ edalạ phọ. (Luk 4:1, 2) Epẹ enamian bọ kụ edị aZizọs arọl aaḅereghị aḅilhẹ agbirima ilọ arigbiom mọ Odẹ phọ odị amhoọghonhaạn bọ nyodị. Iikia i/lo, ipẹ phọ kụ iikolhobian bọ Zizọs ilọ odẹgh ophogh phọ ratu bọ ghisigh. w22.01 27-28 ¶7-8

Okumor oye obobọ onhọn oye dị asi amhanhanhaạm katue ni amạ uḍeenhaan iyira iyaạr dị ewạ mọ okiririom ophogh. Eḍighi maạr dị oye uḍeenhaan iyira ephomhoghiạn esi oru ongọ ayira oromha dị akpasị siphẹ aBaibul phọ, eeni amem re/dugh ghan osighẹ oromha. Eeni kẹn kepin ni esi ayira. Eeghe kụ iḍighi? Ghalhamọ r’iduọn yira olhegheri bọ ni mọ yira kotue ni opiomạn, etue ni eḍighi ipaanhaạn osighẹ oromha mem dị oye aru amạ uḍeenhaan iyira esi dị yira opiomạn. (Ecclesiastes 7:9) Yira otue ni owạ akeel. Yira otue ni oḅẹm mọ oye phọ iyira u/mhooghonhaạn igey iitughiạn obobọ opin olhoghi loor eten phọ oye phọ angọ bọ oromha phọ. Yira otue kẹn ogbon e/munughan oye phọ uromha bọ iyira, esi oḅẹm mọ: ‘Anhiạn kụ angọ nyodị elhiom oromha amhị? Odị rapiomạn aani ghan ni!’ Eḍighi maạr dị oromha phọ iyira u/ḅeraạn, yira otue ni oḅitonhaạn bịn okị oteẹny oye dị kakaạph idị iḅeraạn iyira. w22.02 8-9 ¶2-4

Yira koḅilhẹ ni osoman odẹgh ophogh oḍuom olhoghi ipẹ aZihova raḍighi ghan bọ raraạr siphẹ omhoom aḅirinhi phọ ḍughụm? Ogbiran ipẹ emite bọ mem mọ abuọ Izrạl oḍuạ bọ dọl arebenhẹ epẹ Ijipt. Abuniin umhiigh ni ogum loor idị bidị ro/le ghan mun raraạr phọ bidị olhe ghan bọ epẹ Ijipt, bịn omhiịn manạ phọ aZihova angọ ghan bọ idiphọ eḅoriạ eḍien. (Numbers 11:4-6; 21:5) Yira otue ni omoọgh idọ iitughiạn phọ ipẹ phọ mem dị igbogh iiḅaghamhị phọ eten ḍughụm? Yira u/legheri odọ oḍighi dị katọl oselhemhi ade phọ enụm enụm oḍighi aparadaịs. Ekịgh mudị oboom oḍighi katọl li, araraạr ke/ḍighi oghelhọm oghelhọm emhiighom mọ. Yira kogumom ni aZihova ilọ araraạr phọ odị kamiteom bọ mem mọ amuphẹ phọ ḍughụm? Igey phọ pọ: Yira orue ni kụ osereghiạn ghan ipẹ aZihova ramiteom bọ nyiidiphọ, pọ yira koḍighi ni igina phọ kẹn mem mọ amuphẹ phọ. w22.02 7 ¶18-19

Siphẹ imiịn phọ edi bọ Zechariah 8:23, ikpo onhụ phọ “onyọ aJu” ḅilhẹ “r’anyinha” remạ ghan eniin phọ egu phọ—buphẹ osagharạn bọ. (Rom. 2:28, 29) Kụ “aḍioph aruuruen” phọ emerenyạn bueriphọ iyool phọ. Bidị “okpạph okparamhị”—okaraghị oḅạr—buphẹ osagharạn bọ, oḅilhẹ oḍighan r’abidị esi iserereẹny iiseeny. Iniin phọ kẹn ni, omunhenhi imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Ezekiel 37:15-19, 24, 25, aZihova maḅạr buphẹ osagharạn bọ r’abueriphọ iyool phọ agbiemhị eten dị ko/tue ogbariọn. Imiịn phọ ekaạph ekol iyạl ireeny. Abuẹn omhoọgh bọ oḍuomolhoghi k’akẹ phọ pọ oreeny “phọ aJuda” (eghun phọ omiteom ghan bọ ruw-emhạ phọ Izrạl) kụ abuẹn omhoọgh bọ oḍuomolhoghi orọl isiẹn ade phọ pọ oreeny phọ “Ephraim.” AZihova kaḅophoghị iyạl phọ ireeny phọ bịn eḍighi “oniin oreeny.” Iphẹn phọ remạ ghan mọ bidị koḅọph ni okumuan eeḍiạn Uw-emhạ phọ abidị, Zizọs Kraist.—Jọn 10:16. w22.01 22 ¶9-10

