April

E ji wa blɔ nya ní tsumi kaa wa ma ha nɛ nihi nɛ a le kaa a kɛ a Bɔlɔ ɔ ma nyɛ maa bɔ huɛ. Ke nihi je we hemi kɛ yemi kpo ngɛ Yesu afɔle sami ɔ mi ɔ, Mawu buɔ mɛ kaa e he nyɛli. Bɔfo Yohane ngma ke: “Nɔ nɛ heɔ Bi ɔ yeɔ ɔ, e nine su neneene wami ɔ nɔ; se nɔ tsuaa nɔ nɛ bui Bi ɔ tue ɔ, e be neneene wami náe. Mawu maa gbla e tue mohu.” (Yoh. 3:36) Wa bua jɔɔ kaa kɛ gu Kristo afɔle sami ɔ nɔ ɔ, wa ma nyɛ ma dla waa kɛ Mawu wa kpɛti. (2 Kor. 5:18-20) Wa yeɔ bua kɛ tsɔɔ nihi anɔkuale ɔ, konɛ huɛ bɔmi gbagbanii nɛ hi a kɛ Yehowa a kpɛti. Enɛ ɔ he hia ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. w16.07 4:8-10

Ngɛ Yesu sɔlemi he nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi ɔ, kekleekle nɔ́ nɛ e bi ji kaa a tsɔ Mawu biɛ ɔ he. Akɛnɛ Yehowa ngɛ klɔuklɔu he je ɔ, sisi tomi mlaahi kɛ mlaahi nɛ e ha wɔ ɔ tsuo ngɛ klɔuklɔu. Se kɛ̃ ɔ, ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ, Satan gu ga blɔ nɔ kɛ tsɔɔ kaa Mawu be he blɔ kaa e woɔ wɔ mlaahi. Akɛnɛ Satan ye Yehowa he lakpa he je ɔ, e gbe Mawu biɛ klɔuklɔu ɔ he guɛ. (1 Mose 3:1-5) Se Yesu lɛɛ e suɔ Yehowa biɛ ɔ wawɛɛ. (Yoh. 17:25, 26) Yesu ye bua nɛ a tsɔ Mawu biɛ klɔuklɔu ɔ he. (La 40:8-10) Yesu ba hi si ngɛ zugba a nɔ kaa adesa nɛ e ye mluku, nɛ e kɛ tsɔɔ kaa nile ngɛ mi, nɛ e da kaa Yehowa maa wo adesahi kɛ bɔfohi mlaa. Yesu ya nɔ nɛ e ye e hiɔwe Tsɛ ɔ anɔkuale kɛ ya si gbenɔ mi, nɛ e kɛ tsɔɔ kaa adesa nɛ e ye mluku ma nyɛ maa ye Mawu mlaahi nɛ da a nɔ kɛ pi si. w17.02 2:2-4

To Bi ɔ ji Yesu Kristo, “Mawu To Bi ɔ nɛ woɔ je ɔ he yayami ɔ kɛ yaa a.” (Yoh. 1:29) Baiblo ɔ ha nɛ wa na kaa e nɔ kuɔ kulaa pe matsɛmɛ nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ, kɛ ni nɛmɛ nɛ a hi si blema a. Baiblo ɔ de ke: ‘Lɛ ji matsɛmɛ a matsɛ, kɛ nyɔmtsɛmɛ tsuo a nyɔmtsɛ. Lɛ nɔ kake pɛ ji nɔ nɛ ngɛ daa nɛ e be gboe gblegbleegble; nɛ la nɛ nɔ ko nɔ ko be nyɛe maa hɛ lɛ kɛ su he ɔ bɔle lɛ kɛ kpe. Nɔmlɔ adesa ko nɔmlɔ adesa ko nɛ́ lɛ hyɛ, nɛ adesa ko be nyɛe maa na lɛ hulɔ.’ (1 Tim. 6:14-16) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, matsɛ te nɛɛ lɛ e je e suɔmi mi nɛ e gbo kɛ kpɔ̃ wɔ kɛ je wa he yayami ɔmɛ a mi? Anɛ o bua jɔɛ kaa o maa piɛɛ hiɔwe nibɔ níhi akpeakpe abɔ ɔmɛ a he kɛ je Yehowa yi lo? A deɔ ke: “To bi nɛ a gbe ɔ, e sa kaa a ngɔ he wami, ní nami, nile, agboje, bu, hɛ mi nyami, kɛ yi jemi kɛ ha lɛ.” (Kpoj. 5:12) Nile ngɛ mi kaa wa maa wo Yehowa kɛ Kristo hɛ mi nyami, ejakaa ja wa pee jã loko wa ma ná neneene wami.​—La 2:11, 12; Yoh. 5:23. w17.03 1:3, 4

Blɔ nɔ nɛ Yehowa gu nɛ e kɛ e ma a hi si ɔ ha nɛ Yɛfta le Mawu mlaahi ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he. (Many. 11:12-27) Yɛfta da nile nɛ ɔ nɛ e ná a nɔ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ níhi a he. E le bɔ nɛ Yehowa peeɔ e ní ngɛ abofu kɛ lue yemi he ha, nɛ e le kaa Mawu suɔ kaa e we bi nɛ a suɔ a he. Jehanɛ hu ɔ, Mlaa a ha nɛ e le bɔ nɛ e sa kaa e kɛ nihi nɛ a hi si ha. E le bɔ nɛ e kɛ e he nyɛli po maa hi si ha. (2 Mose 23:5; 3 Mose 19:17, 18) Eko ɔ, Yosɛf nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ye bua Yɛfta. E le kaa Yosɛf nyɛmimɛ ɔmɛ “nyɛ lɛ,” se ngɛ lɔ ɔ tsuo se ɔ, Yosɛf na mɛ mɔbɔ. (1 Mose 37:4; 45:4, 5) Eko ɔ, Yosɛf sane ɔ nɛ Yɛfta susu he ɔ nɛ ye bua lɛ nɛ e pee níhi nɛ sa Yehowa hɛ mi ɔ nɛ. Nɔ́ nɛ Yɛfta nyɛmimɛ ɔmɛ pee lɛ ɔ gba e nya wawɛɛ. Se Yɛfta suɔ kaa e ma fã Mawu biɛ ɔ kɛ Mawu we bi a he.​—Many. 11:1-3. w16.04 1:8, 9

