Lọgh Ghan Eegu Bụnhon

1. Eeghe kụ iḍighi kụ rẹḅaal ghan bọ ilhoghi awe mem dị ạbunhon ọlhogh bịdi eegu? (Proverbs 22:1)

RẸḄERAAN ghan ni nyịnha mem dị awe ọlhogh nyịnha eegu? Dị iikia ílo rẹḅeraan ghan ni nyịnha. Eḍighi ni eseeriom ayira dị ạbunhon kụlhogh ghan iyira eegu, kụ olhoghi ayira rạḅaal ghan ni. Pọ kụ ịyaar phọ ạ Bạịbul phọ ạḅem bọ mọ “ọmhoogh eegu kụ ịnhighe epu silva rạ gol”!—Bạl Proverbs 22:1.

2-3. Uḍighi ika kụ rédugh ghan bọ eeni amem ọlhogh eegu bụnhon, yira kọoḅeghion eeghe sịen ẹmhuoghaaph phọ ẹphen phọ?

² Eeni amem rédugh ghan ọlhogh eegu bụnhon. Loor esi dị yira rọnuun ghan kọmhiin riisi dị ạbunhon ọpioman. Ḅịlhe yira odi kẹn mem dị ịbadi awe rọ́logh ghan eegu bụnhon. Kụolo ị́wa mọ ọrol aani ịduon phọ. Loor esi dị a Jehova rạwa mọ ọlhogh ghan eghuan ọbobo eegu “oomo awe.”—1 Pit. 2:17.

³ Sịen ẹmhuoghaaph phọ ẹphen phọ, yira kọoḅeghion ịdi rẹma ghan ọlhogh ghan eegu bụnhon ḅịlhe r’ịdi yira kotue ghan oḍeenhaan ọlhogh eegu (1) bụo eghun otu ayira, (2) bumor r’abumaranhi phọ ayira, ḅịlhe (3) bụphe úlo aani bọ sịen igey phọ. Yira kogbon ịdi yira koḍeenhaan ghan ọlhogh eegu ghạlhamo r’amem dị iyira ídughanhaan.

RẸMA GHAN EEGHE ỌLHOGH GHAN EEGU BỤNHON?

4. Rẹma ghan eeghe ọlhogh eegu bụnhon?

⁴ Rẹma ghan eeghe ọlhogh oye eegu? Iniin ạrunhu ikpo ọnhu phọ “ọlhogh eegu” ḅịlhe “eghuan” rẹma ghan eniin phọ ịyaar phọ. Ẹghen eten? “Ọlhogh eegu” rẹma ghan eten phọ ẹpe yira ọmhiin bọ bụnhon. Mem dị yira ọlhogh bụnhon eegu, yira rọmiin ghan mọ bịdi ọkpeanhaan ni dị yira kozuumaam ọngo, eeni loor ạraaghara ạbidi, rạraar dị bịdi ọmhoogh, ọbobo riisi dị bịdi ọpham. “Ọlhogh eghuan” rẹma ghan eten phọ ẹpe yira rọzoom ghan bọ oye. Mem dị yira oghuenhi bụnhon, yira rọzoom ghan bịdi eten dị bịdi kologhoma mọ bịdi ọman ni mạar, ḅịlhe mọ yira ọsereghian ni bịdi. Ii, oghuenhi oye rẹḍua ghan k’ekpom, kị́yaar ịidoronhu bịn.—Mạt. 15:8.

5. Eeghe kụ kịlhoghonhaan iyira ḍịghaagh ọlhogh ghan eegu bụnhon?

⁵ A Jehova ạkar rạwa mọ ọlhogh ghan eegu bụnhon; esi ọmaam, ạ Bạịbul phọ ạḅem mọ ọlhogh ghan eegu “bụphe rọtooghi bọ.” (Rom 13:1, 7) Abuniin awe ọtue ni ọotughian mọ, “awe dị ọkpeanhaan ọlhogh eegu bịn kụ ịdi mị kạlogh eegu.” Ạḍiitughian phọ ạḍien phọ ẹnigheni ḍụghum? Eeye, ịdipho ạrebenhe a Jehova, yira olegheri ni mọ yira rọ́logh ghan eegu bụnhon loor esi ạraraar dị bịdi oḍighi. Kụolo loor esi dị ịpe kụ ịdi a Jehova rạwa moḍighi, kụ rẹngo ghan nyọdi ọḅaal olhoghi.—Josh. 4:14; 1 Pit. 3:15.

