June

Akɛnɛ Yefta biyo ɔ ma ya sɔmɔ ngɛ Yehowa we ɔ he je ɔ, e be fɔe gblegbleegble. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Yefta be nɔ ko nae nɛ maa baa e biɛ ɔ yi. (Many. 11:34) Ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Yefta ye Yehowa anɔkuale, nɛ e de ngɛ Manyadali 11:35 ɔ ke: ‘I wo Yehowa si, nɛ i be nyɛe ma kpale ye nya se.’ Yehowa kplɛɛ afɔle ngua nɛ Yefta sã a nɔ, nɛ e jɔɔ lɛ. Ke mo ɔ, jinɛ o ko ye anɔkuale kaa bɔ nɛ Yefta pee ɔ lo? Ke wa jɔɔ wa he nɔ ha Yehowa a, wa kãa lɛ kita kaa wa maa pee e suɔmi nya ní ngɛ si himi saisaa nɛ wa ma ya je mi ɔ mi. Wa le kaa pi be fɛɛ be nɛ e maa pee gbɔjɔɔ ha wɔ kaa wa maa ye wa si womi ɔ nɔ. Se ke a de wɔ ke waa pee nɔ́ ko nɛ wa bua jɔɛ he ɔ, kɛ wa peeɔ wa ní ha kɛɛ? Ke wa bɔɔ mɔde nɛ wa jeɔ wa tsui mi kɛ buɔ Mawu tue ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ si nɛ wa wo lɛ ɔ nɔ yee. Eko ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa waa kɛ níhi maa sã afɔle, se be fɛɛ be ɔ, jɔɔmi nɛ wa náa kɛ jeɔ Yehowa ngɔ ɔ kle kulaa pe níhi nɛ waa kɛ sãa afɔle ɔ.​—Mal. 3:10. w16.04 1:11, 14, 15

Yesu ngɔɔ mumi klɔuklɔu ɔ kɛ tsɔɔ asafo ɔ blɔ. Mumi klɔuklɔu ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa da kahi a nya nɛ waa kɛ kã nɛ fiɛɛ. E ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee juɛmi nɛ da hulɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ waa ya asafo mi kpehi konɛ Mawu mumi klɔuklɔu ɔ nɛ ye bua wɔ. Behi fuu ɔ, wa susuɔ bɔ nɛ Baiblo gbamihi ba mi ha a he. Enɛ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná nɔ mi mami nɛ mi wa kaa níhi tsuo nɛ Yehowa wo si kaa e maa pee hwɔɔ se ɔ, maa ba mi. Wa nyɛmimɛ ɔmɛ woɔ wɔ he wami. A peeɔ jã kɛ guɔ munyuhi nɛ a tuɔ kɛ tsɔɔ wɔ, sanehi a heto nɛ a haa, kɛ a tsui mi nɛ a jeɔ kɛ laa kɛ jeɔ Yehowa yi ɔ nɔ. (1 Kor. 14:26) Nɛ ke waa kɛ mɛ sɛɛɔ ní loko a jeɔ asafo mi kpehi a sisi, nɛ ke a kpa hu wa peeɔ jã a, wa tsui maa nɔ wa mi. Lɔ ɔ ma ha nɛ wa maa nu he kaa wa ngɛ huɛmɛ fuu nɛ a susuɔ wa he nitsɛnitsɛ.​—1 Kor. 16:17, 18. w16.04 3:6, 7

Yesu tsɔɔ kaa e se nyɛɛli ɔmɛ maa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ kpa ‘je ɔ mi tsuo’ nɛ a maa tsɔɔ nihi ní. A fã mɛ ke a pee ‘je ma amɛ tsuo kaseli.’ (Mat. 24:14) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a maa fiɛɛ sane kpakpa a ngɛ je kɛ wɛ. Yehowa Odasefohi pɛ ji nihi nɛ a ha nɛ gbami nɛ Yesu gba kaa a maa fiɛɛ sane kpakpa a ngɛ je kɛ wɛ ɔ ngɛ mi bae. Mɛni he je nɛ wa ngɛ dee jã a? Osɔfohi maa pee 600,000 nɛ a ngɛ United States, nɛ Yehowa Odasefohi hu maa pee 1,200,000 nɛ a fiɛɛɔ sane kpakpa a ngɛ lejɛ ɔ. Katoliki osɔfohi maa pee 400,000 nɛ a ngɛ je kɛ wɛ, se Yehowa Odasefohi nɛ a hiɛ pe ayɔ kpaanyɔ nɛ a ngɛ fiɛɛe ngɛ mahi kakaaka 240 a nɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ heii kaa Yehowa Odasefohi ngɛ sane kpakpa a fiɛɛe ngɛ je kɛ wɛ, nɛ enɛ ɔ ngɛ Yehowa hɛ mi nyami woe, nɛ e ha nɛ nihi ngɛ Yehowa yi jee!​—La 34:1; 51:15. w16.05 2:13, 14

Nihi fuu susu kaa mɛ nitsɛmɛ a ngɛ he blɔ nɛ a mwɔɔ a yi mi kpɔ ngɛ kpakpa kɛ yayami he. A woɔ a he nɔ, a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi, nɛ a kɛ nihi siɔ koli. Ke juɛmi nɛ a maa pee ɔ maa ye ni kpahi awi po ɔ, e si we mɛ kpu. (1 Mose 3:1-5) Su nɛ ɔmɛ kɛ pɛ baa. Ngɛ munyuhi nɛ Yesu tu ngɛ e Yoku ɔ Nɔ Fiɛɛmi ɔ mi ɔ, e tsɔɔ e kaseli ɔmɛ kaa a kɛ nihi nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi, ke lɔ ɔ ma ha nɛ a sisi mɛ po. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e de mɛ ke a mi mi nɛ jɔ ha nihi, nɛ a kɛ nihi nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi. E tsɔɔ mɛ kaa e sɛ nɛ a ná nihi a he abofu, nɛ ke sane ko ba a kɛ nihi a kpɛti ɔ, a dla mla, nɛ́ a suɔ a he nyɛli hulɔ.​—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44. w16.05 1:4, 5

