March

Anɛ nyɛmi ko ngɛ asafo ɔ mi nɛ e ní peepee gbaa o nya lo? Eko ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ o ná nyɛmi ɔ he juɛmi kpakpa, nɛ ke o pee we sane ɔ he nɔ́ ko ɔ, níhi be tsakee. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa wa ma nyɛ maa gu nibwɔ peemi nɔ kɛ dla waa kɛ wa he nyɛli po wa kpɛti. (Abɛ 25:21, 22) Nibwɔ peemi ma nyɛ ma ha nɛ o ngmɛɛ susumi nɛ dɛ nɛ o hɛɛ ngɛ nɔ ɔ he ɔ he konɛ tue mi jɔmi nɛ ba nyɛ kpɛti. E ma ha nɛ o maa na su kpakpahi nɛ Yehowa na ngɛ nɔ ɔ he loko e gbla lɛ kɛ ba e ngɔ ɔ. (Yoh. 6:44) Ke o je o tsui mi, nɛ o fɔ̃ nɔ ko nine be mi nɛ e hyɛ we blɔ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ nyɛ ba pee huɛmɛ kpakpahi. Kɛ o ma plɛ kɛ je o tsui mi kɛ pee nihi nibwɔ ha kɛɛ? Blɔ kake nɛ ma nyɛ maa ye bua mo ji kaa o kɛ ga womi nɛ ngɛ wa mwɔnɛ ɔ Ngmami ɔ mi ɔ ma tsu ní. Ke wa susu he ɔ, wa maa na kaa wa nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ kuɔ pe wɔ ngɛ ní komɛ a mi. Eko ɔ, wa maa na kaa a ngɛ hemi kɛ yemi, a fĩɔ si ngɛ kahi a mi, a ngɛ kã, kɛ su kpakpa komɛ. Lɔ ɔ ma ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha mɛ ɔ mi maa wa, nɛ e ma bli blɔ konɛ waa pee mɛ nibwɔ. w18.03 17 ¶18-19

Ke a fiee jokuɛ ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, e yee ha fɔli komɛ kaa a maa bu Mawu tue. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a fiee nyɛmiyo ko biyo kɛ je asafo ɔ mi, nɛ e biyo ɔ hia kɛ je we mi. Nyɛmiyo ɔ de ke: “I hyɛɛ asafo ɔ womi ɔmɛ a mi kaa ma na nɔ́ ko nɛ ma da nɔ nɛ i kɛ ye bi ɔ kɛ ye bibi ɔ nɛ sɛɛ ní lo. Se ye huno ɔ ye bua mi nɛ i na kaa wa biyo ɔ be wa nine nɔ hu, nɛ e sɛ nɛ waa te si kɛ wo Yehowa blɔ nya tomi ɔ.” Jeha komɛ a se ɔ, a ngɔ e biyo ɔ ekohu ngɛ asafo ɔ mi. E nyɛ ɔ de ke: “E ná bumi kɛ ha i kɛ ye huno ɔ wawɛɛ ejakaa e le kaa wa bu Yehowa tue.” Ke a fiee o bi ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, anɛ o maa ‘ngɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa, nɛ o be o hɛ ngɔe kɛ fɔ nɔ́ nɛ moo o susu kaa o leɔ nɔ’ lo? (Abɛ 3:5, 6) Fɔli, e sa nɛ nyɛ ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa tsɔsemi ɔmɛ kɛ e blɔ tsɔɔmi ɔmɛ hi kɛ pi si. Ke nɔ́ nɛ Yehowa de mo ke o pee ɔ he wa ha mo po ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o pee. Ke Mawu ngɛ hlae ma tsɔse o bi ɔ, mo fĩ Mawu se mohu pe nɛ o maa te si kɛ wo lɛ. w18.03 31 ¶12-13

Baiblo ɔ tsɔɔ we jeha pɔtɛɛ nɛ e sa kaa nɔ ko nɛ e ye loko a baptisi lɛ. Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “pee nihi . . . kaseli” nɛ ngɛ Mateo 28:19 ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ a tsɔɔ nɔ ko ní kɛ yi mi tomi kaa nɔ ɔ ma ba pee kaselɔ aloo se nyɛɛlɔ. Kaselɔ ji nɔ ko nɛ e kaseɔ Yesu Kristo tsɔɔmi ɔmɛ nɛ e nuɔ sisi, nɛ e bɔɔ mɔde kaa e kɛ níhi nɛ e kase ɔ ma tsu ní. Enɛ ɔ he ɔ, oti nɛ e sa kaa fɔli nɛ a ji Kristofohi nɛ a kɛ ma a hɛ mi ji kaa a maa tsɔɔ a bimɛ ní kɛ je a jokuɛwi a si kɛ yi mi tomi ɔ kaa a maa ye bua mɛ konɛ a baptisi mɛ kaa Kristo se nyɛɛli. E ngɛ mi kaa a be nyɛe maa baptisi bimwɔyo mohu lɛɛ, se Baiblo ɔ tsɔɔ kaa jokuɛ tsɔwi ma nyɛ maa nu Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔmɛ a sisi, nɛ a bua ma nyɛ maa jɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Timoteo ji kaselɔ nɛ e sɔmɔ Yehowa kɛ je e jokuɛwi a si. E ba ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa wawɛɛ. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Benɛ Timoteo ye maa pee jeha 20 ɔ, e ba pee Kristo kaselɔ nɛ a ma nyɛ maa ngɔ ní tsumi ngua komɛ kɛ wo e dɛ ngɛ asafo ɔ mi.​—Níts. 16:1-3. w18.03 9 ¶4-5

Wa pee tsakemihi fuu ngɛ wa si himi mi loko wa ba pee Mawu sɔmɔli. Benɛ a baptisi wɔ se po ɔ, wa kpa we tsakemihi peemi. Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, e sa nɛ wɔ tsuo waa ya nɔ nɛ waa pee tsakemihi. (Filip. 3:12, 13) Nikɔtɔmahi kɛ jokuɛwi tsuo ma nyɛ ma bi a he ke: ‘Anɛ i naa tsakemi komɛ ngɛ ye si himi mi nɛ tsɔɔ kaa i ngɛ wae ngɛ mumi mi lo? Anɛ ye ní peepee tsɔɔ kaa i ngɛ Kristo kasee lo? Anɛ bɔ nɛ i peeɔ ye ní ha ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ tsɔɔ kaa mumi mi nɔmlɔ ji mi lo? Anɛ níhi nɛ i pɔɔ a he ní sɛɛmi ɔ tsɔɔ kaa mumi mi nɔmlɔ ji mi, aloo he lo mi nɔmlɔ ji mi? Anɛ i suɔ ní kasemi lo? Mɛni nɛ ye tade womi kɛ ye he dlami, kɛ bɔ nɛ i peeɔ ha ngɛ ga womi he ɔ tsɔɔ ngɛ ye he? Ke i kɛ kahi kpe ɔ, kɛ i peeɔ ye ní ha kɛɛ? Amlɔ nɛ ɔ, anɛ i ji Kristofo no nɛ e nane pi si ngɛ Mawu jami mi lo?’ (Efe. 4:13) Heto nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ ma ha a maa ye bua lɛ konɛ e na he nɛ e wa kɛ su ngɛ mumi mi. w18.02 24 ¶4-5

