May

Lingmi nɛ ɔ, ta hwumi ha nɛ nihi fuu ya sa we ngɛ ma kpahi a nɔ. Eko ɔ, o ma nyɛ maa kase bɔ nɛ a ngaa nɔ ha ngɛ a gbi ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa kase munyu kpitikpiti komɛ nɛ ma ha nɛ a bua maa jɔ he kaa a kɛ mo maa sɛɛ ní. Lɔ ɔ se ɔ, o ma nyɛ maa tsɔɔ mɛ videohi kɛ Baiblo kasemi níhi nɛ ngɛ a gbi ɔ mi ngɛ jw.org ɔ nɔ. Yehowa to Si Himi Kɛ Sɔmɔmi Ní Tsumi Kpe ɔ he blɔ nya konɛ e kɛ tsɔse wɔ nɛ wa he nɛ be ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. Blɔ tsɔɔmihi nɛ a kɛ haa wɔ ngɛ kpe nɛ ɔ sisi ɔ yeɔ bua wa kpɛti nihi fuu nɛ waa kɛ gɛjɛmi kpaleɔ ya slaa nihi, nɛ waa kɛ mɛ kaseɔ Baiblo ɔ. Ke nihi ba wa kpe ɔmɛ nɛ a na bɔ nɛ jokuɛ tsɔwi haa sanehi a heto ha a, e peeɔ mɛ nyakpɛ. Fɔli, nyɛɛ ye bua nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ a ngɔ mɛ nitsɛmɛ a munyu kɛ ha sanehi a heto. Enɛ ɔ ma ha nɛ a la a ma kpɛ. Heto kpitikpiti nɛ jokuɛwi komɛ je a tsui mi kɛ ha a ye bua ni hehi nɛ a ba na anɔkuale ɔ.​—1 Kor. 14:25. w18.06 22-23 ¶7-9

E sa nɛ wa kai kaa be ko nɛ be ɔ, wɔ tsuo wa ji “nibwɔhi,” nɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti kɛ. (Efe. 2:12) Se Yehowa “ngɔ suɔmi nɛ nya wa” kɛ gbla wɔ kɛ ba e ngɔ. (Hos. 11:4; Yoh. 6:44) Nɛ Kristo he wɔ atuu. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, Yesu bli sinya a ha wɔ konɛ wa ba piɛɛ Mawu weku ɔ he. E ngɛ mi kaa wa yi mluku mohu lɛɛ, se Yesu he wɔ atuu. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ wa susu gblee kaa wa hi pe nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ! Benɛ je yaya nɛ ɔ nyagbe ngɛ sue ɔ, mi gbami, nɔ hɛ mi hyɛmi kɛ ninyɛ nɛ ngɛ nihi a kpɛti ɔ mi maa wa wawɛɛ. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Se Yehowa sɔmɔli lɛɛ wa suɔ nɛ wa ná juɛmi nɛ je hiɔwe ɔ, enɛ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa be nɔ hɛ mi hyɛe, nɛ kake peemi maa hi wa kpɛti. (Yak. 3:17, 18) Ke waa kɛ wa nyɛmimɛ nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ bɔ huɛ, wa tui munyu kɛ si a kusumihi, nɛ wa kase a gbi po ɔ, wa ma ná bua jɔmi. Ke wa pee jã a, tue mi jɔmi nɛ wa ma ná a maa hi kaa pa, nɛ dami sane yemi ma pue nɔ kaa bɔ nɛ oslɔke kuɔ kɛ pueɔ wo dɔ mi ɔ.​—Yes. 48:17, 18. w18.06 12 ¶18-19

Ke Roma ta bulɔ ko wui tokota a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e pee we klaalo kaa e maa ya ta. Lohwe he womi nɛ a kɛ pee tokota a sisi ɔ ti, enɛ ɔ he ɔ, a tokota amɛ a he wa saminya. Bɔ nɛ a pee tokota amɛ ha he je ɔ, a puɛ we mla, nɛ a mi nyɛɛmi ngɔɔ. Roma ta buli woɔ a tokota amɛ kɛ yaa ta, se foni peemi tokota nɛ Kristofohi woɔ ɔ lɛɛ, a kɛ ya jajeɔ tue mi jɔmi sɛ gbi. (Yes. 52:7; Rom. 10:15) Se kɛ̃ ɔ, e biɔ kã loko wa ma nyɛ maa ye nɔ ko odase. Roberto nɛ e ye jeha 20 ɔ de ke: “Jinɛ e peeɔ mi zo, nɛ i yeɔ gbeye kaa ma ye ye sukuu bi ɔmɛ odase. Mwɔnɛ ɔ, ke i susu he ɔ, i naa kaa e sɛ nɛ e ko pee mi zo. Amlɔ nɛ ɔ, ye bua jɔ kaa i nyɛɔ yeɔ ye juami bi odase.” Nihewi kɛ yihewi fuu yɔse kaa ke a sɛ hlami dla a he saminya a, e yi ha mɛ kulaa kaa a maa ye nihi odase. w18.05 29 ¶9-11

Yesu sɛ hlami de e bɔfo ɔmɛ ke: “I ngɔ ye tue mi jɔmi ɔ kɛ ngɛ nyɛ hae.” (Yoh. 14:27) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ tue mi jɔmi nɛ Yesu haa wɔ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa woɔ yiblii? Ke wa fĩ si ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ, wa le kaa lɔ ɔ saa Yehowa kɛ Yesu a hɛ mi. Enɛ ɔ haa nɛ wa nuɔ he ngɛ wa tsui mi kaa wa ngɛ tue mi jɔmi nitsɛnitsɛ. (La 149:4; Rom. 5:3, 4; Kol. 3:15) Benɛ Yesu de e bɔfo ɔmɛ ke e ma ha nɛ bua jɔmi nɛ a ngɛ ɔ maa “pi si” ɔ, e tsɔɔ mɛ hu kaa e he hia nɛ a ngɔ a he kɛ sã afɔle ha ni kpahi. (Yoh. 15:11-13) Lɔ ɔ se ɔ, e de ke: “I tsɛ nyɛ ke huɛmɛ.” Huɛ bɔmi nɛ maa hi nɔ ko kɛ Yesu a kpɛti ɔ ji nike ní nitsɛnitsɛ! Se mɛni e sa kaa bɔfo ɔmɛ nɛ a pee konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yesu a kpɛti ɔ nɛ hi si daa? E sa nɛ a ‘ya nɛ a ya hi yiblii woe.’ (Yoh. 15:14-16) Jeha enyɔ loko Yesu maa tu munyu nɛ ɔ, e ngɔ blɔ tsɔɔmi kɛ ha e kaseli ɔmɛ. E de mɛ ke: “Ke nyɛ yaa a, nyɛɛ fiɛɛ nɛ nyɛ de ke: ‘Hiɔwe Matsɛ Yemi ɔ su si ta.’” (Mat. 10:7) Lɔ ɔ he ɔ, gbɔkuɛ nɛ e nɔ jena Yesu ma gbo ɔ, e wo e bɔfo ɔmɛ he wami kaa a fĩ si nɛ a tsu ní tsumi nɛ a je sisi ɔ.​—Mat. 24:13; Maak. 3:14. w18.05 20-21 ¶15-16