Wa ti nihi fuu pee tsakemi nguanguahi loko a baptisi wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa hi si ngɛ níhi nɛ Baiblo ɔ deɔ ɔmɛ a nya. Se amlɔ nɛ ɔ po ɔ, wa yɔseɔ kaa tsakemi tsɔwitsɔwi komɛ ngɛ nɛ e sa kaa waa pee konɛ waa pee wa ní kaa Mawu kɛ Kristo. (Efe. 5:1, 2; 1 Pet. 2:21) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa yɔse kaa wa pɔɔ níhi a he munyu tumi nyanyaanya tsɔ, aloo wa pɔɔ nihi a he sieku yemi. Aloo wa yeɔ nɔmlɔ hɛ mi gbeye. Eko ɔ, wa ngɛ mɔde bɔe jeha babauu ji nɛ ɔ kaa wa maa pee tsakemi se wa nyɛ we. Se wa kai kaa loloolo ɔ, wa yi mluku. (Kol. 3:9, 10) Enɛ ɔ he ɔ, ke a baptisi wɔ jehahi babauu se po ɔ, wa peeɔ níhi nɛ dɛ. Be komɛ ɔ, wa náa akɔnɔ yaya kɛ susumi nɛ dɛ, aloo eko ɔ, e maa ye ha wɔ kaa wa maa ye gbɔjɔmi ko nɛ wa ngɛ ɔ nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, eko ɔ, e ma bi nɛ waa kɛ jehahi babauu nɛ hwu kɛ si wa gbɔjɔmihi.​—Yak. 3:2. w16.05 4:3-5

Eko ɔ, o nu nɛ nɔ ko tu munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ hyɛ, ‘Benɛ i ba fɔ bimɛ ɔ loko i ba na kaa se nami ngɛ tsɔsemi nɛ ye fɔli kɛ ha mi ngɛ ye jokuɛ mi ɔ he.’ Ke wa ná níhi a si kpamihi fuu ngɛ si himi mi ɔ, eko ɔ, wa maa bu tsɔsemi kaa bɔ nɛ Yehowa buɔ lɛ ɔ. Yehowa buɔ tsɔsemi kaa e ji blɔ nɛ a guɔ nɔ kɛ jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi. (Heb. 12:5, 11) Niinɛ, Yehowa bimɛ ji wɔ, nɛ akɛnɛ e suɔ wɔ he je ɔ, e toɔ e tsui si nɛ e yeɔ bua wɔ konɛ waa pee tsakemihi ngɛ wa si himi mi. E suɔ nɛ waa pee juɛmitsɛmɛ nɛ wa bua nɛ jɔ, konɛ wɔ hu waa suɔ lɛ. (Abɛ 23:15) Ke wa ngɛ nɔ́ náe ɔ, e bua jɔɛ he, nɛ e sume nɛ wa gbo kaa ‘yayami peeli,’ akɛnɛ wa ji Adam sisi bimɛ ɔ he je. (Efe. 2:2, 3) Akɛnɛ wa ji ‘yayami peeli’ he je ɔ, be ko nɛ be ɔ, wa je su komɛ nɛ Mawu sume ɔ kpo. Eko ɔ, wa pee wa ní kaa lohwe awi yeli po! Se kɛ̃ ɔ, wa bua jɔ kaa Yehowa ye bua wɔ nɛ wa pee tsakemihi ngɛ wa si himi mi, nɛ wa he ba jɔ kaa jijɔhi.​—Yes. 11:6-8; Kol. 3:9, 10. w16.06 1:7, 8

Jokuɛwi fuu suɔ kaa a maa kase ní, nɛ a baa a he si. (Mat. 18:1-3) Lɔ ɔ he ɔ, fɔli ma nyɛ maa bɔ mɔde wawɛɛ konɛ a du anɔkuale ɔ he nile kɛ wo a bimɛ ɔmɛ a tsui kɛ a juɛmi mi, konɛ a bimɛ ɔmɛ nɛ a suɔ anɔkuale ɔ. (2 Tim. 3:14, 15) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, loko fɔli ma nyɛ maa pee jã a, e sa nɛ a du anɔkuale ɔ kɛ wo mɛ nitsɛmɛ a tsui mi, nɛ a kɛ tsu ní ngɛ a si himi mi. Ke fɔli pee jã a, a bimɛ ɔmɛ be anɔkuale ɔ nue ngɛ a tue mi kɛkɛ, mohu ɔ, a maa le bɔ nɛ a kɛ ma tsu ní ha ngɛ a si himi mi. Jehanɛ hu ɔ, a maa na kaa akɛnɛ Yehowa kɛ a fɔli suɔ mɛ he je nɛ a tsɔseɔ mɛ ɔ nɛ. Ke wɔ hu wa baa wa he si kɛ haa Yehowa daa a, e maa suɔ wa sane wawɛɛ kaa bɔ nɛ e suɔ gbalɔ Daniel sane ɔ. (Dan. 10:11, 19) Nɔ́ nɛ pe kulaa a, Yehowa maa ya nɔ maa gu e Munyu ɔ, e mumi ɔ, kɛ e we asafo ɔ nɔ kɛ ye bua wɔ. w16.06 2:14, 17

Yehowa suɔ David sane, nɛ e na lɛ kaa “e tsui nya nɔmlɔ.” (1 Sam. 13:13, 14) Se pee se ɔ, David kɛ Batsheba puɛ gba, nɛ e wo lɛ hɔ. Nɔ́ nɛ ɔ ya nɔ benɛ Batsheba huno Uria ngɛ ta nga nɔ. Benɛ Uria ba we mi be kpiti ko ɔ, David bɔ mɔde kaa e ma ha nɛ Uria kɛ Batsheba nɛ ná bɔmi konɛ nihi nɛ a susu kaa Uria ji nɔ nɛ wo hɔ ɔ nɛ. Uria pee we nɔ́ nɛ Matsɛ David de lɛ ke e pee ɔ, enɛ ɔ he ɔ, David ha nɛ a gbe Uria ngɛ ta mi. Yayami nɛ ɔ nɛ David pee ɔ ngɔ haomihi kɛ ba e kɛ e weku mi bimɛ a nɔ. (2 Sam. 12:9-12) Se kɛ̃ ɔ, Mawu na David mɔbɔ, ejakaa ngɛ David si himi mi ɔ, e bɔ mɔde kaa ‘e ma sɔmɔ Yehowa kɛ e tsui tsuo.’ (1 Ma. 9:4) Kaa o hi si ngɛ David be ɔ mi ɔ, kɛ o ko pee o ní ha kɛɛ? Anɛ o ko ha nɛ yayami nɛ David pee ɔ ko tɔ̃tɔ̃ o nane lo? w16.06 4:7