6. Edugh ni ọlhogh eegu we dị iyira ụ́lhogh aani eegu? Gbạ. (Mịin kẹn opoḍi phọ.)

⁶ Abuniin awe otue ni opuru mọ, ‘kedugh ni ọlhogh eegu we dị iyira rụ́lhogh ghan eegu?’ Ii, kedugh ni. Ọoḅeghion iniin areḍeenhaan. Uwo ẹmha phọ Sọl aafolhomhi ni ọony phọ ọdi Jonạtạn ghisigh ạbunhon. (1 Sam. 20:30-34) Ghạlhamo r’ịduon phọ ni, a Jonạtạn ạghiom ni ghisigh ạbaki ọde phọ ọdi ee ẹgham tụtu ọde phọ ọdi amhugh bọ. (Ex. 20:12; 2 Sam. 1:23) Ogbogh Ọpinyon Rịkia phọ Ịlạị ạḅem mọ ạ Hạnạ ạpughologh miim. (1 Sam. 1:12-14) Kụolo, ạ Hạnạ ạḅaanhaan ni Ịlạị r’ọlhogh eegu, etigheri ịduon awe olhegheri bọ ni mọ Ịlạị ráḍighi agey ịdipho ọde r’ogbogh ọpinyon rịkia. (1 Sam. 1:15-18; 2:22-24) Awe phọ Ạtẹns uutuuny ni Pọl, kụ ọmhagh ghan nyọdi mọ “ọokureeny.” (Iiḍ. 17:18) Ghạlhamo r’ịphen phọ, ạ Pọl ạḅaanhaan ni bịdi r’ọlhogh eegu. (Iiḍ. 17:22) Areḍeenhaan phọ ịphen phọ ẹma emiteom mọ ẹphomhoghian dị eḍiinyan esi a Jehova r’oghiilhaan oḍighi ạraraar dị ị́ḅeraan nyọdi rinyu ghan ni iyira ọlhogh eegu bụnhon ghạlhamo r’amem dị iyira ídughanhaan. Ọoḅeghion we dị ẹkpeanhaan ọlhogh eegu r’ịyaar phọ eḍighi bọ kụ yira kọlogh bọ bịdi eegu.

LỌGH GHAN EEGU BỤO EGHUN OTU ẠNA

7. Eeghe kụ ketue ni ẹkom ịdi kịkparanhaan iyira ọzoom ạbuo eghun otu ayira r’ọlhogh eegu?

⁷ Ịpaanhaan phọ. Eḍighi bọ ẹdi yira rọtol ghan bọ r’ạbuo eghun otu ayira oomo amem mọ, redugh ghan ni ọmhiin ariisi dị bịdi ọpioman r’ạraraar dị bịdi kotue oḍighi. Abuniin ạbuo eghun otu ayira eeni úmoon ọbobo ọmoogh oboom ọoḅaghamhian aloor kụ rịkparanhaan ghan iyira ophogh ạbidi. Ạbunhon rọkaaph ghan ọbobo roḍighi ghan rạraar dị repin ghan esi ayira. Kpạripe roḍighi ịdi olhoghi otu phọ kaḍighi esi ẹepho, abuniin rọkom ghan ghụn ịgbaragbara esi ọzoom eten ẹ́logh eegu ḅuo eghun otu phọ ạbidi. Ịdipho ẹzegh ạmasini rebunhughi ghan bọ riisi aloor oye kụ ịdi ẹ́logh eegu rẹgbaragbaramhi ghan mụḅoph eghun otu. Ii, yira kótue ookonhom ẹzegh ạmasini ọman, kụolo yira kotue ni ọtuugha ọlhogh ghan eegu bụo eghun otu phọ ayira bịn ạmuḅoph eghun otu phọ ạki ghisigh.

8. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹman bọ ni mạar ọlhogh ghan eegu bụo eghun otu ayira? (1 Timoti 5:4, 8)

⁸ Ephigh ọtuan ọlhogh ghan eegu. (Bạl 1 Timoti 5:4, 8.) Sịphe ạḍiḅel ạḍinya phọ ạ Pọl ạge bọ ạghiom Timoti, ọdi ạghaaph ni dị ạbuo eghun otu phọ kopogh ghan oniin atum nyoniin. Ọdi ạḅem mọ kụ́miin ọlhogh ghan eegu bụo eghun otu phọ ayira ịdipho ịyaar dị ẹkpe oḍighi aani bịn, kụolo ịdipho “eḍighinom ịyaar dị ẹḅeraan Ẹnaan.” Ịphen phọ rẹma ghan mọ yira roḍighi ghan ịphen phọ loor esi dị yira ọpomhoghian a Jehova ḅịlhe mọ eḍighi pạkiri iiseeny phọ yira rọngo bọ nyọdi. A Jehova kụ amiteom bọ iikolhobian eghun otu phọ. (Ẹfe. 3:14, 15) Esi ịduon phọ, mem dị yira ọlhogh eegu bụo eghun otu ayira, pọ yira rọlogh ghan eegu a Jehova, ọpo amiteom bọ eghun otu phọ. P’eeghe ịma ephigh ọtuan ọlhogh ghan eegu bụo eghun otu ayira!

9. Ika kụ ịdi olom r’ạnhir kọlogh ghan eegu oniin atum nyoniin? (Mịin kẹn sifoto phọ.)

⁹ Ịlo oḍeenhaan ghan ọlhogh eegu. Olom dị rakuenhi ghan ạnhir ọdi raḍeenhaan ghan esi ogbo r’esi ọgbal mọ ọdi ạmaghamhi ni mạar ạnhir phọ ọdi. (Prov. 31:28; 1 Pet. 3:7) Ọdi rákuphogh ghan, ráafolhomhi ghan, ḅịlhe ráḍighi ghan ịdi ạnhir ọdi kaloghoma mọ ọdi ọ́mhan mạar. Ọnyo umor dị odi ghan Argentina, dị oghol mọ Ariela ạḅem mọ: “Loor émoon ạnhir phọ ạmhi, eeni amem ọdi rạḅa ghan ni ikpo ọnhu dị repin ghan esi ạmhi. Mem dị ịphen phọ emite, mị rạḅenhi ghan ni loor ạmhi mọ ịphen ọdi rạkaaph bọ kụ ílo olhoghi ọdi. Kụ mem dị ikpo ọnhu phọ ọdi repin esi ạmhi, mị rạatughian ghan ịpe edi bọ sịphe 1 Kọrint 13:5, rịlhoghonhaan ghan bọ ịmhi ḍịghaagh ọḅaanhaan ọdi r’ọlhogh eegu.” (Prov. 19:11) Ạnhir rạlogh ghan eegu olom ọdi esi ọghaaph igey ịlo olom mọ ọḅenhi ạbunhon. (Ẹfẹ. 5:33) Ọdi rápigh ghan ipigh, rạ́ḅaaghi ghan ikpo ọnhu ạrigilaam, ḅịlhe rạ́taaghi ghan siḍien olom ọdi; ọdi alegheri mọ ạroozo phọ ịphen phọ rẹgbaragbaramhi ghan mụḅoph eghun otu. (Prov. 14:1) Ọnyo umaranhi ọlo Italy dị olom mọ ạmhoogh oboom ọoḅaghamhian aloor ạḅem mọ: “Eeni amem, mị raloghomha ghan mụdi olom ạmhi rạaḅaghamhian ghan loor iboom ịlo ạraraar. Ẹpe ọmhan, arisigh ạmhi r’ikpo ọnhu phọ ạmhi iḍeenhaan ghan ni mọ mị ụ́logh nyọdi eegu. Kụolo ịduon mị ragbor bọ kaaḍikuan r’awe dị rọlogh ghan eegu bụnhon, mịlhoghonhaan ịmhi ḍịghaagh ọlhogh ghan eegu olom mọ ạmhi.”