Ngɛ adesa yi nɔ sanehi tsuo a mi ɔ, be nɛ wa ngɛ mi nɛ ɔ ngɛ slɔɔto kulaa. Yehowa ngɛ ‘asafo kuu ngua ko nɛ a je je mahi tsuo kɛ wɛtsohi kɛ nihi kɛ gbihi a mi’ ɔ nya buae kaa bɔ nɛ Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si ɔ. Nihi nɛ a bua a nya a ba pee “ma kpetekpleenyɛ,” nɛ a he hiɛ pe ayɔ kpaanyɔ. A kɛ bua jɔmi ngɛ Mawu “sɔmɔe ngɛ blɔ nɛ ngɛ klɔuu nɔ nyɔ kɛ pia.” (Kpoj. 7:9, 15; Yes. 60:22) Wa nɛ́ nimli babauu nɛ a suɔ Mawu kɛ a nyɛmi nɔmlɔ kaa kikɛ hyɛ. Ngmami klɔuklɔu ɔ tsɔɔ hu kaa nihi ma ná suɔmi kpa ko nɛ e hí saasaa ngɛ wa be nɛ ɔ mi. Lɔ ɔ ji kaa nihi maa suɔ mɛ pɛ a he. Jã nɛ nihi nɛ a kɛ Mawu be huɛ bɔmi ko ɔ peeɔ a ní. Bɔfo Paulo ngma ke: ‘Ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, . . . adesahi maa pee nihi nɛ a suɔ mɛ nitsɛmɛ a he, sika suɔli, . . . nihi nɛ a suɔ níhi nɛ haa nɔ bua jɔmi mohu pe Mawu.’ (2 Tim. 3:1-4) Suɔmi nɛ foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi nɛ ɔ kɛ suɔmi nɛ Kristofohi ngɛ kɛ ha Mawu ɔ kɔ we kulaa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihi nɛ a jeɔ suɔmi nɛ ɔ kpo ɔ ha nɛ si himi ɔ “mi wa” wawɛɛ. w18.01 22 ¶1-2

Mawu he anɔkuale nile ha nɛ Noa ná hemi kɛ yemi kɛ juɛmi nɛ je Mawu ngɔ. Juɛmi nɛ ɔ ye bua lɛ nɛ e pee we yayami ko kɛ si Mawu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, akɛnɛ Noa suɔ kaa e maa ‘pee Mawu suɔmi nya ní’ he je ɔ, e kɛ nihi nɛ a pee we Mawu suɔmi nya ní ɔ bɔɛ. Benɛ daimoniohi tsake a he kɛ pee adesahi nɛ a ngɔ he wami nɛ a ngɛ ɔ kɛ sisi adesahi nɛ a be hemi kɛ yemi ɔ, Noa ha we nɛ a sisi lɛ. Eko ɔ, nihi ja bɔfo nɛ ɔmɛ po. (1 Mose 6:1-4, 9) Jehanɛ hu ɔ, Noa le kaa adesahi lɛ Mawu de mɛ ke a fɔ nɛ a hyi zugba a nɔ. (1 Mose 1:27, 28) Enɛ ɔ he ɔ, e le kaa Mawu bɔɛ bɔfohi kaa a kɛ yihi nɛ ná bɔmi, nɛ e le hu kaa e hí. Benɛ bɔfo ɔmɛ kɛ yihi fɔ bimɛ nɛ a je ekpa kulaa a, Noa ba ná nɔ mi mami kaa níhi nɛ e kase ɔ ji anɔkuale. Pee se ɔ, Mawu bɔ Noa kɔkɔ kaa e maa ngɔ nyu kpekpemi kɛ kpata je ɔ hɛ mi. Hemi kɛ yemi nɛ Noa ná ngɛ kɔkɔ bɔmi nɛ ɔ mi ɔ wo lɛ he wami nɛ e kpɛ daka a, nɛ e kɛ he e weku ɔ yi wami.​—Heb. 11:7. w18.02 9 ¶8

Ke o pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, Yehowa pee klaalo kaa e maa ye bua mo konɛ o da o nane nɔ ekohu. Se e sa nɛ o kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ e maa gu asafo mi nikɔtɔma amɛ a nɔ kɛ ha mo ɔ nɔ. (Abɛ 24:16; Yak. 5:13-15) Lɔ ɔ, koo to tsle! Ke pi jã a, neneene wami nɛ o ma ná hwɔɔ se ɔ ma nyɛ ma bɔ mo! Se ke o he nile ngɛ mo kojoe ngɛ yayami ko nɛ o pee be ko nɛ be nɛ a ngɔ kɛ pa mo ɔ he hu nɛɛ? Be komɛ ɔ, yayamihi nɛ bɔfo Paulo pee kɛ be ɔ haa nɛ e kɔni mi jɔ̃ɔ. E de ke: “Imi ji bɔfo ɔmɛ a kpɛti nɔ nyafii pe kulaa, nɛ i sɛ kaa a tsɛɔ mi bɔfo, ejakaa i wa Mawu asafo ɔ yi mi.” (1 Kor. 15:9) Yehowa le kaa Paulo yi mluku. Se Yehowa kplɛɛ Paulo nɔ, nɛ e ngɛ hlae nɛ Paulo nɛ ná nɔ mi mami kaa e suɔ lɛ. Ke o pia o he niinɛ ngɛ nɔ́ nɛ o pee ɔ he nɛ o de Yehowa, kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ɔ, Yehowa kɛ maa pa mo kulaa. Mo ná hemi kɛ yemi kaa Yehowa kɛ o yayami ɔ pa mo, lɔ ɔ koo hi o he piae hu!​—Yes. 55:6, 7. w18.01 11 ¶17-18