Akɛnɛ Yehowa Odasefohi ji wɔ he je ɔ, wa buɔ Yesu kɔkɔ bɔmi ɔ tue. Wa le kaa ‘nyagbe be’ ɔ mi tutuutu nɛ wa ngɛ ɔ nɛ, nɛ wa le kaa e be kɛe kulaa nɛ “haomi ngua” a maa je sisi! (Dan. 12:4; Mat. 24:21) Nihi ngɛ ta nguanguahi hwue ngɛ je ɔ mi, nɛ wa naa kaa nihi a je mi bami puɛ, nɛ a kɛ mlaa tsu we ní. Lakpa jami pɔ he, nɛ hwɔ, hiɔ nɛ saa nɔ, kɛ zugba mimiɛmi hu ngɛ nɔ yae ngɛ je ɔ mi. Wa le kaa Yehowa we bi ngɛ Matsɛ Yemi fiɛɛmi ní tsumi ɔ tsue wawɛɛ nitsɛ ngɛ je ɔ mi he fɛɛ he. (Mat. 24:7, 11, 12, 14; Luka 21:11) Wa ngɛ nɔ́ nɛ ke Nyɔmtsɛ ɔ ba a, e ma ba pee ha wɔ, kɛ bɔ nɛ e ma ha nɛ Mawu yi mi tomi ɔ maa ba mi ha a blɔ hyɛe wawɛɛ. (Maak. 13:26, 27) Se ke wa bɔ mɔde kaa mɛni po ɔ, wa be nyɛe maa tsɔɔ jeha, aloo ligbi, aloo ngmlɛfia nɛ haomi ngua a ma fɛ. w16.07 2: 2-4

Ngɛ Yehowa dloomi ɔ nya a, wa nyɛɔ sɔleɔ kɛ haa lɛ. E gu e Bi ɔ nɔ kɛ ha wɔ he blɔ nɛ ɔ. “Akɛnɛ wa heɔ Kristo Yesu yeɔ, nɛ wa ngɔɔ wa hɛ ngɔ fɔɔ e nɔ he je ɔ, wa yi gbeye kaa wa maa ya Mawu hɛ mi.” (Efe. 3:12) Sɔlemi nɛ wa nyɛɔ sɔleɔ kɛ haa Yehowa a ji dloomi agbo nitsɛnitsɛ nɛ wa ná ngɛ e dɛ mi. Paulo wo wɔ he wami kaa waa sɔle kɛ ha Yehowa “bɔ nɛ pee nɛ a na wɔ mɔbɔ, nɛ wa ná dloomi nɛ maa ye bua wɔ ngɛ be nɛ sa mi.” (Heb. 4:16b) Be fɛɛ be nɛ waa kɛ haomi ko aloo ka ko maa kpe ɔ, wa ma nyɛ maa fa kue kɛ ha Yehowa konɛ e na wɔ mɔbɔ, nɛ e ye bua wɔ. E ngɛ mi kaa wa sɛ mohu lɛɛ, se e haa wa sɔlemihi a heto. Behi fuu ɔ, e peeɔ jã kɛ guɔ wa nyɛmimɛ Kristofohi a nɔ, konɛ wa nyɛ nɛ “waa kɛ kã nɛ de ke, ‘Nyɔmtsɛ ɔ ji ye he piɛɛlɔ, i be gbeye yee. Mɛni adesa ma nyɛ maa pee mi?’”​—Heb. 13:6. w16.07 3:12, 13

E ngɛ mi kaa Noa kɛ e binyumuhi etɛ ɔmɛ tsuo a ti nɔ tsuaa nɔ ngɔ yo kake mohu lɛɛ, se ngɛ a be ɔ mi ɔ, ni komɛ hu ngɔ yihi fuu. Ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, nihi nɛ́ tɔmi ko ngɛ ajuama bɔmi he. A peeɔ jamɛ a ní ɔmɛ ngɛ a jamihi po a mi. Benɛ Abram (Abraham) kɛ e yo Sarai (Sara) bu Mawu tue nɛ a hia kɛ ho Kanaan ya a, Kanaan bi ɔmɛ peeɔ níhi kɛ gbeɔ gba si himi he guɛ. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa ma e juɛmi nya si kaa e ma kpata Sodom kɛ Gomora hɛ mi, ejakaa ma bi ɔmɛ kɛ a he woɔ ajuama bɔmi mi, nɛ a nɛ́ tɔmi ko ngɛ he. Abraham hyɛ e weku ɔ nɔ saminya, nɛ Sara hu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ e ba e he si kɛ ha Abraham kaa e yi. (1 Pet. 3:3-5) Abraham ha nɛ e bi Isak ngɔ yo nɛ jaa Yehowa. Isak hu ha nɛ e bi Yakɔb ngɔ yo nɛ jaa Yehowa. Yakɔb binyumu ɔmɛ nɛ a pee Israel wɛtso 12 ɔ nɛ. w16.08 1:10

Gbami nɛ ɔ ngɛ mi bae ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi. Ngɛ jeha 2015 sɔmɔmi jeha a mi ɔ, Matsɛ Yemi fiɛɛli 8,220,105 nɛ a tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ je kɛ wɛ! E sa nɛ jamɛ a gbami ɔ nyagbe munyu ɔ nɛ wo Kristofohi tsuo he wami. Wa hiɔwe Tsɛ ɔ de ke: “Ke be ɔ su ɔ, imi nitsɛ ma ha nɔ́ nɛ ɔ maa ba mi oya.” Kaa bɔ nɛ ke nihi hi lɔle mi nɛ ke lɔle ɔ ngɛ fo tue nɛ a naa a, jã kɛ̃ nɛ wɔ hu wa ngɛ nae kaa kaselɔ peemi ní tsumi ɔ ngɛ hɛ mi yae mlamlaamla. Kɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ ngɛ e ní pee ngɛ ní tsumi ɔ nɛ ngɛ hɛ mi yae mlamlaamla a he ha kɛɛ? Anɛ waa kɛ kã ngɛ Matsɛ Yemi ɔ he sane ɔ fiɛɛe lo? Nyɛmimɛ fuu ngɛ sɔmɔe kaa daa blɔ gbali aloo blɔ gbali a wali. Nɛ ke wa na nihi fuu nɛ a ya ngɛ sɔmɔe ngɛ he nɛ fiɛɛli fuu a he hia ngɛ, aloo a ngɛ teokrase ní tsumi kpa ko tsue ɔ, anɛ wa bua jɔɛ lo? Nyumu jio, yo jio, ‘ní tsumi babauu ngɛ nɛ e sa kaa wa tsu kɛ ha Nyɔmtsɛ ɔ.’​—1 Kor. 15:58. w16.08 3:1, 2