10. Ika kụ ịdi ịḍoogh koḍeenhaan mọ bịdi ọlogh ni eegu bụrude r’aburunhiin ạbidi?

¹⁰ Ịḍoogh, ịdaphan ghan iilhogh dị ọde r’onhiin anyinha ọlhogh sịphe eghun otu phọ. (Ẹfe. 6:1-3) Ḅạanhaan ghan bịdi r’ọlhogh eegu. (Ex. 21:17) Kụ ịduon ọde r’onhiin phọ ạna rọkpo bọ, bịdi komoghi ni ọlhoghonhaan ạḍighaagh ạna. Esi ịduon phọ, mạar ghan aphogh bịdi. Ọoḅeghion eḍeenhaan ọnyo umaranhi phọ María, dị ọde phọ úḍighi ọnyo Ọgbaanhaan. Aḍighi ni ịdi ẹkparanhaan María ọmhaar ophogh ọdi. Ạ María ạḅem mọ: “Mị ụuḅereghi ni ạlhom a Jehova mụlhoghonhaan ịmhi ḍịghaagh ọlhogh eegu ọde phọ ạmhi r’oḍighi oḍeenhaan ghan mọ mị ạlogh ni nyọdi eegu. Kụ mị aru ạatughian mọ eḍighi mạar dị a Jehova ụḅenhi ịmhi mọ mị ụlogh eegu ọde r’onhiin ạmhi, pọ ọdi kụngo ni ịmhi ịnyaam oḍighi ịduon phọ. Ịduon amem mọ rẹki bọ, mị uru ni ạmhiin mọ ímoghi mọ ọde phọ ạmhi anme rọozo phọ ọdi kụ mị agbi ọlhogh ọdi eegu.” Mem dị yira ọlhogh eegu bụo eghun otu phọ ayira etigheri rọozo phọ ạbidi, pọ yira rọdeenhaan ghan mọ yira ọlogh ni eegu iikolhobian phọ a Jehova.

LỌGH GHAN EEGU BUMOR R’ABUMARANHI PHỌ

11. Eeghe kụ iḍighi kụ eeni amem rẹkpar ghan bọ ọlhogh eegu bumor r’abumaranhi phọ ayira?

¹¹ Ịpaanhaan phọ. Ghạlhamo r’ịduon abumor r’abumaranhi phọ rọdaph bọ ịpe ạ Bạịbul phọ ạghaaph bọ, eeni amem bịdi rụzoom ghan ni iyira eten dị ị́nighe, kọḅilhe oḍighi rạraar dị iyira ị́ḅeraan. Eḍighi mạar dị ọnyo umor uḍighi iyira ịyaar dị yira útue ụminoghom, kịkparanhaan ni iyira ọlhogh ọdi eegu. (Kọl. 3:13) Eeghe kụ kịlhoghonhaan iyira ḍịghaagh ọlhogh ọdi eegu?

12. Uḍighi ika kụ ẹmhan bọ mạar ọlhogh ghan eegu bumor r’abumaranhi phọ ayira? (2 Pita 2:9-12)

¹² Ephigh ọtuan ọlhogh ghan eegu. (Bạl 2 Pita 2:9-12.) Sịphe omhunhenhion ịyal ạḍinya phọ a Pita, ọdi ạma ni amiteom mọ abuniin ạ Krịstẹn phọ ọrol bọ ookpomhoghan ọḅel oghiil phọ ụ́logh ghan eegu ikumor awe ookpomhoghan phọ. Kụ ạruukpaany phọ uḍighi ika mem mọ ọmhiin bọ ịpe bịdi roḍighi bọ? “Loor eegu phọ ạruukpaany phọ ọlhogh bọ a Jehova,” r’amem bịdi ụ́ḅa ịkaraph ikpo ọnhu ịlo awe phọ ạbuen phọ. P’eeghe ịma eḍeenhaan! Ạruukpaany phọ omhunhughan bọ ni bịn ụ́ḅa ịkaraph ikpo ọnhu ịlo awe phọ ạbuphe ophoophe bọ loor ịdipho. Kpạripe ghụn ụwilhe mọ a Jehova kụ asoph ịiruen ạḅilhe ạḅaam bịdi. (Rom. 14:10-12; poghom Jude 9.) Yira kotue ni ọtuugha ịyaar esi ạruukpaany phọ. Eḍighi mạar dị yira kọlogh ni eegu bụphe rosophoghom bọ iiḍighi phọ ayira, kụ ạghiom olhoghi bumor r’abumaranhi phọ ayira ạbuen ọphomhoghian bọ a Jehova. Yira kụ oḍiemhiom ghan ọlhogh ạbidi eegu. (Rom 12:10) Yira oḍighi ịduon phọ pọ yira rọlogh ghan a Jehova eegu.

13-14. Ika kụ ịdi yira kọlogh eegu bụo ookpomhoghan ayira? Ngọ eḍeenhaan. (Mịin kẹn sifoto phọ.)

