May

Yɛfta le kaa e he hia nɛ Mawu nɛ ye bua lɛ kɛ kpɔ̃ Israel bi ɔmɛ kɛ je Amon bi ɔmɛ a dɛ mi. E wo Yehowa si kaa ke Yehowa ha nɛ e ya ye kunimi ngɛ ta a mi nɛ e kpale kɛ ba a, kekleekle nɔ nɛ maa je kpo kɛ je e we ɔ mi ba kpee lɛ ɔ, e maa ngɔ lɛ kɛ sã “sami bɔ” ha Yehowa. (Many. 11:30, 31) Mɛni lɔ ɔ tsɔɔ? Yehowa sume nɛ a ngɔ adesa kɛ sã afɔle ha lɛ, enɛ ɔ ha nɛ wa na kaa tsa pi afɔle nitsɛnitsɛ nɛ Yɛfta maa ngɔ nɔ nɛ ma ba kpee lɛ ɔ kɛ sã. (5 Mose 18:9, 10) Ngɛ Mose Mlaa a nya a, sami bɔ ji nike ní klɛdɛɛ ko nɛ nɔ ko kɛ haa Yehowa kulaa. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ ngɛ Yɛfta juɛmi mi ji kaa e maa ngɔ nɔ ɔ kɛ ha Yehowa konɛ e ya sɔmɔ ngɛ Yehowa we ɔ e wami be tsuo. Yehowa bu Yɛfta tue, nɛ e ye bua lɛ nɛ e ye kunimi. (Many. 11:32) Benɛ Yɛfta kpale kɛ je ta nga a nɔ kɛ ba a, kekleekle nɔ nɛ ba kpee lɛ ɔ ji e biyo nɛ e suɔ e sane wawɛɛ ɔ. Lɛ pɛ ji e bi! Anɛ Yɛfta maa ye e si womi ɔ nɔ lo? w16.04 1:11-13

Jehahi bɔɔ nɛ be ɔ, asafohi fuu kase womi nɛ ji Draw Close to Jehovah a ngɛ Asafo Baiblo Mi Ní Kasemi ɔ sisi. Benɛ wa kase Yehowa su ɔmɛ a he ní, nɛ o nu sanehi a heto nɛ nyɛmimɛ ha a, kɛ e pee mo ha kɛɛ? Atsinyɛ jemi ko be he kaa lɔ ɔ ha nɛ o ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha Yehowa. Asafo mi kpehi nɛ wa yaa a hu haa nɛ wa kaseɔ Baiblo ɔ wawɛɛ kɛ guɔ munyuhi nɛ a tuɔ nɛ wa buɔ tue, peemi kɛ tsɔɔ slɔɔtohi nɛ wa hyɛɔ, kɛ Baiblo ɔ nɛ a kaneɔ nɛ wa buɔ tue ɔ nɔ. Asafo mi kpehi yeɔ bua wɔ nɛ waa kɛ níhi nɛ wa kaseɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsuɔ ní ngɛ wa si himi mi. (1 Tɛs. 4:9, 10) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, anɛ o ya Hwɔɔmi Mɔ Mi Ní Kasemi ko hyɛ nɛ lɔ ɔ wo mo he wami, nɛ o suɔ kaa o maa pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi, aloo o ma ha nɛ o sɔlemi maa nu tso, aloo o maa ngɔ nyɛmi ko tɔmi kɛ pa lɛ lo? Asafo mi kpehi nɛ wa yaa ngɛ otsi ɔ mi ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ fiɛɛ sane kpakpa a ha konɛ waa ye bua nihi nɛ a ba nu Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ sisi.​—Mat. 28:19, 20. w16.04 3:4, 5

Anɛ o susu sanehi nɛ ya nɔ ngɛ ni komɛ a kpɛti nɛ Baiblo ɔ tu he munyu ɔ a he hyɛ lo? Ngɛ Mose Kekleekle Womi ɔ sisije ɔ, wa kase kaa Kain gbe Habɛl (1 Mose 4:3-8); Lamek gbe niheyo ko, ejakaa niheyo ɔ fia lɛ nɔ́ (1 Mose 4:23); Abraham to hyɛli ɔmɛ kɛ Lɔt to hyɛli ɔmɛ pɛ (1 Mose 13:5-7); Hagar susu kaa e nɔ kuɔ pe Sara, enɛ ɔ he ɔ, Sara mi mi fu Abraham (1 Mose 16:3-6); Ishmael kɛ nɔ ko nɔ ko yi, nɛ nɔ tsuaa nɔ sume e sane. (1 Mose 16:12) Mɛni he je nɛ Baiblo ɔ tu sane nɛ ɔmɛ a he munyu ɔ? Ejakaa wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko ngɛ mi. Jamɛatsɛmɛ ɔmɛ yi mluku kaa bɔ nɛ wɔ hu wa yi mluku ɔ, nɛ nyagbahi nɛ a kɛ kpe ɔ ngɛ kaa nyagbahi nɛ wɔ hu waa kɛ kpeɔ ɔ. Ke waa kɛ nyagbahi nɛ a kɛ kpe ɔ eko kpe ɔ, wa ma nyɛ maa kase a ti ni nɛmɛ nɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a, nɛ wa be ni nɛmɛ nɛ a pee we nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a kasee. Lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa kɛ nihi ma nyɛ maa hi si ngɛ tue mi jɔmi mi. w16.05 1:1, 2

Mɛni blɔhi a nɔ Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ gu kɛ fiɛɛ? A ya he fɛɛ he nɛ a maa na nihi ngɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a fiɛɛ ngɛ gbɛjegbɛhi a he, kɛ juahi a nɔ. A ya hlaa nihi ngɛ wehi a mi hulɔ. (Mat. 10:11; Luka 8:1; Níts. 5:42; 20:20) Wehi a mi fiɛɛmi ji blɔ nɛ a ma nyɛ maa gu nɔ nɛ a nine maa su nihi tsuo a nɔ. Nɛ Yehowa Odasefohi hu nɛɛ? Mɛ pɛ ji nihi nɛ a fiɛɛɔ kaa kɛ je jeha 1914 ɔ mi ɔ, Yesu bɔni nɔ yemi kaa Matsɛ. A bu Yesu fami ɔ tue nɛ a ngɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ kɛ pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi. Womi ko nɛ a tsɛɛ ke Pillars of Faith​—American Congregations and Their Partners ɔ de ke: ‘Yehowa Odasefohi a hɛ ji nɔ́ titli nɛ a kɛ ma a hɛ mi ɔ nɔ. Lɔ ɔ ji kaa a maa fiɛɛ kɛ tsɔɔ nihi kaa je nɛ ɔ nyagbe su ta, nɛ a maa tsɔɔ nihi nɔ́ nɛ ke a pee ɔ, a ma he a yi wami.’ Yehowa Odasefohi kaseɔ blɔhi a nɔ nɛ Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ gu kɛ fiɛɛ sɛ gbi ɔ, nɛ mɛ hu a peeɔ jã. w16.05 2:10, 12