Benɛ Yehowa gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ je Israel bi ɔmɛ kɛ je nyɔguɛ tso mi ngɛ Ijipt ɔ, e kɛ we kulaa nɛ Amalek bi ɔmɛ ba tua mɛ. Yoshua nɛ ji kãtsɛ ɔ kɛ Mose blɔ tsɔɔmi ɔ tsu ní, nɛ e nyɛɛ Israel bi ɔmɛ a hɛ mi kɛ ya ta a. Lɔ ɔ se ɔ, Mose kɛ Aaron kɛ Hur kuɔ kɛ ho yoku ko nɛ ngɛ lejɛ ɔ kasa mi ɔ nɔ ya konɛ a nyɛ nɛ a hyɛ ta buli ɔmɛ. Mose pee nɔ́ ko, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a ye kunimi ngɛ ta a mi. Mose wo e nine nɔ kɛ ya hiɔwe nɛ e hɛɛ tso nɛ anɔkuale Mawu ɔ ha lɛ ɔ ngɛ e dɛ mi. Ke Mose nine ngɛ hiɔwe ɔ, Yehowa woɔ Israel bi ɔmɛ he wami kɛkɛ a nine bɔni Amalek bi ɔmɛ a he ngɔmi. Se ke Mose nine gbo nɛ e ba si pɛ, kɛkɛ Amalek bi ɔmɛ a nine bɔni Israel bi ɔmɛ a he ngɔmi. Aaron kɛ Hur ‘ya hla tɛ ba wo Mose sisi. Nɔ kake da e kasa nya hiɛ, nɛ nɔ kake hu da e kasa nya hiɛ, nɛ a hɛɛ e kɔni ɔmɛ a mi ngɛ hiɔwe kɛ ya si pu nɔ si.’ Niinɛ, Mawu ngɔ e nine si wami ɔ kɛ ye bua Israel bi ɔmɛ nɛ a ye Amalek bi ɔmɛ a nɔ butuu.​—2 Mose 17:8-13. w16.09 1:5-7

Paulo ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa ke e sɔle ha Yehowa, nɛ e ná hemi kɛ yemi ngɛ Yesu kpɔmi afɔle sami ɔ mi ɔ, e maa ye kunimi. Wɔ hu nɛɛ? Ke wa ya nɔ nɛ waa kɛ hɛdɔ hwu kɛ si wa gbɔjɔmi ɔmɛ ɔ, wa maa ye manye. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ pee jã? Kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ, ke wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa, nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ kpɔmi nɔ́ ɔ mi, nɛ waa kɛ wa hɛ fɔɛ wɔ nitsɛmɛ wa nɔ ɔ, wa maa ye manye. Be komɛ ɔ, Mawu ma nyɛ maa ngmɛ wɔ blɔ nɛ waa tsɔɔ bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha ngɛ sane ko he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke hiɔ nɛ nya wa nu wɔ loo wa weku no ko, aloo a ye wɔ sane yaya ko ɔ, kɛ wa maa pee wa ní ha kɛɛ? Ke waa kɛ wa hɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa a, wa ma kpa lɛ pɛɛ nɛ e ha wɔ he wami konɛ waa ya nɔ nɛ waa ye lɛ anɔkuale, nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. (Filip. 4:13) Kristofohi nɛ a hi si ngɛ Paulo be ɔ mi, kɛ Kristofohi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ tsuo a níhi a si kpami ɔ tsɔɔ kaa sɔlemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná kã, nɛ waa ya nɔ nɛ waa to wa tsui si kɛ da kahi a nya. w16.09 2:14, 15

Benɛ Kristofohi asafo nɛ hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi a he ngɛ hiɛe ɔ, nihi bɔni nihi a hɛ mi hyɛmi. Yuda bi nɛ a tuɔ Hela gbi ɔ tsɔɔ kaa nyɛmimɛ ɔmɛ hyɛ we a yalɔyi ɔmɛ bɔ nɛ sa. Bɔ nɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a tsu nyagba nɛ ɔ he ní ɔ, bɔfo ɔmɛ hla nyumuhi kpaago konɛ a hyɛ nɛ a ko sisi nɔ ko. Nyumu nɛ ɔmɛ tsuo hɛɛ Hela biɛhi. Eko ɔ, a hla nyumu nɛ ɔmɛ konɛ yalɔyi ɔmɛ nɛ a ko ye tsui tsɔ. (Níts. 6:2-6) Wa le jio, wa li jio, he nɛ wa je ɔ nɛ tsɔɔ bɔ nɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ peeɔ e ní ha. (Rom. 12:2) Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, wa nuɔ nɛ wa paka mi bi, nihi nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní, aloo wa sukuu bi tuɔ he nɛ wa je, weku nɛ wa je mi, aloo bɔ nɛ wa nɔmlɔ tso su ngɛ ha a he munyu yaya. Ke e ba jã a, kɛ e peeɔ wɔ ha kɛɛ? Nɛ ke nɔ ko ngɛ ma nɛ wa je nɔ ɔ he fɛu yee, aloo a woɔ ní komɛ nɛ wa peeɔ ɔ he zã tsɔ ɔ, kɛ wa peeɔ wa ní ha kɛɛ? w16.10 1:7, 8

‘Nɔ́ sisi numi’ tsɔɔ kaa nɔ ko ma yɔse nɔ́ ko nɛ a nɛ́, aloo e ma yɔse nɔ́ ko nɛ e he wa kaa nɔ ko maa nu sisi. (Heb. 11:3) Nihi nɛ a nuɔ nɔ́ sisi ɔ kɛ a juɛmi hu tsuɔ ní, se pi a hɛ ngmɛ kɛ a tue kɛkɛ. Yehowa asafo ɔ ha wɔ níhi fuu nɛ a kɛ peeɔ níhi a mi hlami nɛ maa ye bua wɔ. Ní nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ waa ‘na’ wa Bɔlɔ ɔ. (Heb. 11:27) Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji video nɛ ji The Wonders of Creation Reveal God’s Glory, kɛ womiyohi nɛ ji Was Life Created? kɛ The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking, kɛ womi nɛ ji Is There a Creator Who Cares About You? Behi fuu ɔ, Awake! ɔ haa nɛ wa naa nɔ́ he je nɛ amlɔ nɛ ɔ, je mi si kpali kɛ ni komɛ heɔ yeɔ kaa Mawu ngɛ ɔ. Munyu nɛ ji “Was It Designed?” (Anɛ A Bɔ Lo?) nɛ baa daa nyɔhiɔ ɔ haa nɛ wa naa adebɔ ní komɛ nɛ a ngɛ nyakpɛ. Behi fuu ɔ, je mi si kpali bɔɔ mɔde kaa a maa hyɛ adebɔ ní nɛ a ngɛ nyakpɛ nɛ ɔmɛ a nɔ kɛ pee nɔ́ ko. w16.09 4:4, 5

