June

Hyɛ bɔ nɛ si womi nɛ ɔ maa wo bɔfo ɔmɛ he wami ha! Bɔfo ɔmɛ nui sisi kaa e be kɛe nɛ a Hɛ Mi Nyɛɛlɔ ɔ ma gbo kɛ je a he. Se ke e gbo po ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa a be yemi kɛ buami ko náe. Yehowa pee klaalo kaa ke a sɔle kɛ bi yemi kɛ buami konɛ a nyɛ nɛ a fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kaa bɔ nɛ Yesu fã mɛ ɔ, e ma ha a sɔlemi ɔ heto. Niinɛ hu ɔ, ngɛ Yesu gbenɔ se ɔ, e kɛ we kulaa nɛ a na kaa Yehowa ha sɔlemi ko nɛ a sɔle kɛ bi yemi kɛ buami ɔ heto. (Níts. 4:29, 31) Jã nɛ e ji ngɛ wa be nɛ ɔ mi hulɔ. Yiblii nɛ wa woɔ ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ haa nɛ wa peeɔ Yesu huɛmɛ. Jehanɛ hu ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami kaa ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ wa sɔle kaa Yehowa nɛ ye bua wɔ ɔ, e ma ha wa sɔlemi ɔ heto. (Filip. 4:13) Wa bua jɔɔ wawɛɛ kaa wa ji Yesu huɛmɛ, nɛ Mawu hu haa wa sɔlemihi a heto! Nike ní nɛ ɔmɛ nɛ Yehowa ha wɔ ɔ woɔ wɔ he wami, nɛ wa woɔ yiblii daa.​—Yak. 1:17. w18.05 21 ¶17-18

Ngɛ jeha enuɔ pɛ mi ɔ, Kristofo ɔmɛ yɔse okadihi nɛ Yesu sɛ hlami ha mɛ ɔ. A na “Yehowa ligbi” ɔ, nɛ ji Yerusalɛm hɛ mi kpatami ɔ he okadi ɔmɛ. Enɛ ɔ ha nɛ a yɔse kaa e sa nɛ a tu fo kɛ je ma a mi. (Níts. 2:19, 20; Luka 21:20-22) Yehowa ligbi nɛ ɔ ba ngɛ jeha 70 ɔ mi benɛ Roma ta buli ɔmɛ ya kpata Yerusalɛm hɛ mi ɔ. Mwɔnɛ hu ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa Yehowa ligbi nɛ ngɛ “gbeye” ɔ su si ta. (Yoel 2:11) Gbalɔ Zefania de ke: ‘Ligbi ngua a nɛ Yehowa maa gbla e ma a tue ɔ ma kɛ fo; e su si ta!’ (Zef. 1:14) Gbami nɛ ɔ ji kɔkɔ bɔmi nɛ kɔɔ wɔ hu wa he mwɔnɛ ɔ. Akɛnɛ Yehowa ligbi ɔ su si ta he je ɔ, Paulo wo wɔ he wami kaa “wa susu wa sibi a he konɛ wa ha nɛ wa sibi a nɔ gbagba nɛ e te kɛ ha suɔmi kɛ ní tsumi kpakpahi.” (Heb. 10:24) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ, konɛ be fɛɛ be nɛ e maa hia a, waa wo mɛ he wami. w18.04 20 ¶1-2

Hyɛ bɔ nɛ munyu nɛ ɔ nɛ Yehowa tu ɔ maa wo Yoshua he wami ha benɛ e nyɛɛ Mawu we bi ɔmɛ a hɛ mi kɛ yaa Si Womi Zugba a nɔ ɔ! Pi ni kakaakahi pɛ nɛ Yehowa wo mɛ he wami, se e wo e ma a tsuo he wami hulɔ. Gbami nɛ nyɛɛ se ɔ ji munyu ko nɛ wo Yuda bi nɛ pee se ɔ, Babilon bi ɔmɛ nuu mɛ nyɔguɛ ɔ he wami. Yehowa de ke: “Koo ye gbeye. I kɛ mo ngɛ! Ko ha nɛ nɔ́ ko nɛ wo o he gbeye. Imi ji o Mawu ɔ nɛ! Ma wo mo he wami; ma piɛɛ o he; Ma bu o he, nɛ ma baa o yi.” (Yes. 41:10) Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ná he wami womi munyu nɛ ɔ he se, nɛ jã kɛ̃ nɛ Mawu we bi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ hu ngɛ he se náe. (2 Kor. 1:3, 4) Yesu po, e Tsɛ ɔ wo lɛ he wami. Benɛ a baptisi Yesu ɔ, e nu gbi ko kɛ je hiɔwe ke: “Ye Bi ji nɛ ɔ nɛ, i suɔ lɛ, nɛ ye bua jɔ e he.” (Mat. 3:17) Hyɛ bɔ nɛ munyu nɛ ɔ maa wo Yesu he wami ngɛ e zugba a nɔ sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ha! w18.04 16 ¶3-5