Ke wa peeɔ juɛmi nɛ saa Yehowa hɛ mi ɔ, e haa nɛ wa hɛɛ wɔ kɛ suɔ e he haa, e bua jɔɔ wa he, nɛ e jɔɔ wɔ. (Yak. 4:8) Ke wa pee jã a, hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi maa wa. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ wa kaseɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he, konɛ wa nyɛ nɛ wa yɔse Yehowa susumi ngɛ níhi a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, be fɛɛ be ɔ, nɔ́ ehe ko ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yehowa he. (Hiob 26:14) Se ke wa bɔɔ mɔde nɛ wa kaseɔ e he ní ɔ, wa ma ba pee juɛmitsɛmɛ, nɛ wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ. (Abɛ 2:1-5) Adesahi a susumi kɛ a yi mi tomihi tsakeɔ, se Yehowa tsakee we. La polɔ ɔ de ke: ‘Yehowa yi mi tomi ɔmɛ ngɛ daa; e susumi ɔmɛ ngɛ kɛ yaa neneene.’ (La 33:11) E ngɛ heii kaa ke wa susuɔ níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ɔ, nɛ wa peeɔ níhi nɛ maa sa e hɛ mi ɔ, wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ. w16.05 3:17

Wa ngɛ hemi kɛ yemi kaa Yehowa hlaa tsui kpakpa tsɛmɛ nɛ e gblaa mɛ kɛ baa e ngɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa kojo nihi nɛ a ngɛ wa zugba kpɔ ɔ mi, kɛ wa we asafo ɔ hu mi. (Yoh. 6:44) Ke wa kplɛɛ nɔ kaa Yehowa ji wa Puɛlɔ ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ maa sa bɔ nɛ wa buɔ wa nyɛmimɛ Odasefohi ha a he. (Yes. 64:8) Anɛ o naa nyɛmimɛ kaa bɔ nɛ Mawu naa mɛ ɔ lo? Anɛ o naa mɛ kaa nihi nɛ Mawu ngɛ a he ní tsue, se pi nihi nɛ Mawu tsu a he ní ta lo? Mawu ma nyɛ maa na nɔ́ nɛ ngɛ nɔ ko tsui mi, kɛ nɔ́ nɛ ke e tsɔse nɔ ɔ, nɔ ɔ ma nyɛ maa pee. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa ngɛ nihi a he juɛmi kpakpa, nɛ e kɛ e juɛmi mɛ mluku nɛ a yi ɔ nɔ, ejakaa e le kaa e be kɛe nɛ a maa ye mluku. (La 130:3) Wa ma nyɛ maa kase lɛ konɛ wɔ hu waa hɛɛ e sɔmɔli a he juɛmi kpakpa. Wa nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ mɔde bɔe kaa a ma ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi a kɛ Mawu a kpɛti. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, waa kɛ wa Puɛlɔ ɔ ma nyɛ maa pee kake kɛ tsu ní konɛ waa ye bua mɛ nɛ a pee jã. (1 Tɛs. 5:14, 15) Asafo mi nikɔtɔma amɛ ji “nike níhi” nɛ Mawu kɛ ha nɔmlɔ adesa, enɛ ɔ he ɔ, e sa kaa a pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi.​—Efe. 4:8, 11-13. w16.06 1:4-6

Ke waa kɛ ni kpahi sɛɛɔ sane kpakpa a he ní ɔ, e maa ye bua wɔ konɛ waa ba wa he si, konɛ wa ná suhi nɛ ji Mawu mumi ɔ yiblii ɔ eko. (Gal. 5:22, 23) Jehanɛ hu ɔ, ke wa kase Kristo nɛ wa je e su ɔmɛ eko kpo ɔ, e ma ha nɛ nihi a bua maa jɔ wa sɛ gbi ɔ he, nɛ a maa bu wɔ tue. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Odasefohi enyɔ komɛ nɛ a ngɛ Australia ya fiɛɛ ha yo ko ngɛ e we mi, se yo ɔ mi mi fu mɛ, nɛ e jɛ mɛ. Se nyɛmimɛ ɔmɛ je bumi kpo kɛ tsɔɔ lɛ nɛ a bu lɛ tue. Pee se ɔ, yo ɔ pia e he kaa e kɛ mɛ tu munyu jã, nɛ e ngma sɛ womi kɛ ya ha asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ ma a mi ɔ. E kpa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ba slaa lɛ ɔ pɛɛ. E de ke: “I na kaa i je kuasia kaa i kɛ nimli enyɔ nɛ a ngɛ Mawu Munyu ɔ fiɛɛe ɔ tu munyu jã.” Anɛ yo nɛ ɔ ko ngma sɛ womi nɛ ɔ ke ji fiɛɛli ɔmɛ kɛ lɛ tu munyu kɛ abofu lo? Eko ɔ, e ko pee we jã. Niinɛ, wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ yeɔ bua wɔ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi! w16.06 2:12, 13

Wa yi mluku. (Rom. 5:12, 19) Enɛ ɔ he ɔ, be komɛ ɔ, nyɛmimɛ komɛ ma nyɛ maa tu munyu ko aloo a ma nyɛ maa pee nɔ́ ko nɛ maa dɔ wɔ. Enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa maa suɔ Yehowa kɛ e we bi. Ke e ba jã a, mɛni wa maa pee? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Osɔfo Nɔkɔtɔma Eli ngɛ binyumuhi enyɔ nɛ a yi Yehowa mlaahi a nɔ. Baiblo ɔ de ke: ‘Eli binyumu ɔmɛ ɔ, yakayaka nimli ji mɛ; a bui Yehowa.’ (1 Sam. 2:12) E ngɛ mi kaa a tsɛ ɔ ha nɛ anɔkuale jami ya nɔ mohu lɛɛ, se e binyumu enyɔ ɔmɛ pee yayami nguanguahi. Eli le kaa nɔ́ nɛ e bimɛ ɔmɛ ngɛ pee ɔ hí, nɛ jinɛ e sa kaa e ko gbla a tue, se e pee we he nɔ́ ko. Enɛ ɔ he ɔ, Mawu gbla Eli kɛ e weku ɔ tue. (1 Sam. 3:10-14) Pee se ɔ, Mawu ha we nɛ Eli weku ɔ mi nɔ ko nɛ sɔmɔ kaa osɔfo nɔkɔtɔma hu. Kaa o hi si ngɛ Eli be ɔ mi nɛ o le kaa Eli bimɛ ɔmɛ pee yayami nguanguahi se Eli pee we nɔ́ ko ngɛ he ɔ, jinɛ kɛ o ko pee o ní ha kɛɛ? Anɛ o ma ha nɛ lɔ ɔ nɛ e tɔ̃tɔ̃ o nane nɛ o kpa Mawu sɔmɔmi lo? w16.06 4:5, 6