Anɔkualetsɛmɛ nɛ a wo a ta ngɛ Hebri Bi yi 11 ɔ gbo loko “nina” nɛ ji Yesu Kristo ɔ ba bli blɔ kaa nihi ma nyɛ maa ya hiɔwe. (Gal. 3:16) Se Yehowa ma tle mɛ si kɛ ba wami mi ekohu kaa adesahi nɛ a ye mluku, konɛ a ba hi zugba a nɔ ngɛ paradeiso ɔ mi. (La 37:11; Yes. 26:19; Hos. 13:14) Hebri Bi 11:13 ɔ tu ni komɛ nɛ a hi si loko Kristo asafo ɔ je sisi ɔ a he munyu ke: “Hemi kɛ yemi mi nɛ nimli nɛ ɔmɛ tsuo gbo ngɛ, e ngɛ mi kaa a nine sui si womi ɔmɛ a mi bami ɔ nɔ mohu; se a na mɛ ngɛ lokoo, nɛ a nya a he.” Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ji Abraham. Anɛ Abraham hyɛ blɔ kaa “nina” nɛ a wo e he si ɔ maa ba, konɛ si himi ɔ nɛ pee bua jɔmi lo? Yesu ha munyu nɛ ɔ heto. E de ke: “Nyɛ tsɛ Abraham kɛ bua jɔmi hyɛ blɔ kaa e maa na ye ligbi ɔ, nɛ e na, nɛ e bua jɔ wawɛɛ.” (Yoh. 8:56) Jã kɛ̃ nɛ Sara, Isak, Yakɔb, kɛ ni kpahi hu hyɛ Matsɛ Yemi nɛ ji “ma nɛ e ngɛ sisi tomihi nitsɛnitsɛ nɛ e tɛnilɔ kɛ e polɔ ji Mawu,” nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ blɔ.​—Heb. 11:8-11. w16.10 3:4, 5

Yehowa gu e mumi klɔuklɔu ɔ nɔ nɛ e ha nɛ wa ba le anɔkuale ɔ, nɛ wa ba he sane kpakpa a ye hulɔ. E sa nɛ waa na lɛ si ngɛ enɛ ɔ he wawɛɛ! (Luka 10:21) E sa nɛ waa na Yehowa si daa kaa e gu e Bi ɔ nɔ kɛ gbla wɔ kɛ ba lɛ Yehowa e ngɔ. E Bi ɔ nɔ “wa hemi kɛ yemi ɔ daa si ngɛ.” (Heb. 12:2) E sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa sɔle, nɛ waa kase Mawu Munyu ɔ konɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Enɛ ɔ maa tsɔɔ kaa wa bua jɔ Mawu dloomi ɔ he. (1 Pet. 2:2) E sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa tsɔɔ kaa wa heɔ Yehowa si womi ɔmɛ yeɔ. E sa nɛ waa kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa yaa nɔ nɛ wa fiɛɛɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɛ wa peeɔ nihi kaseli. Jehanɛ hu ɔ, wa ‘peeɔ nihi tsuo kpakpa daa, titli ɔ, nihi nɛ waa kɛ mɛ hɛɛ hemi kɛ yemi kake ɔ.’ (Gal. 6:10) Wa “sake nɔmlɔ su momo ɔ, kɛ e ní tsumi ɔmɛ ngɔ pue he.”​—Kol. 3:5, 8-10. w16.10 4:11, 12

Blɔ nɔ nɛ a gu kɛ to je ɔ he blɔ nya a ngɛ nyakpɛ wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa ná nɔ mi mami kaa, Yehowa suɔ kaa e sɔmɔli nɛ a sɔmɔ lɛ ngɛ blɔ nya tomi nya. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu ha wɔ Baiblo ɔ konɛ e tsɔɔ wɔ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ pee jã. Ke waa kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ Mawu blɔ nya tomi ɔ aloo e we asafo ɔ kɛ haa wɔ ɔ tsu we ní, nɛ waa kɛ e sisi tomi mlaahi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ hu tsu we ní ɔ, wa bua be jɔe ngɛ si himi mi. A to blema Israel bi ɔmɛ a he blɔ nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Mose Mlaa a tsɔɔ kaa a to blɔ nya konɛ ‘yi komɛ nɛ a sɔmɔ ngɛ kpe he bo tsu ɔ sinya a nya.’ (2 Mose 38:8) Pee se ɔ, Matsɛ David to blɔ nya, nɛ e gba Levi bi ɔmɛ kɛ osɔfo ɔmɛ kɛ wo kuuhi a mi. (1 Kron. 23:1-6; 24:1-3) A to Kristofohi asafo nɛ hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ hu he blɔ nya. Jamɛ a be ɔ, a ngɛ blɔ tsɔɔmi ajla toli nɛ a kɛ blɔ tsɔɔmi haa asafo ɔ. Yesu bɔfo ɔmɛ ji kekleekle nihi nɛ a sɔmɔ kaa blɔ tsɔɔmi ajla toli. (Níts. 6:1-6) Mawu mumi ɔ ye bua nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ ɔ nɛ a ngma sɛ womi kɛ ya ha asafo ɔmɛ konɛ a kɛ ga womi kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ ha mɛ.​—1 Tim. 3:1-13; Tito 1:5-9. w16.11 2:3, 6, 8, 9