Wa ma nyɛ maa gu blɔ enyɔ nɔ nɛ waa kɛ Yehowa nɛ bɔ huɛ. Blɔ nɛ ɔmɛ ji Mawu tue nɛ wa maa bu, kɛ ní nɛ waa kɛ lɛ maa sɛɛ. Baiblo ɔ nɛ wa kaseɔ ɔ ji blɔ titli nɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa tue bue. Baiblo ɔ, kɛ Baiblo kasemi womihi nɛ wa maa kane nɛ wa ma pue wa yi mi tɛ ngɛ he ɔ piɛɛ he. Be mi nɛ o ngɛ jã pee ɔ, mo kai kaa Baiblo ɔ kasemi be kaa sukuu ní kasemi. Ko ha nɛ e pee kaa sukuu no nɛ e ngɛ ní kasee nɛ e kɛ ma ya ngma ka. Ní kasemi nɛ se nami ngɛ he ji kaa o maa bɔ mɔde kaa o ma pue o yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ o ngɛ kasee ɔ he, konɛ o yɔse Yehowa su kpahi. Enɛ ɔ maa ye bua mo nɛ o maa hɛ kɛ su Yehowa he, nɛ lɛ hu e maa hɛ kɛ su o he. Yehowa asafo ɔ ha wɔ níhi fuu nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ní kasemi nɛ nu tso. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o ya jw.org ɔ, o maa na ní kasemi he blɔ tsɔɔmihi nɛ kɔɔ “Mɛni Tutuutu Ji Baiblo ɔ Tsɔɔmi?” womi ɔ he. E ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa.​—La 119:105. w17.12 25 ¶8-9

Mo kadi kaa nɔ́ nɛ maa ngɔ tue mi jɔmi kɛ ba ji lemi nɛ ‘zugba a tsuo maa le Yehowa.’ Akɛnɛ lohwehi be nyɛe maa kase Yehowa he ní he je ɔ, gbami nɛ ɔ kɔɔ nimli nɛ a tsake a je mi bami ɔ he. (Yes. 11:6, 7) Nihi babauu ngɛ nɛ be ko nɛ be ɔ, jinɛ a ngɛ kaa ogbeteehi ejakaa a hɛ mi jɔɛ, se amlɔ nɛ ɔ, a kɛ nihi hiɔ si ngɛ tue mi jɔmi mi. O ma nyɛ maa kane nimli kaa jã a he sane ngɛ munyu nɛ ji “Baiblo ɔ Tsakeɔ Nihi A Si Himi” ngɛ jw.org. Yehowa we bi nɛ be ko nɛ be ɔ, a hɛ mi jɔɛ ɔ “wo su ehe ɔ nɛ́ a bɔ ngɛ Mawu suɔmi nya ngɛ dami nitsɛnitsɛ kɛ se fimi nitsɛnitsɛ mi ɔ.” (Efe. 4:23, 24) Ke nihi ngɛ Mawu he ní kasee ɔ, a naa kaa e sa nɛ a ba a je mi ngɛ Mawu mlaa amɛ a nya. Enɛ ɔ yeɔ bua mɛ nɛ a ngmɛɔ níhi nɛ a heɔ yeɔ ɔmɛ a he, nɛ a tsakeɔ a su kɛ a je mi bami. Tsakemi kaa jã be gbɔjɔɔ, se Mawu mumi ɔ ma nyɛ maa ye bua nihi nɛ a suɔ kaa a maa pee Mawu suɔmi nya ní ɔ. w18.01 31 ¶15-16

Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ke a ma tle nihi nɛ a maa ya hiɔwe ɔ si ɔ, a maa da ‘blɔ he nɛ a ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ’ ɔ nɔ kɛ tle lɛ si. Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa a ma tle nihi nɛ a maa hi zugba a nɔ hu si ngɛ blɔ nya tomi nya. Eko ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa bi ke: Ke Kristo Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ je sisi pɛ ɔ, anɛ a ma tle nihi nɛ a gbo lingmi nɛ ɔ si kekle konɛ a suɔli nɛ a le mɛ ɔ nɛ a he mɛ atuu lo? Anɛ a ma tle nyumu anɔkualetsɛmɛ nɛ a ji hɛ mi nyɛɛli nɛ a hi si blema a si mla konɛ a nyɛɛ Mawu we bi a hɛ mi kɛ to níhi a he blɔ nya ngɛ je ehe ɔ mi lo? Nihi nɛ a sɔmɔ we Yehowa kulaa a hu nɛɛ? Mɛni be nɛ a ma tle mɛ si, nɛ jije a ma tle mɛ si ngɛ? Sanehi fuu ngɛ nɛ wa ma nyɛ ma bi. Se anɛ e he hia wawɛɛ kaa wa susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he amlɔ nɛ ɔ lo? Anɛ e sɛ nɛ waa mlɛ nɛ waa hyɛ bɔ nɛ Yehowa ma tsu ní nɛ ɔmɛ a he ní ha hwɔɔ se lo? Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, e sa nɛ wa ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi nɛ wa. Mawu gu Yesu nɔ kɛ ma nɔ mi ha wɔ kaa nihi nɛ a gbo, nɛ a ngɛ Mawu kaimi mi ɔ maa te si.​—Yoh. 5:28, 29; 11:23. w17.12 12 ¶20-21

Atsinyɛ jemi ko be he kaa ke hunomɛ, yigbayihi, kɛ bimɛ ngɔ Paulo ga womi ɔ kɛ tsu ní ɔ, a ma ná he se. Yehowa de hunomɛ ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ suɔ nyɛ yi ɔmɛ nɛ nyɛ mi mi nɛ ko fu mɛ wawɛɛ.” Huno nɛ e suɔ e yo ɔ bɔɔ mɔde kaa ke e yo ɔ ngɛ e juɛmi tsɔɔe ɔ, e maa bu lɛ tue, nɛ e haa nɛ e yo ɔ naa kaa nɔ́ nɛ e ngɛ dee ɔ he hia lɛ. (1 Pet. 3:7) E ngɛ mi kaa pi be tsuaa be nɛ e maa pee nɔ́ nɛ e yo ɔ de ɔ mohu lɛɛ, se behi fuu ɔ, ke e bu e yo ɔ tue ɔ, lɔ ɔ haa nɛ e peeɔ juɛmi nɛ da. (Abɛ 15:22) Huno nɛ ngɛ suɔmi ɔ bɔɔ mɔde kaa e maa pee níhi nɛ ma ha nɛ e yo ɔ nɛ ná bumi kɛ ha lɛ, se pi nɛ e maa nyɛ e yo ɔ nɔ. Ke huno ko suɔ e yo kɛ e bimɛ ɔ, e he be wae ha weku ɔ kaa a kɛ bua jɔmi ma sɔmɔ Yehowa, nɛ a nine maa su kunimi yemi jlasi nɛ ji wami ɔ nɔ. w17.11 28 ¶12; 29 ¶15