AZizọs aghaạph ni ilọ abudị otuạn ḍisẹph awe kụ onmo ghan ruunmọ rukulhom. AZihova o/sighẹ iiḅi phọ ipẹ phọ. (Mat. 6:2-4) Igey iiḅi pọ iiḅi dị yira oḍighinhom r’igey inyuughiom. Esi iduọn phọ nạ atue ni apuruan loor anạ mọ: ‘Mị ramiịn ghan ni mọ mị aḍighi raraạr phọ ipẹ mị alhegheri bọ mọ enighẹ oḍighi? Mị utuạn eeghe kụ raḍighi ghan bọ iiḅi?’ AZihova Enhaạn iiḍighi, kụ uwaloor iigbia phọ odị, iikpọ dị edi oḍighi. (Gen. 1:2) Esi iduọn phọ torobọ apakirị eemuma uwaloor iigbia phọ ketue ni inyu iyira oḍighi iyaạr omiteom. Esi omaạm, otelhedom mọ Jems agẹ mọ: ‘Omeeraam lọ igey iiḍighi u/ḅarạm pọ mamhugh.’ (Jems. 2:26) Idiphọ kẹn kụ idị edi r’oomo ipheriphọ apakirị eemuma uwaloor iigbia phọ Enhaạn. Torobọ amem dị yira oḍighi oḍeenhaan raagharạ phọ iphẹn phọ, yira roḍeenhaan ghan mọ uwaloor iigbia phọ Enhaạn raḍighi ni oḍighi siphẹ asiloor phọ ayira. w22.03 11-12 ¶14-16

Ghalhamọ r’iduọn yira kooseeny bọ ni aZihova oḅilhẹ oḍighinhaan we imạ araraạr, otelhedom mọ aPita aghol li eniin iyaạr dị emhạn maạr. Rekị bọ oteẹny amem mọ odị aḅẹm bọ mọ orọl dọl aruukuan esi oomo araraạr, aPita aḅẹm mọ: “Ipạm ni iloghi anyina ekparamị kụ ekoriom mem oḍighi omiteom mọ.” (1 Pit. 1:13) Oḍighi omiteom mọ aḅaramaạm eeghe? APita aḅẹm mọ abumor phọ aKraist osagharạn bọ ‘kokaạph omiteom iiḍighi iiḍaạny opọ amhạgh bọ bidị.’ (1 Pit. 2:9) Agey ni, oomo aKristẹn ḍio arodon omoọgh ni eepoogh oḍighi aani oḍighi phọ opọ amhạn bọ maạr, raloghonhaạn bọ we ḍighaạgh kapeleghiom inhọn odọ iiḍighi dị yira roḍighi. P’eeghe aroopoogh dị yira omhoọgh idiphọ awe iigbia, ogbạ ikpo onhụ phọ r’otughemhị awe r’oophugh! (Mạk 13:10) Mem dị yira olhọgh inyaạm oḍighi iduọn phọ, pọ yira roḍeenhaan ghan ephomhoghiạn esi Enhaạn r’amatuman. Ḅilhẹ mọ yira rowạ ni orọl adọl aruukuan esi atorobọ iyaạr. w21.12 13 ¶18