Nihewi kɛ yihewi, nyɛɛ mwɔ nyɛ yi mi kpɔ kaa nyɛɛ kɛ Yehowa sɔmɔmi maa pee nɔ́ titli ngɛ nyɛ si himi mi. Enɛ ɔ ma bi nɛ nyɛɛ ngɔ Mawu jami mi otihi kɛ ma myɛ hɛ mi. O juami bi fuu suɔ nɛ a ye ngɔɔmi ngɛ je ɔ mi, nɛ eko ɔ, a maa suɔ nɛ o ba piɛɛ a he. Ke e ba jã a, e ma bi nɛ o tsɔɔ mɛ kaa o fia o pɛɛ si kaa o be yi mi kpɔ nɛ o mwɔ ɔ tsakee. Ko ha nɛ o juami bi nɛ a je o juɛmi kɛ je oti nɛ o kɛ ma o hɛ mi ɔ nɔ. Níhi fuu ngɛ nɛ o ma nyɛ maa pee kɛ tsi juami bi a nɔ nyɛmi nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, koo ngɔ o he kɛ ya wo si fɔfɔɛhi nɛ a ma nyɛ maa pee ka kɛ ha mo ɔ mi. (Abɛ 22:3) Mo susu haomihi nɛ ma nyɛ maa je ní yayahi nɛ o maa piɛɛ nihi a he kɛ pee ɔ mi kɛ ba a he. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ o yɔse kaa o hia ga womi, nɛ enɛ ɔ biɔ he si bami. Ke o ba o he si ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ o maa bu ga womi nɛ o fɔli kɛ nyɛmimɛ nɛ a nane pi si ngɛ asafo ɔ mi ɔ kɛ ma ha mo ɔ tue. (1 Pet. 5:5, 6) Anɛ o ji nɔ ko nɛ e baa e he si nɛ́ e buɔ ga womi kpakpa tue lo? w18.04 28-29 ¶14-16

Ngɛ sɛ gbi nɛ Yesu ngɔ kɛ ha asafo komɛ ngɛ Asia Nyafii ɔ mi ɔ, e tsɔɔ bɔ nɛ e bua jɔ ní tsumi nɛ a ngɛ tsue ɔ he ha. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e je sɛ gbi nɛ e kɛ ha Tiatira asafo ɔ sisi ke: “I le o ní peepee ɔmɛ kɛ o suɔmi ɔ, kɛ o hemi kɛ yemi ɔ, kɛ o sɔmɔmi ɔ, kɛ o si fimi ɔ, nɛ i le kaa o sekpɛ ní peepee ɔmɛ pe o kekle ní ɔmɛ.” (Kpoj. 2:19) Tsa pi a nɔ yami ɔ he munyu pɛ nɛ Yesu tu, e je a yi ngɛ suhi nɛ a ngɛ nɛ ye bua mɛ loko a nyɛ pee ní kpakpahi ɔ he. E ngɛ mi kaa e he hia nɛ Yesu nɛ wo ni komɛ ga ngɛ Tiatira asafo ɔ mi mohu lɛɛ, se munyu nɛ e kɛ je sisi kɛ munyu nɛ e kɛ gbe nya a wo mɛ he wami. (Kpoj. 2:27, 28) Mo susu he blɔ nɛ Yesu ngɛ kaa asafo ɔmɛ tsuo a yi ɔ he nɛ o hyɛ. Pi doo kaa e na wɔ si ngɛ ní tsumi nɛ wa ngɛ tsue ha lɛ ɔ he. Se kɛ̃ ɔ, e jeɔ wa yi. Enɛ ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi tsuo ma nyɛ maa kase! w19.02 16 ¶10

Blɔ tsɔɔmi ajla toli nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ wo asafo mi nikɔtɔmahi kɛ a nyɛmimɛ kpa amɛ tsuo he wami. Blɔ tsɔɔmi ajla toli ɔmɛ tsɔ a kpɛti nihi enyɔ nɛ ji Petro kɛ Yohane kaa a ya sɔle ha ni hehi nɛ a ba pee Kristofohi ɔ konɛ a ná mumi klɔuklɔu ɔ. (Níts. 8:5, 14-17) Hyɛ bɔ nɛ enɛ ɔ maa wo Filipo kɛ nihi nɛ e ye bua mɛ nɛ a ba pee Kristofohi ɔ he wami ha! Mwɔnɛ ɔ, Yehowa Odasefohi A Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ woɔ Betel weku mi bimɛ, be tsuo sɔmɔli kpahi, kɛ nyɛmimɛ tsuo nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ he wami. Nyɛmimɛ ɔmɛ a bua jɔɔ he wami womi nɛ ɔ he kaa Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ nɔuu! Jehanɛ hu ɔ, ngɛ jeha 2015 ɔ mi ɔ, Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ pee womi nɛ ji, Kpale Kɛ Ba Yehowa Ngɔ ɔ, nɛ womi ɔ wo nihi babauu he wami ngɛ je kɛ wɛ. w18.04 19 ¶18-20

Eko ɔ, nihi ma susu kaa ke a ngɛ he yemi ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi ɔ, a he maa jɔ mɛ. Se e ji anɔkuale lo? Ke nɔ ko ngɛ he yemi ɔ, se nami fuu ngɛ he, se ke blɔ tsɔɔmi ko be, nɛ nɔ fɛɛ nɔ peeɔ nɔ́ nɛ e suɔ ɔ, jinɛ kɛ je ɔ mi maa hi ha kɛɛ? Enɛ ɔ he je ɔ, womi nɛ ji, The World Book Encyclopedia a de ke: “Ngɛ ma fɛɛ ma mi ɔ, mlaahi nɛ a wo ɔ ngɛ hwanyaa, ejakaa e sa nɛ mlaa a nɛ ha ma mi bi ɔmɛ he yemi, nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e tsi nihi a nya ngɛ ní komɛ a mi.” Munyungu “hwanyaa” nɛ a kɛ tsu ní ɔ da. Ejakaa ke o susu he ɔ, o maa na kaa mlaahi nɛ adesahi wo ɔ hiɛ wawɛɛ nitsɛ. Enɛ ɔ he nɛ mlaa leli kɛ kojoli babauu tsɔɔ mlaahi a sisi konɛ a le bɔ nɛ a kɛ mlaa amɛ ma tsu ní ha a nɛ. Nɔ́ nɛ Yesu tsɔɔ kaa ke wa pee ɔ, wa ma ná he yemi nitsɛnitsɛ ɔ biɔ nɛ waa pee ní enyɔ nɛ ɔmɛ: Kekleekle ɔ, e sa nɛ waa kplɛɛ anɔkuale nɛ e tsɔɔ ɔ nɔ. Enyɔne ji kaa e sa nɛ waa pee e kaseli. Ní nɛ ɔmɛ nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ wa ná he yemi nitsɛnitsɛ. Se mɛni mi wa maa ye wa he ngɛ? Yesu tsɔɔ mi ke: “Nɔ fɛɛ nɔ nɛ e peeɔ yayami ɔ, e ji yayami nyɔguɛ. . . . Ke Bi ɔ ha nɛ nyɛ ye nyɛ he ɔ, nyɛ maa ye nyɛ he niinɛ.”​—Yoh. 8:34, 36. w18.04 6-7 ¶13-14