Be tsuaa be ɔ, Yehowa we bi suɔ kaa a maa kpe. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ suɔ kaa a maa kpe kɛ ja Yehowa nɛ a kase e he ní, nɛ ‘a kɛ a sibi bɔ.’ Wa he ye kaa mo hu o suɔ kaa o maa ya asafo mi kpehi. Se kaa bɔ nɛ e ji ngɛ nyɛmimɛ komɛ a blɔ fa mi ɔ, eko ɔ, mo hu e yeɔ ha mo kaa o maa ya asafo mi kpehi daa. Eko ɔ, e biɔ nɛ o kɛ ngmlɛfia fuu nɛ tsu ní, aloo eko ɔ, níhi fuu ngɛ o kuɛ nɔ nɛ e sa kaa o tsu a he ní, aloo be fɛɛ be ɔ, o nuɔ he kaa pɔ tɔ o he. Ke wa le se nami nɛ ngɛ asafo mi kpehi a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ya daa. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, ní komɛ ngɛ nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ be nyɛe maa pee he nɔ́ ko. Eko ɔ, ke hiɔ ko nɛ nya wa fia mɛ ɔ, a be nyɛe maa ya asafo mi kpehi daa. Asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa ye bua nihi kaa jã. A ma nyɛ maa to blɔ nya konɛ a bu tue ngɛ tɛlifoo nɔ, aloo a nu munyu ɔ kɛ fɔ klama nɔ nɛ a fia ha mɛ pee se. w16.04 3:3

Nɔ hyɛmi ní kpakpahi nɛ Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ pee ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nile mi, nɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa fĩ si. Mo susu Shadrak, Meshak, kɛ Abednego he nɛ o hyɛ. A kua ke a be amaga nɛ daa si kɛ ha Babilon nɔ yemi ɔ jae. (Dan. 3:16-18) Baiblo mi munyu nɛ ɔ yeɔ bua Odasefohi fuu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ nɛ a peeɔ kã nɛ a ja we ma nɛ a ngɛ mi ɔ we aflangaa a. Yesu ngɔɛ e he kɛ wui ma kudɔmi sanehi aloo níhi nɛ gbaa nihi a kpɛti ɔ mi. E le kaa ke e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a, lɔ ɔ maa ye bua e kaseli ɔmɛ, enɛ ɔ he ɔ, e de mɛ ke a ‘tsui nɛ nɔ a mi.’ Nyɛmimɛ nɛ o kɛ mɛ ngɛ asafo mi ɔ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ le si fɔfɔɛ nɛ o ngɛ mi ɔ, a ma nyɛ maa wo mo he wami. Mo de mɛ nɛ a sɔle ha mo. Se e sa nɛ wɔ hu waa ye bua wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ waa sɔle ha mɛ.​—Mat. 7:12. w16.04 4:16, 18

Anɛ Yehowa Odasefohi kpakpaa nihi a he sika ngɛ a Matsɛ Yemi Asahi a nɔ aloo kpokpa nɔ kpehi a sisi lo? Ohoo! Nihi jeɔ a tsui mi nɛ a haa nɔ́ ko kɛ yeɔ bua fiɛɛmi ní tsumi ɔ. (2 Kor. 9:7) Se kɛ̃ ɔ, ngɛ jeha 2015 ɔ mi pɛ ɔ, Yehowa Odasefohi ngɔ ngmlɛfia maa pee ayɔ akpe enyɔ kɛ fiɛɛ sane kpakpa a, nɛ daa nyɔhiɔ ɔ, a kɛ nimli nɛ a he hiɛ pe ayɔ nɛɛ kaseɔ Baiblo ɔ. A wui mɛ hiɔ ngɛ a fiɛɛmi ní tsumi ɔ he mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, a bua jɔ kaa a maa ngɔ mɛ nitsɛmɛ a sika kɛ tsu ní tsumi nɛ ɔ. Níhi a mi hlalɔ ko tu ní tsumi nɛ Yehowa Odasefohi tsuɔ ɔ he munyu ke: “Nɔ́ titli nɛ a kɛ ma a hɛ mi ji kaa a maa fiɛɛ, nɛ a maa tsɔɔ nihi ní.” E tsɔɔ hu kaa Yehowa Odasefohi be osɔfohi nɛ a woɔ mɛ hiɔ. Lɛɛ ke pi sika he nɛ wa fiɛɛɔ ngɛ ɔ, mɛni juɛmi nɛ waa kɛ tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mɔ? Wa jeɔ wa tsui mi kɛ tsuɔ ní tsumi nɛ ɔ, ejakaa wa suɔ Yehowa kɛ wa nyɛmi nɔmlɔ. Enɛ ɔ ha nɛ gbami nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ ba mi. w16.05 2:9

Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa kua hɛja jemi nɛ ma ha nɛ wa susu níhi nɛ a he tsɔ we kɛ ní yayamihi a he. Nɛ ke wa le níhi nɛ Yehowa suɔ kɛ níhi nɛ e sume ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa ma yɔse womihi, sinihi, kɛ fiɛmihi nɛ e sa kaa wa kua. E he be hiae nɛ wa bi nihi konɛ a tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee. Ke e he ba hia kaa waa pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko he ɔ, behi fuu ɔ, níhi fuu ngɛ nɛ ke wa pee ɔ, e maa sa Yehowa hɛ mi. Se ke e he hia kaa waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ he ɔ, eko ɔ, e maa hi kaa wa ma bi ga womi kɛ je asafo mi nɔkɔtɔma ko, aloo nyɛminyumu ko aloo nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ níhi a si kpami ɔ ngɔ. (Tito 2:3-5; Yak. 5:13-15) Se e sɛ nɛ wa ha nɛ nɔ ɔ nɛ tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee. Mohu ɔ, e he hia nɛ wa susu níhi nɛ wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he saminya konɛ waa da lɔ ɔ nɔ kɛ mwɔ wa yi mi kpɔ. (Heb. 5:14) Bɔfo Paulo de ke: “Nɔ tsuaa nɔ maa tloo lɛ nitsɛ e tlomi.”​—Gal. 6:5. w16.05 3:15, 16