Mwɔnɛ ɔ, ke nihi kane mlaa nɛ Yehowa wo Adam ɔ, a kpɛti nihi fuu deɔ ke Yehowa ha we Adam he blɔ nɛ e pee nɔ́ nɛ lɛ nitsɛ e suɔ. Se a li kaa slɔɔto ngɛ he blɔ nɛ waa kɛ hlaa nɔ́ nɛ wa suɔ kɛ he blɔ nɛ a kɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ ɔ a kpɛti. Adam kɛ Hawa ná he blɔ nɛ a kɛ maa hla kaa a maa bu Mawu tue aloo a be lɛ tue bue. Se Yehowa pɛ lɛ ngɛ he blɔ kaa e maa tsɔɔ nɔ́ nɛ hi kɛ nɔ́ nɛ hí. ‘Kpakpa kɛ yayami lemi tso’ ɔ ma anɔkuale munyu nɛ ɔ nɔ mi kɛ ha Adam kɛ Hawa. (1 Mose 2:9) Tso ɔ nɛ Yehowa wo Adam kɛ Hawa mlaa kaa a ko ye ɔ tsɔɔ mɛ kaa ja a bu lɛ tue loko a ma ná he yemi nitsɛnitsɛ. Se aywilɛho sane ji kaa Adam kɛ Hawa gbo Mawu tue. Anɛ Satan tue nɛ Adam kɛ Hawa bu ɔ ha nɛ a ná he yemi pe sa a lo? Dɛbi. Akɛnɛ a suɔ kaa a maa mwɔ yi mi kpɔ ha mɛ nitsɛmɛ a he he je ɔ, he yemi nitsɛnitsɛ nɛ Mawu ha mɛ ɔ bɔ mɛ. w18.04 5-6 ¶9-12

Tsa pi he numi kɛkɛ nɛ Yehowa náa kɛ haa e sɔmɔli nɛ a ngɛ nɔ́ nae ɔ. Mohu ɔ, e peeɔ nɔ́ ko kɛ yeɔ bua mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Israel bi ɔmɛ ngɛ nyɔguɛ tso mi ngɛ Egipt nɛ a ngɛ nɔ́ nae ɔ, Yehowa nu he ha mɛ, nɛ e kpɔ̃ mɛ. Yehowa de Mose ke: “Amanehlu nɛ ye ma a ngɛ nae ngɛ Egipt ɔ, i na; nɛ ya nɛ a ngɛ foe kɛ ngɛ balɔ tsɛe ɔ hu i nu. Niinɛ, i le a nɔ́ nami ɔ tsuo. Lɔ ɔ he ɔ, i kple si kɛ ba, konɛ ma ba kpɔ̃ mɛ kɛ je Egipt bi ɔmɛ a dɛ mi.” (2 Mose 3:7, 8) Akɛnɛ Yehowa mi mi sãa lɛ ngɛ e we bi ɔmɛ a he he je ɔ, e kpɔ̃ mɛ kɛ je nyɔguɛ yemi mi. Jeha lafa komɛ a se benɛ Israel bi ɔmɛ ngɛ Si Womi Zugba a nɔ ɔ, he nyɛli te si kɛ wo mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, “kɛmɛmi nɛ a hii kɛmɛe ngɛ a yi mi wali, kɛ ni nɛmɛ nɛ haoɔ mɛ ɔ a dɛ mi ɔ [pee Yehowa] mɔbɔ.” Si kake ekohu ɔ, mi mi sami ha nɛ Yehowa ye bua e we bi ɔmɛ. E hla manyadali, nɛ e ha nɛ a kpɔ̃ Israel bi ɔmɛ kɛ je a he nyɛli ɔmɛ a dɛ mi.​—Many. 2:16, 18. w19.03 15 ¶4-5