Nihi nɛ a susuɔ wa he ji nihi nɛ wa suɔ nɛ waa kɛ mɛ nɛ bɔ be fɛɛ be ejakaa a bɔɔ mɔde kaa a maa nu wɔ sisi. A hyɛɛ níhi nɛ maa hia wɔ, nɛ be komɛ ɔ, a haa wɔ jamɛ a ní ɔmɛ be mi nɛ wa bi we mɛ po. Wa bua jɔ nihi kaa jã a he ejakaa a ‘nuɔ he’ kɛ haa wɔ. Wɔ tsuo wa suɔ nɛ wa je mi mi sami kpo. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, ja wa mia wa hɛ mi loko wa ma nyɛ maa pee jã. Mɛni he je? Kekleekle ɔ, wa yi mluku. (Rom. 3:23) Mluku nɛ wa yi ɔ haa nɛ wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi. Enɛ ɔ he ɔ, ja wa bɔ mɔde wawɛɛ loko wa ma nyɛ ma susu ni kpahi a he. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, bɔ nɛ a tsɔse wɔ ha, aloo si fɔfɔɛ komɛ nɛ waa kɛ kpe ngɛ wa si himi mi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa ma susu ni kpahi a he. Jehanɛ hu ɔ, nihi nɛ waa kɛ mɛ ngɛ ɔ a ní peepee ma nyɛ ma ha nɛ wa fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi. Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, nihi fuu susuu we nɔ he kulaa. Mohu ɔ, a “suɔ mɛ nitsɛmɛ a he.” (2 Tim. 3:1, 2) Se ke wa kase Yehowa kɛ e Bi Yesu Kristo ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa maa nu he kɛ ha ni kpahi. w19.03 14 ¶1-3

Nyagbe kita nɛ ngɛ Kita Nyɔngma amɛ a mi ɔ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ wa hɛ nɛ kɔ̃ níhi nɛ ni kpahi ngɛ ɔ nɔ. (5 Mose 5:21; Rom. 7:7) Yehowa wo mlaa nɛ ɔ konɛ e we bi nɛ a kase nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. Lɔ ɔ ji kaa e sa nɛ a po a tsui he piɛ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ a hyɛ a susumi kɛ a he numi saminya. Yehowa le kaa susumi yaya kɛ akɔnɔ yaya lɛ haa nɛ nɔ ko peeɔ ní yayamihi. Nɔ́ ko kaa jã ba ngɛ Matsɛ David blɔ fa mi. David ji nɔmlɔ kpakpa. Se be ko ɔ, e hɛ ya kɔ̃ nɔ ko yo nɔ. Akɔnɔ yaya nɛ ɔ ha nɛ e pee yayami. (Yak. 1:14, 15) David puɛ gba, nɛ e ka kaa e maa sisi yo ɔ huno ɔ, se nɛ e yi manye ɔ, e ha nɛ a gbe nyumu ɔ. (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11) Yehowa hyɛɛ nɔ́ kɛ yaa tsitsaa. Tsa pi bɔ nɛ wa ngɛ ha ngɛ kpo nɔ blɔ pɛ nɛ e naa. E naa bɔ nɛ wa ngɛ ha ngɛ wa mi, aloo wa tsui mi. (1 Sam. 16:7) Nɔ ko kɛ e susumi, e he numi, aloo e ní peepee be nyɛe maa laa Yehowa. E hlaa ní kpakpahi ngɛ wa mi, nɛ e woɔ wɔ he wami nɛ waa pee ní kpakpahi. Se e suɔ nɛ wa je susumi yayamihi nɛ baa wa juɛmi mi ɔ kɛ je konɛ wa ko ya pee yayami.​—2 Kron. 16:9; Mat. 5:27-30. w19.02 21 ¶9; 22 ¶11

Baiblo ɔ tu Mose he munyu kaa ‘e he jɔ pe nimli adesahi tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ.’ (4 Mose 12:3) Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa Mose he wɛ, e biɛɛ, nɛ e yeɔ nihi a hɛ mi gbeye lo? Jã nɛ ni komɛ naa nihi nɛ a baa a he si. Se susumi nɛ ɔ pi anɔkuale. Mose ji Mawu sɔmɔlɔ nɛ e he wa, e le ní, nɛ e ngɛ kã. Ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, e nyɛ nɛ e da Egipt matsɛ nɛ e he ngɛ gbeye ɔ hɛ mi, e kpaka nihi maa pee 3,000,000 kɛ gu zugba kplanaa a nɔ, nɛ e ye bua Israel ma a nɛ a ye a he nyɛli a nɔ kunimi. Waa kɛ nyagbahi nɛ Mose kɛ kpe ɔ eko kpi hyɛ, se daa ligbi ɔ, waa kɛ nihi aloo si fɔfɔɛ komɛ kpeɔ nɛ e be gbɔjɔɔ kaa wa ma je he si bami kpo. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa wo si ko nɛ maa wo wɔ he wami nɛ wa ná su nɛ ɔ. E wo si kaa ‘nihi nɛ a he jɔ ɔ, a maa hi zugba a nɔ.’ (La 37:11) Ke o hyɛ ɔ, anɛ o ji nɔ ko nɛ e he jɔ lo? Anɛ nihi ma de jã ngɛ o he lo? w19.02 8 ¶1-2