Mɛni he je nɛ Yesu tu munyu nɛ ngɛ wa mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ? E tsɔɔ nya ngɛ kuku nɛ sɛ hlami ɔ mi ke: ‘Nyɛ Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ le kaa ní nɛ ɔmɛ tsuo a he hia nyɛ.’ Yehowa le níhi nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ hia loko wɔ nitsɛmɛ po wa juɛmi baa jamɛ a ní ɔmɛ a nɔ. (Filip. 4:19) E le wa tade ɔmɛ aloo wa bo ɔmɛ a kpɛti nɔ́ nɛ ma hia kekle. E le niye ní nɛ wa maa hia, nɛ e le kaa e sa nɛ waa kɛ wa weku mi bimɛ nɛ ná he ko nɛ waa hi. Yehowa ma ha nɛ wa nine maa su wa hiami níhi a nɔ kokooko. Niinɛ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ke wa peeɔ níhi nɛ e sa kaa waa pee ɔ, Yehowa be wɔ sie, mohu ɔ, e ma ha wɔ ní kpakpahi nɛ wa hia a tsuo. Ke wa yaa nɔ nɛ wa ‘jaa Mawu’ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa bua maa jɔ “nya mi ngma, kɛ heha ní” nɛ wa ngɛ ɔ he.​—1 Tim. 6:6-8. w16.07 1:17, 18

Akɛnɛ a dla waa kɛ Yehowa wa kpɛti he je ɔ, tue mi jɔmi ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti. Paulo ngɔ he blɔ nɛ ɔ nɛ wa ná a kɛ to Yehowa dloomi ɔ he. E de ke: “Amlɔ nɛ ɔ, kɛ gu hemi kɛ yemi nɔ ɔ, Mawu wo wɔ [Kristo nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ] nguɔ. Lɔ ɔ he ɔ, he jɔmi ba waa kɛ Mawu wa kpɛti kɛ gu Yesu Kristo nɔ. Si himi nɛ wa ngɛ mi amlɔ nɛ ɔ, Mawu dloomi nya nɛ wa ná kɛ gu Yesu Kristo nɛ wa heɔ yeɔ ɔ nɔ.” (Rom. 5:1, 2) Enɛ ɔ ji jɔɔmi agbo nɛ wa ná! A fɔ wɔ tsuo kaa yayami peeli. Se gbalɔ Daniel gba kɛ fɔ si kaa ngɛ nyagbe be ɔ mi ɔ, “ní leli ɔmɛ,” nɛ ji nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ, a kpɛti nihi nɛ piɛ ɔ maa “tsɔɔ nihi babauu blɔ nɛ a pee nɔ́ nɛ da.” (Dan. 12:3) Kɛ gu fiɛɛmi nɛ a fiɛɛɔ kɛ ní nɛ a tsɔɔ nihi ɔ nɔ ɔ, a ye bua ‘to kpahi’ ayɔhi abɔ nɛ a ba pee dali ngɛ Yehowa hɛ mi. (Yoh. 10:16) Yehowa dloomi ɔ lɛ ha nɛ a nyɛ pee jã a nɛ.​—Rom. 3:23, 24. w16.07 3:10, 11

Yehowa bɔɛ bɔfohi kaa a kɛ yihi nɛ hi si, enɛ ɔ he ɔ, bimɛ nɛ bɔfo ɔmɛ kɛ yi ɔmɛ fɔ ɔ je ekpa ngɛ adesahi a he. A tsɛɛ bɔfohi a bimɛ nɛ ɔmɛ ke Nefilim. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, “nimlihi a yi mi wa, nɛ nɔ́ yaya pɛ a susuɔ daa nɛ ɔ.” (1 Mose 6:1-5) Yehowa ngɔ Nyu Kpekpemi ɔ nɛ ba ngɛ Noa be ɔ mi ɔ kɛ kpata yayami peeli a hɛ mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, níhi nɛ nihi peeɔ daa ligbi ɔ he a juɛmi. “Noa nɛ fiɛɛ ke a pee nɔ́ nɛ da a” bɔ mɛ kɔkɔ ngɛ hɛ mi kpatami nɛ ma a he, se a bui tue. Ní nɛ ɔmɛ a kpɛti kake ji gba si himi mi sɛmi. (2 Pet. 2:5) Yesu ngɔ níhi nɛ ya nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ kɛ to níhi nɛ wa maa na ngɛ wa be ɔ mi ɔ he. (Mat. 24:37-39) Mwɔnɛ ɔ, wa ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a fiɛɛe ngɛ je ɔ mi tsuo, konɛ wa kɛ ye je ma amɛ tsuo odase loko je ɔ nyagbe ɔ nɛ ba, se nihi fuu bui tue. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ ya nɔ benɛ Nyu Kpekpemi ɔ ba a mi? E sɛ nɛ wa ha nɛ níhi kaa gba si himi kɛ bi fɔmi nɛ he wa juɛmi nɛ wa hɛ nɛ je nɔ kaa Yehowa ligbi ɔ su si ta. w16.08 1:8, 9

Akɛnɛ wa ngɛ “nyagbe ligbi ɔmɛ” a mi he je ɔ, waa kɛ si fɔfɔɛhi “nɛ a mi wa nɛ a nya dami maa ye” maa kpe. (2 Tim. 3:1-5) Se ke wa ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa hi waa kɛ Mawu wa kpɛti ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ waa kase je ɔ su yaya a. Ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ, Paulo tsɔɔ we kaa nihi nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ nɛ a ko tsu a blɔ nya ní tsumihi ngɛ gba si himi mi ɔ he ní. Akɛnɛ be nɛ piɛ ɔ pi he je ɔ, e he hia nɛ nihi nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ nɛ a ngɔ Mawu jami mi níhi kɛ pee oti ngɛ a si himi mi. (Mat. 6:33) E ngɛ mi kaa wa ngɛ be nɛ mi wa mi, nɛ gba si himihi ngɛ puɛe mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ ma ha nɛ bua jɔmi nɛ hi wa gba si himi ɔ mi, nɛ e ngɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Kristofohi nɛ a sɛ gba si himi mi nɛ a ngɔ a he kɛ mɛtɛ Yehowa we bi, nɛ a kɛ Baiblo ɔ mi ga womi tsuɔ ní, nɛ a ngmɛɛɔ blɔ nɛ mumi klɔuklɔu ɔ kudɔɔ mɛ ɔ ma nyɛ maa po “nɔ́ nɛ Mawu ngɔ kɛ tsa a” he piɛ.​—Maak. 10:9. w16.08 2:17, 18

