March

Ke wa ngɛ Mose kekleekle womi ɔ yi kake kɛ enyɔ ɔ kanee ɔ, wa naa kaa Adam kɛ Hawa ná he yemi nɛ nihi ngɛ hlae mwɔnɛ ɔ. Nɔ́ ko nɔ́ ko he hia we mɛ, nɔ́ ko wui a he gbeye, nɛ nɔ ko hu wɛ mɛ yi mi. A hɛwi ngɛ niye ní, ní tsumi, kɛ hiɔ kɛ gbenɔ he. (1 Mose 1:27-29; 2:8, 9, 15) E sa nɛ waa le kaa Yehowa Mawu pɛ nɛ e ngɛ he yemi nɛ huzu be he. Mɛni he je? Ejakaa lɛ nɛ e bɔ níhi tsuo, nɛ lɛ ji je mluku ɔ tsuo Matsɛ. (1 Tim. 1:17; Kpoj. 4:11) Se adebɔ níhi tsuo nɛ a ngɛ hiɔwe kɛ zugba a nɔ ɔ lɛɛ huzu ngɛ a he yemi ɔ he. E sa nɛ a kplɛɛ nɔ kaa Yehowa Mawu pɛ lɛ e ngɛ he blɔ nɛ pe kulaa kaa e maa wo mlaahi nɛ da, kɛ mlaahi nɛ a he hia nɛ sisi numi ngɛ he ha adesahi. Benɛ Yehowa Mawu bɔ Adam kɛ Hawa a, e wo mɛ mlaahi nɛ hi kɛ pi si. w18.04 4 ¶4, 6

Ke pi Yehowa nɛ ngɛ wɔ ye buae ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, wa ko nyɛ we si himi ɔ nya dami. (2 Kor. 4:7, 8) Lɛɛ ni nɛmɛ nɛ a kɛ Yehowa be huɛ bɔmi ko ɔ nɛɛ, kɛ mɛɛ a maa pee kɛɛ? Kaa bɔ nɛ Yesu nu he ha nihi ɔ, nimli nɛ ɔmɛ a he peeɔ wɔ mɔbɔ, nɛ lɔ ɔ haa nɛ wa ngɔɔ “manye munyu” ɔ kɛ ya haa mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, moo to o tsui si ha nihi nɛ o fiɛɛɔ ha mɛ ɔ. O hɛ nɛ ko je nɔ kaa eko ɔ, a nui anɔkualehi nɛ wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ ekomɛ hyɛ. A kpɛti ni komɛ hu kɛ níhi nɛ a heɔ yeɔ ɔ fiɛ we kulaa. Eko ɔ, a maa na níhi nɛ a heɔ yeɔ ɔ kaa lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ peeɔ a kɛ a weku li kɛ a kpɔ mi bi kake. Ke wa ngɛ nihi ye buae nɛ a ngmɛɛ nɔ́ ko nɛ a le “momo” ɔ he ɔ, kekleekle ɔ, e sa nɛ waa ye bua mɛ konɛ a bua nɛ jɔ anɔkuale “ehe,” nɛ ji Baiblo tsɔɔmihi nɛ a li be ko nɛ be ɔ a he. Ja jã loko a ma nyɛ maa ngmɛɛ a hemi kɛ yemi momo ɔ he. E ma nyɛ ma he be loko wa ma nyɛ maa ye bua nɔ ko nɛ e pee tsakemihi kaa jã.​—Rom. 12:2. w19.03 23 ¶10, 12; 24 ¶13

Bɔ nɛ Yehowa ha nɛ Yesu le kaa e suɔ lɛ nɛ e he lɛ ye ɔ tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ wɔ hu wa hla níhi nɛ wa ma nyɛ maa da nɔ kɛ wo nihi he wami. (Yoh. 5:20) Ke nɔ ko nɛ wa suɔ e sane ha nɛ wa na kaa lɛ hu e suɔ wɔ, nɛ e jeɔ wa yi ngɛ ní kpakpahi nɛ wa peeɔ ɔ he ɔ, wa bua jɔɔ. Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nyɛmimɛ ngɛ asafo ɔ mi kɛ wa weku li, nɛ́ waa wo mɛ he wami. Ke wa je nihi a yi ɔ, e haa nɛ a hemi kɛ yemi mi waa, nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔɔ Yehowa. Fɔli titli ji nihi nɛ e sa kaa a wo a bimɛ he wami. Ke fɔli je a tsui mi nɛ a je a bimɛ a yi, nɛ a ha nɛ a na kaa a suɔ mɛ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ jokuɛ ɔmɛ yaa nɔ. Munyu nɛ ji “Ye bua jɔ o he” ɔ tsɔɔ kaa Yehowa he Yesu ye, nɛ e le kaa Yesu maa pee e suɔmi nya ní kɛ ya si nyagbe. Akɛnɛ Yehowa he e Bi ɔ ye kaa e maa pee e suɔmi nya ní he je ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yesu ma ha nɛ Yehowa si womi ɔmɛ tsuo maa ba mi. (2 Kor. 1:20) Ke wa susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ he ɔ, lɔ ɔ maa wo wɔ he wami nɛ wa maa kase lɛ kɛ pi si.​—1 Pet. 2:21. w19.03 8 ¶3; 9 ¶5-6

Ke nɔ ko ke wɔ nɔ́ ko nɛ he jua wa a, wa naa nɔ ɔ si kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ nike ní ɔ he. Benɛ Yehowa kpɔ̃ Israel bi ɔmɛ kɛ je nyɔguɛ yemi mi ngɛ Ijipt ɔ, a pee níhi nɛ tsɔɔ kaa a bua jɔɛ nɔ́ nɛ Yehowa pee ha mɛ ɔ he. Nyɔhiɔ bɔɔ komɛ a se ngɛ a kpɔmi ɔ se ɔ, a bɔni ya fomi ke Ijipt niye ní ɔmɛ ngɛ mɛ jloe. Enɛ ɔ he ɔ, a tu munyu huitihuiti ngɛ níhi nɛ Yehowa ha mɛ ɔ he, nɛ a ná po nɛ a kpale kɛ ho Ijipt ya. Moo lɛɛ mo susu he nɛ o hyɛ. A ngɛ tsɔɔe kaa lo, jamatlɛ, atlɛ, pui, sabola, kɛ galiki nɛ a maa ye ɔ he hia mɛ pe he yemi nɛ Yehowa, a Mawu ɔ ha mɛ nɛ a kɛ ma ja lɛ ɔ. E be nyakpɛ kaa Yehowa mi mi fu mɛ. (4 Mose 11:5, 6, 10; 14:3, 4) Enɛ ɔ ji ní kasemi agbo kɛ ha wɔ! Bɔfo Paulo wo Kristofohi tsuo ga kaa a ko ngɔ he yemi nɛ Yehowa je suɔmi mi kɛ ha wɔ kɛ gu e Bi Yesu Kristo nɔ ɔ kɛ fiɛ.​—2 Kor. 6:1. w18.04 9-10 ¶6-7