Adesahi ngɛ he nile. Jã ji bɔ nɛ e ji kɛ je benɛ a bɔ mɛ ngɛ zugba a nɔ. Benɛ Adam kɛ Hawa tɔ̃ Yehowa mlaa a nɔ ɔ, a ya laa a he. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a he nile kojo mɛ. Wa ma nyɛ maa ngɔ nihi nɛ a tsɔse we a he nile saminya a kɛ to mele ko nɛ kɔmpas nɛ ngɛ mi ɔ tsu we ní saminya a he. E ngɛ oslaa kaa nɔ ko maa ngɔ mele nɛ ɔ kɛ hia blɔ. Kɔɔhiɔ nɛ nya wa kɛ oslɔke ma nyɛ ma ha nɛ mele ɔ nɛ je e blɔ nɔ. Se ke kɔmpas nɛ ngɛ mele ɔ mi ngɛ ní tsue saminya a, e maa ye bua mele kudɔlɔ ɔ nɛ e maa hi e blɔ ɔ nɔ. Wa he nile ngɛ kaa kɔmpas nɛ ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ bɔ nɛ e sa nɛ waa ba wa je mi ha. Wa he nile haa nɛ wa leɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ, nɛ e ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ blɔ nɛ da. Se bɔ nɛ pee nɛ wa he nile nɛ tsu ní saminya a, e sa nɛ wa tsɔse wa he nile ɔ. Ke nɔ ko tsɔse we e he nile saminya a, e he nile ɔ be nyɛe maa bɔ lɛ kɔkɔ ngɛ nɔ́ yayami peemi he. (1 Tim. 4:1, 2) He nile kaa kikɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ na ‘nɔ́ yayami kaa nɔ́ kpakpa.’ w18.06 16 ¶1-3

Je ɔ susumi ɔmɛ ekomɛ hu ngɛ nɛ a yɔsemi yee. Se e sa nɛ wa nyɛ nɛ wa kɔ nɔ́ se nɛ waa yu wa he ngɛ a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, bɔ nɛ a plɛɔ kɛ bɔɔ amaniɛ komɛ ha a haa nɛ nihi a bua jɔɔ ma kudɔmi sanehi a he. Amaniɛ bɔmi komɛ hu ngɛ nɛ haa nɛ nihi a bua jɔɔ mɔde nɛ adesahi ngɛ bɔe kaa a ma tsu je ɔ mi nyagbahi a he ní ɔ he. Sinihi kɛ womi komɛ haa nɛ nihi susuɔ kaa tɔmi ko be he kaa a ma fo a kɛ a weku ɔ pɛ a nɔ́ mi. Susumi nɛ ɔ kɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ɔ kɔ we. Ejakaa Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ke wa suɔ Yehowa pe wɔ nitsɛmɛ kɛ wa weku ɔ, waa kɛ wa weku ɔ tsuo ma ná bua jɔmi. (Mat. 22:36-39) Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa tɔmi ngɛ he kaa waa kɛ níhi nɛ sa ma je wa hɛja. Se e sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Anɛ wa nyɛɔ nɛ wa naa je ɔ susumi yayahi nɛ a yɔsemi yeɔ ɔ lo? Anɛ wa poɔ waa kɛ wa bimɛ wa he piɛ kɛ jeɔ sinihi loo tiivi nɔ fiɛmi komɛ kɛ womi komɛ nɛ ma nyɛ maa ye wɔ awi ɔ he lo? Anɛ i yeɔ bua ye bimɛ ɔmɛ nɛ a le Yehowa juɛmi ngɛ níhi a he konɛ níhi nɛ a naa kɛ níhi nɛ a nuɔ ngɛ je ɔ mi ɔ ko puɛ a susumi lo?’ w18.11 22 ¶18-19

Yehowa susuɔ wa he be fɛɛ be, nɛ e jeɔ suɔmi kpo ha wɔ kɛ tsɔɔ kaa e kɛ wɔ ngɛ. Mo kadi bɔ nɛ Yehowa tsɔɔ kaa e susuɔ wa he ha ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi. E de ke: “O he jua wa ha mi, . . . o hɛ mi ba nyami, nɛ i suɔ mo.” (Yes. 43:4) Nɔ́ ko nɔ́ ko be nyɛe maa tsi suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha nihi nɛ a sɔmɔɔ lɛ ɔ nya; nɛ e si womi ɔmɛ hu, kake po be tlɔe. (Yes. 54:10) Yehowa de we ke e ma je wa haomi ɔmɛ kɛ je. Nɔ́ nɛ e ngɛ tsɔɔe ji kaa e be hae nɛ waa tlɔ haomihi nɛ a ngɛ kaa “pa” a mi. E be blɔ ngmɛe nɛ kahi nɛ a ngɛ kaa “la” a nɛ ye wɔ awi pe bɔ nɛ wa ma nyɛ maa da nya. E wo wɔ si kaa e maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa gblee haomi ɔmɛ a mi. Mɛni blɔ nɔ Yehowa maa gu kɛ pee jã? E be hae nɛ waa ye gbeye tsɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa ye lɛ anɔkuale kɛ ya si gbenɔ mi po. (Yes. 41:13; 43:2) Ke wa ná hemi kɛ yemi ngɛ si nɛ Mawu wo ke, “I kɛ mo ngɛ” ɔ mi ɔ, wɔ hu waa kɛ kã ma fĩ si ngɛ kahi a mi. w19.01 3 ¶4-6

Ke niheyo aloo yiheyo ji mo ɔ, eko ɔ, o tsɔɔli kɛ ni kpahi wo mo ga kaa o ya sukuu kɛ ya tsitsaa nɛ o ná ní tsumi ngua ko hwɔɔ se. Se ga nɛ Yehowa ngɛ mo woe ɔ ngɛ ekpa kulaa. E suɔ nɛ o bɔ mɔde wawɛɛ ngɛ sukuu konɛ ke o gbe sukuu ɔ nya a, o ná ní tsumi nɛ o ma nyɛ ma kɛ hyɛ o he. (Kol. 3:23) Se e le hu kaa e sa nɛ o mwɔ o yi mi kpɔ ngɛ níhi nɛ o maa pee hwɔɔ se ɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, e ha mo sisi tomi mlaahi nɛ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o sa e hɛ mi ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi. (Mat. 24:14) Yehowa le nɔ́ nɛ maa ba je ɔ nɔ hwɔɔ se; e le kaa e be kɛe nɛ je ɔ nyagbe maa ba. (Yes. 46:10; Mat. 24:3, 36) E le mo saminya. E le níhi nɛ ma ha mo bua jɔmi kɛ níhi nɛ be mo bua jɔmi hae. Lɔ ɔ he ɔ, ke nɔ ko wo mo ga, nɛ o na kaa e ji ga womi nɛ sa, se ga womi ɔ kɛ Mawu Munyu ɔ kɔ we ɔ, lɛɛ pi ga womi nɛ nile ngɛ mi. w18.12 19 ¶1-2

“Nihi nɛ a he jɔ ɔ, mɛɛ a maa hi zugba a nɔ ngɛ kplɔkɔtɔ, kɛ tue mi jɔmi mi.” Mawu mumi ɔ ha nɛ David gba hu ke: “Nihi nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a, zugba a maa pee a nɔ́ nɛ a maa hi nɔ daa.” (La 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Kɛ o susu kaa munyu nɛ ɔ maa wo blema Israel bi nɛ a suɔ nɛ a pee Mawu suɔmi nya ní ɔ he wami ha kɛɛ? A ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ke dali pɛ nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, zugba a tsuo ma ba pee kaa Eden abɔɔ ɔ. Se pee se ɔ, Israel bi fuu je Yehowa se, nɛ a ya ja lakpa mawuhi. Enɛ ɔ he ɔ, Mawu ha nɛ Babilon bi ɔmɛ ya tua mɛ, a kpata a zugba a hɛ mi, nɛ a nuu nihi babauu nyɔguɛ. (2 Kron. 36:15-21; Yer. 4:22-27) Se kɛ̃ ɔ, Mawu gbali ɔmɛ gba kaa jeha 70 se ɔ, Mawu we bi maa kpale kɛ ba a zugba a nɔ ekohu. Gbami nɛ ɔmɛ ba mi. Se a kɔɔ wɔ hu wa he. Lɔ ɔ tsɔɔ kaa zugba a maa pee paradeiso hwɔɔ se.​—w18.12 4 ¶9-10