Yehowa hyɛ we bɔ nɛ adesa ngɛ ha ngɛ kpo nɔ blɔ, mohu ɔ, e hyɛɛ bɔ nɛ wa ngɛ ha ngɛ wa tsui mi. (1 Sam. 16:7b) Benɛ Mawu to Kristofohi asafo ɔ sisi ɔ, e ma nɔ mi si abɔ kaa e hyɛɔ nɔ tsui mi. E gbla nihi fuu nɛ nihi buɔ mɛ kaa a sɛ ɔ kɛ ba e kɛ e Bi ɔ ngɔ. (Yoh. 6:44) Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ji Farisi no ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Saulo ɔ. Se ‘Yehowa nɛ kaa adesa tsui hyɛɔ ɔ,’ bui Saulo kaa e ji zu nɛ se nami be he. (Abɛ 17:3) Mohu ɔ, Mawu na kaa e ma nyɛ maa ye bua lɛ konɛ e ba plɛ buɛ nɛ sa e hɛ mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu na kaa Saulo ma nyɛ ma tsake, enɛ ɔ he ɔ, e “hla lɛ” konɛ e ye Mawu he odase ‘ha ma je li, matsɛmɛ, kɛ Israel ma a tsuo.’ (Níts. 9:15) Ni kpahi hu nɛ Mawu na mɛ kaa a ma nyɛ maa pee ‘buɛhi nɛ a hɛ mi ngɛ nyami’ ɔ, a kpɛti ni komɛ ji nihi nɛ be ko nɛ be ɔ, a ji dã deli, ajuama bɔli, kɛ juli. (Rom. 9:21; 1 Kor. 6:9-11) Be mi nɛ a kaseɔ Mawu Munyu ɔ nɛ a jeɔ hemi kɛ yemi kpo ɔ, a haa nɛ Yehowa yeɔ bua mɛ nɛ a peeɔ tsakemihi. w16.06 1:4

Níhi nɛ Mawu kɛ yeɔ bua wɔ konɛ waa pee kaa zu nɛ he jɔ ɔ ekomɛ ji, e Munyu ɔ, Kristofohi asafo ɔ, kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Kaa bɔ nɛ nyu haa nɛ zu he jɔɔ ɔ, jã kɛ̃ nɛ Baiblo ɔ nɛ wa maa kane daa ligbi nɛ wa ma pue wa yi mi tɛ ngɛ he ɔ hu maa ye bua wɔ konɛ waa pee kaa zu nɛ he jɔ ngɛ Yehowa dɛ mi. Yehowa hyɛɔ blɔ kaa matsɛmɛ nɛ a hi Israel ɔ nɛ a ngma Mawu Mlaa a kɛ je mlaa womi nitsɛ ɔ mi kɛ wo womi mi nɛ a kane daa ligbi. (5 Mose 17:18, 19) Bɔfo ɔmɛ yɔse kaa ke a kaneɔ Ngmami ɔ nɛ a pueɔ a yi mi tɛ ngɛ he ɔ, e maa ye bua mɛ ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. A tsɛ Ngmamihi a se ngɛ Hebri Ngmami ɔ mi si lafahi abɔ ngɛ womihi nɛ a ngma amɛ a mi, nɛ a wo nihi nɛ a fiɛɛ kɛ ha mɛ ɔ hu he wami kaa a pee jã. (Níts. 17:11) Mwɔnɛ ɔ, wɔ hu wa na kaa e he hia nɛ waa kane Mawu Munyu ɔ daa ligbi, nɛ waa sɔle, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he. (1 Tim. 4:15) Ke wa peeɔ jã a, e maa ye bua wɔ nɛ wa maa ba wa he si ngɛ Yehowa hɛ mi, nɛ wa maa pee kaa zu nɛ he jɔ ngɛ e dɛ mi. w16.06 2:10

Lingmi nɛ ɔ, benɛ je ma amɛ ngɛ ta hwue nɛ a ngɛ a he gbee ɔ, Yehowa sɔmɔli lɛɛ a je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nimli maa pee ayɔ 55 gbo ngɛ je mi ta enyɔne ɔ pɛ mi. Se Yehowa Odasefohi kɛ a he wui ta nɛ ɔ mi. (Mika 4:1, 3) Enɛ ɔ ye bua mɛ nɛ a “yi nɔ ko muɔ he fɔ.” (Níts. 20:26) E ngɛ mi kaa Satan teɔ si kɛ woɔ Mawu we bi mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, Mawu we bi a he ngɛ hiɛe. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Satan ji “je nɛ ɔ mi mawu.” (2 Kor. 4:4) Lɛ ji nɔ nɛ kudɔɔ je ɔ mi ma kudɔmi blɔ nya tomi ɔmɛ kaa bɔ nɛ e kudɔɔ amaniɛ bɔmi ní tsumi he ɔmɛ ɔ. Se e be nyɛe maa tsi sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya. Akɛnɛ Satan le kaa be bɔɔ kɛkɛ nɛ piɛ ha lɛ he je ɔ, e suɔ kaa e ma puɛ nihi a tue konɛ a ko ja Mawu ngɛ anɔkuale mi. E guɔ blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ peeɔ jã.​—Kpoj. 12:12. w16.06 4:3, 4

Yesu suɔ kaa wa susu blɔ nɔ nɛ Yehowa guu kɛ hyɛɛ e nine nya ní tsumihi a nɔ ha a he. Wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko ngɛ “mɔmɔhi nɛ ngɛ puɛe ngɛ nga a nɔ” ɔ a he. Eko ɔ, mɔmɔ slɔɔtoslɔɔtohi nɛ a ngɛ fɛu he munyu nɛ Yesu ngɛ tue ɔ nɛ. Mɔmɔhi tsɛ̃ we kpa, a lui bo, nɛ a kpɛ we ní hulɔ. Se a gbaa mɔmɔhi saminyawii! “Solomon kɛ e hɛ mi nyami ɔ tsuo tete sui enɛ ɔmɛ a kpɛti kake he fɛu”! Mɛni Yesu ngɛ hlae maa tsɔɔ ɔ? E de ke: ‘Hyɛ bɔ nɛ Mawu mia nga a saminyayoo ha! Anɛ Mawu be nyɛe nɛ e pee enɛ ɔ kɛ be nɔ ha nyɛ lo? Oo, nyɛ hemi kɛ yemi pi sãasãa!’ (Mat. 6:29, 30) Mawu maa pee ha wɔ hluu tsɔ! Se e he hia nɛ Yesu kaseli ɔmɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. (Mat. 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) E he hia nɛ a ná hemi kɛ yemi kɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi. Wɔ hu nɛɛ? Anɛ hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi kaa e ma nyɛ ma ha wɔ wa hiami ní ɔ mi wa wawɛɛ lo? w16.07 1:15, 16