Benɛ bɔfo Paulo ngma sɛ womi kɛ ya ha Kristofohi nɛ a ngɛ Kolose ɔ, a wo lɛ tsu ngɛ Roma maa pee jeha 60 kɛ ya si 61 ɔ mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e piɛ bɔɔ nɛ a ma je lɛ. E tsɔɔ mɛ kaa e he hia nɛ a ná “mumi mi níhi a sisi numi.” (Kol. 1:9) Paulo de hu ke: “I ngɛ enɛ ɔ dee konɛ nɔ ko nɛ ko ngɔ yi mi plɛmi munyuhi kɛ sisi nyɛ. Nyɛɛ hyɛ nyɛ he nɛ hi nɛ nɔ ko nɛ ko ngɔ je mi nile kɛ yaka sisimi kɛ ngɔ nyɛ nyɔguɛ ngɛ adesa kusumihi nya, ngɛ je ɔ mi sisije níhi a nya, se pi ngɛ Kristo blɔ fa mi.” (Kol. 2:4, 8) Paulo ya nɔ nɛ e tsɔɔ nɔ́ he je nɛ susumi komɛ nɛ a he si ɔ dɛ, kɛ nɔ́ he je nɛ adesahi nɛ a yi mluku ɔ ma nyɛ ma ná je ɔ susumi ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ susu kaa e ngɛ juɛmi wawɛɛ, nɛ e nɔ kuɔ pe ni kpahi. Paulo ngma sɛ womi nɛ ɔ konɛ e kɛ ye bua nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a kua je ɔ susumi kɛ ní peepeehi nɛ dɛ ɔ.​—Kol. 2:16, 17, 23. w17.11 20 ¶1

Eko ɔ, mɛni e ma bi nɛ Kristofo no ko nɛ e pee konɛ Mawu nɛ ya nɔ nɛ e na lɛ mɔbɔ? Ke níhi nɛ e bua jɔ he ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e pee yayami ɔ, e sa nɛ e bɔ mɔde kaa e maa ngɔ jamɛ a ní ɔmɛ kɛ sã afɔle. (Mat. 18:9) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o huɛmɛ komɛ haa nɛ e he waa haa mo kaa o maa pee Yehowa suɔmi nya ní ɔ, anɛ o kɛ mɛ ma kpa bɔmi lo? Ke e he waa haa mo kaa o kɛ dã ma tsu ní bɔ nɛ sa a, anɛ o suɔ kaa o ma je o he ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ o nu dã kɛ be nɔ ɔ mi lo? Ke bɔmi nami he akɔnɔ ji o nyagba a, anɛ o ngɛ mɔde bɔe kaa o ma kua sinihi, wɛbsaitihi, kɛ ní peepeehi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ o susu ní yayahi a he ɔ lo? Mo kai kaa e hi kaa o ma kua ní nɛ ɔmɛ konɛ o nyɛ nɛ o ye Yehowa anɔkuale. Nɔ́ ko be nɛ dɔɔ nɔ pe nɛ a ma de ke Mawu kua mo. Jã kɛ̃ nɛ nɔ́ ko be nɛ haa nɔ bua jɔmi pe nɛ o maa le kaa Mawu ma ‘je e suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mo kɛ ya neneene.’​—Yes. 54:7, 8. w17.11 11 ¶12

Anɛ o kadi kaa Zakaria 5:4 ɔ tsɔɔ kaa ‘gbiɛmi maa ba we mi he nɛ nɔ ko ju ngɛ ɔ, nɛ a ma kpata we ɔ hɛ mi’ lo? Nɔ́ ko nɔ́ ko be nɛ nɔ ko ma nyɛ maa pee kɛ tu Yehowa kojomi ɔ nya fo. Yehowa ma nyɛ maa na yayami nɛ e sɔmɔlɔ ko ngɛ pee ngɛ laami mi ɔ tsuo, nɛ e maa kojo lɛ. Ke julɔ ɔ nyɛ nɛ e laa polisihi, e ní tsuli, asafo mi nikɔtɔmahi, aloo e fɔli po ɔ, e be nyɛe maa laa Mawu, ejakaa Mawu wo si kaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ e juɔ ɔ, e ma ha nɛ e ní peepee ɔ maa je kpo. (Heb. 4:13) Hyɛ bɔ nɛ wa bua jɔɔ ha kaa waa kɛ nihi nɛ a suɔ kaa a maa ye anɔkuale ngɛ “nɔ́ tsuaa nɔ́” mi ɔ ngɛ bɔe! (Heb. 13:18) Yehowa sume jumi fɛɛ jumi. E ji he blɔ nɛ wa ná kaa waa kɛ Yehowa sisi tomi mlaahi nɛ nɔ kuɔ ɔ ma tsu ní nɛ waa ba wa je mi saminya, konɛ a ko gbe Yehowa biɛ ɔ he guɛ kɔkɔɔkɔ. Ke wa pee jã a, eko ɔ, ligbi nɛ Yehowa ma ba kojo nihi nɛ a jeɔ blɔ nɛ a tɔ̃ɔ e mlaa a nɔ ɔ, wa maa ye wa he. w17.10 22 ¶6-7

Ke e peeɔ wɔ kaa wa nyɛmimɛ nui wɔ sisi, aloo a ye wɔ sane yaya po ɔ, wa peeɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa ma nyɛ konɛ tue mi jɔmi nɛ hi waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti. (Rom. 12:17, 18) Ke wa tɔ̃ nɔ ko nɔ nɛ wa kpa lɛ pɛɛ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa jɔɔ e tsui he, se e sa nɛ pɛɛ kpami ɔ nɛ je wa tsui mi. Tue mi jɔmi he hia wawɛɛ, titli ɔ, ngɛ gba si himi mi. E sɛ nɛ nɔ ko kɛ e yo nɛ a pee a ní kaa nɔ́ nɛ a suɔ a sibi ngɛ nihi a hɛ mi, se ngɛ kɔkɔɔ mi lɛɛ, a kɛ a sibi hiɔɔ nya, a jɛɔ a sibi, aloo a peeɔ a sibi yi wu tso ní. E sa nɛ waa pee klaalo kaa waa kɛ nihi a tɔmihi maa pa mɛ faa. Jã nɛ wa maa pee ɔ tsɔɔ kaa waa maa ngmɛɛ sanehi a he, nɛ waa kɛ a he abofu be wa mi woe. Ke wa ma nyɛ maa ngɔ nihi a he yayami kɛ pa mɛ faa a, e sɛ nɛ wa susu nɔ́ nɛ nɔ ɔ pee ɔ he nɛ lɔ ɔ ba ha nɛ waa ngɔ e ‘tɔmi ɔ kɛ wo wa mi.’ (1 Kor. 13:4, 5) Ke waa kɛ nihi a he abofu woɔ wa mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ kulaa.​—Mat. 6:14, 15. w17.10 10 ¶14-15