Ga womihi fuu nɛ nihi kɛ haa ngɛ je ɔ mi ɔ teɔ si kɛ woɔ Ngmami ɔ. Se anɛ susumihi nɛ nihi hɛɛ ngɛ je ɔ mi ɔ ekomɛ hi pe ga womihi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ lo? Yesu de ke: “Níhi nɛ juɛmi tsuɔ ɔ, lɔ ɔ nɛ a kɛ buɔ lɛ dalɔ.” (Mat. 11:19) Je ɔ ya hɛ mi ngɛ klamahi a he ní lemi mi mohu lɛɛ, se a nyɛ we nɛ a tsu nyagbahi nɛ ha we nɛ adesahi nɛ a ná bua jɔmi ɔ a he ní. Nyagba nɛ ɔmɛ ekomɛ ji tahi, mi gbami nɛ ngɛ adesahi a kpɛti, kɛ awi yemi. Jehanɛ hu ɔ, nihi nɛ tɔmi ko ngɛ ajuama bɔmi he. Nihi babauu ba yɔse kaa ajuama bɔmi ngɛ wekuhi gbɛe, e ngɔɔ hiɔ kɛ nyagba kpahi kɛ baa. Se Kristofohi nɛ a hɛɛ Mawu susumi lɛɛ, a náa bua jɔmi ngɛ a weku ɔmɛ a mi, a ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami bɔ nɛ sa, nɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ a kpɛti ngɛ je kɛ wɛ. (Yes. 2:4; Níts. 10:34, 35; 1 Kor. 6:9-11) Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa susumi ɔ nɔ kuɔ pe je ɔ susumi ɔ lo? w18.11 20 ¶8-10

E ngɛ mi kaa wa bɔɔ mɔde kaa waa kɛ wa weku li maa hi si saminya mohu lɛɛ, se e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi nɛ wa ko ngmɛɛ anɔkuale ɔ he nɛ waa sa a hɛ mi. E sa kaa waa kɛ a kpɛti nihi nɛ a suɔ Yehowa a pɛ nɛ bɔ huɛ gbagbanii. E sa kaa nihi tsuo nɛ a nyɛɛɔ ngɛ anɔkuale ɔ nya a nɛ a pee a he klɔuklɔu. (Yes. 35:8; 1 Pet. 1:14-16) Benɛ wa ba kase anɔkuale ɔ, wa pee tsakemihi konɛ wa si himi kɛ Baiblo mlaahi nɛ a hi kɛ pi si ɔ nɛ kɔ. Ngɛ wa ti ni komɛ wa blɔ fa mi ɔ, wa pee tsakemi nguahi. Tsakemi nɛ wa pee ɔ kle jio, e klee we jio, e sɛ nɛ waa ngmɛɛ wa je mi bami kpakpa a he nɛ wa ya ngɔ je mi bami yaya nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ kɔkɔɔkɔ. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa yu wa he ngɛ je mi bami yaya he? Mo susu nɔ́ nɛ Yehowa kɛ ha konɛ waa pee klɔuklɔu ɔ he nɛ o hyɛ. E ngɔ e Bi Yesu Kristo muɔ nɛ he jua wa a kɛ ha ngɛ wa he. (1 Pet. 1:18, 19) E sɛ nɛ wa hɛ nɛ je bɔ nɛ Yesu kpɔmi afɔle sami ɔ he jua wa ha a nɔ konɛ lɔ ɔ nɛ ye bua wɔ nɛ wa he nɛ tsɔ ngɛ Yehowa hɛ mi. w18.11 11 ¶10-11

Be tsuo sɔmɔli babauu ma nyɛ ma de kɛ nɔ mi mami kaa a juɛmi nɛ a kɛ ma a sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɔ ɔ ye bua mɛ ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa nɛ a kɛ kpe ɔ tsuo se. Kaa bɔ nɛ a níhi a si kpami ɔmɛ tsɔɔ ɔ, ke wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ, nɛ wa pee nɔ́ nɛ wa ma nyɛ ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ waa kɛ maa kpe ɔ mi ɔ, wa bua maa jɔ. Ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa nɛ waa kɛ maa kpe ɔ tsuo se ɔ, eko ɔ, wa ma ba yɔse po kaa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ mi ba wa saminya. Ke a tsake sɔmɔmi he blɔ ko nɛ o ngɛ, hiɔ aloo weku blɔ nya ní tsumihi ha nɛ o si himi tsake tlukaa a, mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa susuɔ o he, nɛ e maa ye bua mo ngɛ be nɛ sa mi. (Heb. 4:16; 1 Pet. 5:6, 7) Moo lɛɛ, moo ya nɔ nɛ o pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o ma nyɛ ngɛ si fɔfɔɛ ɔ he. Hɛɛ mo kɛ su o hiɔwe Tsɛ ɔ he kɛ gu sɔlemi nɔ, konɛ o ngɔ o nyagba amɛ tsuo kɛ fɔ e nɔ. Ke o pee jã a, mo hu o ma ná bua jɔmi ngɛ o si fɔfɔɛ ɔ mi. w18.10 30 ¶17; 31 ¶19, 22

Ke wa ngɛ Baiblo ɔ kanee ɔ, wa naa nɔ hyɛmi níhi fuu nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa susuɔ e sɔmɔli a he ha. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu bɔ nɛ Mawu plɛ kɛ ye bua jokuɛ Samuel nɛ e kɛ kojomi sɛ gbi ko ya ha Osɔfo Nɔkɔtɔma Eli ɔ he nɛ o hyɛ kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ 1 Samuel 3:1-18 ɔ. Yehowa Mlaa a fã jokuɛwi kaa a bu nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi, titli ni nɛmɛ nɛ a hɛɛ blɔ nya. (2 Mose 22:28; 3 Mose 19:32) Ke o hyɛ ɔ, anɛ o susu kaa Samuel nyafii nɛ ɔ ma nyɛ ma ya da Eli hɛ mi nɛ e de lɛ Mawu kojomi sɛ gbi nɛ mi jiɔ nɛ ɔ nɛ e be gbeye yee lo? Dɛbi! Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Samuel ‘ye gbeye kaa e ma de Eli nɔ́ nɛ Yehowa de lɛ ɔ.’ Se Mawu ha nɛ Eli na kaa lɛ nɛ e ngɛ Samuel tsɛe. Enɛ ɔ he ɔ, Eli fã Samuel ke e de lɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e ko laa lɛ ba. Samuel “de [Eli] nɔ́ tsuaa nɔ́.” Se Eli nine su sɛ gbi kaa jã nɔ hyɛ. (1 Sam. 2:27-36) Samuel kɛ Eli sane ɔ haa nɛ wa naa bɔ nɛ Yehowa ngɛ nile nɛ e susuɔ nɔ he ha. w18.09 23 ¶2; 24 ¶4-5