Ngɛ kahi nɛ waa kɛ maa kpe ngɛ wa si himi mi tsuo se ɔ, Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa da nya. (1 Pet. 1:6) Mawu ma ha wɔ níhi nɛ maa ye bua wɔ nɛ waa da ka tsuaa ka nɛ waa kɛ maa kpe ɔ nya. Akɛnɛ Yehowa guɔ blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ dlooɔ wɔ he je ɔ, wa náa jɔɔmihi fuu. Jɔɔmi ɔmɛ eko ji kaa e ngɔɔ wa he yayami ɔmɛ kɛ paa wɔ. Yehowa dloomi ɔ he je ɔ, ke wa pee yayami nɛ wa tsake wa tsui nɛ wa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa pee we jamɛ a yayami ɔ hu ɔ, e ngɔɔ wa yayami ɔ kɛ paa wɔ. (1 Yoh. 1:8, 9) E sa nɛ waa na Mawu si nɛ wa je e yi ngɛ e mɔbɔ nami ɔ he je. Paulo de ke: ‘Yehowa kpɔ̃ wɔ kɛ je diblii he wami ɔ sisi, nɛ e kɛ wɔ ba e bi nɛ e suɔ lɛ saminya a matsɛ yemi ɔ mi. E bi ɔ ha nɛ wa ye wa he; ee, e kɛ wa he yayami pa wɔ.’ (Kol. 1:13, 14) Akɛnɛ Mawu ngɔɔ wa yayami ɔmɛ kɛ paa wɔ he je ɔ, wa ma nyɛ ma ná jɔɔmi kpahi fuu. w16.07 3:7-9

Ngɛ nɔ́ nɛ Satan pee ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi tsuo se ɔ, Yehowa ma nɔ mi kɛ ha adesahi kaa a ma nyɛ ma ná hɛ nɔ kami hwɔɔ se. Kekleekle gbami nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ ha nɛ wa ná hɛ nɔ kami nɛ ɔ. Mawu ma ha nɛ nɔ ko maa je bɔfo nɛ ɔmɛ a kpɛti nɛ e maa “fia” Abosiami yi nɔ́. Nina a ma ha nɛ adesahi nɛ a buɔ Yehowa tue ɔ a nine maa su nɔ́ nɛ ngmɛɛ Adam kɛ Hawa a nɔ. A ma ná he blɔ kaa a maa hi si ngɛ zugba a nɔ kɛ ya neneene kaa bɔ nɛ Yehowa to e yi mi kɛ je blema a. (Yoh. 3:16) Atua nɛ Adam kɛ Hawa tsɔ ɔ sa a gba si himi ɔ he, nɛ e sa gba si himi kpahi hu a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Hawa kɛ yihi tsuo nɛ maa ba ngɛ e se ɔ ma pii ngɛ a hɔ ngɔmi kɛ a fɔmi be mi. Yigbayi maa suɔ a hunomɛ wawɛɛ, se a hunomɛ maa ye a nɔ, nɛ a maa pee mɛ ní sɛ níhi po. Mwɔnɛ ɔ, wa naa kaa nihi fuu peeɔ yihi jã ngɛ gba si himi mi. (1 Mose 3:16) Yehowa suɔ kaa wekuyihi nɛ a suɔ a yihi, nɛ e suɔ kaa yigbayi hu nɛ a ba a he si kɛ ha a hunomɛ. (Efe. 5:33) Ke nɔ kɛ e yo nɛ a yeɔ Mawu gbeye peeɔ kake ɔ, a ma nyɛ ma tsu nyagbahi fuu nɛ a kɛ maa kpe ngɛ a gba si himi mi ɔ he ní. w16.08 1:6, 7

Ni komɛ ngɛ nɛ a hunomɛ aloo a yihi pi Yehowa sɔmɔli. Ke nɔ ko ngɛ si fɔfɔɛ kaa jã a mi ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ yi mi tomi komɛ a he je nɛ e sa kaa e kɛ e yo ɔ loo e huno ɔ nɛ hi si. (1 Kor. 7:12-14) Ke e ba jã a, akɛnɛ nɔ nɛ pi Yehowa sɔmɔlɔ ɔ kɛ nɔ nɛ sɔmɔɔ Yehowa a sɛ gba si himi mi he je ɔ, “a tsukɔ e he ngɔ ha Mawu.” Ke a ngɛ bimɛ ɔ, a bimɛ ɔmɛ ba peeɔ bimɛ nɛ “a tsukɔ a he ngɔ ha Mawu.” Nihi fuu ngɛ asafo ɔ mi nɛ a hunomɛ kɛ a yihi pi Yehowa Odasefohi, se a ‘he a yi wami,’ aloo a ye bua mɛ nɛ a ba pee Yehowa sɔmɔli. Bɔfo Petro wo yigbayihi nɛ a ji Kristofohi ɔ he wami kaa a ba a he si kɛ ha a hunomɛ ‘bɔ nɛ pee nɛ ke a ti ni komɛ he we Mawu munyu ɔ yi ɔ, a je mi bami nɛ tsake mɛ. E be hiae kaa a kɛ mɛ nɛ tu munyu po, ejakaa mɛ nitsɛmɛ a maa na kaa a je mi bami he tsɔ, nɛ a yeɔ Mawu gbeye.’​—1 Pet. 3:1-4. w16.08 2:14, 15