E he hia nɛ a tsɔse nyumuhi fuu nɛ a ba sɔmɔ kaa nikɔtɔmahi ngɛ asafo ɔ mi. Paulo de Timoteo ke: “Níhi nɛ o nu kɛ je ye ngɔ nɛ odasefohi babauu fĩ se ɔ, tuu ní nɛ ɔmɛ ngɔ wo nyumuhi anɔkualetsɛmɛ a dɛ, kɛkɛ ɔ, mɛ hu a he maa su bɔ nɛ sa, nɛ a maa tsɔɔ ni kpahi.” (2 Tim. 2:1, 2) Timoteo kase bɔ nɛ Paulo nɛ e ji nɔkɔtɔma a tsɔse nihi ha a. Lɔ ɔ se ɔ, Timoteo kɛ níhi nɛ e kase ngɛ Paulo ngɔ ɔ tsu ní ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ e kɛ ye bua ni kpahi ngɛ asafo ɔ mi. (2 Tim. 3:10-12) Paulo kɛ be fuu tsɔse Timoteo ejakaa e suɔ kaa Timoteo he nɛ be saminya. (Níts. 16:1-5) Asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa ngɔ asafo mi sɔmɔli kɛ piɛɛ a he ke a yaa slaa nɔ ko nɛ a wo lɛ he wami. Ke asafo mi nikɔtɔmahi peeɔ jã a, lɔ ɔ maa ye bua asafo mi sɔmɔli nɛ a maa le bɔ nɛ e sa kaa asafo mi nɔkɔtɔma nɛ e tsɔɔ ní ha, e ná hemi kɛ yemi ha, bɔ nɛ e sa kaa e to e tsui si ha, kɛ bɔ nɛ e sa kaa e suɔ nihi ha. Ke asafo mi nikɔtɔmahi gu blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ, a ma nyɛ ma tsɔse nihi konɛ a hyɛ “Mawu to kuu ɔ” nɔ hwɔɔ se. w16.08 4:16, 17

Be komɛ ɔ, ke a ke nɔ ko kɔni gbo ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa nɔ ɔ nine mi je wu, e hao, aloo e be hɛ nɔ kami ko. (2 Kron. 15:7; Heb. 12:12) Ke nɔ ko ya je si himi kaa jã mi ɔ, behi fuu ɔ, e hɛ nɔ kami tsuo taa. Aywilɛho sane ji kaa, Satan je ɔ haa nɛ waa kɛ nyagbahi nɛ a mi wa kpeɔ, nɛ lɔ ɔ haa nɛ wa peeɔ yeyeeye ngɛ si himi mi, nɛ wa ná we bua jɔmi. Enɛ ɔ ma nyɛ maa pee kaa lɛ ko nɛ a wo lɛ sɛkɛ nɛ e nyɛ we nɛ e ya e hɛ mi. (Abɛ 12:25) Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ e pee mo jã? Eko ɔ, o suɔlɔ ko gbo nɛ lɔ ɔ haa nɛ o yeɔ aywilɛho, aloo hiɔ nɛ nya wa ko fia mo, aloo e he waa ha mo kaa o maa hyɛ o weku ɔ nɔ, aloo o kɛ si temi kɛ womihi ngɛ kpee. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, haomi nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ha nɛ o gbɔjɔ. E ma nyɛ ma puɛ bua jɔmi nɛ o ngɛ ɔ. Se o ma nyɛ ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu pee klaalo kaa e maa ye bua mo.​—Yes. 41:10, 13. w16.09 1:2, 4

Wa yi mluku, enɛ ɔ he ɔ, e ma bi nɛ wa mia wa hɛ mi konɛ waa ye wa gbɔjɔmihi a nɔ. Ngɛ ni komɛ a blɔ fa mi ɔ, e he hia nɛ a bɔ mɔde wawɛɛ konɛ a ná juɛmi nɛ da ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he. Aloo ngɛ o blɔ fa mi ɔ, eko ɔ, hiɔ ko ngɛ o nya gbae, aloo o hɛ jaa, se e he hia nɛ o ya nɔ nɛ o fĩ si. Ni komɛ hu ngɛ nɛ e he wa ha mɛ kaa a kɛ nihi a tɔmi maa pa mɛ. Wa ngɛ Yehowa sɔmɔe jehahi fuu ji nɛ ɔ jio, jehahi bɔɔ ko jio, e sa nɛ waa hwu kɛ si níhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa ma sɔmɔ Mawu ɔ. Mawu jɔɔ nihi nɛ sɔmɔɔ lɛ ngɛ anɔkuale mi ɔ. Ke e peeɔ mo jã a, moo sɔle kɛ ha Yehowa konɛ e ngɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ ye bua mo. Sɔlemi kɛ mumi klɔuklɔu ɔ ma nyɛ maa wo mo he wami konɛ o pee nɔ́ nɛ da, nɛ Yehowa maa jɔɔ mo. Moo hi si ngɛ o sɔlemi ɔ nya. Moo bɔ mɔde nɛ o kane Baiblo ɔ fã ko daa ligbi, nɛ o he be kɛ pee dɛ he ní kasemi kɛ Weku Mawu Jami daa.​—La 119:32. w16.09 2:10, 11

Anɛ ni komɛ de mo hyɛ kaa a heɔ su tsakemi tsɔɔmi ɔ yeɔ, ejakaa je mi si kpali tsɔɔ kaa e ngɛ mi, se hemi kɛ yemi lɛ haa nɛ nɔ ko heɔ yeɔ kaa Mawu ngɛ lo? Jã ji bɔ nɛ nihi fuu susuɔ. Se e sa kaa wa ha munyu nɛ ɔ nɛ hi wa juɛmi mi: Ke nɔ ko ma he ye kaa Mawu ngɛ jio, e ma he su tsakemi tsɔɔmi ɔ maa ye jio, e ma bi nɛ nɔ ɔ nɛ ná hemi kɛ yemi ko kɛ̃. Mɛni he je? Wa ti nɔ ko nɔ ko be nɛ e na Mawu hyɛ, aloo e na nɛ a ngɛ nɔ́ ko bɔe. (Yoh. 1:18) Nɛ jã kɛ̃ adesa ko be nɛ e na kaa nɔ́ ko tsake kɛ pee nɔ́ kpa ko hyɛ. Nɔ ko be nɛ na lohwe ko nɛ sãã si nɛ ngɛ tsakee kɛ pee lohwe nane eywiɛtsɛ hyɛ. (Hiob 38:1, 4) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wɔ tsuo wa hla níhi a mi, nɛ wa susu he saminya, konɛ waa le nɔ́ nɛ ji anɔkuale ɔ. Bɔfo Paulo tu adebɔ he munyu. E ngma ke: “Kɛ je be nɛ Mawu bɔ je ɔ, e he wami nɛ ngɛ daa, kɛ e su nɛ ji níhi nɛ a nɛ́ kɛ hɛ ngmɛ ɔ jeɔ kpo paa ngɛ e nibɔ ní ɔmɛ a mi, nɛ adesa naa. Lɔ ɔ he ɔ, a be nya jemi ko kulaa.”​—Rom. 1:20. w16.09 4:4