Mwɔnɛ ɔ, lakpa munyuhi nɛ a gbɛɔ kɛ fiaa a pɔ he. Munyuyi nɛ ji, “Why We Lie” (Nɔ́ He Je Nɛ Wa Yeɔ Lakpa) nɛ je kpo ngɛ National Geographic womiyo ko mi ɔ tsɔɔ kaa “lakpa yemi ba pee su ko nɛ he si ngɛ adesahi a mi.” Nihi pɔɔ lakpa yemi konɛ a kɛ po a he piɛ aloo nɛ a kɛ he biɛ. A yeɔ lakpa konɛ a kɛ laa a tɔmihi aloo a yayamihi a nɔ loo nɛ a kɛ ná a he. Kaa bɔ nɛ womiyo ɔ de ɔ, “e yi kulaa” kɛ ha nihi kaa “a maa ye lakpa ngɛ ní nyafinyafi kɛ ní nguanguahi a mi kɛ sisi nibwɔhi, nihi nɛ a kɛ mɛ tsuɔ ní, a huɛmɛ kɛ a suɔli.” Mɛni jeɔ lakpa nɛ nihi yeɔ ɔ mi kɛ baa? Ke nɔ ko ye lakpa a, nihi he we lɛ yi hu, nɛ e puɛɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ ni kpahi a kpɛti ɔ. David sɔle ha Yehowa ke: “O suɔ nɛ ma ye mo anɔkuale kɛ [je ye tsui mi.]” (La 51:6) David le kaa anɔkuale yemi jeɔ sisi kɛ jeɔ wa tsui mi. Anɔkuale Kristofohi ‘yeɔ a sibi anɔkuale’ ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi.​—Zak. 8:16. w18.10 7 ¶4; 8 ¶9-10; 10 ¶19

Ngɛ jeha 1513 loko a fɔ Kristo ɔ mi benɛ Israel bi ɔmɛ je Egipt ɔ, eko ɔ, a he hiɛ pe ayɔ etɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa jokuɛwi, nimowi kɛ yimowi, kɛ hiɔtsɛmɛ aloo glɔtsɛmɛ hu ngɛ a kpɛti. Ja Hɛ Mi Nyɛɛlɔ nɛ e nuɔ nɔ́ sisi nɛ e susuɔ nɔ he lɛ e ma nyɛ ma kpaka nimli babauu kaa kikɛ. Yehowa gu Mose nɔ kɛ tsɔɔ kaa e ji Hɛ Mi Nyɛɛlɔ nɛ sa. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ Israel bi ɔmɛ ngɛ ma nɛ a hi mi a wami be tsuo ɔ mi je ɔ, a yi gbeye, mohu ɔ, a nu he kaa a ngɛ slɔkee. (La 78:52) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa ha nɛ a nu he kaa a ngɛ slɔkee? Benɛ a maa je Egipt ɔ, Yehowa to mɛ saminya kɛ wo kuuhi a mi ‘kaa ta buli.’ (2 Mose 13:18) Bɔ nɛ a to Israel bi ɔmɛ ha a ha nɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu ngɛ níhi kudɔe niinɛ. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa ha nɛ a na kaa e ngɛ a kpɛti. “Piani ɔ, e kɛ bɔku tsɔɔ mɛ blɔ, nyɔ mi lɛɛ e haa mɛ la nɛ hii kpɛe.” (La 78:14) Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, Yehowa ngɛ mɛ dee ke: “Nyɛ ko ye gbeye. I kɛ nyɛ ngɛ. Ma tsɔɔ nyɛ blɔ, nɛ ma bu nyɛ he.” w18.09 26 ¶11-12

Blema a, Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ komɛ kɛ nyagbahi fuu kpe, nɛ a tsɔɔ po kaa a ná nɛ a gbo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Hiob nɛ e pii wawɛɛ ɔ de ke: “Je mi si himi pee we mi akɔnɔ hu.” (Hiob 7:16) Benɛ níhi yɛ nɔ ha Yona kaa bɔ nɛ e susu ɔ, e de ke: ‘Yehowa, i kpa mo pɛɛ nɛ o gbe mi; e hi kaa ma gbo mohu pe kaa ma hi je mi.’ (Yona 4:3) Be ko ɔ, gbalɔ Eliya ya je si fɔfɔɛ ko mi nɛ e hɛ kɛ nɔ fɔmi tsuo ta, enɛ ɔ he ɔ, e de ke: ‘Yehowa, e hiɛ; moo gbe mi jehanɛ.’ (1 Ma. 19:4) Se Yehowa ha nɛ e sɔmɔli nɛ ɔmɛ na kaa e suɔ mɛ, nɛ e suɔ nɛ a hi wami mi. Yehowa kã we a hɛ mi kaa a tu munyu jã. Mohu ɔ, e ye bua mɛ, nɛ a nyɛ da haomi ɔ nya. Jehanɛ hu ɔ, e je suɔmi mi kɛ fia mɛ kɛ ma si konɛ a ya nɔ nɛ a kɛ anɔkuale yemi nɛ sɔmɔ lɛ. w18.09 13 ¶4

A le Mawu sɔmɔli kaa nihi nɛ a peeɔ nihi nibwɔ. Ngɛ Kristofohi a Hela Ngmami ɔ mi ɔ, munyu nɛ a tsɔɔ sisi ke “nibwɔ peemi” ɔ tsɔɔ “mi mi himi kpo nɛ a jeɔ kɛ tsɔɔ nibwɔhi.” (Heb. 13:2; sisi ningma) Nɔ hyɛmi níhi ngɛ Mawu Munyu ɔ mi nɛ tsɔɔ bɔ nɛ wa ma nyɛ maa pee nihi nibwɔ ha. (1 Mose 18:1-5) Be fɛɛ be nɛ wa ma ná he blɔ ɔ, e sa nɛ waa ye bua nihi nɛ “a kɛ wɔ ngɛ hemi kɛ yemi ɔ mi,” kɛ nihi nɛ a kɛ wɔ be mi. (Gal. 6:10) Anɛ o ma nyɛ maa pee be tsuo sɔmɔli nɛ a ba yeɔ be bɔɔ ngɛ o kpɔ ɔ mi ɔ nibwɔ lo? Jã nɛ o maa pee ɔ tsɔɔ kaa o piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue. (3 Yoh. 5, 8) Enɛ ɔ ma ha nɛ nyɛ ná he blɔ kɛ ‘wo nyɛ sibi he wami.’ (Rom. 1:11, 12) Mawu Munyu ɔ woɔ nyumuhi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ he wami kaa a bɔ mɔde konɛ a he nɛ su kɛ ha sɔmɔmi he blɔhi. (1 Tim. 3:1, 8, 9; 1 Pet. 5:2, 3) Nihi nɛ a peeɔ jã a náa he blɔ kɛ yeɔ bua nyɛmimɛ ngɛ he lo nya kɛ Mawu jami mi tsuo. (Níts. 6:1-4) Nyɛmimɛ nɛ a tsuɔ ní tsumi nɛ ɔmɛ ma de mo ke a náa bua jɔmi ngɛ ní tsumi nɛ ɔmɛ a mi wawɛɛ. w18.08 24 ¶6-7; 25 ¶10