¹³ Ịlo oḍeenhaan ọlhogh eegu. Nyinha ikumor awe phọ, ịkparagha ọtughemhi ạbunhon r’ẹphomhoghian. (Fạị. 8, 9) Eḍighi mạar dị ẹwa mọ ngọ oye oromha, pọ ngọom r’eten ẹphomhoghian, kámem dị olhoghi ạna ụ́ḅaal. Bumaranhi, nyinha ketue ni ẹloghonhaan ḍịghaagh bụo ookpomhoghan phọ anyinha ọlhogh ghan ạbunhon eegu eḍighi mạar dị nyinha ị́kalhaghian ghan ḅịlhe íḅoroghom ghan bumor r’abumaranhi phọ. (Tại. 2:3-5) Yira kotue ni ọlogh eegu ikumor awe ookpomhoghan phọ esi ọdaphan ghan ịiḅakiom mọ ạbidi, ọseph ghan ạbidi loor oḍighi phọ bịdi roḍighi bọ ịlo ọpham ghan ịtuugha, r’oḍiemhiom ghan ọghaaph iiḅi ịinhaghan phọ ẹpe erugh phọ, r’ọlhoghonhaan ạḍighaagh bụlo mọ ọpioman.—Gal. 6:1; 1 Tim. 5:17.

¹⁴ Ịkparanhaan ni ọnyo umaranhi dị oghol mọ Rocío ọlhogh eegu okumor oye dị ạngo nyọdi oromha. Ọdi ạḅem mọ: “Mị ulhoghoma mọ ọdi ịmhi ụ́ḅaanhaan ẹyoghoyogho eten. Olhoghi otu, mị ụghaaphogh ghan ịkaraph ịlo ọdi. Kụ mị ụkparagha ni dị mị kạ́kaaph amiteom, kụolo mị ulhoghoma ni mọ ọdi ịmhi ụ́ngoom oromha phọ ogey olhoghi, esi ịduon phọ, mị ụ́sighe oromha phọ ọdi.” Eeghe kụ ịlhoghonhaan ḍịghaagh Rocío? Ọdi ạḅem mọ: “Mem dị mị ạpham ịtuugha ạ Bạịbul ogina ạmhi mị ạal ni 1 Tẹsạlonạịkạ 5:12, 13. Kụ mị aru ạmhiin mọ mị rạ́logh ghan eegu ọnyo umor phọ ọphon phọ, kụ ọoruen olhoghi ạmhi amhiigh ọoḅaghamhi ạmhi. Kụ mị ạaḅereghi ạḅenhi a Jehova ạḅilhe ạghi sịphe ạrinya phọ ayira ọwaaghi ạraraar dị kịlhoghonhaan ịmhi ḍịghaagh oolemhi ẹeghara phọ ạmhi. Kụ mị aru ạmhiin mọ ịiḅaghamhi phọ kọ́nyo umor phọ, kụolo ophoophe aloor phọ ạmhi. Pọ kụ amem dị mị aru ạnhaghanhan mọ eḍighi mạar dị mị úsooromhi loor pọ kịkparanhaan ni ịmhi ọlhogh ạbunhon eegu. Mị ạkiom ni ghisigh rạkparagha ọlhogh eegu bụnhon, kụ mị alegheri ni mọ ịphen mị raḍighi bọ ẹḅaal li olhoghi a Jehova.”

LỌGH EEGU BỤLO ÚLO AANI SỊEN OOKPOMHOGHAN PHỌ

15. Uḍighi ika kụ eeni kịkparanhaan bọ iyira ọlhogh eegu we dị úlo aani sịen ookpomhoghan phọ?

¹⁵ Ịpaanhaan phọ. Yira rogbor ghan ni koozuanhaan we ẹpe erugh phọ dị ụ́moogh ḍịḅeraan Ẹnhaan ọbobo Bạịbul phọ. (Ẹfẹ. 4:18) Abuniin rómeera ghan kọnhaghan dom mọ ayira loor ạraraar dị bịdi omheeraam k’ẹghoroghor. Eeni uwo ẹmhu oḍighi ayira, awe dị r’ayira roḍighi ghan oḍighi, ọtughemhia ayira, ọbobo ạbuo ẹku ayira otue ni ụzoom iyira ẹgbagara eten loor esi oḍighi iphelhegbeel phọ yira roḍighi bọ. Eḍighinhom ịyaar phọ ạbidi etue ni ịkparanhaan iyira ọlhogh ạbidi eegu r’ọzoom ạbidi egey eten.