Yehowa je suɔmi mi nɛ e hyɛ nibwɔhi nɛ a ngɛ Israel ɔ a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ha mɛ he blɔ kaa a ma nyɛ ma kukuɔ ngma bibliwi ngɛ nihi a ngmɔ mi. (3 Mose 19:9, 10) Yehowa fã we Israel bi ɔmɛ kaa a je bumi kpo kɛ ha nibwɔhi kɛkɛ, mohu ɔ, e ha nɛ a kai kaa be ko nɛ be ɔ, a ji nibwɔhi ngɛ ma kpa nɔ. (2 Mose 23:9) A ‘le bɔ nɛ nubwɔ si himi ngɛ ha.’ Loko Egipt bi ɔmɛ maa pee Hebri bi ɔmɛ nyɔguɛhi po ɔ, Egipt bi ɔmɛ sume Hebri bi ɔmɛ a sane, ejakaa Egipt bi ɔmɛ susuɔ kaa a nɔ kuɔ pe ni kpahi, nɛ a susuɔ kaa a jami ɔ ji nɔ́ nɛ da. (1 Mose 43:32; 46:34; 2 Mose 1:11-14) Benɛ Israel bi ɔmɛ ji nibwɔhi ɔ, a wa mɛ yi mi wawɛɛ. Se Yehowa suɔ kaa a bu nubwɔ “kaa ma a mi no nɔuu.” (3 Mose 19:33, 34) Yehowa tsakee we. Enɛ ɔ he ɔ, nɔ́ jemi ko be he kaa loloolo ɔ, Yehowa suɔ kaa ke nihi nɛ a je ma se ɔ ba asafo mi kpe ɔ, wa hɛ ko je nɔ kaa wa maa pee mɛ kpakpa. (5 Mose 10:17-19; Mal. 3:5, 6) Nihi hyɛɛ nibwɔhi a hɛ mi, nɛ nibwɔhi komɛ hu ngɛ nɛ e he waa ha mɛ kaa a maa kase gbi kpa. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa susu nyagbahi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ he ɔ, wa ma hla blɔhi a nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ ye bua mɛ, nɛ waa pee mɛ kpakpa.​—1 Pet. 3:8. w16.10 1:3-5

Yakobo sɛ womi ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ a kɛ ní tsumi nɛ piɛɛ Kristofohi a hemi kɛ yemi ɔ he. Yakobo ngma ke: “Tsɔɔ mi o hemi kɛ yemi nɛ o tsu we he ní ɔ, nɛ imi hu i kɛ níhi nɛ i tsuɔ ɔ maa tsɔɔ mo kaa i heɔ yeɔ.” (Yak. 2:18) Yakobo ya nɔ nɛ e tsɔɔ slɔɔto nɛ ngɛ hemi kɛ yemi kɛkɛ, kɛ hemi kɛ yemi nɛ ní tsumi piɛɛ he a kpɛti. Daimonio ɔmɛ he ye kaa Mawu ngɛ, se a be hemi kɛ yemi nitsɛ. Mohu ɔ, a teɔ si kɛ woɔ Mawu yi mi tomi ɔmɛ. (Yak. 2:19, 20) Se benɛ Yakobo ngɛ blematsɛ Abraham nɛ e ngɛ hemi kɛ yemi ɔ hu he munyu tue ɔ, e de ke: “Mɛni ba loko Mawu bu wa nɛ̃ Abraham dalɔ ɔ? E ní tsumi ɔ nya! Ejakaa e ngɔ e bi Isak kɛ fɔ bɔ sami la tɛ ɔ nɔ kaa e kɛ maa sã bɔ ha Mawu. Tse nyɛ na! Abraham he ye, nɛ e tsu he ní hulɔ. Ní nɛ e tsu ɔ ha nɛ e hemi kɛ yemi ɔ mi ba wa wawɛɛ nitsɛ.” (Yak. 2:21-23) Lɔ ɔ se ɔ, benɛ e ngɛ hlae nɛ e ma nɔ mi kaa e sa nɛ a kɛ ní tsumi nɛ piɛɛ hemi kɛ yemi he ɔ, Yakobo ngɔ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi munyu ɔ kɛ piɛɛ he. w16.10 4:8

Je mi si kpami ha nɛ wa ba le níhi fuu kɛ kɔ je mluku ɔ kɛ zugba a nɛ ji wa we ɔ he, nɛ nile nɛ ɔ ye bua wɔ wawɛɛ ngɛ si himi mi. Se sane bimihi fuu ngɛ nɛ je mi si kpali nyɛ we nɛ a ha heto. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi nɛ a kaseɔ dodoehi a he ní ɔ be nyɛe maa tsɔɔ blɔ nɔ nɛ je mluku ɔ gu kɛ ba, aloo nɔ́ he je nɛ níhi nɛ wami ngɛ a mi ngɛ Zugba a nɔ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, nihi fuu nyɛ we nɛ a tsɔɔ nɔ́ he je nɛ adesahi suɔ kaa a hi wami mi daa a. Mɛni he je nɛ sane bimihi nɛ a he hia fuu ngɛ nɛ nihi nɛ a heto ɔ? Nɔ́ he je ji kaa, je mi si kpali kɛ nihi fuu tsɔɔ kaa Mawu ko be, nɛ su tsakemi tsɔɔmi ɔ mohu ji anɔkuale. Se Yehowa ha wɔ sane bimihi nɛ ngɛ wa nya gbae ɔ tsuo a heto ngɛ lɛ nitsɛ e Womi ɔ mi. Yehowa ha wɔ adebɔ he mlaahi fuu. Mlaa nɛ ɔmɛ tsakee we. Nihi nɛ a dlaa klamahi, paipi he ní tsuli, tsu mami he ga ní tsuli, nihi nɛ a kudɔɔ kɔɔhiɔ mi lɛhi, kɛ dɔkitahi ngɔɔ mlaa nɛ ɔmɛ kɛ tsuɔ ní. w16.11 2:4, 5

E sa nɛ waa na Yehowa si ejakaa e pee níhi fuu ha wɔ! Mawu lɛ ha nɛ wa ngɛ wami mi, nɛ ke pi lɛ ɔ, jinɛ wa be nyɛe maa pee nɔ́ ko. Mawu ha wɔ nike ní ko nɛ se be, lɛ nitsɛ e womi nɛ ji Baiblo ɔ. Waa kɛ bua jɔmi kplɛɛɔ sɛ gbi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ nɔ kaa e ji Mawu munyu kaa bɔ nɛ Tɛsalonika bi ɔmɛ pee ɔ. (1 Tɛs. 2:13) Mawu Munyu ɔ ye bua wɔ nɛ wa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he, nɛ lɛ hu e hɛ lɛ kɛ su wa he. (Yak. 4:8) Wa bua jɔ kaa wa hiɔwe Tsɛ ɔ ha nɛ wa ba piɛɛ e blɔ nya tomi ɔ he. Enɛ ɔ ji he blɔ kɛ jɔɔmi nɛ se be, nɛ wa bua jɔ he wawɛɛ! La polɔ ɔ hu bua jɔ he blɔ nɛ ɔ he, enɛ ɔ he ɔ, e de ke: ‘Nyɛɛ na Yehowa si; ejakaa Yehowa hi, nɛ e suɔmi ɔ ngɛ kɛ yaa neneene!’ (La 136:1) Munyu nɛ ji “e suɔmi ɔ ngɛ kɛ yaa neneene” ɔ je kpo si 26 ngɛ La 136 mi. Ke wa fĩ Yehowa kɛ e blɔ nya tomi ɔ se ɔ, wa maa na kaa munyu nɛ ɔ ji anɔkuale, ejakaa wa maa hi si kɛ ya neneene! w16.11 3:18, 19