E ngɛ mi kaa Timoteo hyɛɛ nyumu nikɔtɔma nɛ ɔmɛ a nɔ mohu lɛɛ, se e sa nɛ e je mi mi sami kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ. Ngɛ mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ e sa kaa waa ngɔ sisi tomi mlaa nɛ ɔ kɛ tsu ní? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ je blɔ nɛ e ngɛ yayami ko pee aloo e fĩ ní peepee ko nɛ Yehowa sume ɔ se ɔ, anɛ e sa nɛ wa ma wa hɛ kɛ fɔ nɔ lo? Yehowa be jeha nɛ nɔ ko ye ɔ nɔ dae kɛ kojo lɛ, nɛ ke mua ngɛ nɔ ɔ yi mi po ɔ, Yehowa be e hɛ mae kɛ fɔ yayami nɛ e pee ɔ nɔ. Mo susu sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Yesaya 65:20 ɔ he nɛ o hyɛ. Lejɛ ɔ de ke: ‘Ke yayami peelɔ ye jeha lafa po ɔ, a maa gbiɛ lɛ.’ Sisi tomi mlaa nɛ ɔ kɛ̃ lɛ ngɛ Ezekiel nina a mi ɔ nɛ. (Eze. 9:5-7) Nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ mohu ji kaa wa maa bu Yehowa Mawu, nɔ nɛ ngɛ daa a. (Dan. 7:9, 10, 13, 14) Ke wa pee jã a, wa be gbeye yee kaa wa maa wo nihi ga, ke a wa ngɛ jeha mi po.​—Gal. 6:1. w18.08 11 ¶13-14

Akɛnɛ wa ji anɔkuale Kristofohi he je ɔ, ke nihi de wɔ nɔ́ ko ɔ, e sa nɛ wa nyɛ nɛ wa hla sane ɔ mi saminya nɛ waa le anɔkuale nɛ ngɛ mi. (Abɛ 3:21-23; 8:4, 5) Ke wa nyɛ we nɛ waa pee jã a, Satan kɛ e je ɔ nine ma nyɛ maa su wa nɔ, nɛ a ma puɛ wa juɛmi. (Efe. 5:6; Kol. 2:8) Ja wa le sane ko mi saminya loko wa ma nyɛ maa le nɔ́ nɛ da nɛ e sa kaa waa pee ngɛ he. Mwɔnɛ ɔ, akeake munyuhi pɔ he wawɛɛ. Ke sane ko ba a, e slo nɔ́ nɛ nɔ fɛɛ nɔ deɔ. Nihi tsɔɔ a juɛmi ngɛ he ngɛ Intanɛti ɔ nɔ, tiivi nɔ, adafi fiami womihi a mi kɛ redio nɔ. Jehanɛ hu ɔ, nihi maneɔ a huɛmɛ sɛ gbi babauu ngɛ fon kɛ Intanɛti ɔ nɔ. Mwɔnɛ ɔ, nihi jeɔ blɔ nɛ a gbɛɔ lakpa munyuhi kɛ fĩaa, nɛ a plɛɔ munyu hɛ mi. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya ngɛ níhi nɛ nihi deɔ wɔ ɔ he. w18.08 3 ¶1, 3

Benɛ be su nɛ a ma fɔ Mawu Bi ɔ kaa adesa a, Yehowa hla yomiyo ko nɛ e baa e he si nɛ a tsɛɛ lɛ ke Maria konɛ e pee e Bi ɔ nyɛ. Maria hi ma nyafii ko nɛ a tsɛɛ ke Nazarɛt ɔ mi. Ma nɛ ɔ kɛ Yerusalɛm, he nɛ sɔlemi we nɛ ngɛ fɛu saminya a ngɛ ɔ he kɛ wawɛɛ. (Luka 1:26-33) Benɛ Maria kɛ e weku no Elizabɛt sɛɛ ní pee se ɔ, nɔ́ nɛ Maria de ɔ tsɔɔ kaa e le Mawu saminya. (Luka 1:46-55) Yehowa to Maria he hɛ nɛ e na kaa e yeɔ lɛ anɔkuale. Enɛ ɔ he je ɔ, Yehowa dloo lɛ he blɔ nɛ ɔ be mi nɛ e hyɛ we blɔ. Benɛ Maria fɔ Yesu ɔ, Yehowa wo Yesu hɛ mi nyami ngɛ blɔ nɛ nihi susuu we kaa e maa gu kɛ pee jã a nɔ. Yehowa ha we nɛ a fia e Bi ɔ fɔmi ɔ he adafi ha ma nikɔtɔmahi loo nɔ yeli nɛ a ngɛ Yerusalɛm kɛ Bɛtlehɛm ɔ. Mohu ɔ, e ha nɛ bɔfohi ya je a he kpo kɛ tsɔɔ to hyɛli komɛ nɛ a ngɛ a tohi hyɛe ngɛ nga a nɔ ngɛ Bɛtlehɛm ní ɔmɛ a mi. (Luka 2:8-14) Lɔ ɔ se ɔ, to hyɛli ɔmɛ ya hyɛ bimwɔyo ɔ. (Luka 2:15-17) Hyɛ bɔ nɛ Maria kɛ Yosɛf bua maa jɔ ha kaa Mawu wo Yesu hɛ mi nyami ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ! w18.07 9-10 ¶11-12