Wɔ tsuo wa suɔ nɛ nihi nɛ a je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wɔ nɛ a kɛ wɔ nɛ hi si saminya. Ke nihi pee níhi nɛ tsɔɔ kaa a sume wɔ aloo a yi wɔ dami sane ɔ, e ma nyɛ maa dɔ wɔ, nɛ e maa pee wɔ kaa se nami be wa he. Yehowa le kaa adesahi hia suɔmi, nɛ a suɔ nɛ nihi nɛ a ye dami sane ha mɛ. (La 33:5) Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa wa Mawu ɔ suɔ wɔ saminya, nɛ e sume nɛ nihi nɛ a ye wɔ sane yaya. Mlaa nɛ Yehowa kɛ ha Israel bi ɔmɛ kɛ gu Mose nɔ ɔ tsɔɔ jã. Mose Mlaa a he nɛ wa ma susu ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa maa na bɔ nɛ Yehowa, wa Mawu ɔ suɔ wɔ ha. (Rom. 13:8-10) Wa ma nyɛ ma de ke suɔmi nɔ nɛ a da kɛ wo Mose Mlaa a, ejakaa nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ Yehowa peeɔ ɔ, suɔmi mi nɛ e jeɔ kɛ peeɔ. (1 Yoh. 4:8) Yehowa fã wɔ kaa waa suɔ lɛ kɛ wa nyɛmi nɔmlɔ. Fami enyɔ nɛ ɔmɛ a nɔ nɛ Yehowa da kɛ wo mlaahi tsuo nɛ ngɛ Mose Mlaa a mi ɔ nɛ. (3 Mose 19:18; 5 Mose 6:5; Mat. 22:36-40) Kita 600 kɛ se nɛ peeɔ Mlaa a tsɔɔ wɔ bɔ nɛ Yehowa suɔmi ɔ ngɛ ha. w19.02 20-21 ¶1-4

Hiob hyɛ e ní peepee saminya ngɛ yihi a he. (Hiob 31:1) E le kaa e sɛ nɛ e ná yo kpa ko he suɔmi kaa ja e yo ɔ pɛ. Je nɛ wa ngɛ mi mwɔnɛ ɔ hyi tɔ kɛ níhi nɛ tleɔ bɔmi nami akɔnɔ si. Kaa bɔ nɛ Hiob pee ɔ, e sɛ nɛ wɔ hu waa kɛ akɔnɔ hɛ ngmɛ nɛ hyɛ nɔ ko nɛ tsa pi wa yo aloo wa huno. Jã nɔuu nɛ e sɛ nɛ waa hyɛ bɔmi nami he fonihi aloo videohi. (Mat. 5:28) Ke wa mia wa hɛ mi nɛ wa ye wa he nɔ daa ligbi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa be dami ní peemi he ngmɛe. Hiob pee nɔ́ kpa ko hu nɛ tsɔɔ kaa e bu Yehowa tue. E ná Yehowa juɛmi ngɛ he lo nya níhi a he. Hiob le kaa ke e ngɔ e hɛ kɛ fɔ he lo nya níhi nɛ e ngɛ ɔmɛ a nɔ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e tɔ̃ tɔmi nɛ sa tue gblami. (Hiob 31:24, 25, 28) Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu diɔ he lo nya níhi a se wawɛɛ. Se ke wa ná juɛmi nɛ da ngɛ sika kɛ he lo nya níhi a he kaa bɔ nɛ Baiblo ɔ wo wɔ he wami kaa waa pee ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa be dami ní peemi he ngmɛe.​—Abɛ 30:8, 9; Mat. 6:19, 20. w19.02 6 ¶13-14

Yesu je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wɔ ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi kaa e Tsɛ Yehowa pɛpɛɛpɛ. (1 Yoh. 4:8-10) Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a, Yesu je e tsui mi nɛ e ngɔ e wami kɛ ha ngɛ wa he. Ke wa piɛɛ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a he jio, wa piɛɛ ‘jijɔ kpa amɛ’ a he jio, Yesu gbenɔ afɔle sami ɔ he je ɔ, wɔ tsuo wa ma nyɛ ma ná suɔmi nɛ Yehowa kɛ e Bi ɔ ngɛ kɛ ha wɔ ɔ he se. (Yoh. 10:16; 1 Yoh. 2:2) Mo susu abolo ɔ kɛ wai ɔ nɛ a kɛ yeɔ Kaimi ɔ hu he nɛ o hyɛ. Bɔ nɛ niye ní ɔ ngɛ ha a hu tsɔɔ kaa Yesu ngɛ suɔmi, nɛ e susuɔ e kaseli ɔmɛ a he. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Yesu suɔ e se nyɛɛli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ saminya. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Yesu ha we nɛ e kaimi ɔ he blɔ nya tomi ɔ nɛ pee kɛ̃tsɛɛ, mohu ɔ, e ngɔ abolo kɛ wai bɔɔ ko pɛ kɛ to e kaimi ɔ he blɔ nya konɛ be fɛɛ be nɛ e se nyɛɛli ɔmɛ ma kai lɛ ɔ, e peemi ko ye ha mɛ. Ngɛ lɔ ɔ se ɔ, e he ba hia nɛ e se nyɛɛli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ nɛ a ye Kaimi ɔ si kake daa jeha ngɛ si fɔfɔɛ slɔɔtohi a mi, be komɛ po ɔ, ngɛ tsu womi hehi. (Kpoj. 2:10) Anɛ a nyɛ nɛ a ye Yesu fami ɔ nɔ lo? Ee, a nyɛ! Kɛ je blema kɛ ba si mwɔnɛ ɔ, anɔkuale Kristofohi bɔɔ mɔde kaa a ma kai Yesu gbenɔ ɔ. w19.01 24 ¶13-15

Niinɛ, anɔkuale ɔ nɛ wa ba le ɔ ha nɛ wa ye wa he kɛ je lakpa jami, daimoniohi kɛ ní kpahi a he. Nɛ nyagbenyagbe ɔ, wa ma “ná Mawu bimɛ ɔmɛ a hɛ mi nyami he yemi ɔ.” (Rom. 8:21) Ke o suɔ nɛ o ná he yemi nɛ ɔ eko amlɔ nɛ ɔ, lɛɛ moo ya nɔ nɛ o ‘hi si ngɛ Kristo munyu’ ɔ aloo e tsɔɔmi ɔmɛ a nya. (Yoh. 8:31) Ke o pee jã a, o ma ba “le anɔkuale ɔ,” pi kaa o maa kase kɛkɛ, se o kɛ ma tsu ní. Ngɛ je yaya nɛ ɔ mi ɔ, nɔ́ nɛ nihi tsɛɔ ke si himi kpakpa a po, e se kɛ we. Adesahi li hwɔɔ se sane. (Yak. 4:13, 14) Enɛ ɔ he ɔ, nile ngɛ mi kaa wa be blɔ nɛ kɛ nɔ yaa “wami nitsɛnitsɛ” mi ɔ nɔ jee. (1 Tim. 6:19) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu nyɛ we wa nɔ kaa waa nyɛɛ blɔ nɛ ɔ nɔ. E sa nɛ wɔ nitsɛmɛ waa hla kaa wa maa nyɛɛ nɔ aloo wa be nɔ nyɛɛe. Ha nɛ Yehowa nɛ pee o “nɔ́ tsuaa nɔ́.” (La 16:5) O bua nɛ jɔ “ní kpakpahi babauu” nɛ e ha mo ɔ he. (La 103:5) Mo ná hemi kɛ yemi kaa e ma nyɛ ma ha nɛ o ná “bua jɔmi nitsɛnitsɛ” kɛ ya “neneene.”​—La 16:11. w18.12 28 ¶19, 21