A kɛ jamɛ a ngmami ɔ tsu ní si abɔ ngɛ womi nɛ ji Mɛni Baiblo ɔ Ma Nyɛ Maa Tsɔɔ Wɔ? ɔ mi. Ke waa kɛ wa bimɛ aloo ni kpahi ngɛ womi nɛ ɔ yi 3, 5, kɛ 6 kasee ɔ, behi fuu ɔ, wa kaneɔ Roma Bi 5:12 ɔ. Eko ɔ, waa kɛ ngmami nɛ ɔ maa ye bua mɛ konɛ a nu yi mi nɛ Mawu to ngɛ adesahi a he, kpɔmi nɔ́ ɔ, kɛ nɔ́ he je nɛ wa gboɔ ɔ sisi. Se si enyɛmɛ nɛ ke o kane Roma Bi 5:12 ɔ, o susuɔ bɔ nɛ e kɔɔ mo nitsɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti huɛ bɔmi, o ni peepee, kɛ hɛ nɔ kami nɛ o ngɛ ɔ he? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo wa ji yayami peeli, nɛ wa tɔ̃ɔ daa ligbi. Se kɛ̃ ɔ, wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu le kaa zu kɛkɛ ji wɔ, nɛ e pee klaalo kaa e kɛ wa he yayamihi maa pa wɔ. (La 103:13, 14) Yesu de ngɛ sɔlemi he nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi ke: “Moo ngɔ wa he yayamihi kɛ pa wɔ.” (Luka 11:2-4) Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa kɛ wa juɛmi nɛ ma yayami nɛ wa pee kɛ be nɛ Mawu kɛ pa wɔ ɔ nɔ hu. Se loloolo ɔ, ke wa susu nɔ́ he je nɛ Yehowa nyɛɔ nɛ e kɛ wa he yayami paa wɔ ɔ he ɔ, wa ma ná he se wawɛɛ. w16.12 1:1-3

E he hia nɛ Kristofohi nɛ a ngɛ Roma a nɛ a kpa a mi konɛ a le níhi nɛ a kɛ peeɔ nɔ́ titli ngɛ a si himi mi. Anɛ e ma nyɛ maa ba kaa níhi nɛ a susuɔ he titli ji “he lo ɔ níhi” lo? E sa nɛ wɔ hu waa kpa wa mi konɛ waa le níhi nɛ a he hia wɔ wawɛɛ ngɛ si himi mi. Mɛni ji níhi nɛ wa bua jɔ he wawɛɛ nɛ wa pɔɔ he munyu tumi? Benɛ je ngɛ jɔe nɛ je ngɛ nae ɔ, mɛni ji níhi tutuutu nɛ wa pɔɔ se dimi? Eko ɔ, ni komɛ ma yɔse kaa nɔ́ nɛ a kɛ a juɛmi ma nɔ ji kaa a maa le bɔ nɛ dã slɔɔtohi tsuo ngɛ ha. Ni komɛ hu ma yɔse kaa a kɛ a juɛmi ma níhi nɛ a kɛ dlaa wehi a mi, tadehi nɛ ba nɔ, sika nɛ a kɛ woɔ ní tsumihi a mi, blɔ hiami, kɛ ní kpahi a nɔ. Tɔmi ko be ní nɛ ɔmɛ a he, ejakaa a ji níhi nɛ wa ma nyɛ maa pee ngɛ wa si himi mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, be ko ɔ, Yesu pee wai, nɛ Paulo hu de Timoteo ke e ma nyɛ maa ‘nu wai bɔɔ.’ (1 Tim. 5:23; Yoh. 2:3-11) Se anɛ Yesu kɛ Paulo kɛ wai pee nɔ titli ngɛ a si himi mi lo? Anɛ lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ a suɔ wawɛɛ nɛ a pɔɔ he ní sɛɛmi lo? Dɛbi. Wɔ hu nɛɛ? Mɛni ji nɔ́ titli nɛ wa nyaa he ngɛ si himi mi? w16.12 2:5, 10, 11

Wa ma nyɛ maa ngɔ munyu nɛ ɔ kɛ to nɔ́ nɛ Yesu de ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ, kɛ níhi nɛ da nɛ wa ma hla kekle ɔ he. (Mat. 6:33) Be ko ɔ, bɔfo Petro bi Yesu ke: “Hyɛ, wɔɔ lɛɛ wa si nɔ́ tsuaa nɔ́, nɛ wa ba nyɛɛ o se. Mɛni wa ma na mɔ?” (Mat. 19:27) Yesu kã we Petro hɛ mi ngɛ sane nɛ e bi ɔ he, mohu ɔ, e de e kaseli ɔmɛ kaa a maa jɔɔ mɛ ngɛ níhi nɛ a kɛ sã afɔle ɔmɛ a he. Yesu bɔfo anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ kɛ ni kpahi maa piɛɛ Yesu he kɛ ye matsɛ ngɛ hiɔwe. Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, mɛni jɔɔmihi a nine maa su nɔ? Yesu de ke: “Nɔ tsuaa nɔ nɛ ma si wehi, loo nyɛminyumuhi, loo nyɛmiyihi, loo e tsɛ, loo e nyɛ, loo bimɛ, loo zugba ngɛ ye he ɔ, a maa to lɛ nane mi totoe lafa, nɛ a ma ha lɛ neneene wami.” (Mat. 19:29) E kaseli ɔmɛ ma ná jɔɔmihi nɛ kle pe níhi nɛ eko ɔ, a kɛ maa sã afɔle ɔ po. Anɛ tsɛmɛ, nyɛmɛ, nyɛminyumuhi, nyɛmiyihi, kɛ bimɛ nɛ wa ba ná ngɛ asafo ɔ mi ɔ he jua wɛ pi ní kpahi nɛ waa kɛ sã afɔle ngɛ Matsɛ Yemi ɔ he ɔ lo? w16.12 4:4, 5