16. Uḍighi ika kụ ẹmhan bọ mạar ọlhogh eegu bụphe kőmhiigh bọ okumu aani a Jehova? (1 Pita 2:12; 3:15)

¹⁶ Ephigh ọtuan ọlhogh ghan eegu. Kúbulha mọ a Jehova rạmiin ni ịpe yira rọzoom bọ bụphe kőmheeraam bọ nyọdi. Otelhedom mọ Pita ạatughianham ni Krịstẹn phọ mọ ịma ạraaghara phọ ạbidi ketue ni enyu we oboom Ẹnhaan. Esi ịduon phọ, ọdi ạḅenhi bịdi mọ, bịdi ọngo ni ọphagharanhaan oye dị apuru bịdi ịlo omheeraam mọ ạbidi, kụolo bịdi ọghaaph ghan eten dị ẹyoghoyogho r’ọlhogh eegu. (Bạl 1 Pita 2:12; 3:15.) Mụghumo yira ọmeera risigh ạbutooghia, buugboom ịiruen, ọbobo bụnhon awe ọghaaph ịlo omheeram mọ ayira, ọzoom ni bịdi r’ọlhogh eegu. Loor esi dị, a Jehova rạmiin ni kạḅilhe ạnhaghan eten phọ r’ịpe yira rọkaaph bọ. P’eeghe ẹkpanha ephigh ọtuan ọzoom ạbuphe úlo aani bọ sịen ookpomhoghan phọ r’ọlhogh eegu!

17. Ika kụ ịdi yira kọlogh eegu we dị úlo aani sịen ookpomhoghan phọ?

¹⁷ Ịlo oḍeenhaan ọlhogh eegu. Mem dị yira omite ẹpe erugh phọ, yira rọ́wa ghan ọghaaph eten dị awe kologhoma mọ bịdi ụ́man mạar loor ịduon olhegheri ịyaar ạ Bạịbul phọ ạbidi ụ́bugh bọ. Kpạripe ghụn, yira rọmiin ghan bịdi ịdipho awe dị Ẹnhaan ạmhaghamhi mạar. (Hag. 2:7; Fil. 2:3) Esi ọmaam, eḍighi mạar dị oye ạḅaanhaan nyịnha ẹgbagara eten loor omheeraam mọ ạna, pọ ị́wa mọ ḅạanhaan aani nyọdi ẹgbagara eten, esi oḍighinhom ikpo ọnhu dị keḍeenhaan oye phọ mọ ḍịa ạna edi aani ni. (1 Pit. 2:23) Eḍighi mạar dị nạ alhoghoma mọ nạ mạḅenhi oye ịyaar dị ị́nighe, pọ káabinya ọoḅereghian. Ika kụ ịdi nạ kaḍeenhaan mọ nạ ạlogh ni eegu we ẹpe otu oḍighi ạna? Kumuan ghan agey kụ ạkparagha ọmhiin ịma ạraaghara ạbuphe nạ raḍighinhaan bọ oḍighi phọ r’ạbuen r’ạna reḍighi bọ. (Tại. 2:9, 10) Mem dị nạ ạgba ghan agey, ạḅilhe aseere olhoghi ạna sịphe oḍighi phọ, eeni olhoghi awe kạḅaal li ọbobo kạ́ḅaal, kụolo olhoghi Ẹnhaan kạḅaal li.—Kọl. 3:22, 23.

18. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹmhan bọ mạar ọlhogh ghan ạbunhon eegu?

¹⁸ Yira ọmoogh ni ịbadi ariphigh ọtuan ọlhogh eegu bụnhon! Yira mọmhiin mọ mem dị yira oḍeenhaan ọlhogh eegu sịphe eghun otu phọ, pọ yira rokuenhi ghan Oḍiemhiom eghunotu phọ Jehova. Eniin phọ eten phọ, mem dị yira oḍeenhaan ọlhogh eegu bumor r’abumaranhi phọ ayira, pọ yira rokuenhi ghan Ọde k’ạke phọ ayira. Ḅịlhe mem dị yira oḍeenhaan ọlhogh eegu bụphe úlo aani bọ sịen ookpomhoghan phọ, pọ yira roḍighi ghan ịdi kedughanhaan bịdi oboom r’oghuenhi egbogh Ẹnhaan phọ ayira. Ghạlhamo abunhiin awe iyira ụ́lhogh eegu, ẹman ni mạar dị yira kọlogh bịdi eegu. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị a Jehova kụseph ni iyira. Ọdi aguanhaan mọ: “Mị kakuenhi ni bụphe ughuenhi bọ ịmhi.”—1 Sam. 2:30.