E sa nɛ Kristofohi tsuo nɛ a bɔ mɔde nɛ a ná bumi kɛ ha gba si himi kaa bɔ nɛ Yehowa kɛ Yesu hu ngɛ bumi kɛ ha gba si himi ɔ. Se akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, ni komɛ nyɛ we nɛ a pee jã. (Rom. 7:18-23) E sɛ nɛ e pee wɔ nyakpɛ, ejakaa Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ po, a kpɛti ni komɛ ná nyagbahi ngɛ a gba si himi mi. Paulo ngma ke “yogbayo nɛ e kó je e huno he”; se kɛ̃ ɔ, ni komɛ je gba. (1 Kor. 7:10) Paulo tsɔɔ we nɔ́ he je nɛ ni komɛ je gba a. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, yigbayi komɛ je a hunomɛ a he nɛ pi kaa nyumu ɔmɛ ya bɔ ajuama. Paulo ngma kaa ke yo ko je gba a, e sa nɛ “e hi si nɛ e ko gba, ke pi jã a, lɛɛ e kɛ e huno ɔ nɛ a ya dla.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa loloolo ɔ, Mawu naa mɛ kaa he lo kake. Paulo tsɔɔ kaa ke pi ajuama bɔmi he je ɔ, lɛɛ e sa nɛ a dla a kpɛti. A ma nyɛ ma bi asafo mi nikɔtɔma amɛ konɛ a ye bua mɛ. w18.12 13 ¶14-15

Mwɔnɛ ɔ, Mawu suɔ kaa huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi e kɛ e sɔmɔli a kpɛti, nɛ́ a tsu e ní tsumi ɔ kɛ pi si. (Mat. 28:19, 20; Yak. 4:8) Nihi nɛ a susuɔ wa he ma nyɛ ma jɔ̃ wa kɔni mi ngɛ Mawu suɔmi nya ní peemi he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o nitsumitsɛ ɔ suɔ kaa e ma wo o nɔ nɛ e fɔ o hiɔwo ɔ nɔ, se lɔ ɔ be hae nɛ o ná be kɛ ha Mawu jami loo mumi mi níhi ɔ, kɛ o maa pee kɛɛ? Aloo ke o ngɛ sukuu yae nɛ o ná he blɔ kaa o maa je he nɛ o ngɛ ɔ kɛ ya tsa sukuu nɔ ngɛ he kpa ko hu nɛɛ? E he maa hia nɛ o sɔle, nɛ o hla níhi a mi. Lɔ ɔ se ɔ, mo bi yemi kɛ buami kɛ je nihi a ngɔ konɛ o kɛ mwɔ o yi mi kpɔ. E maa hi kaa o ma hla Yehowa juɛmi ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he piɔ konɛ o susumi kɛ Yehowa susumi nɛ pee kake. Ke o pee jã nɛ pee se o ná he blɔ nɛ ɔmɛ eko ɔ, mo nitsɛ o maa na kaa e ji ka. O maa le nɔ́ nɛ e sa kaa o pee ejakaa o sɛ hlami nɛ o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa ye Yehowa anɔkuale. w18.11 27 ¶18

Salomo ba pee matsɛ ngɛ Israel ngɛ e jokuɛ mi. Benɛ e bɔni nɔ yemi ɔ, Yehowa je e he kpo kɛ tsɔɔ lɛ ngɛ nlami mi, nɛ e de lɛ ke: “Mɛni o suɔ nɛ ma ha mo?” Salomo ha heto ke: ‘Jokuɛ bɔbɔyoo kɛkɛ ji mi, nɛ i lí nɔ́ ko nɔ́ ko. . . . Lɔ ɔ he ɔ, i kpa mo pɛɛ nɛ o ha imi o tsɔlɔ ɔ tsui nɛ ma kɛ bu mo tue konɛ ma nyɛ nɛ ma ye o ma a nɔ.’ (1 Ma. 3:5-10) ‘Tsui nɛ e kɛ maa bu Yehowa tue’ nɛ e bi ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ he si bami wawɛɛ nitsɛ. Enɛ ɔ ha nɛ wa na nɔ́ he je nɛ Yehowa suɔ e sane ɔ! (2 Sam. 12:24) Mawu bua jɔ nɔ́ nɛ matsɛ wayoo Salomo bi ɔ he, nɛ e ha lɛ “nile, kɛ nɔ́ sisi numi babauu.” (1 Ma. 3:12) Benɛ Salomo kɛ anɔkuale yemi ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ, Yehowa jɔɔ lɛ babauu. E ná he blɔ nɛ e ma ‘sɔlemi we kɛ ha Yehowa, Israel Mawu ɔ.’ (1 Ma. 8:20) E he biɛ wawɛɛ ngɛ nile nɛ Mawu ha lɛ ɔ he je. Nile munyuhi nɛ Mawu mumi ɔ ha nɛ e tu ɔ hu, a ngma ngɛ Baiblo mi womi etɛ a mi. Womi nɛ ɔmɛ kake ji Abɛ womi ɔ. w19.01 14 ¶1-2

Ni komɛ sume nɛ nɔ ko nɛ kudɔ mɛ aloo e tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ a pee. A deɔ ke, “Imi nitsɛ ye sane ji lɔ ɔ nɛ.” Eko ɔ, nɔ́ nɛ a ngɛ hlae maa tsɔɔ ji kaa a ngɛ he blɔ kaa mɛ nitsɛmɛ a maa mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ nɛ a suɔ nɛ a pee ɔ he. A sume nɛ nɔ ko nɛ kudɔ mɛ, aloo nɔ ko nɛ nyɛ a nɔ nɛ a pee a ní kaa ni kpahi. Ke wa susuɔ níhi a he kaa Yehowa a, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa wa be nyɛe maa mwɔ yi mi kpɔ kɛ ha wɔ nitsɛmɛ wa he. Kaa bɔ nɛ 2 Korinto Bi 3:17 ɔ tsɔɔ ɔ, “he nɛ Yehowa mumi ɔ ngɛ ɔ, he yemi ngɛ lejɛ ɔ.” Yehowa ha wɔ he blɔ konɛ waa hla nimli nɛ wa suɔ nɛ waa pee. Wa ma nyɛ maa hla níhi nɛ wa bua jɔ he kɛ níhi nɛ wa suɔ nɛ waa pee. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jã ji bɔ nɛ Yehowa bɔ wɔ. Se kɛ̃ ɔ, huzu ngɛ he blɔ nɛ Yehowa ha wɔ nɛ ɔ he. (1 Pet. 2:16) Ke e he hia nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he ɔ, Yehowa suɔ nɛ waa da e susumi nɛ ngɛ e Munyu ɔ mi ɔ nɔ kɛ pee jã. w18.11 19 ¶5-6