Kristofohi ngɛ hɛ nɔ kami kpakpa ko! Wa piɛɛ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ he jio, wa piɛɛ “jijɔ kpa” amɛ a he jio, wɔ tsuo wa ngɛ blɔ hyɛe kaa Mawu yi mi tomi ɔ maa ba mi, konɛ a tsɔ Yehowa biɛ ɔ he. (Yoh. 10:16; Mat. 6:9, 10) Enɛ ɔmɛ ji ní kpakpahi nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe. Wa ngɛ blɔ hyɛe hu kaa be maa su nɛ wa nine maa su “hiɔwe ehe” aloo “zugba ehe” nɛ Mawu wo he si ɔ nɔ kɛ ya neneene. (2 Pet. 3:13) Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, wa ngɛ hɛ nɔ kami kaa Mawu maa ya nɔ maa tsɔɔ e we bi blɔ, nɛ e maa ye bua mɛ. Nihi nɛ a piɛɛ Satan je ɔ he ɔ hu ngɛ hɛ nɔ kami ko. Se a be nɔ mi mami kaa a hɛ nɔ kami ɔ maa ba mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi ayɔhi abɔ nɛ a bua jɔ asɔ fiɛmi he ɔ ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a maa ye loto, se a be nyɛe ma ná nɔ mi mami kaa a maa ye loo a be yee. Se ngɛ Kristofohi a blɔ fa mi ɔ, hemi kɛ yemi nitsɛnitsɛ ji “nɔ́ nɛ a ngɔ hɛ kɛ fɔ nɔ nɛ a ngɛ blɔ hyɛe ɔ nɔ mi mami.” w16.10 3:1, 2

Akɛnɛ Yehowa dlooɔ nɔ he je ɔ, e ha wa ti nɔ tsuaa nɔ nike ní, nyɛmi, ga, aloo dloomi nike ní ko. Wa ma nyɛ maa ngɔ nike ní nɛ ɔmɛ kɛ tsu ní kɛ wo Yehowa hɛ mi nyami, nɛ́ ni kpahi nɛ a ná he se. (Rom. 12:4-8) Yehowa suɔ kaa waa hyɛ nike ní nɛ ɔmɛ a nɔ saminya. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ bumi kɛ ha wɔ, nɛ e ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ wa mi. Se be komɛ ɔ, ní nɛ wa tsuɔ ngɛ Mawu jami mi ɔ ma nyɛ ma tsake. Mo susu Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Sisije ɔ, e kɛ Yehowa pɛ lɛ ngɛ. (Abɛ 8:22) Lɔ ɔ se ɔ, e piɛɛ Yehowa he kɛ bɔ bɔfo ɔmɛ, je mluku ɔ, kɛ adesahi. (Kol. 1:16) Pee se ɔ, Yehowa tsɔ Yesu kɛ ba zugba a nɔ. A fɔ lɛ kaa bimwɔyo, nɛ pee se ɔ, e ba wa. (Filip. 2:7) Yesu ba gbo kɛ kpɔ̃ wɔ, nɛ lɔ ɔ se ɔ, a tle lɛ si kɛ ho hiɔwe ya kaa mumi mi adebɔ, nɛ e ba pee Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ ngɛ jeha 1914 ɔ mi. (Heb. 2:9) Ngɛ Yesu Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ se ɔ, e maa ngɔ Matsɛ Yemi ɔ kɛ wo Yehowa dɛ, ‘nɛ Mawu maa ye níhi tsuo a nɔ.’​—1 Kor. 15:28. w17.01 3:11, 12

Benɛ e he ba hia kaa yo ko nɛ e mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ lɛ nitsɛ e sane ko he ɔ, e de e huɛ ko ke: “Ko ha nɛ ma susu he; moo tsɔɔ mi nɔ́ nɛ ma pee. Lɔ ɔ peemi yi.” Yo ɔ ngɔɛ nike ní nɛ e Bɔlɔ ɔ kɛ ha lɛ ɔ kɛ tsu we ní, mohu ɔ, e suɔ kaa a tsɔɔ lɛ nɔ́ nɛ e pee. Mo hu nɛɛ? Anɛ ke pee ɔ, o suɔ kaa mo nitsɛ o maa pee juɛmi ngɛ o sanehi a he, aloo o suɔ kaa nihi nɛ a tsɔɔ mo nɔ́ nɛ o pee? Kɛ o naa he blɔ nɛ a kɛ peeɔ nɔ́ nɛ nɔ suɔ ɔ ha kɛɛ? Jeha lafahi abɔ ji nɛ ɔ nɛ nihi fuu ngɛ a juɛmi tsɔɔe ngɛ sane nɛ ɔ he. Ni komɛ he we yi kaa Mawu ha wɔ he blɔ kaa waa pee nɔ́ nɛ wa suɔ, ejakaa a susu kaa Mawu to nɔ́ nɛ wa maa pee ɔ kɛ fɔ si momo. Ni kpahi hu susuɔ kaa ja wa ná he yemi kulaa loko wa ma nyɛ maa pee nɔ́ nɛ wɔ nitsɛmɛ wa suɔ. Se loko wa ma nyɛ maa nu sane nɛ ɔ sisi saminya a, ja wa ha nɛ Mawu Munyu nɛ ji Baiblo ɔ ye bua wɔ. Mɛni he je? Baiblo ɔ ha nɛ wa le kaa Yehowa ha adesahi nike ní ko nɛ se be. Nike ní nɛ ɔ ji nyɛmi kɛ he blɔ nɛ wa ngɛ kaa wa maa pee juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa sanehi a he. w17.01 2:1, 2

Eko ɔ, David susu kaa Solomon he sui kaa e maa hyɛ ní tsumi agbo nɛ ji Mawu we ɔ mami ɔ nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ sɔlemi we ɔ nɛ “kle agbo,” pohu ‘jokuɛ ji Solomon, nɛ e hɛ mi fã we lolo.’ Se kɛ̃ ɔ, David le kaa Yehowa maa ye bua Solomon konɛ e tsu ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, David ngɔ e juɛmi kɛ ma nɔ́ nɛ e ma nyɛ maa pee kɛ ye bua lɛ ɔ nɔ, nɛ e bua níhi fuu nya konɛ a kɛ ma tsu ɔ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ mwɔnɛ ɔ hu ɔ, e sɛ nɛ nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ nɛ a hao ke e he ba hia kaa a ngɔ a ní tsumi ɔ kɛ wo nihewi a dɛ. Mohu ɔ, ke a tsɔse nihewi nɛ a kɛ ní tsumi wo a dɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ ní tsumi ɔ maa ya hɛ mi. Ke nihewi nɛ a tsɔse mɛ ɔ he ba su kaa a ma nyɛ ma tsu nɔ́ ko he ní ɔ, e sa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi kɛ sɔmɔli a bua nɛ jɔ he kaa a maa ngɔ a ní tsumi ɔ kɛ wo a dɛ. w17.01 5:8, 9