Ngɛ jeha 607 loko a fɔ Kristo ɔ mi ɔ, Matsɛ Nebukadnezar nɛ ji enyɔne ɔ kɛ Babilon ta buli babauu ɔ ya tua Yerusalem ma a. Baiblo ɔ tsɔɔ bɔ nɛ a pue muɔ si ha. E de ke: ‘Nebukadnezar kɛ klaate gbe Yuda nihewi ɔmɛ ngɛ Yehowa we ɔ mi po. E nɛ́ nɔ ko nɔ ko mɔbɔ, jokuɛyo jio, nɔkɔtɔma jio, yo jio, nyumu jio, hiɔtsɛ jio, nɔ nɛ ngɛ he wami jio. E sã Yehowa we ɔ, kɛ Yerusalem ma a kɛ e mi mɔ ɔmɛ; e kpata ní kpakpahi tsuo a hɛ mi, nɛ e ku Yerusalem gbogbo ɔ ngɔ pue si.’ (2 Kron. 36:17, 19) E sɛ nɛ Yerusalem hɛ mi kpatami ɔ ko pee Yuda bi ɔmɛ nyakpɛ kulaa. Jeha komɛ nɛ be ɔ, Mawu gbali ɔmɛ bɔ Yuda bi ɔmɛ kɔkɔ kaa ke a ya nɔ nɛ a kua Mawu Mlaa a, e maa ngɔ mɛ kɛ wo Babilon bi ɔmɛ a dɛ. Yuda bi ɔmɛ a kpɛti nihi fuu ma gbo ngɛ klaate nya, nɛ nihi nɛ be gboe ɔ, eko ɔ, a maa nuu mɛ nyɔguɛ kɛ ya Babilon. w16.11 4:1, 2

“Adesa kake” nɛ ji Adam lɛ pee yayami, nɛ lɔ ɔ ha nɛ yayami kɛ gbenɔ “sã adesahi tsuo.” Enɛ ɔ he ɔ, “kɛ gu adesa kake ɔ tɔmi ɔ nɔ ɔ, gbenɔ gu jamɛ a nɔ ɔ nɔ kɛ ye matsɛ.” Se Yehowa je e dloomi ɔ kpo kɛ tsɔɔ wɔ nɛ e to blɔ nya konɛ ‘kɛ gu nɔ kake ɔ, nɛ ji Yesu Kristo nɔ’ ɔ, wa ná neneene wami. (Rom. 5:12, 15, 17) Adesahi tsuo ná dloomi nɛ ɔ he se. ‘Yesu Kristo nɔ kake e tue nɛ e bu ɔ he ɔ, Mawu maa bu nihi fuu dali.’ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu dloomi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ ‘kɛ gu wa Nyɔmtsɛ Yesu Kristo nɔ ɔ, wa ná neneene wami.’ (Rom. 5:19, 21) Pi sɔ̃ nɛ fɔɔ si ngɛ Yehowa nɔ kaa e maa ngɔ e bi ɔ kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́. Se kɛ̃ ɔ, Mawu kɛ Yesu dloo wɔ nɛ a ha wɔ kpɔmi nɔ́ ɔ, konɛ kɛ gu lɔ ɔ nɔ ɔ, a kpɔ̃ wɔ kɛ je yayami kɛ gbenɔ dɛ mi. Wa ti nɔ ko be nɛ nɔ́ nɛ Mawu kɛ Yesu pee ɔ sa lɛ. Hyɛ bɔ nɛ wa bua jɔ ha kaa Mawu kɛ Yesu to blɔ nya konɛ a ngɔ wa he yayami kɛ pa wɔ nɛ waa hi si kɛ ya neneene. E sa nɛ waa tsɔɔ kaa wa bua jɔ Mawu dloomi ɔ he, nɛ waa ngɔ bɔ nɛ wa baa wa je mi ha a kɛ tsɔɔ jã. w16.12 1:1, 6, 7

E he hia nɛ waa kpa wa mi. Mɛni he je? Paulo ngma ke: “Juɛmi nɛ a kɛ maa he lo ɔ nɔ ɔ peeɔ gbenɔ.” (Rom. 8:6) Enɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ hɛdɔ ngɛ he, ejakaa e ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, nɛ hwɔɔ se ɔ, wa ma gbo. Se kɛ̃ ɔ, Paulo tsɔɔ we kaa ke nɔ ko kɛ e ‘juɛmi bɔni he lo ɔ nɔ mami’ pɛ ɔ, lɛɛ bɔ tsuaa bɔ nɛ ji ɔ, e ma gbo. Nɔ ɔ ma nyɛ ma tsake. Mo susu nyumu ɔ nɛ e hi Korinto asafo ɔ mi nɛ e ya di “he lo nya níhi” a se nɛ a fie lɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ. Pee se ɔ, e kplɛɛ tsɔsemi nɛ a kɛ ha lɛ ɔ nɔ, nɛ e pee tsakemi. E kpa je mi bami yaya a, nɛ e ba sɔmɔ Yehowa ekohu. (2 Kor. 2:6-8) Ke nyumu nɛ ɔ nɛ e ya di he lo nya níhi a se vii ɔ po nyɛ nɛ e pee tsakemi ɔ, lɛɛ Kristofo no nɛ e ngɛ mwɔnɛ ɔ hu ma nyɛ maa pee tsakemi hluu tsɔ. Paulo kɔkɔ bɔmi ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba nihi nɛ a ‘kɛ a juɛmi maa he lo nya níhi a nɔ’ ɔ nɔ. E sa nɛ kɔkɔ bɔmi nɛ ɔ nɛ wo Kristofohi he wami nɛ a pee tsakemi! w16.12 2:5, 12, 13

Wa le kaa ‘Yehowa maa bu wa he,’ enɛ ɔ he ɔ, ke wa ngɔ wa ‘haomi ɔmɛ kɛ ha lɛ ɔ,’ wa he mi jɔɔ wɔ! Wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa kaa Mawu ma nyɛ maa ‘pee níhi nɛ hiɛ babauu kɛ be nɔ kɛ ha wɔ, níhi nɛ wa be nyɛe ma bi, kɛ ni nɛmɛ nɛ wa juɛmi sui he po.’ (Efe. 3:20) Mo susu he nɛ o hyɛ. Pi níhi nɛ hiɛ loo níhi nɛ hiɛ babauu kɛkɛ nɛ Yehowa maa pee ha wɔ, mohu ɔ, e maa pee “níhi nɛ hiɛ babauu kɛ be nɔ ha wɔ”! Bɔ nɛ pee nɛ wa nine nɛ su hiɔwo nɛ ɔ nɔ ɔ, e sa nɛ wa ná hemi kɛ yemi nitsɛ ngɛ Yehowa mi nɛ waa ngɔ e blɔ tsɔɔmihi kɛ tsu ní. Mose de Israel bi ɔmɛ ke: ‘Yehowa, o Mawu ɔ maa gbaa mo ngɛ zugba a nɛ e ngɔ kɛ ngɛ mo hae kaa o weto ní ɔ nɔ. Ke o maa bu Yehowa, o Mawu ɔ gbi tue, nɛ o maa ye nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ i ngɛ mo he mlaa woe mwɔnɛ ɔ nɔ pɛpɛɛpɛ ɔ, o be ohia yee. Yehowa maa gbaa mo kaa bɔ nɛ e wo si ɔ.’ (5 Mose 15:4-6) Anɛ o ngɛ nɔ mi mami wawɛɛ kaa Yehowa maa jɔɔ mo ke ji o ya nɔ nɛ o kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ lɛ lo? Yi mi tomi kpakpa ko ngɛ nɛ lɔ ɔ he je ɔ, e sa kaa o ná nɔ mi mami. w16.12 4:8, 9