Benɛ wa ba kase anɔkuale ɔ, wa ngɔ Mawu jami kɛ pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi mohu pe he lo nya níhi. Wa ngɔ he lo nya níhi kɛ sã afɔle konɛ wa nyɛ nɛ waa nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ nya. Se ke pee ɔ, wa naa kaa nihi hɛɛɔ ilɛtlɔniki klamahi kɛ ní kpahi nɛ ba nɔ ɔ eko. E ma nyɛ maa pee wɔ kaa nɔ́ ko ngɛ wɔ bɔe. Ke wa bua jɔɛ níhi nɛ wa ngɛ ɔmɛ a he ɔ, eko ɔ, wa maa ngɔ Mawu jami kɛ kpasa si, nɛ wa ma ya di he lo nya níhi a se. Enɛ ɔ haa nɛ wa kaiɔ nɔ́ nɛ ba Dema nɔ ɔ. Suɔmi nɛ e ná kɛ ha “níhi a blɔ nya tomi” nɛ ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ ha nɛ e je sɔmɔmi ní tsumi nɛ e kɛ bɔfo Paulo ngɛ tsue ɔ he. Mɛni he je nɛ Dema je Paulo he ɔ? Baiblo ɔ tsɔɔ we nɔ́ tutuutu he je. Eko ɔ, he lo nya níhi nɛ e suɔ pe sɔmɔmi ní tsumi ɔ he je, aloo eko ɔ, e bua jɔɛ hu kaa e maa ngɔ níhi kɛ sã afɔle konɛ e kɛ Paulo nɛ sɔmɔ. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa ma ya ná suɔmi kɛ ha he lo nya níhi ekohu, nɛ lɔ ɔ maa gbe suɔmi nɛ wa ná kɛ ha anɔkuale ɔ. w18.11 10 ¶9

Lakpa nɛ Satan ye ɔ ji yi wu tso ní peepee ejakaa e le nitsɛnitsɛ kaa ke Hawa bu lɛ tue nɛ e ye tso ɔ yiblii ɔ, e ma gbo. Adam kɛ Hawa bui Yehowa tue nɛ nyagbe ɔ, a gbo. (1 Mose 3:6; 5:5) Nɔ́ nɛ pa hí kulaa ji kaa, kɛ gu yayami nɛ a pee ɔ nɔ ɔ, “gbenɔ sã adesahi tsuo.” “Gbenɔ ye matsɛ . . . , nɛ e ye nihi nɛ a tɔ̃ we mlaa nɔ kaa bɔ nɛ Adam . . . tɔ̃ mlaa nɔ ɔ po a nɔ.” (Rom. 5:12, 14) Amlɔ nɛ ɔ, adesahi yi mluku, nɛ a nyɛ we nɛ a hi si kɛ ya neneene kaa bɔ nɛ Yehowa to kɛ je sisije ɔ. Ke adesahi a se kɛ hluu ɔ, “jeha nyingmi kpaago” pɛ nɛ a yeɔ, nɛ ke a ‘ngɛ he wami ɔ, a náa nyingmi kpaanyɔ.’ Se ngɛ lɛ tsuo mi ɔ, “haomi kɛ aywilɛho sɔuu.” (La 90:10) Nyagba nɛ ɔ tsuo je lakpa nɛ Satan ye ɔ! Yesu de ngɛ Satan he ke: “E da we si kpɛii ngɛ anɔkuale ɔ mi, ejakaa anɔkuale be e mi.” (Yoh. 8:44) Loloolo ɔ, anɔkuale be Satan mi ejakaa “e ngɛ nihi nɛ a ngɛ zugba a nɔ . . . ɔ sisie.” (Kpoj. 12:9) Wa sume nɛ Abosiami nɛ sisi wɔ. w18.10 6-7 ¶1-4

Ke waa kɛ nɔ ko wa kpɛti puɛ, nɛ wa ya e ngɔ konɛ wa dla waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ, wa ma nyɛ ma ná bua jɔmi. Kaselɔ Yakobo ngma ke: “Dami yiblii ɔ, tue mi jɔmi si himihi a mi nɛ a duɔ ngɛ kɛ haa nihi nɛ a kɛ tue mi jɔmi baa a.” (Yak. 3:18) Ke pɛ ba waa kɛ nɔ ko wa kpɛti ngɛ asafo ɔ mi loo weku ɔ mi ɔ, e sa nɛ wa kpa Mawu pɛɛ nɛ e ye kɛ bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa dla waa kɛ wa nyɛmi ɔ wa kpɛti. Ke wa pee jã a, Yehowa maa ngɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ ye bua wɔ, wa ma je su kpakpahi kpo, nɛ wa bua maa jɔ. Yesu tsɔɔ nɔ́ he je nɛ e sa kaa waa di tue mi jɔmi se. E de ke: “Lɔ ɔ he ɔ, ke o ngɔ o nike ní kɛ ma bɔ sami la tɛ ɔ he nɛ o kai ngɛ lejɛ ɔ kaa o nyɛmi ko kɛ mo ngɛ sane ko ɔ, si o nike ní ɔ ngɛ lejɛ ɔ, ngɛ afɔle sami la tɛ ɔ hɛ mi, nɛ o ho. Kekleekle ɔ, o kɛ o nyɛmi ɔ nɛ ya dla nyɛ kpɛti, konɛ lɔ ɔ se ɔ, o kpale kɛ ba nɛ o ngɔ o nike ní ɔ kɛ ba ha.”​—Mat 5:23, 24. w18.09 21 ¶17

Gbɔkuɛ nɛ e nɔ jena Yesu ma gbo ɔ, e wo suɔmi ta maa pee si 30 sɔuu ngɛ ní nɛ e kɛ e kaseli ɔmɛ sɛɛ ɔ mi. E de e kaseli ɔmɛ ke, “Nyɛɛ suɔ nyɛ sibi.” (Yoh. 15:12, 17) E sa nɛ suɔmi nɛ a ma je kpo kɛ tsɔɔ a sibi ɔ mi nɛ wa wawɛɛ konɛ nihi nɛ a na kaa Yesu se nyɛɛli ji mɛ niinɛ. (Yoh. 13:35) Suɔmi nɛ ɔ pi he numi kɛkɛ nɛ e sa nɛ a ná kɛ ha a nyɛmimɛ. Suɔmi nɛ Yesu ngɛ he munyu tue ɔ ji suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle kɛ haa ni kpahi. Yesu de ke: “Nɔ ko nɔ ko be suɔmi nɛ e pe enɛ ɔ, kaa nɔ ko maa ngɔ e wami kɛ fɔ si ngɛ e huɛmɛ a he. Ke nyɛ peeɔ nɔ́ nɛ i ngɛ nyɛ fãe ke nyɛɛ pee ɔ, lɛɛ ye huɛmɛ ji nyɛ.” (Yoh. 15:13, 14) Mwɔnɛ ɔ, nɔ́ nɛ a kɛ kadiɔ Yehowa sɔmɔli wawɛɛ ji suɔmi nitsɛnitsɛ kɛ kake peemi nɛ mi wa nɛ ngɛ a kpɛti ɔ. (1 Yoh. 3:10, 11) E ngɛ mi kaa Yehowa sɔmɔli je mahi kɛ wɛtso ekpaekpahi a mi, a tuɔ gbi ekpaekpa, nɛ e slo a kusumihi mohu lɛɛ, se suɔmi nitsɛnitsɛ ngɛ a kpɛti. w18.09 12 ¶1-2