Otelhedom mọ aPọl aḍuom ni olhoghi bumor r’abumaranhi phọ. Odị alhọgh ni elhegh mọ asidugh abumor r’abumaranhi phọ i/mạ mọ bidị oḍighi ikarạph awe. Odị aphomhoghiạn ni bumor r’abumaranhi phọ kụ agbon ghan imạ aroozọ phọ abidị. Eḍighi iyaạr dị ekparanhaạn bidị oḍighi ipẹ enhighẹ bọ, odị asopha ghan ootughiạn mọ bidị rowạ ni oḍighi ipẹ enhighẹ bọ, kuolọ omoghi olhoghonhaạn aḍighaạgh. Ooḅeghiọn idị aPọl azoọm iyạl abumaranhi epẹ ookpomhoghan phọ aFilipai. (Fil 4:1-3) AYuodia r’aSintiki umheera ni mọ igbaragbarạ erọl siphẹ igbo phọ abidị dị etir ri siya arighirị phọ abidị. Kuolọ aPọl o/tuạn iduọn phọ bịn ozoọm bidị egbagarạ eten; kparipẹ ghụn odị agbon igey aroozọ phọ abidị. Bidị abumaranhi dị okpẹ oḍuom olhoghi dị mokumu aZihova esi ibadị asiạ. APọl alhegheri ni mọ aZihova apomhoghiạn ni bidị . Emạ eten phọ aPọl amhiịn bọ bumaranhi phọ abuẹn phọ, inyu ni nyodị oromha abidị mọ oolemi igbaragbarạ phọ erọl bọ igbo abidị. Ogbon ghan imạ aroozọ abumor r’abumaranhi phọ ilhoghonhaạn ḍighaạgh Pọl ophamanhạm ibo phọ odị r’oghelhom igey arighirị siphẹ ookpomhoghan phọ. w22.03 30 ¶16-18

Eephọ phọ aZihova rangọ ghan bọ repoomhị ghan oḅio ayira keḅilhẹ ingọ iyira iitughiạn dị emhoon. P’eeghe idị iphẹn phọ eru inẹ esi onyọ umarani dị oghol mọ Luz. Odị aḅẹm mọ: “Mị ugbor ghan alhoghoma igini. Kụ eeni amem ipẹ phọ iḍighi ghan idị mị aatughiạn ghan mọ aZihova imhị u/phomhoghiạn. Mem dị mị alhoghoma iduọn phọ, bịn mị makem aḅenhị aZihova ipẹ mị alhoghoma bọ. Iiḅereghị rilhoghonhaạn ghan imhị ḍighaạgh ooḅakị iitughiạn phọ amhị.” Ipẹ phọ itughemhị iyira mọ yira kotue ni omoọgh eephọ esi iiḅereghị. (Fil. 4:6, 7) Yira olegheri ni mọ aZihova r’aZizọs kubakị ni iyira mem dị oye umhughanhaan iyira. Munyaamhị iyira oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ r’otughemhị r’igbiririph loor esi dị aZihova r’aZizọs omoọgh emạ phọ eegharạ phọ ephẹn phọ. Ḅilhẹ iidereghị ni iyira olhegheri mọ aZihova r’Oọny phọ odị olegheri ni sidugh phọ ayira ḅilhẹ rowạ ni olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh okparạm. Yira opogh ni rokiọm ghisigh omhiịn aḍio phọ aZihova kagbuurogh bọ ‘oomo izin riḍien [ayira]’!—Ogan. 21:4. w22.01 15 ¶7; 19 ¶19-20

AZizọs aghaạph aghol iyạl onhụ aḍibuo dị erorori rengọ iyạl areten, odị “arẹgh” r’odị “akololọ.” (Mat. 7:14) Omhunhenhiom iraạr o/lho. Yira omoọgh osaḅạr eten phọ epẹ yira kotelhe bọ. Ophọn phọ kụ osopha dị amhạn maạr apelhom dị yira kosopha siẹn adọl aghuḍum mọ ayira, loor esi dị egbolhomaam ghuḍum k’agee-pọ. Onhụ aḍibuo phọ opọ phọ ‘atẹgh’ loor esi dị adugh orelhe. Dị eeph ni, ibadị osopha orọl isiphẹ onhụ aḍibuo phọ opọ phọ odạph aani aḍita phọ odi bọ. Bidị u/legheri mọ aSetan Eru phọ kụ rawạ dị awe kotelhe eten phọ epẹ phọ, ḅilhẹ mọ eekunha phọ aḍuugh. (1 Kọr. 6:9, 10; 1 Jọn 5:19) Dị u/kịgh opọ “arẹgh” bọ, ophoriphọ onhụ aḍibuo phọ “akololọ,” kụ aZizọs aḅẹm mọ budị rodạph okom ni. Eeghe kụ iḍighi? Ekpịgh phọ etum bọ siphẹ, aZizọs aphụr rurụ budaphạm mọ odị ogona aloor esi ariil okpẹ.—Mat. 7:15. w21.12 22-23 ¶3-5