Baiblo ɔ ha nɛ wa na kaa e ji he blɔ nɛ wa ná kaa wa maa ‘suɔ wa sibi saminya kɛ wa tsui tsuo,’ nɛ waa sɔmɔ wa nyɛmimɛ. (Luka 22:24-27) Mawu Bi ɔ ngɔ e wami kɛ e níhi tsuo ngɔ sã afɔle konɛ e nyɛ nɛ e fiɛɛ kɛ ha nihi. (Mat. 20:28) Dɔkas hu ji nɔ ko nɛ “daa nɛ ɔ, kpakpa sɔuu e peeɔ.” (Níts. 9:36, 39) Nyɛmiyo ko nɛ e hi Roma nɛ a tsɛɛ lɛ Maria a ‘gbo asafo ɔ he dengme wawɛɛ nitsɛ.’ (Rom. 16:6) Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ ye bua nihi konɛ a na nɔ́ he je nɛ e he hia kaa a ye bua a nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ɔ? Odasefohi nɛ a nane pi si ɔ ma nyɛ maa ngɔ ni hehi kɛ piɛɛ a he ke a yaa slaa nihi nɛ a be he wami kɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ. Ke e maa hi ɔ, fɔli ma nyɛ maa ngɔ a bimɛ kɛ piɛɛ a he ke a yaa slaa nihi kaa jã a. Asafo mi nikɔtɔma amɛ hu ma nyɛ ma de nihi konɛ a piɛɛ a he kɛ to niye ní kpakpa he blɔ nya ha nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ, nɛ a ye bua mɛ kɛ dla a we ɔmɛ a mi. Ke a pee jã a, lɔ ɔ ma ha nɛ nihewi kɛ yihewi kɛ ni hehi nɛ a ba asafo ɔ mi ɔ hu maa pee nihi kpakpa, nɛ a maa suɔ nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ tsuo.​—Rom. 12:10. w16.08 4:13, 14

Nyɛmiyo wayoo ko nɛ e ngɛ France ɔ de ke: “E peeɔ ye tsɔɔli ɔmɛ nyakpɛ kaa sukuu bi komɛ ngɛ nɛ loloolo ɔ, a heɔ Baiblo ɔ yeɔ.” Ke o ji niheyo loo yiheyo nɛ o ngɛ Yehowa he ní kasee ɔ, anɛ o kplɛɛɔ su tsakemi tsɔɔmi ɔ nɔ akɛnɛ nihi fuu kplɛɛɔ nɔ ɔ he je lo? Anɛ o he we yi kaa Bɔlɔ ko ngɛ lo? Ke jã a, blɔhi fuu ngɛ nɛ o ma nyɛ maa gu nɔ konɛ o ha nɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Blɔ kake nɛ o ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee jã ji kaa o kɛ juɛmi nɛ Mawu ha mo ɔ ma tsu ní. Lɔ ɔ “maa bu o he.” E maa po o he piɛ kɛ je je mi nile nɛ ma nyɛ ma puɛ o hemi kɛ yemi ɔ he. (Abɛ 2:10-12) Mawu he anɔkuale nile lɛ haa nɛ nɔ náa hemi kɛ yemi nitsɛnitsɛ. (1 Tim. 2:4) Lɔ ɔ he ɔ, ke o ngɛ Mawu Munyu ɔ, kɛ wa Baiblo kasemi womi ɔmɛ kanee ɔ, koo kane lɛ eko kɛ eko kɛkɛ. Mo susu nɔ́ nɛ o ngɛ kanee ɔ he, nɛ o ‘kɔ nɔ́ se’ konɛ o nu sisi saminya. w16.09 4:1-3

Ke a pee wɔ yi wu tso ní ngɛ wa jokuɛwi a si, aloo e ngɛ kaa nɔ́ nɛ wa be hɛ nɔ kami po ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa mia wa hɛ mi nɛ wa fĩ si. Ke wa pee jã a, wa ma nyɛ ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa maa jɔɔ wɔ. (1 Mose 39:21-23) Mo susu si fɔfɔɛ ko nɛ o kɛ ngɛ kpee nɛ e ma nyɛ maa pee ka kɛ ha mo ɔ he nɛ o hyɛ. Eko ɔ, dami sane nɛ a yi, nɔ hɛ mi hyɛmi, kɛ he fɛu yemi ha nɛ o ngɛ nɔ́ nae. Aloo eko ɔ, hɛ kɔ̃ he je ɔ, nɔ ko tuɔ o he munyu yaya. Ko ha nɛ o kɔni mi nɛ jɔ̃, mohu ɔ, mo kai nɔ́ nɛ ye bua Yakɔb, Rahɛl, kɛ Yosɛf nɛ a ya nɔ nɛ a kɛ bua jɔmi sɔmɔ Yehowa a. Mawu wo mɛ he wami nɛ e jɔɔ mɛ, ejakaa a ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Mawu a kpɛti ɔ he hia mɛ. A ya nɔ nɛ a kɛ hɛdɔ tsu níhi nɛ a sɔle ngɛ he ɔ he ní. Wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi, nɛ Satan je yaya nɛ ɔ ma nyagbe, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha hwɔɔ se ɔ mi nɛ wa! Anɛ o ngɛ mɔde bɔe kaa o maa ya nɔ nɛ o fĩ si konɛ Yehowa bua nɛ jɔ o he lo? w16.09 2:8, 9

Fɔli, ke nyɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ha nyɛ bimɛ ɔ, a maa kase nyɛ, nɛ a ma ná he se wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke fɔlɔ ji mo ɔ, yaa nɔ nɛ o ha nɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Mo ha nɛ o bimɛ ɔmɛ nɛ a na kaa o he ye kaa Yehowa ngɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke fɔli komɛ nɛ a ngɛ Bermuda a hao ɔ, a kɛ a bimɛ ɔmɛ peeɔ kake kɛ sɔleɔ, nɛ a woɔ a bimɛ ɔmɛ he wami kaa a hi sɔlee ngɛ a dɛ he. Fɔli ɔmɛ de ke, “Wa deɔ wa biyo nɔkɔtɔma a ke, ‘Moo ngɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa, moo bɔ mɔde ngɛ Matsɛ Yemi sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi, nɛ koo ye tsui tsɔ.’ Ke e kɛ ga womi ɔ tsu ní, nɛ e na kaa nɔ́ kpakpa ko je mi kɛ ba a, e le kaa Yehowa lɛ ngɛ wɔ ye buae. Enɛ ɔ ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ngɛ Mawu kɛ Baiblo ɔ mi ɔ mi wa wawɛɛ.” Nyagbenyagbe ɔ, jokuɛwi ɔmɛ nitsɛmɛ nɛ e sa kaa a ha nɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Fɔli ma nyɛ ma du anɔkuale ɔ kɛ wo a bimɛ ɔmɛ a mi nɛ a pue nɔ nyu, se Mawu pɛ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e wa. (1 Kor. 3:6) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛɛ sɔle kɛ ha Yehowa konɛ e ha nyɛ e mumi ɔ, nɛ nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ ní daa, ejakaa a he jua wa. Ke nyɛ pee jã a, Yehowa maa jɔɔ nyɛ mɔde bɔmi ɔ nɔ wawɛɛ.​—Efe. 6:4. w16.09 5:16-18