Yehowa hyɛɔ blɔ kaa e sɔmɔli maa hyɛ a weku mi bimɛ a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, e sa nɛ o tsu ní kɛ hyɛ o weku ɔ. Binyɛmɛ babauu hii we mi, nɛ a hyɛɛ a bimɛ tsɔwi ɔmɛ a nɔ. Be komɛ ɔ, bimɛ nɛ a wa a hyɛɛ a fɔli nɛ a gbɔjɔ ɔ a nɔ. Ní tsumi nɛ ɔmɛ a he hia wawɛɛ. Ke ní tsumi nɛ ɔmɛ eko fɔɔ si ngɛ o kuɛ nɔ ɔ, o be be fuu náe kɛ tsu sɔmɔmi ní tsumi ɔ kaa bɔ nɛ o suɔ nɛ o tsu ɔ. Se koo ye tsui, ejakaa ke o ngɛ o weku nɔ hyɛe ɔ, Yehowa bua jɔɔ lɔ ɔ hu he. (1 Kor. 10:31) Ke weku blɔ nya ní tsumi tsɔ ko be o nɔ ɔ, anɛ o ma nyɛ maa ye bua nyɛmimɛ Kristofohi nɛ a be he wami aloo a bwɔ, kɛ nyɛmimɛ nɛ a hia yemi kɛ buami kpahi ɔ lo? Anɛ o ma nyɛ maa ye bua nihi nɛ a ngɛ nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ a nɔ hyɛe ɔ lo? O ma nyɛ maa hyɛ nyɛ asafo ɔ mi kaa o maa na nyɛmi ko nɛ hia o yemi kɛ buami lo? Ke o pee jã a, Yehowa maa gu o nɔ kɛ ha nyɛmi ko sɔlemi heto.​—1 Kor. 10:24. w18.08 24 ¶3, 5

Yakob suɔ Yosef sane pe e binyumu ɔmɛ tsuo. Enɛ ɔ ha nɛ Yosef nyɛminyumu ɔmɛ sume e sane. Benɛ Yosef ye maa pee jeha 17 ɔ, a jua lɛ kaa nyɔguɛ. (1 Mose 37:2-4, 23-28) Yosef hi Egipt maa pee jeha 13 nɛ e nɛ́ e tsɛ nɛ e suɔ lɛ ɔ. E hi Egipt kaa nyɔguɛ, nɛ pee se ɔ, a wo lɛ tsu po. Se Yosef pee we e ní mɔbɔmɔbɔ, nɛ e mi mi fu we e nyɛmimɛ ɔmɛ hulɔ. Mɛni ye bua lɛ? Benɛ a wo Yosef tsu nɛ e ngɛ nɔ́ nae ɔ, eko ɔ, e ngɔ e juɛmi kɛ ma níhi nɛ tsɔɔ kaa Yehowa ngɛ lɛ jɔɔe ɔ nɔ. (1 Mose 39:21; La 105:17-19) Benɛ Yosef wɛ ɔ, a je nina komɛ kɛ tsɔɔ lɛ. Eko ɔ, jamɛ a nina amɛ hu ha nɛ e ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa fĩ e se. (1 Mose 37:5-11) Eko ɔ, e je e tsui mi kɛ sɔle si abɔ, nɛ e de Yehowa bɔ nɛ e ngɛ nɔ́ nae ha a. (La 145:18) Yehowa ha Yosef sɔlemi ɔ heto, nɛ e ha nɛ Yosef na kaa e “piɛɛ e he” ngɛ e ka amɛ tsuo a mi. w18.10 28 ¶3-4

He lo nya níhi nɛ nɔ ko ngɛ ɔ ma nyɛ maa sa bɔ nɛ e sa kaa waa na lɛ ha a he. Se kɛ niatsɛ aloo ohiatsɛ nɛ nɔ ko ji ɔ ma nyɛ maa sa bɔ nɛ wa naa nɔ ɔ ha a he kɛɛ? Mumi klɔuklɔu ɔ wo Solomon he wami nɛ e ngma anɔkuale munyu ko ngɛ adesahi a he kaa bɔ nɛ e je kpo ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ abɛ nɛ ɔ mi? Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, waa kɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ ní ɔ maa bɔ, nɛ wa ma kua nyɛmimɛ nɛ a be nɔ́ ko ɔ. Ke wa da níhi nɛ nɔ ko ngɛ ɔ nɔ kɛ tsɔɔ bɔ nɛ nɔ ɔ he hia ha a, lɔ ɔ maa ngɔ nyagba kɛ ba. Mɛni nyagba nɛ e ma nyɛ maa ngɔ kɛ ba? Ke wa peeɔ jã a, e ma nyɛ maa ngɔ mi gbami kɛ ba asafo ɔ mi. Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Yakobo bɔ e nyɛmimɛ Kristofohi kɔkɔ ngɛ nyagba nɛ ɔ he. E tsɔɔ kaa su nɛ ɔ ngɔ mi gbami kɛ ba asafo komɛ a mi. (Yak. 2:1-4) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya konɛ susumi yaya nɛ ɔ nɛ ko ngɔ mi gbami kɛ ba asafo ɔ mi, nɛ wa ko da bɔ nɛ wa naa nihi ha a nɔ kɛ kojo mɛ. w18.08 10 ¶8-10

Bɔ nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ hiɔ si ha a hu ma nyɛ maa tsɔɔ kaa wa bua jɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he. Wa nyɛmimɛ ɔmɛ hu ji Yehowa huɛmɛ. Ke wa kai munyu nɛ ɔ be fɛɛ be ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ wa maa suɔ mɛ. (1 Tɛs. 5:15) Yesu de e kaseli ɔmɛ ke: “Ke suɔmi ngɛ nyɛ kpɛti ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ nihi tsuo maa le kaa nyɛ ji ye kaseli.” (Yoh. 13:35) Malaki tsɔɔ hu kaa benɛ Yehowa we bi kɛ a sibi ngɛ ní sɛɛe ɔ, Yehowa “ngɛ nɔ́ nɛ a ngɛ dee ɔ tue bue.” (Mal. 3:16) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “Yehowa le nihi nɛ a ji e nihi.” (2 Tim. 2:19) Yehowa le nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa peeɔ kɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa deɔ. (Heb. 4:13) Ke wa je we mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔ, Yehowa toɔ he hɛ. Jã kɛ̃ nɛ ke wa peeɔ wa nyɛmimɛ nibwɔ, wa keɔ mɛ ní nɛ waa kɛ a tɔmihi paa mɛ ɔ, Yehowa toɔ lɔ ɔmɛ hu a he hɛ.​—Heb. 13:16. w18.07 26 ¶15, 17