Kɛ Yuda bi nɛ a hi si ngɛ Zakaria be ɔ mi ɔ ná Zakaria sɛ gbi ɔ he se ha kɛɛ? Yehowa ha nɛ a ná nɔ mi mami kaa e maa ye bua mɛ, nɛ e maa po a he piɛ konɛ a gbe ní tsumi ɔ nya. Akɛnɛ e ha nɛ a ná nɔ mi mami kaa a ma nyɛ maa ma sɔlemi we ɔ he je ɔ, enɛ ɔ wo mɛ he wami. Se kɛ nihi bɔɔ nɛ ɔ ma plɛ kɛ tsu ní tsumi agbo nɛ ɔ ha kɛɛ? Zakaria munyu nɛ nyɛɛ se ɔ ha nɛ gbeye nɛ a ngɛ yee, kɛ a yi mi nɛ ngɛ mɛ enyɔɔnyɔ pee ɔ tsuo se po. Anɔkualetsɛmɛ kaa Heldai, Tobiya, kɛ Yedaya ye kɛ bua mɛ, se ngɛ a yemi kɛ buami ɔ se ɔ, Mawu tsɔɔ kaa nihi fuu ma ‘ba piɛɛ a he kɛ ma Yehowa we ɔ.’ E ngɛ mi kaa Persia matsɛ ɔ tsi a ní tsumi ɔ nya mohu lɛɛ, se akɛnɛ a ná nɔ mi mami kaa Yehowa ngɛ a se he je ɔ, a kɛ oya yemi bɔni tsu ɔ mami ekohu. E kɛ we kulaa nɛ Yehowa je blɔ tsimi nɔ́ nɛ ngɛ kaa yoku nɛ ji a nya nɛ a tsi kaa a ko ma tsu ɔ kɛ je a blɔ mi, nɛ a gbe sɔlemi we ɔ mami nya ngɛ jeha 515 loko a fɔ Kristo ɔ mi. (Ezra 6:22; Zak. 4:6, 7) Se Yehowa munyu ɔ tsɔɔ ní nguanguahi nɛ maa ya nɔ ngɛ wa be nɛ ɔ mi hulɔ. w17.10 29 ¶17

A fã Salomo kaa e hyɛ nɛ a ma Yerusalem sɔlemi we ɔ. Sɔlemi we ɔ maa ‘kle agbo, nɛ e ma he biɛ ngɛ je ɔ mi tsuo.’ Nɔ́ nɛ pe kulaa a, sɔlemi we ɔ maa pee ‘Yehowa Mawu we.’ Yehowa hla Salomo kaa e hyɛ ní tsumi ɔ nɔ. (1 Kron. 22:1, 5, 9-11) Matsɛ David ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu maa ye bua Salomo, ‘jokuɛyo, nɛ e hɛ mi fa we lolo’ ɔ. Anɛ e kɛ kã maa pɛtɛ ní tsumi nɛ ɔ he lo? Anɛ jokuɛ nɛ e ji, kɛ níhi a si kpami nɛ e be ɔ maa tsi e nya lo? Ke Salomo ma nyɛ maa ma tsu ɔ, ja e pee kã, nɛ e tsu ní. Ke Salomo pee we kã a, gbeye yemi ma ha nɛ e kpa ní tsumi ɔ. Nɛ ke e ba lɛ jã a, lɛɛ afani nɛ e ji sisi kulaa. E biɔ nɛ wa ha nɛ Yehowa nɛ ye bua wɔ nɛ wa ná kã, konɛ wa nyɛ nɛ waa gbe wa ní tsumi ɔ nya kaa bɔ nɛ Salomo pee ɔ. w17.09 28 ¶1-2; 29 ¶4-5

Mo susu he nɛ o hyɛ. Ke pi Baiblo ɔ he ɔ, kɛ o si himi ko pee ha kɛɛ? Jinɛ o be ga womi kpakpa náe nɛ o kɛ maa ba o je mi. O be anɔkuale nɛ kɔɔ Mawu, wa si himi, kɛ hwɔɔ se he ɔ lee. Nɛ o be bɔ nɛ Yehowa kɛ adesahi hi si ha blema a hu lee. Wa bua jɔ kaa wa be diblii mi. Yehowa ha wɔ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ, nɛ e wo si kaa sɛ gbi nɛ ngɛ mi ɔ maa hi si kɛ ya neneene. Bɔfo Petro tsɛ Yesaya 40:8 ɔ se. Kaa bɔ nɛ wa le ɔ, jamɛ a ngmami ɔ kɔ we Baiblo ɔ he tutuutu, se kɛ̃ ɔ, wa ma nyɛ maa ngɔ kɛ to sɛ gbi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he. (1 Pet. 1:24, 25) Ngɛ jeha lafahi nɛ be ɔ mi ɔ, nihi bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a tsɔɔ Baiblo ɔ sisi, nɛ a gba ha nihi fuu ngɛ si temi kɛ womihi nɛ a kɛ kpe ɔ tsuo se. Nɔ́ nɛ a pee ɔ kɛ Mawu suɔmi nya ní nɛ ji kaa “nimli tsuo nɛ le anɔkuale ɔ, konɛ a he a yi wami” ɔ kɔ.​—1 Tim. 2:3, 4. w17.09 18 ¶1-2

Nihewi kɛ yihewi fuu nɛ a ji Kristofohi kɛ ka nɛ Yosef kɛ kpe ɔ eko kpeɔ. (1 Mose 39:7) Mo susu yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Kim ɔ he nɛ o hyɛ. E sukuu bi ɔmɛ a kpɛti nihi fuu kɛ nihi náa bɔmi, nɛ ke a ba sukuu ɔ, a kɛ fĩaa. Se Kim lɛɛ e be nɔ́ ko kaa jã nɛ e ma de. E tsɔɔ kaa akɛnɛ e pee we jã he je ɔ, be komɛ ɔ, e peeɔ lɛ kaa nɔ́ nɛ “nɔ tsuaa nɔ kua lɛ, nɛ e hɛ jaa.” Nɛ akɛnɛ e be plã he je ɔ, a naa lɛ kaa nɔ ko nɛ e biɛ. Se nile ngɛ mi kaa Kim pee we jã, ejakaa e le kaa ke nɔ ko ji niheyo loo yiheyo ɔ, bɔmi nami he akɔnɔ nɛ ngɛ e mi ɔ nya waa. (2 Tim. 2:22) E sukuu bi ɔmɛ pɔɔ lɛ bimi ke ji e ji yomiyo. Enɛ ɔ haa nɛ e náa he blɔ kɛ tsɔɔ mɛ nɔ́ he je nɛ e kɛ e he wui bɔmi nami mi ɔ. Wa bua jɔ kaa wa ngɛ nihewi kɛ yihewi fuu nɛ a bɔɔ mɔde kaa a kɛ a he be ajuama bɔmi mi woe, nɛ Yehowa hu bua jɔɔ a he! w17.09 4 ¶8; 5 ¶10