Mo susu Serge kɛ e yo Muriel he nɛ o hyɛ. A kɛ jeha etɛ kɛ se sɔmɔ ngɛ asafo nɛ a tuɔ gbi kpa mi. A bɔni yɔsemi kaa a binyumu nɛ e ye jeha 17 ɔ bua jɔɛ níhi nɛ a peeɔ ngɛ Mawu jami mi ɔ he hu. Serge de ke, “Benɛ wa yɔse kaa he nɛ wa ngɛ sɔmɔe ngɛ ɔ ha nɛ wa binyumu ɔ nyɛ we nɛ e ya e hɛ mi ngɛ Mawu jami mi ɔ, wa ma wa juɛmi nya si kaa wa maa kpale kɛ ho asafo ɔ nɛ wa je mi kɛ ba a mi ya.” Mɛni ji níhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ fɔli komɛ nɛ a ma a juɛmi nya si kaa a maa kpale kɛ ho a se ya? Kekleekle ɔ, e sa nɛ a susu he ke ji a ngɛ be kɛ he wami ɔ nɛ a kɛ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ konɛ a suɔ Yehowa, nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, a tsɔɔ mɛ gbi kpa a lo. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, eko ɔ, a ma yɔse kaa a bimɛ ɔmɛ bua jɔɛ níhi nɛ a peeɔ ngɛ Mawu jami mi ɔ he hu, aloo a bua jɔɛ sɔmɔmi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ asafo nɛ a tuɔ gbi kpa a mi. Ke e ba lɛ jã a, eko ɔ, fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ maa ma a juɛmi nya si kaa a maa kpale kɛ ya asafo nɛ a tuɔ gbi nɛ a bimɛ ɔmɛ nu sisi saminya a mi ya. Lɔ ɔ se ɔ, ke a bimɛ ɔmɛ ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi wa a, a ma nyɛ maa kpale ya sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ ekohu.​—5 Mose 6:5-7. w16.10 2:14, 15

Atsinyɛ jemi ko be he kaa, nihi nɛ Noa kɛ mɛ ngɛ kpɔ kake mi ɔ bi lɛ nɔ́ he je nɛ e ngɛ lɛ agbo nɛ ɔ kpɛe. Anɛ Noa pui a nya mi lo, aloo e de mɛ kaa a ye a he kɔmɔ? E pee we jã kulaa! E hemi kɛ yemi ɔ wo lɛ he wami nɛ e kɛ kã fiɛɛ, nɛ e bɔ ni ɔmɛ kɔkɔ ngɛ hɛ mi kpatami nɛ Mawu kɛ ma a he. Eko ɔ, Noa ti munyu tutuutu nɛ Yehowa de lɛ ɔ mi kɛ tsɔɔ ni ɔmɛ: ‘I to kaa ma kpata nimli adesahi tsuo kulaa a hɛ mi, ejakaa a ha je ɔ tsuo pee kɛ yayami sɔuu. Ma ha nɛ nyu kpekpemi maa ba je ɔ mi nɛ e ma kpata nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wami ngɛ e mi ɔ hɛ mi. Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ hɛ mi ma kpata.’ Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, Noa ti Mawu munyu ɔ mi kɛ tsɔɔ mɛ kaa blɔ kake pɛ nɛ a ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ná wami. E de ke: ‘Nyɛ ba sɛ daka a mi.’ Enɛ ɔ he ɔ, Noa tsɔɔ kaa e ngɛ hemi kɛ yemi benɛ e “fiɛɛ ke a pee nɔ́ nɛ da” a.​—1 Mose 6:13, 17, 18; 2 Pet. 2:5. w16.10 4:7

Ke fɔli nɛ a ji Kristofohi ngɔ Yehowa Munyu ɔ kɛ tsɔse a bimɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a fĩɔ Yehowa se. Ke fɔli nɛ a yeɔ Mawu gbeye ngɛ a bimɛ tsɔsee ɔ, a ha we nɛ je ɔ mumi ɔ nɛ tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ e sa kaa a pee. (Efe. 2:2) Bitsɛ nɛ a baptisi lɛ kaa Kristofo no be dee ke, ‘Ngɛ ye ma mi lɛɛ, yihi nɛ a tsɔseɔ bimɛ.’ Baiblo ɔ tsɔɔ munyu nɛ ɔ mi heii kaa, ‘Tsɛmɛ, nyɛ tsɔse nyɛ bimɛ ɔmɛ, nɛ nyɛɛ wo mɛ ga kpakpa nɛ maa sa Yehowa hɛ mi.’ (Efe. 6:4) Fɔli nɛ a yeɔ Mawu gbeye ɔ suɔ kaa a bimɛ nɛ a pee a ní kaa Samuel, ejakaa benɛ e ngɛ wae ɔ, Yehowa kɛ lɛ ngɛ. (1 Sam. 3:19) Anɛ juɛmi ngɛ mi kaa wa maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ níhi nɛ kɔɔ wa weku ɔ, aloo ní tsumi he nɛ wa be blɔ tsɔɔmi hlae kɛ je Baiblo ɔ mi lo? Juɛmi be mi kulaa kaa wa maa pee jã! E sa nɛ wa ha nɛ wa hiɔwe Tsɛ ɔ nɛ tsɔɔ wɔ blɔ, ejakaa wa be nyɛe maa pee nɔ́ ko ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he wami nya. w16.11 3:14, 15

Adebɔ tsɔɔ kaa Mawu ji Blɔ Nya Tolɔ nɛ pe kulaa. Baiblo ɔ de ke, ‘Nile Yehowa kɛ bɔ je ɔ. Ga lɛ e kɛ ngɔ hiɔwe ngɔ to e blɔ he.’ (Abɛ 3:19) ‘Mawu blɔ ɔmɛ a he níhi bɔɔ kɛkɛ wa le’ nɛ e he “níhi bɔɔ kɛkɛ nɛ wa nu kɛ wa tue.” (Hiob 26:14) Se kɛ̃ ɔ, níhi bɔɔ ko nɛ wa le kɛ kɔ si bɔlemi dodoehi, dodoehi, kɛ dodoehi a kuu ɔmɛ a he ɔ haa nɛ wa naa kaa a to ní nɛ ɔmɛ a he blɔ nya saminya. Dodoehi akpehi abɔ lɛ ngɛ dodoehi a kuu ɔmɛ a mi, nɛ mɛ tsuo a ngɛ a blɔhi a nɔ pɛpɛɛpɛ. Mo susu bɔ nɛ si bɔlemi dodoe nɛ ɔmɛ bɔleɔ pu ɔ be fɛɛ be nɛ ekoeko ji e blɔ nɔ ɔ he nɛ o hyɛ. Yehowa nɛ tsɔɔ mɛ blɔ nɛ e sa kaa a gu nɔ. Enɛ ɔ ngɛ nyakpɛ wawɛɛ! Ke wa susu bɔ nɛ Yehowa ngɔ “nile kɛ pee hiɔwe kɛ zugba” a he ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa naa kaa e sa nɛ wa je e yi, wa sɔmɔ lɛ, nɛ wa fĩ e se.​—La 136:1, 5-9. w16.11 2:3