Nile ngɛ mi kaa wa maa mɛtɛ Yehowa he. Nɔ ko be nɛ e ngɛ he wami, nɛ e le ní aloo e ngɛ suɔmi pe Yehowa, wa Mawu ɔ! Enɛ ɔ he ɔ, wɔ tsuo wa suɔ nɛ wa fĩ e se. (La 96:4-6) Se Mawu sɔmɔli komɛ kɛ si fɔfɔɛ komɛ kpe nɛ e sa kaa a ko fĩ Yehowa se, se a nyɛ we nɛ a pee jã. Mo susu Kain he nɛ o hyɛ. E ja we mawu kpa ko kaa Yehowa pɛ. Se Mawu bua jɔɛ bɔ nɛ Kain ja lɛ ha a he. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa na ní yayahi ngɛ e tsui mi. (1 Yoh. 3:12) Yehowa bɔ Kain kɔkɔ ke: “E ji o pee nɔ́ nɛ hi jinɛ i ko ná o he bua jɔmi. Se akɛnɛ o ya pee we nɔ́ nɛ hi ɔ, yayami buu si ngɛ o sinya a nya kaa lohwe dikalɔ nɛ e miɔ nɛ e maa tu mla mo. Se, hyɛ nɛ o ye yayami ɔ nɔ.” (1 Mose 4:6, 7) Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, Yehowa ngɛ Kain dee ke, “Ke o tsake o tsui, nɛ o bu mi tue ɔ, imi hu i be mo kuae.” Se Kain bui ga nɛ Yehowa wo lɛ ɔ tue. w18.07 17 ¶1, 3; 18 ¶4

Sane kpakpa a fiɛɛmi kɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ ji blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ha nɛ wa la a nɛ kpɛ. (Mat. 28:19, 20) Jehanɛ hu ɔ, ke wa ba wa je mi saminya kaa Kristofohi ɔ, e maa wo Yehowa hɛ mi nyami. Ke wa ngɛ fiɛɛmi tso mi ɔ, nihi hyɛɔ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ha. Wa hɛ mi muɔ, kɛ bua jɔmi nɛ waa kɛ ngaa mɛ ɔ haa nɛ a náa waa kɛ wa jami ɔ he juɛmi kpakpa. Yesu de e kaseli ɔmɛ ke, “Ke nyɛ sɛ we ko mi ɔ, nyɛ fɔ nihi nɛ a ngɛ we ɔ mi ɔ.” (Mat. 10:12) Ngɛ hehi nɛ Yesu kɛ e bɔfo ɔmɛ fiɛɛ ngɛ ɔ, nihi heɔ nibwɔhi nɛ a li mɛ ɔ ngɛ a wehi a mi. Mwɔnɛ ɔ, nihi pee we jã ngɛ mahi fuu a mi, nɛ a yi mi tɛ̃ mɛ ngɛ nibwɔhi a he. Se ke o kɛ bua jɔmi tsɔɔ wetsɛ ɔ nɔ́ he je nɛ o ba slaa lɛ ɔ, e be gbeye yee hu. Behi fuu ɔ, muɔ hɛlii bliɔ blɔ kɛ haa ní sɛɛmi. Ke nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi daa si ngɛ atsɛ̃se ɔmɛ a he, nɛ bua jɔmi ngɛ a hɛ mi ɔ, e yeɔ bua wawɛɛ. Nyɛmimɛ nɛ a daa atsɛ̃se ɔmɛ a he ɔ ma nyɛ maa ye odase kaa ke a hɛ mi ngɛ muɔ ɔ, nihi suu a he, nɛ a ba ngɔɔ womihi. w18.06 22 ¶4-5

Jinɛ bɔfo Petro kɛ Yuda bi pɛ nɛ bɔɔ. Se benɛ Mawu ha nɛ Petro na kaa e sɛ nɛ Kristofohi nɛ a hyɛ nɔ hɛ mi ɔ, Petro ya fiɛɛ ha Roma ta bulɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Konelio. (Níts. 10:28, 35) Lɔ ɔ se ɔ, Petro kɛ ma je li nɛ a ba plɛ Kristofohi ye ní, nɛ e kɛ mɛ bɔ. Jeha komɛ a se ɔ, Petro kɛ Kristofohi nɛ a ngɛ Antiokia nɛ tsa pi Yuda bi ji mɛ ɔ kpa ní yemi. (Gal. 2:11-14) Enɛ ɔ he ɔ, Paulo kã Petro hɛ mi, nɛ e kplɛɛ nɔ. Pee se ɔ, Petro ngma e kekleekle sɛ womi kɛ ya ha Yuda bi kɛ ma je li nɛ a ba plɛ Kristofohi nɛ a ngɛ Asia Nyafii ɔ. E wo mɛ he wami kaa a suɔ a nyɛmimɛ tsuo nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ. (1 Pet. 1:1; 2:17) E ngɛ heii kaa bɔfo ɔmɛ kase ní kɛ je bɔ nɛ Yesu je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ “nimli slɔɔtohi tsuo” ɔ mi. (Yoh. 12:32; 1 Tim. 4:10) E ngɛ mi kaa e he be saii mohu lɛɛ, se bɔfo ɔmɛ bɔ mɔde nɛ a tsake a susumi. “Su ehe ɔ” nɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ wo ɔ ha nɛ a na nimli tsuo kaa a sɔ ngɛ Mawu hɛ mi.​—Kol. 3:10, 11. w18.06 11 ¶15-16

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Roma ta buli ngɛ gugue nɔ dama ko nɛ a woɔ nɛ a kɛ dade nɛ a poo mɛ tlalatlala pee. E biɔ nɛ e hyɛ kpamkpam kaa dade tlalatlala amɛ eko je we lo konɛ e po e tsui kɛ ní kpahi nɛ a he hia ngɛ e nɔmlɔ tso ɔ mi ɔ he piɛ. Gugue nɔ dama nɛ a ngɔ kɛ to Yehowa dami mlaa amɛ a he ɔ sa wawɛɛ, ejakaa a poɔ wa foni peemi tsui ɔ he piɛ! (Abɛ 4:23) Kaa bɔ nɛ ta bulɔ ko be gugue nɔ dama nɛ a ngɔ dade nitsɛ kɛ pee ɔ sie nɛ e ya ngɔ gugue nɔ dama ko kɛkɛ ɔ, jã kɛ̃ nɛ e sɛ nɛ waa ngmɛɛ Yehowa sisi tomi mlaa amɛ a he nɛ waa pee níhi nɛ wɔ nitsɛmɛ wa suɔ. Wɔ nitsɛmɛ wa susumi be nyɛe maa ye bua wɔ kɔkɔɔkɔ. (Abɛ 3:5, 6) Enɛ ɔ he ɔ, be fɛɛ be ɔ, e sa nɛ waa hyɛ kaa wa wo “gugue nɔ dama” nɛ Yehowa kɛ ha wɔ ɔ, konɛ e hi wa tsui he piɛ poe. Ke wa suɔ anɔkuale ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa maa wo wa “gugue nɔ dama” a nɛ ji Mawu blɔ tsɔɔmihi nɛ waa kɛ ma tsu ní ɔ.​—La 111:7, 8; 1 Yoh. 5:3. w18.05 28 ¶3-4, 6-7