Behi fuu ɔ, nihi nɛ a mi mi fuɔ mlamlaamla a jɛɔ nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, su yaya nɛ ɔ ha we nɛ bua jɔmi hiɔ weku mi. Yi mi tomi kpakpa ko he je ɔ, Baiblo ɔ bɔ wɔ kɔkɔ ngɛ abofu, jɛmi munyu, kɛ ngmlaa kpami he. (Efe. 4:31) Aywilɛho sane ji kaa behi fuu ɔ, su nɛ ɔmɛ kɛ basabasa peemi baa. Je ɔ nɛ tɔmi ko ngɛ abofu he, se abofu wui wa Bɔlɔ ɔ hɛ mi nyami. Nihi fuu je su yaya nɛ ɔmɛ ngɛ a he loko a nyɛ nɛ a wo su ehe ɔ. (Kol. 3:8-10) Lakpa yemi hu piɛɛ su momo ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi yeɔ lakpa ngɛ tó womi he, aloo a yeɔ lakpa konɛ a ko gbla a tue ngɛ tɔmi ko nɛ a tɔ̃ ɔ he. Se Yehowa ji “Mawu anɔkualetsɛ.” (La 31:5) Enɛ ɔ he ɔ, e suɔ kaa e sɔmɔli ɔmɛ a ti “nɔ tsuaa nɔ kɛ e nyɛmi nɛ tu anɔkuale sisiisi” nɛ ‘a ko ye lakpa.’ (Efe. 4:25; Kol. 3:9) Enɛ ɔ he ɔ, ke anɔkuale nɛ wa maa tu ɔ he wa ha wɔ, aloo e ma ha nɛ wa hɛ mi nɛ pue si po ɔ, e sa nɛ waa pee jã.​—Abɛ 6:16-19. w17.08 18 ¶3, 5; 20 ¶12-13, 15

Mwɔnɛ ɔ, Yehowa kɛ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ tsɔɔ wɔ blɔ. E kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ sa haa wɔ ngɛ be nɛ sa mi, enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma de ke e munyu ɔ “he sɔɔ.” Mo susu bɔ nɛ Baiblo kanemi, womihi nɛ “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ” ɔ pee nɛ o kaneɔ, JW Brɔɔdkastin nɛ o hyɛɔ, jw.org ɔ nɔ nɛ o yaa, asafo mi nikɔtɔmahi nɛ o kɛ mɛ sɛɛɔ ní, kɛ wa nyɛmimɛ Kristofohi nɛ o kɛ mɛ bɔɔ ɔ ye bua mo ha a he nɛ o hyɛ. (Mat. 24:45) Anɛ o yɔse kaa Yehowa kɛ blɔ tsɔɔmi haa mo amlɔ nɔuu ngɛ be nɛ sa mi lo? La polɔ ɔ le kaa Mawu dloo e we bi nɛ a hi si blema a wawɛɛ nitsɛ. Mɛ pɛ ji ma nɛ Mawu ha mɛ e “mlaa” a. (La 147:19, 20) Mwɔnɛ ɔ, e ji he blɔ ngua nɛ wa ná kaa wɔ pɛ ji nihi nɛ Mawu biɛ ngɛ wa nɔ. Akɛnɛ wa ba le Yehowa nɛ waa kɛ e Munyu ɔ tsuɔ ní ngɛ si himi mi he je ɔ, wa ná he blɔ nɛ waa kɛ lɛ pee huɛ. Kaa bɔ nɛ nɔ nɛ ngma La 147 ɔ de ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ ma de ke ‘Nyɛ je Yah yi!’ nɛ wa maa wo ni kpahi hu he wami nɛ a pee jã. w17.07 20 ¶15-16; 21 ¶18

Yesu se nyɛɛli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ a kpɛti nihi nɛ a hiɛ pe ayɔ kake ngɛ sɔmɔe kaa be tsuo sɔmɔli, nɛ a bɔɔ mɔde kaa a kɛ Paulo ga womi nɛ ngɛ ngmami nɛ ɔ mi ɔ ma tsu ní. A ha we nɛ níhi a jua tsɛmi kɛ bɔ nɛ nihi peeɔ a ní ha a nɛ sisi mɛ. A kaiɔ sisi tomi mlaa nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ: “Ke o pa sika ngɛ nɔ ko dɛ kɛkɛ o plɛ pee e nyɔguɛ.” (Abɛ 22:7) Nɔ́ nɛ Satan ngɛ hlae pɛ ji kaa e ma ha nɛ wa puɛ wa be kɛ wa he wami tsuo kɛ tsu ní ha e je ɔ kaa nyɔguɛhi. Juɛmi komɛ nɛ wa peeɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa ye hiɔ jehahi fuu. Sika agbo nɛ wa ma ya pa kɛ ma we, kɛ ya sukuu, kɛ he lɔlehi nɛ a he jua wa, aloo kɛ pee ayɛflo nguahi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa ye hiɔ ngua. Ke wa pee wa si himi kpokploo, wa yi hiɔ, wa puɛ we sika tsɔ, nɛ waa kɛ wa he woɔ Mawu jami mi vii pe nɛ waa kɛ wa he maa wo jua yemi mi vii ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa waa kɛ ga tsuɔ ní.​—1 Tim. 6:10. w17.07 10 ¶13

Yehowa ji nɔ nɛ ngɛ he blɔ kaa e yeɔ matsɛ. E kɛ e he wami ɔ tsuɔ ní ngɛ dami sane yemi mi, nɛ e dami sane yemi ɔ hi kɛ pi si. E de ke: ‘Ye suɔmi ɔ se pui gblegbleegble; i peeɔ nɔ́ nɛ da, nɛ i yeɔ dami sane. Ní nɛ ɔmɛ ji níhi nɛ saa ye hɛ mi. Imi, Yehowa lɛ i de.’ (Yer. 9:24) Mlaahi nɛ adesahi nɛ a yi mluku woɔ ɔ be nyɛe maa tsɔɔ Yehowa nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ. Yehowa ji nɔ nɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ, enɛ ɔ he ɔ, lɛ nɛ e woɔ adesahi mlaa. La polɔ ɔ de ke: ‘E matsɛ yemi ɔ, dami sane yemi nɔ a to sisi kɛ fɔ,’ enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e mlaa amɛ, e sisi tomi mlaa amɛ, kɛ e yi mi tomihi tsuo da. (La 89:14) Satan tsɔɔ kaa Yehowa nɔ yemi ɔ dɛ, se kɛ̃ ɔ, Satan nitsɛ hu nyɛ we nɛ e ngɔ dami sane yemi kɛ ba je ɔ mi. w17.06 28 ¶5