Malaki 3:1-3 ɔ tsɔɔ kaa a tsu nihi nɛ a pɔ mɛ nu kaa ‘osɔfohi’ a he kɛ je jeha 1914 kɛ ya si jeha 1919 ɔ sisije. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Yehowa Mawu nɛ ji ‘Nyɔmtsɛ anɔkualetsɛ ɔ’ kɛ Yesu Kristo nɛ ji ‘tsɔlɔ nɛ ma ba fiɛɛ somi ɔ’ ba slaa mumi mi sɔlemi we ɔ. Benɛ Yehowa ba tsɔse e we bi nɛ e dla mɛ ɔ, a he su kɛ ha ní tsumi ehe nɛ e kɛ maa wo a dɛ ɔ. Ngɛ jeha 1919 mi ɔ, a hla “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ” ɔ kaa e ngɔ blɔ tsɔɔmi kɛ ha Mawu sɔmɔli. (Mat. 24:45) Nyagbenyagbe ɔ, Mawu we bi ba ye a he kulaa ngɛ Babilon Ngua a he. Ngɛ Yehowa dloomi nya a, kɛ je jamɛ a be ɔ mi kɛ ma a, Yehowa we bi ba le níhi fuu nɛ Mawu suɔ kaa a pee, nɛ suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha a hiɔwe Tsɛ ɔ mi ba wa wawɛɛ. Hyɛ bɔ nɛ a bua jɔ ha kaa Yehowa jɔɔ mɛ! w16.11 5:14

Wa suɔ Yehowa “ejakaa lɛ nɛ e suɔ wɔ kekle.” (1 Yoh. 4:19) Blɔ kake nɛ Yehowa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa e suɔ wɔ ji kaa, e sɛ hlami nɛ e jɔɔ e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ. Si abɔ nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Mawu ɔ mi ngɛ wae ɔ, si abɔ nɛ hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ e mi ɔ mi waa, wa yɔseɔ kaa e ngɛ nitsɛnitsɛ, nɛ e maa jɔɔ nihi nɛ e suɔ ɔ kokooko. (Heb. 11:6) Yehowa jɔɔ ɔ e sɔmɔli! Enɛ ɔ tsɔɔ nɔ nɛ e ji kɛ nɔ́ nɛ e peeɔ. Loko wa hemi kɛ yemi maa pi si ɔ, ja wa ná nɔ mi mami kaa Mawu woɔ nihi nɛ a bɔɔ mɔde wawɛɛ kɛ hlaa e se blɔ ɔ hiɔ, ejakaa ‘hemi kɛ yemi ji níhi nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe ɔmɛ a nɔ mi mami.’ (Heb. 11:1) Niinɛ, hemi kɛ yemi tsɔɔ kaa wa ngɛ nɔ mi mami kaa Mawu maa jɔɔ wɔ kaa bɔ nɛ e wo si ɔ. Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ, Yehowa tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee konɛ e jɔɔ wɔ. Ke wa bɔ wa he mɔde kaa bɔ nɛ Yehowa wo wɔ he wami kaa waa pee ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ e jɔɔ wɔ. w16.12 4:1-3

Kristofo no ko nɛ e kɛ jehahi babauu sɔmɔ Mawu po ma nyɛ ma bɔni he lo nya níhi a he susumi. Anɛ Paulo ngɛ tsɔɔe kaa e sɛ nɛ wa susu ní komɛ kaa niye ní, ní tsumi, hɛja jemi, aloo suɔmi nɛ hii nyumu kɛ yo nɛ a sɛ gba si himi mi a kpɛti ɔ he lo? Ohoo. Ní nɛ ɔmɛ ji níhi nɛ Mawu sɔmɔli nyɛɔ peeɔ ngɛ si himi mi. Yesu ye ní, nɛ e ha nihi ní. E le kaa e he hia nɛ e jɔɔ e he. Nɛ Paulo ngma kaa bɔmi nami he hia ngɛ gba si himi mi. Hela munyu nɛ Paulo kɛ tsu ní ɔ tsɔɔ nɔ ko juɛmi aloo e tsui tsuo nɛ e kɛ maa ma nɔ́ ko nɔ. Womi mi lelɔ ko tsɔɔ kaa munyu nɛ ngɛ Roma Bi 8:5 ɔ kɔɔ “nihi nɛ behi fuu ɔ, a bua jɔɔ he lo nya níhi a he, a pɔɔ he munyu tumi, nɛ a kɛ a juɛmi maa mɛ nitsɛmɛ a tsui nya ní peemi nɔ ɔ he. A haa nɛ akɔnɔ nɛ ɔ tsɔɔ ɔ mɛ nɔ́ nɛ e sa kaa a pee ngɛ si himi mi.” w16.12 2:5, 9, 10

Ke nɔ ko hɛ je e he nɔ bɔɔ, nɛ e ha nɛ he lo mi akɔnɔ sisi lɛ ɔ, e be nyɛe maa pee e he humi. Nihi fuu wo a he nɔ akɛnɛ a fo mɛ pɛ a nɔ mi, a ná nɔ ko he ninyɛ, aloo a nyɛ we nɛ a ye a we abofu nɔ ɔ he je. Ni komɛ kaa Absalom, Uzia, kɛ Nebukadnezar nɛ Baiblo ɔ tu a he munyu ɔ wo a he nɔ, nɛ Yehowa ba mɛ si. (2 Sam. 15:1-6; 18:9-17; 2 Kron. 26:16-21; Dan. 5:18-21) Se ní kpahi hu ngɛ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ wo e he nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu Baiblo mi sanehi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a he nɛ o hyɛ: 1 Mose 20:2-7 kɛ Mateo 26:31-35. Anɛ akɔnɔ yaya lɛ ha nɛ Abimelek kɛ Petro wo a he nɔ ɔ lo? Aloo a pee a ní jã be mi nɛ a li sane ɔ mi tsuo, aloo a susuu we sane ɔ he saminya? Akɛnɛ wa be nyɛe maa le adesa tsui mi he je ɔ, nile ngɛ mi kaa wa be nihi kojoe, nɛ lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa ngɛ suɔmi hulɔ. w17.01 3:9, 10