Ngɛ afɔle nɛ Mose ngɔ e he kɛ sã ha mɛ ɔ tsuo se ɔ, a tu munyu kɛ si lɛ. Pi nyu nɛ be ɔ he munyu pɛ nɛ a tu, se a tu munyu kɛ si Mose kaa nɔ́ nɛ lɛ nɛ e ha nɛ kuma ngɛ mɛ yee. (4 Mose 20:1-5, 9-11) Enɛ ɔ ha nɛ Mose mi mi fu wawɛɛ, nɛ e nyɛ we nɛ e ye e he nɔ. Be mi nɛ Yehowa fã lɛ ke e tu munyu kɛ tsɔɔ tɛ sa a, Mose pee we jã, mohu ɔ, e kɛ ni ɔmɛ tu munyu kɛ abofu, nɛ e de mɛ ke e maa pee nyakpɛ ní kɛ tsɔɔ mɛ. Kɛkɛ nɛ e ngɔ e tso ɔ kɛ fia tɛ sa a si enyɔ, nɛ nyu je mi babaaba kɛ pue si. He nɔ womi kɛ abofu ha nɛ e tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he. (La 106:32, 33) Si kake pɛ nɛ ɔ nɛ Mose je we he si bami kpo ɔ, Mawu ngmɛ́ lɛ blɔ nɛ e ya Si Womi Zugba a nɔ. (4 Mose 20:12) Wa ma nyɛ maa kase níhi fuu ngɛ sane nɛ ɔ mi. Kekleekle ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ba wa he si be fɛɛ be. Ke wa hɛ je wa he nɔ nyafii ɔ, he nɔ womi ma ha nɛ waa tu munyu aloo waa pee nɔ́ ko nɛ nile be mi. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, ke wa hao ɔ, wa juɛmi ma nyɛ maa gbɛ, enɛ ɔ he ɔ, ja wa mia wa hɛ mi loko wa ma nyɛ maa ba wa he si ngɛ haomi behi a mi. w19.02 12-13 ¶19-21

Anɛ fami nɛ Yesu fã wɔ kaa waa fiɛɛ ɔ ji tlomi lo? Dɛbi. Benɛ Yesu ngɔ wai tso ɔ kɛ pee nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ se ɔ, e tsɔɔ kaa Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ nɛ wa maa fiɛɛ ɔ ma ha nɛ wa ná bua jɔmi. (Yoh. 15:11) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e wo wɔ si kaa wa ma ná e bua jɔmi ɔ eko. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Yesu ngɔ lɛ nitsɛ e he kɛ to wai tso he, nɛ e ngɔ e kaseli ɔmɛ kɛ to wai tso kɔnihi a he. (Yoh. 15:5) Wai tso kɔni ɔmɛ be nyɛe maa wa ngɛ a dɛ he. A náa nyu kɛ niye ní kɛ jeɔ wai tso ɔ mi. Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ waa nyɛɛ Kristo nane mami he ɔmɛ a se haa konɛ nɔ́ ko nɛ ko je wɔ kɛ je e he. Kɛkɛ ɔ, wa ma ná bua jɔmi nɛ lɛ hu e náa ngɛ e Tsɛ ɔ suɔmi nya ní peemi mi ɔ eko. (Yoh. 4:34; 17:13; 1 Pet. 2:21) Nyɛmiyo Hanne nɛ e kɛ jeha 40 tsu blɔ gbami ní tsumi ɔ de ke: “Ke i ya fiɛɛmi ɔ, bua jɔmi nɛ i náa a woɔ mi he wami, nɛ i tsuɔ babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi.” Ee, bua jɔmi haa nɛ wa náa kã nɛ wa yaa nɔ nɛ wa fiɛɛɔ ngɛ zugba kpɔhi nɛ a mi wa po a mi.​—Mat. 5:10-12. w18.05 17 ¶2; 20 ¶14

Eko ɔ, bɔfo Paulo ji nɔ nɛ e wo nyɛmimɛ ɔmɛ he wami pe bɔfo ɔmɛ tsuo ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi. Mumi klɔuklɔu ɔ ha nɛ bɔfo Paulo ya fiɛɛ ha Hela bi, Roma bi kɛ ma je li kpahi nɛ a jaa mawuhi fuu ɔ. (Gal. 2:7-9) Paulo hia blɔ kɛ ya mahi nɛ mwɔnɛ ɔ, wa tsɛɔ ke Turkey, Greece kɛ Italy ɔ a nɔ, nɛ e ya to Kristofohi asafohi a sisi ngɛ ma je li a kpɛti. Ma je li nɛ a ba pee Kristofohi ɔ nɛ́ si himi ɔ gbɔjɔɔ kulaa ejakaa a ‘na nɔ́ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a ma mi bi ɔmɛ a dɛ mi.’ Enɛ ɔ he ɔ, e he ba hia nɛ a wo mɛ he wami. (1 Tɛs. 2:14) Maa pee jeha 50 ɔ mi ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Paulo ngma sɛ womi kɛ ya ha asafo ehe nɛ a to sisi ngɛ Tɛsalonika a. E ngma ke: “Ngɛ wa sɔlemihi a mi ɔ, wa naa Mawu si be fɛɛ be nɛ wa woɔ nyɛ tsuo nyɛ ta, ejakaa wa kaiɔ nyɛ anɔkuale yemi ní tsumi ɔ, nyɛ suɔmi dengme gbomi ɔ, kɛ nyɛ si fimi” ɔ. (1 Tɛs. 1:2, 3) E ngma ngɛ sɛ womi ɔ mi hu ke a wo a sibi he wami. E de ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi he wami woe, nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi fiae kɛ hi si mae.”​—1 Tɛs. 5:11. w18.04 18-19 ¶16-17