Yehowa ji Mawu anɔkualetsɛ. (La 31:5) Akɛnɛ e ji Tsɛ nɛ haa nɔ nɔ́ faa he je ɔ, e tsɔɔ nihi nɛ a yeɔ lɛ gbeye ɔ anɔkuale ɔ. Kɛ je be nɛ wa nu anɔkuale ɔ, wa ná he blɔ nɛ wa kase anɔkualehi fuu ngɛ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ kɛ asafo ɔ womihi a mi. Wa kase ekomɛ hu ngɛ kpokpa nɔ kpehi, kpɔ mi kpehi, kɛ asafo mi kpehi a sisi. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa ba ná nɔ́ nɛ Yesu tsɛɛ lɛ ke ‘juetli to he’ nɛ anɔkuale momohi kɛ anɔkuale ehehi ngɛ mi ɔ. (Mat. 13:52) Ke wa hlaa anɔkualehi kaa juetli nɛ a ngɔ kɛ laa a, Yehowa maa ye bua wɔ konɛ waa na anɔkuale ehehi nɛ a he jua wa kɛ to wa “juetli to he ɔ.” (Abɛ 2:4-7) Kɛ wa ma plɛ kɛ pee jã ha kɛɛ? E sa nɛ waa to be kɛ ha dɛ he ní kasemi, nɛ waa to wa tsui si kɛ pee níhi a mi hlami ngɛ Mawu Munyu ɔ kɛ asafo ɔ womihi a mi. Enɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa le anɔkualehi nɛ wa ma nyɛ ma de ke a ji “ehehi” akɛnɛ be ko nɛ be ɔ jinɛ wa li ɔ he je. (Yosh. 1:8, 9; La 1:2, 3) Niinɛ, e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa hla Baiblo ɔ mi anɔkualehi fuu kɛ to wa juetli to he ɔ. w17.06 12 ¶13-14

Niheyo ko nɛ e sɛ we gba si himi mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Eduardo ɔ kɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e wa ngɛ jeha mi, nɛ e sɛ gba si himi mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Stephen ɔ sɛɛ e nyagba ko he ní. Eduardo pɔɔ munyu nɛ ngɛ 1 Korinto Bi 7:28 ɔ he susumi. A ngma ngɛ lejɛ ɔ ke: “Ni nɛmɛ nɛ a maa [sɛ gba si himi mi ɔ] maa na amanehlu ngɛ a he lo mi.” Eduardo bi ke, “Mɛni ji jamɛ a ‘amanehlu ɔ,’ nɛ ke i sɛ gba si himi mi ɔ, kɛ ma plɛ kɛ da nya ha kɛɛ?” Loko Stephen ma ha jamɛ a sane ɔ heto ɔ, e kɛ Eduardo susu nɔ́ kpa ko hu nɛ bɔfo Paulo ngma nɛ tsɔɔ kaa Yehowa nɛ ji ‘Mawu nɛ woɔ nɔ bua ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi ɔ, woɔ wa bua ngɛ haomihi tsuo a mi’ ɔ he. (2 Kor. 1:3, 4) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi, nɛ e woɔ wa bua ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee. Eko ɔ, mo nitsɛ o kai si fɔfɔɛ komɛ a mi nɛ Mawu gu e Munyu ɔ nɔ kɛ ye bua mo nɛ e tsɔɔ mo blɔ ɔ. Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Mawu maa ye bua wɔ kaa bɔ nɛ e ye bua e sɔmɔli nɛ a hi si blema a.​—Yer. 29:11. w17.06 4 ¶1-2

Nihi nɛ a ba sa we ɔ hia he lo nya níhi, se nɔ́ nɛ he hia wa nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ pe kulaa ji bua womi kɛ he wami womi munyuhi nɛ je Baiblo ɔ mi. (Mat. 4:4) Asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa sɛ womihi ngɛ a je gbi mi, nɛ a ye bua mɛ konɛ a nine nɛ su nyɛmimɛ nɛ tuɔ a gbi ɔ nɔ. Enɛ ɔ he hia wawɛɛ ejakaa a je a weku li, a kpɔ mi bi, kɛ a we asafohi a he. E sa nɛ a na Yehowa suɔmi kɛ e mi mi himi ɔ ngɛ a nyɛmimɛ Kristofohi a kpɛti. Ke pi jã a, a ma ya hla yemi kɛ buami ngɛ a weku li, aloo nihi nɛ a kɛ mɛ je ma kake mi nɛ a pi Odasefohi ɔ a ngɔ. (1 Kor. 15:33) Ke wa ha nɛ a hɛ mwɔ si ngɛ asafo ɔ mi ɔ, wa náa he blɔ nɛ waa kɛ Yehowa peeɔ kake kɛ “baa nibwɔhi a yi.” Eko ɔ, nihi nɛ a tu fo kɛ je a mahi a mi ɔ be nyɛe maa kpale a se hu, be abɔ nɛ a he nyɛli ɔmɛ ngɛ nɔ yee ɔ. Jehanɛ hu ɔ, a kpɛti nihi fuu yeɔ gbeye ngɛ si fɔfɔɛ nɛ a gblee mi ɔ he je. Mo bi o he ke, ‘Ke imi ɔ, kɛ ma suɔ kaa nihi kɛ mi nɛ hi si ha kɛɛ?’​—Mat. 7:12. w17.05 6-7 ¶15-16

Ke wa kɔni mi jɔ̃ ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ gbɔjɔ, nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Mawu ɔ nya maa jɔ. Akɛnɛ wa ngɛ Satan je ɔ mi he je ɔ, wɔ tsuo waa kɛ si fɔfɔɛhi nɛ woɔ nɔ kɔni mi nyu ma nyɛ maa kpe be komɛ. (1 Yoh. 5:19) Amlɔ nɛ ɔ po ɔ, eko ɔ, bwɔmi, hiɔ aloo ohia ha nɛ wa ngɛ nɔ́ nae. Aloo eko ɔ, wa ma susu kaa wa he be se nami tsɔ. Níhi nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe ɔ nɛ a bɛ mi, aloo wɔ nitsɛmɛ wa gbɔjɔmihi hu ma nyɛ ma ha nɛ waa hao. Se kɛ̃ ɔ, e sɛ nɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ nɛ a ha nɛ wa susu kaa Yehowa kua wɔ. Mohu ɔ, e sa nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ munyuhi nɛ tsɔɔ kaa suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha wɔ ɔ ngɛ kɛ yaa neneene ɔ he. Wa naa munyu nɛ ɔ ngɛ La 136:23 ɔ. Lejɛ ɔ de ke: “Benɛ wa yi fi wawɛɛ ɔ, lɛ nɛ e kai wɔ; ejakaa e suɔmi ɔ ngɛ kɛ yaa neneene!” Niinɛ, suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha e sɔmɔli ɔ se pui gblegbleegble. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e nuɔ wa “kue fami” ɔmɛ, nɛ e tsuɔ he ní.​—La 116:1; 136:24-26. w17.05 18 ¶8