Mɛni he je nɛ Yehowa mi mi fu Salomo ɔ? Baiblo ɔ de ke: ‘Yehowa, Israel Mawu ɔ je e he kpo ngɔ tsɔɔ Salomo si enyɔ, nɛ e wo lɛ mlaa ke e ko ja mawu kpahi; se Salomo bui Yehowa tue, nɛ e je e se.’ Nyagbenyagbe ɔ, Mawu kua Salomo, nɛ e bimɛ ɔmɛ ná we he blɔ nɛ a kɛ ye Israel ma a tsuo nɔ, nɛ a kɛ haomihi kpe jehahi babauu. (1 Ma. 11:9-13) Salomo sane ɔ ha nɛ wa na kaa ke waa kɛ nihi nɛ a nui Yehowa mlaa amɛ a sisi nɛ a kɛ tsu we ní ɔ bɔɔ ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ ma nyɛ ma puɛ. Nimli nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa pee nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi, se huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi wɛ. Aloo eko ɔ, nihi nɛ a pi Yehowa sɔmɔli nɛ a ji wa weku li, wa kpɔ mi bi, nihi nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní kɛ nihi nɛ waa kɛ mɛ yaa sukuu. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke nihi nɛ waa kɛ mɛ bɔɔ ɔ bui Yehowa mlaahi ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, a ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ. w18.07 19 ¶9-10

Satan guɔ sinihi kɛ ní kpahi nɛ a jeɔ ngɛ tiivi nɔ ɔ nɔ kɛ gbɛɔ e susumi ɔmɛ kɛ fiaa. E le kaa wa tue mi ngɔɔ wɔ, lɔ ɔ he ɔ, e ma nyɛ maa ngɔ nyaziahi loo sane gbami kɛ tsɔɔ wɔ bɔ nɛ e sa kaa wa susu níhi a he kɛ bɔ nɛ e sa nɛ waa pee wa ní ha. Yesu gu blɔ nɛ ɔ nɔuu nɔ kɛ tsɔɔ nihi ní, se e kɛ tsu ní ngɛ blɔ kpakpa nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Samaria no mɔbɔ nalɔ ɔ kɛ bi ko bɔlɔ ɔ nɛ e ya kpata e gbosi ní ɔ hɛ mi ɔ ji nɔ́ he tomi ní komɛ nɛ Yesu kɛ tsɔɔ ní. (Mat. 13:34; Luka 10:29-37; 15:11-32) Se nihi nɛ Satan ngɔ e susumihi kɛ puɛ mɛ ɔ ma nyɛ maa gu sane gbami nɔ kɛ puɛ wɔ. E sa nɛ wa hɛ nɛ kã si. Waa kɛ sinihi kɛ ní kpahi nɛ a jeɔ ngɛ tiivi nɔ ma nyɛ ma je wa hɛ jã, nɛ wa ma nyɛ maa kase ní ngɛ mi. Se e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi. Ke wa suɔ nɛ waa hyɛ sini ko aloo nɔ́ ko ngɛ tiivi nɔ ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke, ‘Anɛ nɔ́ nɛ i ngɛ hyɛe nɛ ɔ ngɛ mi tsɔɔe kaa tɔmi ko be he kaa ma pee níhi nɛ he lo ɔ suɔ lo?’ (Gal. 5:19-21; Efe. 2:1-3) Ke o ngɛ nɔ́ ko hyɛe ngɛ tiivi nɔ, nɛ o yɔse kaa e ngɛ Satan susumihi tsɔɔe ɔ, mɛni e sa nɛ o pee? E sa nɛ o kpa hyɛmi, konɛ o nyɛ nɛ o yu o he ngɛ Satan susumi ɔmɛ a he kaa bɔ nɛ o maa yu o he ngɛ nɔ ko nɛ nu hiɔ nɛ saa nɔ ɔ he ɔ. w19.01 15-16 ¶6-7

Kaa bɔ nɛ dade pɛɛ poɔ ta bulɔ yi he piɛ ɔ, “yi wami hemi he hɛ kɛ nɔ fɔmi” nɛ wa ngɛ ɔ poɔ wa juɛmi he piɛ. (1 Tɛs. 5:8; Abɛ 3:21) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Satan ma nyɛ maa sisi wɔ konɛ wa je dade pɛɛ nɛ wa bu ɔ? Mo susu bɔ nɛ e ka Yesu ha a he nɛ o hyɛ. Satan le kaa Yesu ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa be ko maa ba nɛ e maa ye matsɛ ngɛ adesahi a nɔ. Se e biɔ nɛ Yesu nɛ e mlɛ kɛ ya su be nɛ Yehowa ma ha lɛ jamɛ a blɔ nya a. Se loko Yesu maa pee Matsɛ ɔ, e sa nɛ e na nɔ́, nɛ e gbo. Enɛ ɔ he ɔ, Satan de Yesu kaa e ma nyɛ ma ha nɛ e bɔni nɔ yemi nɔuu. Satan de lɛ ke, ke e kpla si nɛ e ja lɛ si kake pɛ ɔ, e maa pee lɛ je ɔ matsɛ jamɛ a ngmlɛfia a nɔuu. (Luka 4:5-7) Jã kɛ̃ nɛ Satan le kaa Yehowa de wɔ ke e ma ha wɔ ní kpakpahi ngɛ je ehe ɔ mi. Se e sa nɛ waa mlɛ, nɛ loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, eko ɔ, waa kɛ nyagbahi fuu maa kpe. Enɛ ɔ he ɔ, Satan ngɔɔ he blɔ komɛ kɛ kaa wɔ konɛ waa ye ngɔɔmi ngɛ je nɛ ɔ mi. Satan suɔ nɛ waa di he lo nya níhi a se kekle, nɛ wa he mi nɛ jɔ wɔ piɔ. E suɔ nɛ wa he mi nɛ jɔ wɔ loko wa susu Matsɛ Yemi ɔ he.​—Mat. 6:31-33. w18.05 30-31 ¶15-17

Nihewi kɛ yihewi, Yehowa suɔ nɛ nyɛ bua nɛ jɔ nyɛ he. Nyɛɛ ngɔ nyɛ juɛmi kɛ ma Mawu jami mi otihi a nɔ, nɛ nyɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi. Ke o pee jã mla a, o nine maa su Yehowa blɔ tsɔɔmi kɛ e jɔɔmi nɔ mla, nɛ e maa po o he piɛ. Mo susu ga womi kpakpahi nɛ o náa ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ he, nɛ o pɛtɛ ga womi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ he saminya: “Mo kai o bɔlɔ ɔ ngɛ o nihe [loo o yihe] mi.” (Fiɛlɔ 12:1) Nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ sa yi jemi ejakaa a kɛ Yehowa sɔmɔmi pee oti ngɛ a si himi mi. A ngɔ mumi mi otihi kɛ ma a hɛ mi, nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he hia mɛ pe nɔ́ fɛɛ nɔ́. Jehanɛ se hu ɔ, a mwɔ a yi mi kpɔ kaa a be hae nɛ je ɔ nɛ je a juɛmi kɛ je otihi nɛ a kɛ ma a hɛ mi ɔ nɔ. Nihewi kɛ yihewi ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa a dengme gbomi ɔ be yaka pee kɔkɔɔkɔ. Nyɛ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi tsuo suɔ nyɛ, nɛ a fĩ nyɛ se. Ke nyɛ ngɔ nyɛ he tsuo kɛ ha Yehowa a, nyɛ maa ye manye. w18.04 29 ¶17, 19