Yehowa ti si gu kɛkɛ nɛ e pee juɛmi nɛ ɔ. E suɔ nɛ e ye si nɛ e wo Abraham jeha lafa komɛ nɛ be ɔ nɔ. (1 Mose 22:15-18) Jehanɛ hu ɔ, bɔ nɛ Yehowa kɛ he blɔ nɛ ɔ tsuɔ ní ha a kɛ e suhi nɛ ji suɔmi kɛ dami sane yemi ɔ kpaa gbi. Bɔ nɛ Yehowa plɛ kɛ tsɔse e ma nɛ ji Israel nɛ a kua anɔkuale jami behi fuu ha a maa enɛ ɔ nɔ mi. Ke a pia a he kɛ je a tsui mi ɔ, Yehowa jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ e naa mɛ mɔbɔ. Yehowa de ke: ‘Ma ha ye ma a maa kpale kɛ ba ye ngɔ, nɛ ma suɔ mɛ kɛ ye tsui tsuo.’ (Hos. 14:4) Yehowa ngɔɔ he yemi nɛ e ngɛ ɔ kɛ tsuɔ ní konɛ ni kpahi nɛ a ná he se. Enɛ ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ wa ma nyɛ maa kase! Benɛ Yehowa je adebɔ sisi ɔ, e ha bɔfohi kɛ adesahi he blɔ kaa a hla nɔ́ nɛ a suɔ. Mawu Bitɛte ɔ ji kekleekle nɔ nɛ a ha lɛ he blɔ nɛ ɔ. Lɛ ji “Mawu nɛ a nɛ lɛ ɔ henɔ, kekleekle bi ngɛ bɔ níhi tsuo a kpɛti.” (Kol. 1:15) Loko Yesu maa ba zugba a nɔ po ɔ, e hla kaa e maa ye e Tsɛ ɔ anɔkuale kɛ ya si nyagbe, nɛ e piɛɛ we Satan he kɛ tsɔ atua. w17.01 2:3, 4

Ke wa si himi tsake ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa pee fuu, aloo waa pee bɔbɔyoo. Anɛ kpaako o je nɔ lo, aloo o wa ngɛ jeha mi? O ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami, aloo o be nɔmlɔ tso mi he wami? Yehowa le nɔ́ nɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ ma nyɛ ma tsu ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi. E hyɛ we blɔ kaa wa ma tsu ní pe bɔ nɛ wa ma nyɛ, nɛ e bua jɔɔ nɔ́ nɛ wa nyɛɔ tsuɔ ɔ he. Yesu bua jɔ ní tsumi fɛɛ ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ he, nɛ wɔ hu wa ma nyɛ maa pee jã. (Abɛ 8:30, 31) Ke nɔ ko baa e he si ɔ, e bua jɔɔ ní tsumi saisaa nɛ e tsuɔ ngɛ asafo ɔ mi ɔ he. E hɛwi e he kaa e ma ná he blɔ kpahi hwɔɔ se, nɛ e kɛ e juɛmi mɛ nɔ́ nɛ ni kpahi ngɛ tsue ɔ nɔ. Mohu ɔ, e ngɔɔ e he wami kɛ tsuɔ ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ konɛ e ná bua jɔmi, ejakaa e le kaa Yehowa lɛ ha lɛ jamɛ a he blɔ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, ke ni kpahi ná he blɔ ko ɔ, e naa lɛ kaa Yehowa lɛ ha mɛ. Humi peemi haa nɛ wa jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi, nɛ wa fĩɔ a se.​—Rom. 12:10. w17.01 3:13, 14

Nihewi komɛ kɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi lɛ ngɛ ní tsue, se eko ɔ, nihewi ɔmɛ nɛ a ngɛ ní tsumi ɔ nɔ hyɛe. E ngɛ mi kaa eko ɔ, a ha nihewi nɛ ɔmɛ he blɔ ehe mohu lɛɛ, se a bɔɔ mɔde kaa a ma bi ga womi kɛ je nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a ngɛ níhi a si kpami ɔ ngɔ loko a pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko he. Niheyo Timoteo kɛ bɔfo Paulo tsu ní jehahi babauu. Paulo ngma sɛ womi kɛ ya ha Korinto bi ɔmɛ. E de ke: “I ngɛ Timoteo nyɛ ngɔ tsɔe ngɛ enɛ ɔ he. E ngɛ kaa imi nitsɛ ye bi fɔfɔɛ; nɛ e yeɔ mi anɔkuale, nɛ i suɔ lɛ, ejakaa e le Kristo. Ke Timoteo ba a, e ma kai nyɛ bɔ nɛ i plɛ kɛ ngɛ Yesu Kristo se nyɛɛe ha.” (1 Kor. 4:17) Munyu kpiti nɛ ɔ nɛ Paulo tu ɔ tsɔɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Timoteo a kpɛti. Paulo ná Timoteo he deka, nɛ e tsɔɔ lɛ ‘bɔ nɛ e plɛ kɛ ngɛ Kristo se nyɛɛe ha’ a. Timoteo kase Paulo wawɛɛ, nɛ Paulo suɔ e sane. Paulo ná nɔ mi mami kaa Timoteo ma nyɛ maa ye bua Korinto bi ɔmɛ konɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi a kɛ Mawu a kpɛti. Enɛ ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa kase mwɔnɛ ɔ, be mi nɛ a ngɛ nyɛmimɛ nyumu kpahi tsɔsee konɛ a nyɛɛ hɛ mi ngɛ asafo ɔ mi ɔ! w17.01 5:13, 14