Galatia Bi 2:11-14 ɔ tsɔɔ kaa Petro ye adesa hɛ mi gbeye. (Abɛ 29:25) E ngɛ mi kaa Petro le bɔ nɛ Yehowa buu Ma Je Li ɔmɛ ha mohu lɛɛ, se e ye gbeye kaa ke Yuda bi nɛ a po mɛ nɛ a je Yerusalem ɔ mi ɔ ba na lɛ ɔ, a ma je bu nɛ a ngɛ kɛ ha lɛ ɔ nɔ. Bɔfo Paulo ha nɛ e na heii kaa e ngɛ osato pee. (Níts. 15:12; Gal. 2:13) E ngɛ heii kaa benɛ Paulo kã Petro hɛ mi ɔ, Petro je he si bami mi nɛ e kplɛɛ nɔ. Nɔ́ ko be Ngmami ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa he blɔhi nɛ Petro ngɛ ɔ je e dɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pee se ɔ, Mawu mumi ɔ ye bua Petro nɛ e ngma sɛ womi enyɔ nɛ a piɛɛ Baiblo mi womi ɔmɛ a he ɔ. Yesu nɛ e ji Kristofohi asafo ɔ yi ɔ ya nɔ nɛ e kɛ Petro tsu ní. (Efe. 1:22) Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ hu ná he blɔ nɛ a kɛ maa kase bɔ nɛ Yesu kɛ e Tsɛ Yehowa kɛ yayami paa nɔ ha a. Wa he ye kaa a ti nɔ ko nɔ ko ha we nɛ tɔmi nɛ adesahi nɛ a yi mluku tɔ̃ ɔ nɛ tɔ̃tɔ̃ e nane. w17.04 27 ¶16-18

Benɛ Yehowa kpata ma nɛ ɔmɛ a hɛ mi ɔ, e kɛ lɔ ɔ peemi po yayami se kulaa ngɛ lejɛ ɔ. Se pi lɔ ɔ kɛkɛ, e ‘ngɔ kɛ to okadi kɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba yayami peeli a nɔ’ hwɔɔ se. Kaa bɔ nɛ Yehowa po ní yayahi nɛ ya nɔ ngɛ Lot be ɔ mi ɔ se ɔ, jã nɔuu nɛ e maa po ní yayahi nɛ ngɛ nɔ yae mwɔnɛ ɔ se ke e ba kpata je nɛ ɔ hɛ mi ɔ. Ke a je ní peepee yayahi kɛ je ɔ, mɛni a kɛ maa to nane mi? Níhi nɛ maa ya nɔ ngɛ Paradeiso ɔ mi ɔ maa pee bua jɔmi. Mo susu bɔ nɛ waa kɛ bua jɔmi ma tsu ní kɛ plɛ zugba a Paradeiso, nɛ́ waa ma tsuhi kɛ ha waa kɛ wa suɔli ɔ he nɛ o hyɛ. Waa kɛ bua jɔmi ma nya nimli ayɔhi abɔ nɛ a ma tle mɛ si ɔ a he, nɛ wa maa tsɔɔ mɛ Yehowa he ní, kɛ bɔ nɛ e kɛ adesahi hi si ha a. (Yes. 65:21, 22; Níts. 24:15) Níhi nɛ maa ya nɔ jamɛ a be ɔ mi ɔ maa pee bua jɔmi sɔuu, nɛ lɔ ɔ maa ngɔ yi jemi kɛ ha Yehowa! w17.04 12 ¶11-12

Benɛ Yefta ngɛ kita nɛ ɔ kãe ɔ, eko ɔ, e le kaa e biyo ɔ ji nɔ nɛ maa je we ɔ mi kɛ ba kpee lɛ. Se kɛ̃ ɔ, Yefta kɛ e biyo ɔ hao wawɛɛ, ejakaa e he ba hia nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a ngɔ nɔ́ ngua ko kɛ sã afɔle. Benɛ Yefta na e biyo ɔ, “e kɛ aywilɛho hía e tade ɔmɛ,” nɛ e tsɔɔ kaa e biyo ɔ tsɔ e tsui kpa. Yefta biyo ɔ ya ‘ye kɔmɔ kaa e be nyumu lee kɛ ya si benɛ e ma gbo.’ Mɛni he je? Yefta be binyumu, nɛ e biyo kake ɔ hu be nyɛe maa sɛ gba si himi mi konɛ e ha lɛ bibimɛ. Weku ɔ biɛ maa laa, nɛ nɔ ko be nɛ maa hyɛ weku ɔ weto níhi a nɔ. Se tsa pi ní nɛ ɔmɛ nɛ a he hia Yefta kɛ e biyo ɔ wawɛɛ. Yefta de ke: ‘I wo Yehowa si, nɛ i be nyɛe ma kpale ye nya se.’ Kɛkɛ nɛ e biyo ɔ de ke: “Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ o kɛ o nya de ke o maa pee mi ɔ, pee.” (Many. 11:35-39) Yefta kɛ e biyo ɔ ye anɔkuale, nɛ a ma a juɛmi nya si kaa ke e he wa ha mɛ kaa mɛni po, a maa ye si nɛ a wo Mawu nɛ ji Hiɔwe No ɔ nɔ.​—5 Mose 23:21, 23; La 15:4. w17.04 4 ¶5-6

A ye Yosef sane yaya ko nɛ dɔɔ nɔ wawɛɛ. Kekleekle ɔ, e nyɛmimɛ jua lɛ kaa nyɔguɛ benɛ e ye maa pee jeha 17 ɔ. Pee se ɔ, a po sane kɛ fɔ e nɔ kaa jinɛ e ma e nyɔmtsɛ ɔ yo abonua tuami, nɛ a wo lɛ tsu, nɛ a bɔ lɛ dade pã. (1 Mose 39:11-20; La 105:17, 18) E ngɛ mi kaa e yeɔ Mawu anɔkuale mohu lɛɛ, se e ngɛ kaa nɔ́ nɛ a gbla e tue mohu pe nɛ a jɔɔ lɛ. Se jeha 13 se ɔ, nɔ́ fɛɛ nɔ́ tsake si kake too. A je lɛ ngɛ tsu ɔ mi, nɛ a ha lɛ he blɔ ngua ngɛ Egipt. Ke Farao be ɔ, lɛ nɛ e ngɛ. (1 Mose 41:14, 37-43; Níts. 7:9, 10) Anɛ Yosef ngɔ sane yaya nɛ a ye lɛ ɔ he abofu kɛ wo e mi lo? Anɛ e nu he kaa Yehowa kua lɛ lo? Dɛbi. Mɛni ye bua Yosef nɛ e nyɛ to e tsui si? Hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ nɛ ye bua lɛ. E na Yehowa nine ngɛ sane ɔ mi. Mo kadi bɔ nɛ enɛ ɔ je kpo heii ngɛ nɔ́ nɛ e de e nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ mi ha. E de ke: “Nyɛɛ lɛɛ nyɛ so kaa nyɛ maa pee mi yayami, se Mawu tsake nyɛ yi mi tomi ɔ kɛ pee nɔ́ kpakpa; bɔ nɛ pee nɛ e kɛ he nihi babauu a yi wami, kaa bɔ nɛ e ba mi mwɔnɛ nɛ ɔ.” (1 Mose 50:19, 20) Nyagbenyagbe ɔ, Yosef yɔse kaa e tsui si tomi ɔ pee we yaka. w17.08 4 ¶6; 6 ¶12-13