Kaa bɔ nɛ yalɔyo ohiatsɛ ɔ pee ɔ, mwɔnɛ ɔ, nyɛmimɛ fuu nɛ waa kɛ mɛ hɛɛ hemi kɛ yemi kake ɔ hu he ye kaa ke a kɛ Matsɛ Yemi ɔ pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi ɔ, Yehowa ma ha nɛ a nine maa su níhi nɛ a hia a nɔ. (Mat. 6:33) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Malcolm ɔ he nɛ o hyɛ. E kɛ e yo ɔ ngɔ jeha nyɔngmahi abɔ kɛ sɔmɔ Yehowa. Ngɛ jeha nɛ ɔmɛ a mi ɔ, a ná jɔɔmihi fuu, se be ngɛ nɛ a kɛ nyagbahi kpeɔ. Malcolm de ke: “Be komɛ ɔ, o be nyɛe maa tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ, nɛ si himi ɔ hu mi wa. Se Yehowa jɔɔ nihi nɛ a ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ e nɔ ɔ.” Mɛni ga womi nɛ Malcolm kɛ ha? E de ke: “Moo sɔle kɛ ha Yehowa konɛ e ye bua mo nɛ o kɛ o he wami tsuo nɛ tsu ní tsumi kpakpa ha lɛ. Ngɔɔ o juɛmi kɛ ma níhi nɛ o ma nyɛ maa pee ɔ nɔ, se pi níhi nɛ o be nyɛe maa pee ɔ nɔ.” Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, nihi ngɛ hɛ mi “yae ngɛ yayami peemi mi wawɛɛ,” enɛ ɔ he ɔ, waa kɛ haomihi nɛ a nya wa ma nyɛ maa kpe. (2 Tim. 3:1, 13) Lɔ ɔ he ɔ, amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa fĩ si wawɛɛ nɛ wa ko ha nɛ nyagbahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ nɛ wo wa kɔni mi nyu. Mohu ɔ, e sa nɛ waa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ wawɛɛ be mi nɛ wa ngɛ níhi nɛ da pee ɔ. w17.01 1:17-19

E haoɔ David kaa “we” aloo sɔlemi we ko be nɛ a jɔɔ nɔ ha Yehowa, enɛ ɔ he ɔ, e suɔ kaa e maa ma eko ha lɛ. Se Yehowa tsɔɔ kaa nɔ kpa mohu lɛ ma tsu jamɛ a ní tsumi ɔ kaa bɔ nɛ e je kpo ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. E ngɛ mi kaa Yehowa wo David si kaa e maa ya nɔ maa jɔɔ lɛ mohu lɛɛ, se Mawu kɛ blɔ tsɔɔmi ha kaa David bi Solomon ji nɔ nɛ maa ma sɔlemi we ɔ. Kɛ David pee e ní ha kɛɛ? (1 Kron. 17:1-4, 8, 11, 12; 29:1) David susuu we kaa akɛnɛ a be dee ke lɛ nɛ e ma sɔlemi we ɔ he je ɔ, e be nɔ́ ko pee kɛ ye bua. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a wo tsu ɔ biɛ ke Solomon sɔlemi we, se pi David sɔlemi we. Eko ɔ, e hao David kaa e nyɛ we nɛ e pee nɔ́ nɛ e suɔ kaa e maa pee ɔ, se e fĩ ní tsumi ɔ se wawɛɛ. E kɛ kã to ní tsuli a kuuhi a he blɔ nya, nɛ e bua dade, akɔblee, sika hiɔ, sika tsu, kɛ seda tsohi a nya kɛ ha ní tsumi ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e wo Solomon he wami ke: ‘Ye bi, Yehowa, o Mawu ɔ kɛ mo nɛ hi si, konɛ o nyɛ nɛ o po we ha lɛ.’​—1 Kron. 22:11, 14-16. w17.01 5:6, 7

Ke a ngɛ wɔ yi mi wae po, wa bɔɔ mɔde kaa waa kɛ Yehowa sisi tomi mlaahi kɛ e mlaahi nɛ da a ma tsu ní. Ke wa peeɔ nɔ́ nɛ da a, wa haa nɛ wa la a kpɛɔ, nɛ enɛ ɔ woɔ Yehowa biɛ ɔ hɛ mi nyami. (Mat. 5:14-16) Akɛnɛ wa ngɛ klɔuklɔu he je ɔ, waa kɛ bɔ nɛ wa baa wa je mi ha a maa nɔ mi kaa Yehowa mlaa amɛ hi, nɛ Satan nya pomi ɔ ji lakpa. Wɔ tsuo wa tɔ̃ɔ, enɛ ɔ he ɔ, ke wa pee nɔ́ ko nɛ sɛ́ ɔ, wa piaa wa he kɛ jeɔ wa tsui mi, nɛ wa kpaa ní yayahi nɛ gbeɔ Yehowa he guɛ ɔ peemi. Nihi nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Kristo afɔle sami ɔ mi ɔ, Yehowa ngɔɔ a he yayami kɛ paa mɛ. E kplɛɛɔ nihi nɛ a jɔɔ a he nɔ ha lɛ ɔ a nɔ kaa e sɔmɔli. Yehowa buu Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ kaa e bimɛ nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da, nɛ e buɔ ‘to kpa amɛ’ kaa e huɛmɛ nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da. (Yoh. 10:16; Rom. 5:1, 2; Yak. 2:21-25) Enɛ ɔ he ɔ, amlɔ nɛ ɔ po ɔ, kpɔmi nɔ́ ɔ yeɔ bua nɛ huɛ bɔmi kpakpa hiɔ waa kɛ wa Tsɛ ɔ wa kpɛti, nɛ wa nyɛɔ tsɔɔ e biɛ ɔ he. w17.02 2:5, 6