Yehowa lɛ haa nɔ wami, enɛ ɔ he ɔ, e ma ba pee nihi nɛ a ma tle mɛ si ɔ tsuo a Tsɛ. (La 36:9) Enɛ ɔ he ɔ, e da blɔ kaa Yesu tsɔɔ wɔ kaa waa sɔle ke: ‘Wa Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe.’ (Mat. 6:9) Yehowa ha Yesu ní tsumi ko nɛ he hia wawɛɛ ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi. (Yoh. 6:40, 44) Ngɛ Paradeiso ɔ mi ɔ, Yesu ma tsu ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ, nɛ e maa je kpo heii kaa lɛ “ji si temi ɔ, kɛ wami ɔ nɛ.” (Yoh. 11:25) Pi nihi bɔɔ pɛ nɛ a ma ná Yehowa dloomi ɔ he se, ejakaa Yesu de ke: ‘Nɔ tsuaa nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ Mawu suɔ ɔ, lɛ nɔuu ji ye nyɛminyumu, ye nyɛmiyo, kɛ ye nyɛ.’ (Maak. 3:35) Mawu suɔ kaa “nimli asafo” nɛ a be nyɛe maa kane mɛ nɛ a je ma amɛ tsuo, kɛ wɛtso munomuno, kɛ gbi munomuno a mi ɔ nɛ a ba pee e sɔmɔli. Nihi nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Kristo kpɔmi nɔ́ ɔ mi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ Mawu suɔ ɔ ma kpa ngmlaa wawɛɛ ke: “Wa Mawu ɔ nɛ hii si ngɛ matsɛ sɛ ɔ nɔ ɔ, kɛ To bi ɔ pɛ ji ni nɛmɛ nɛ heɔ nɔ yi wami.”​—Kpoj. 7:9, 10. w17.02 2:10, 11

Bɔ nɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a tsɔɔ nihi Baiblo mi anɔkuale ɔ ngɛ gbi slɔɔtohi a mi ɔ, a ngɔ Zion’s Watch Tower Tract Society ɔ kɛ wo mlaa sisi ngɛ jeha 1884 ɔ mi, nɛ a pee Charles Taze Russell nya dalɔ. Nyɛminyumu Russell bɔɔ Baiblo kasemi he mɔde wawɛɛ, nɛ e kɛ kã kpa lakpa tsɔɔmi komɛ kaa Triniti kɛ klaa nɛ a tsɔɔ kaa e gbo we ɔ he bo. E yɔse kaa Kristo maa kpale kɛ ba ekohu nɛ a kɛ hɛ ngmɛ be lɛ nae, nɛ ‘be nɛ a to kɛ ha je ma amɛ’ ɔ maa ba nyagbe ngɛ jeha 1914 ɔ mi. (Luka 21:24) Nyɛminyumu Russell je e tsui mi faa nɛ e ngɔ e be, e he wami, kɛ e sika kɛ tsɔɔ nihi anɔkuale ɔ. E ngɛ heii kaa Yehowa kɛ asafo ɔ hɛ mi nyɛɛlɔ nɛ ji Yesu gu Nyɛminyumu Russell nɔ kɛ nyɛɛ Mawu we bi a hɛ mi ngɛ be nɛ he hia wawɛɛ nɛ ɔ mi. Nyɛminyumu Russell hla we nimli a hɛ mi nyami. Ngɛ jeha 1896 mi ɔ, e ngma ke: “Wa hla we hɛ mi nyami, aloo bu ko kɛ ha wa he, aloo ngɛ níhi nɛ wa tsɔɔ he je; nɛ wa sume kaa a ma tsɛ wɔ ke Reverend aloo Rabi hulɔ. Wa sume kaa a kɛ wa biɛ nɛ tsɛ kuu ko hulɔ.” Lɔ ɔ se ɔ, e de ke: “Tsa pi adesa ní tsumi ji nɛ ɔ.” w17.02 4:8, 9

E ji wɔ tsuo wa blɔ nya ní tsumi kaa wa maa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ níhi a he. Hɛdɔ ngɛ juɛmi nɛ wa peeɔ ɔ ekomɛ a he pe ekomɛ. Se kɛ̃ ɔ, juɛmi nɛ wa peeɔ ɔ ma nyɛ maa sa wa si himi he wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa nyɛ nɛ wa pee juɛmi nɛ da a, wa ma ná tue mi jɔmi ngɛ si himi mi bɔ nɛ sa. Se ke wa pee juɛmi nɛ dɛ ɔ, nɔ́ nɛ maa je mi kɛ ba ji haomihi, pɛ, kɛ tsui yemi. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa pee juɛmi nɛ da? E sa nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ Mawu mi, nɛ wa he ye kaa e suɔ nɛ e ye bua wɔ, nɛ e ma nyɛ ma ha wɔ juɛmi konɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa Munyu ɔ, kɛ blɔ nɔ nɛ e guɔ kɛ tsuɔ níhi a he ní ɔ mi, nɛ waa ngɔ e ga womi kɛ tsu ní. (Yak. 1:5-8) Ke wa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he, nɛ wa ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha e Munyu ɔ mi wa a, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e le nɔ́ nɛ hi ha wɔ. Ke e ba jã a, be fɛɛ be nɛ e he maa hia kaa waa pee juɛmi ko ɔ, wa ma hla ga womi kɛ je Mawu Munyu ɔ mi. w17.03 2:2, 3

Yehoshafat wo e tsɛ Asa nane, enɛ ɔ he ɔ, benɛ he nyɛli a ta babauu ngɛ e he gbeye woe po ɔ, e ya nɔ nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ. (2 Kron. 20:2-4) Yehoshafat tsui po! Se kɛ̃ ɔ, ‘e fa kue ha Yehowa, nɛ e bi lɛ ga womi.’ E ba e he si nɛ e sɔle ha Yehowa, nɛ e de lɛ ke, e kɛ e we bi ɔmɛ ‘be nyɛe maa da ta babauu ɔ nya,’ nɛ a li bɔ nɛ a maa pee a ní ha. E ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa nɛ e de kaa bɔ nɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ de ɔ. Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Yehoshafat blɔ fa mi ɔ, eko ɔ, wɔ hu wa tsui maa po be komɛ. (2 Kor. 4:8, 9) Se mo kai kaa benɛ Yehoshafat ngɛ sɔlee ngɛ ma hɛ mi ɔ, e kplɛɛ nɔ kaa e kɛ e we bi ɔmɛ a he wɛ. (2 Kron. 20:5) Wekuyihi ma nyɛ maa kase Yehoshafat konɛ a bi ga womi ngɛ Yehowa ngɔ, nɛ a bi lɛ konɛ e wo mɛ he wami nɛ a da haomi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ nya. E ko pee mo zo kaa nihi nɛ a ngɛ weku ɔ mi ɔ maa nu o kue fami ɔ. A ma yɔse kaa o ngɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. Mawu ye bua Yehoshafat, nɛ e maa ye bua mo hulɔ. w17.03 3:12, 13