Niheyo aloo yiheyo nɛ e suɔ kaa e maa sa Yehowa hɛ mi ɔ bɔɔ mɔde kaa e ma tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ saminya. Akɛnɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he hia wawɛɛ he je ɔ, e sa nɛ e pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi. Anɛ o ma nyɛ nɛ o kɛ pee oti kaa o maa ya fiɛɛmi pe bɔ nɛ o yaa amlɔ nɛ ɔ lo? Anɛ o ma nyɛ ma sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ lo? Se ke o bua jɔɛ fiɛɛmi yami he hu nɛɛ? Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ nu tso? Ní enyɔ nɛ ɔmɛ nɛ o maa pee ɔ maa ye bua mo: Mo dla o he saminya, ko ha nɛ nihi a ní peepee nɛ jɔ̃ o kɔni mi ngɛ nihi odase nɛ o maa ye ɔ he. Ke o pee jã a, bua jɔmi nɛ o ma ná ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ maa pee mo nyakpɛ. O ma nyɛ maa je sisi kikɛ: Mo hla heto kɛ ha sane ko nɛ nihi pɔɔ bimi ngɛ sukuu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko bi mo ke, “Mɛni he je nɛ o heɔ yeɔ kaa Mawu ngɛ?” ɔ, o maa na níhi ngɛ jw.org wɛbsaiti ɔ nɔ nɛ a pee kɛ ha nihewi kɛ yihewi nɛ maa ye bua mo konɛ o hla heto kɛ ha jamɛ a sane bimi ɔ. O maa na ní kasemi womi ko nɛ e yi ji, “Mɛni He Je Nɛ I Heɔ Yeɔ Kaa Mawu Ngɛ?” Ní kasemi womi nɛ ɔ maa ye bua mo konɛ o dla o he kɛ ha sane bimi ɔ. w18.04 27 ¶10-11

E ngɛ mi kaa sisije ɔ, Adam kɛ Hawa nyɛɔ peeɔ níhi nɛ mɛ nitsɛmɛ a suɔ mohu lɛɛ, se huzu ngɛ he yemi nitsɛnitsɛ nɛ Mawu ha mɛ ɔ he. Ní komɛ ngɛ nɛ a peeɔ daa ligbi, se jamɛ a ní ɔmɛ ngɛ kaa mlaahi nɛ a yeɔ nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa kekle fɔli ɔmɛ le kaa ke a maa hi wami mi ɔ, e sa nɛ a wo mumi, a ye ní, a hwɔ mahe kɛ ekpahi. Anɛ ní nɛ ɔmɛ nɛ a peeɔ ɔ tsɔɔ kaa a be he yemi lo? Dɛbi, ejakaa Yehowa nitsɛ to blɔ nya konɛ a ná bua jɔmi ngɛ ní nɛ ɔmɛ a peemi mi. (La 104:14, 15; Fiɛlɔ 3:12, 13) Yehowa wo Adam kɛ Hawa mlaa pɔtɛɛ ko. E fã mɛ ke a fɔ nɛ a hyi zugba a nɔ nɛ a hyɛ nɔ. Anɛ fami nɛ ɔ tsɔɔ kaa he yemi nɛ a ngɛ ɔ je a dɛ lo? Dɛbi! Fami nɛ ɔ ma ha nɛ Bɔlɔ ɔ maa gu adesahi a nɔ kɛ tsu e yi mi tomi ɔ he ní, nɛ zugba a tsuo ma plɛ pee paradeiso, nɛ adesahi nɛ a ye mluku maa hi nɔ kɛ ya neneene. (La 127:3; Yes. 45:18) Kaa Adam kɛ Hawa bu Yehowa tue ɔ, jinɛ a ma ná bua jɔmi ngɛ a gba si himi ɔ kɛ a weku ɔ mi kɛ ya neneene. w18.04 4-5 ¶7-8

Ke wa toɔ wa tsui si ha nihi ngɛ fiɛɛmi mi ɔ, wa be blɔ hyɛe kaa a nu Baiblo mi anɔkuale ɔmɛ a sisi nɛ a kplɛɛ nɔ jamɛ a ligbi ɔ nɔuu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa suɔ nɛ waa ye bua nihi nɛ a le si himi nɛ adesahi ma ná ngɛ Paradeiso ɔ mi ɔ, mɛni wa maa pee? Nihi fuu he ye kaa ke nɔ ko gbo ɔ, kɛkɛ e ta. Aloo nimli kpakpahi tsuo maa ya hiɔwe. Nyɛminyumu ko tsɔɔ nɔ́ nɛ e peeɔ kɛ yeɔ bua nihi kaa jã. Kekleekle ɔ, e kaneɔ 1 Mose 1:28 ɔ, nɛ e biɔ wetsɛ ɔ he nɛ Mawu suɔ nɛ adesahi nɛ a hi, kɛ si himi nɛ Mawu suɔ kaa a ná. Nihi fuu haa heto ke, “Mawu suɔ kaa adesahi nɛ a ná si himi kpakpa ngɛ zugba a nɔ.” Lɔ ɔ se ɔ, e kaneɔ Yesaya 55:11 ɔ, nɛ e biɔ wetsɛ ɔ ke, ‘Anɛ Mawu yi mi tomi nɛ ɔ tsake lo?’ Behi fuu ɔ, a haa heto ke dɛbi. Nyagbe ɔ, e kaneɔ La 37:10, 11 ɔ, nɛ e biɔ wetsɛ ɔ ke, ‘Kɛ adesahi a si himi maa hi ha kɛɛ hwɔɔ se?’ Nyɛminyumu ɔ kɛ ngmami nɛ ɔmɛ tsu ní kɛ ye bua nihi fuu nɛ a ba nu sisi kaa loloolo ɔ, Mawu suɔ kaa nimli kpakpahi nɛ a hi si kɛ ya neneene ngɛ zugba a nɔ ngɛ Paradeiso. w19.03 24 ¶14-15; 25 ¶19

Munyu nɛ ɔ tsɔɔ heii kaa Yehowa suɔ nɛ waa bu níhi nɛ e Bi ɔ de wɔ ɔ tue nɛ wa kɛ tsu ní. Yesu je suɔmi mi nɛ e tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ fiɛɛ sane kpakpa a ha, nɛ e de mɛ si abɔ kaa a ya nɔ nɛ a hwɔɔ. (Mat. 24:42; 28:19, 20) Jehanɛ hu ɔ, e wo mɛ he wami kaa a kɛ kã nɛ fiɛɛ sane kpakpa a nɛ a ko kpa. (Luka 13:24) Yesu tsɔɔ nɔ́ he je nɛ e sa kaa e se nyɛɛli ɔmɛ nɛ a suɔ a sibi, a pee kake, nɛ́ a ye e kita amɛ a nɔ ɔ. (Yoh. 15:10, 12, 13) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, ke waa kɛ ga womi nɛ ɔ tsu ní ɔ, wa ma ná he se. Yesu de ke: “Nɔ fɛɛ nɔ nɛ e ngɛ anɔkuale ɔ blɔ fa mi ɔ buɔ ye gbi tue.” (Yoh. 18:37) Ke wa ‘náa wa sibi a he tsui nɛ wa ngɔɔ wa sibi a tɔmihi kɛ paa mɛ faa’ a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yesu tue bue. (Kol. 3:13; Luka 17:3, 4) Jehanɛ hu ɔ, ke waa kɛ kã fiɛɛɔ sane kpakpa a ngɛ “be kpakpahi kɛ behi nɛ a mi wa a mi” ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ lɛ tue bue.​—2 Tim. 4:2. w19.03 10 ¶9-10