Akɛnɛ Yesu ji Mawu Matsɛ yemi ɔ nya matsɛ he je ɔ, e maa fia sinɔ ɔ yi nɔ́, nɛ e ma je haomihi tsuo nɛ Satan atua tsɔmi ɔ ngɔ kɛ ba a. Benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, e ye bua e kaseli ɔmɛ nɛ a na se nami nɛ ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he. Ngɛ Yesu baptisimi ɔ se pɛ ɔ, e fiɛɛ “Mawu matsɛ yemi ɔ he sane kpakpa a” ngɛ hehi fuu. (Luka 4:43) Loko Yesu maa kpale kɛ ho hiɔwe ya a, e kɛ e kaseli ɔmɛ ye nyagbe sɛ. Yesu fã mɛ kaa a ye e he odase ‘kɛ ya su je ɔ nyagbe he tɔɔ.’ (Níts. 1:6-8) Matsɛ Yemi fiɛɛmi ní tsumi ɔ ma ha nɛ nihi fuu ngɛ je kɛ wɛ ɔ ma ná he blɔ kɛ kase kpɔmi nɔ́ ɔ he ní, konɛ a ba pee Mawu Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ. Mwɔnɛ ɔ, wa yeɔ bua Kristo nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ kɛ fiɛɛɔ sane kpakpa a ngɛ je kɛ wɛ kɛ tsɔɔ kaa wa fĩ Matsɛ Yemi ɔ se.​—Mat. 24:14; 25:40. w17.02 2:7, 8

E ngɛ mi kaa blɔ tsɔɔmi ajla toli nɛ ɔmɛ ngɛ he wami ngɛ asafo nɛ hi si ngɛ blema a nɔ mohu lɛɛ, se a le kaa Yesu ji a Hɛ Mi Nyɛɛlɔ. Bɔfo Paulo ngma ke, ‘waa wa ngɛ mumi mi, nɛ waa hi kaa Kristo nɛ lɛ ji asafo ɔ yi ɔ.’ (Efe. 4:15) A ngɔɛ bɔfo ko nɛ a le wawɛɛ ɔ biɛ kɛ fɔɛ a nɔ, mohu ɔ, ‘a wo nihi nɛ he ye ɔ biɛ ke Kristofohi.’ (Níts. 11:26) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Paulo na kaa e he hia nɛ ‘tsɔɔmihi nɛ a na kɛ je nihi a dɛ,’ aloo tsɔɔmihi nɛ a kɛ da Ngmami ɔ nɔ nɛ a na kɛ je bɔfo ɔmɛ kɛ nikɔtɔma kpahi nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔmɛ a dɛ ɔ, a pɛtɛ he. Se kɛ̃ ɔ, e de hu ke: “Se i suɔ nɛ nyɛɛ nu sisi kaa Kristo ngɛ he wami ngɛ nyumuhi tsuo [nɛ blɔ tsɔɔmi ajla toli ɔmɛ a ti nɔ fɛɛ nɔ piɛɛ he ɔ] a nɔ, . . . nɛ Mawu hu ji yi kɛ ha Kristo ɔ.” (1 Kor. 11:2, 3) Niinɛ, Yesu Kristo nɛ a wo e hɛ mi nyami nɛ wa nɛ lɛ kɛ wa hɛ ngmɛ ɔ ngɛ e Yi, nɛ ji Yehowa Mawu ɔ sisi kɛ ngɛ asafo ɔ blɔ tsɔɔe. w17.02 4:7

Ke wa woɔ nihi nɛ a sa hɛ mi nyami ɔ hɛ mi nyami bɔ nɛ sa a, lɔ ɔ be hae nɛ wa fo wɔ pɛ wa nɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ba wa he si ke nihi wo wa hɛ mi nyami. E maa ye bua wɔ konɛ waa kɛ Yehowa asafo ɔ nɛ nyɛɛ, nɛ wa be nihi a hɛ mi nyami woe pe bɔ nɛ sa, a ngɛ asafo ɔ mi jio, a be asafo ɔ mi jio. Jehanɛ hu ɔ, ke nɔ ko nɛ wa buɔ lɛ wawɛɛ ɔ pee nɔ́ ko nɛ wa hyɛ we blɔ kaa e ko pee ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ wa nane nɛ tɔ̃tɔ̃. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, ke wa wo nihi nɛ sa hɛ mi nyami ɔ a hɛ mi nyami bɔ nɛ sa a, Mawu bua jɔɔ. Lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa ngɛ e suɔmi nya ní pee, nɛ wa maa ya nɔ maa ye lɛ anɔkuale. E ma ha nɛ Yehowa ma ná nɔ́ kpakpa ko ma de nɔ fɛɛ nɔ nɛ ngɛ lɛ ahlua bɔe ɔ. (Abɛ 27:11) Nihi fuu nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ li bɔ nɛ a ma plɛ kɛ wo nihi a hɛ mi nyami bɔ nɛ sa ha. Se wɔɔ lɛɛ, wa bua jɔ wawɛɛ kaa wa le blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ wo nihi a hɛ mi nyami kaa bɔ nɛ Yehowa suɔ. w17.03 1:13, 20, 21

Kaa bɔ nɛ Yehoshafat papaa nɛ ji Asa pee ɔ, Yehoshafat hu wo nihi he wami konɛ a sɔmɔ Yehowa. Yehoshafat ha nɛ a ngɔ ‘Yehowa Mlaa womi ɔ’ kɛ tsɔɔ ma a ní. (2 Kron. 17:7-10) E ya Israel yiti je matsɛ yemi ɔ kɛ Efraim yo ɔmɛ a nɔ, nɛ e kɛ mɛ ya tu munyu konɛ ‘a kpale ba nyɛɛ Yehowa se ekohu.’ (2 Kron. 19:4) Mwɔnɛ ɔ, Yehowa ha nɛ e we bi ngɛ fiɛɛe wawɛɛ ngɛ je kɛ wɛ, nɛ wɔ hu wa ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ ɔ eko. Anɛ o ngɔ oti ko kɛ ma o hɛ mi kaa daa nyɔhiɔ ɔ, o maa tsɔɔ nihi Mawu Munyu ɔ, konɛ a ngɔ a tsui kɛ sɔmɔ lɛ lo? Ke wa bɔ mɔde wawɛɛ ɔ, Mawu hu maa jɔɔ wa mɔde bɔmi ɔ nɔ, nɛ waa kɛ nihi ma nyɛ maa je Baiblo kasemi sisi. Anɛ o sɔleɔ ngɛ enɛ ɔ he lo? Anɛ o ngɛ mɔde bɔe kaa o maa ngɔ be nɛ o kɛ jɔɔ o he ɔ eko kɛ fiɛɛ ha nihi lo? Kaa bɔ nɛ Yehoshafat ya Efraim yo ɔmɛ a nɔ konɛ e ya ye bua nihi nɛ a kpale ba sɔmɔ Yehowa a, wɔ hu wa ma nyɛ ma ya slaa nihi nɛ a kpa fiɛɛmi yami ɔ. w17.03 3:10, 11