Kekleekle kita kɛ kita enyɔne ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ Israel bi ɔmɛ nɛ a ja Yehowa pɛ, nɛ e bɔ mɛ kɔkɔ ngɛ amaga jami he. (2 Mose 20:3-6) Tsa pi Yehowa nɛ ma ná mlaa nɛ ɔmɛ a he se. Mohu ɔ, e we bi ɔmɛ nɛ a ma ná he se. Se benɛ a ya ja amagahi ɔ, a na nɔ́. Se ke Israel bi ɔmɛ bu lɛ tue, nɛ a kɛ a sibi hi si saminya a, e jɔɔ mɛ. (1 Ma. 10:4-9) Ke nihi nɛ a deɔ ke a ngɛ Mawu jae ɔ kua e mlaa amɛ, nɛ a ngɛ e we bi yi mi wae ɔ, wa be nyɛe ma pia Yehowa. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa suɔ wɔ, nɛ ke nihi ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, e le. Ke wa ngɛ nɔ́ náe ɔ, e mi mi sãa lɛ pe bɔ nɛ binyɛ mi mi sãa lɛ ngɛ e bi he ɔ po. Ke nihi ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, eko ɔ, Yehowa kɛ e he be sane ɔ mi woe nɔuu, se ngɛ be nɛ sa mi ɔ, e maa gbla yayami peeli nɛ a waa nihi yi mi nɛ a tsakee we ɔ a tue. w19.02 22 ¶13-15

Ke e piɛ otsi bɔɔ ko nɛ a maa ye Kaimi ɔ, wa kaseɔ nɔ hyɛmi níhi nɛ Yesu pee kɛ e he si nɛ e ba nɛ e ngɔ e wami kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́ ɔ he ní ngɛ asafo mi kpe ɔmɛ a sisi. Enɛ ɔ woɔ wɔ he wami nɛ wɔ hu wa baa wa he si, nɛ wa peeɔ Yehowa suɔmi nya ní ke e he wa kaa wa maa pee jã po. Anɛ o kai kã nɛ e pee ligbi ɔ nɛ e nɔ jena e ma gbo ɔ lo? E le paa kaa e be kɛe nɛ e he nyɛli ɔmɛ ma pue e hɛ mi si, a maa kongo lɛ, nɛ a maa gbe lɛ. (Mat. 20:17-19) Se kɛ̃ ɔ, e ngɔ e he kɛ ha faa. Benɛ be su nɛ a maa gbe lɛ ɔ, e de e bɔfo ɔmɛ nɛ a piɛɛ e he ngɛ Getsemane abɔɔ ɔ mi ɔ ke: “Nyɛɛ te si, nyɛ ha nɛ waa ho. Hyɛ! Ye se blɔ tsɔɔlɔ ɔ su hiɛ ɔ ta.” (Mat. 26:36, 46) Benɛ nihi nɛ a hɛɛ ta hwumi ní ɔmɛ ma lɛ numi ɔ, e hɛ lɛ kɛ ba hɛ mi, e je e he si kɛ tsɔɔ ni ɔmɛ, nɛ e fã ta buli ɔmɛ ke a ngmɛɛ e bɔfo ɔmɛ a he. (Yoh. 18:3-8) Kã peemi nitsɛnitsɛ ji nɛ ɔ nɛ! Mwɔnɛ ɔ, Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu kɛ jijɔ kpa amɛ bɔɔ mɔde kaa a maa kase Yesu konɛ a pee kã. w19.01 27-28 ¶7-8

Kaa bɔ nɛ ní tɛnilɔ ngɔɔ kɔla slɔɔtohi kɛ tɛniɔ nɔ́, nɛ́ nɔ́ ɔ peeɔ fɛu ɔ, jã nɔuu nɛ e sa nɛ wa ná su kpakpa komɛ loko wa ma nyɛ maa pee nihi nɛ a he jɔ. Su kpakpa nɛ ɔmɛ ekomɛ ji kpoo peemi, kã peemi kɛ tue bumi. He si bali pɛ nɛ a buɔ Mawu tue, nɛ a peeɔ e suɔmi nya ní. Mawu suɔmi nya ní kake hu ji kaa wa maa pee nihi nɛ a he jɔ. (Mat. 5:5; Gal. 5:23) Ke wa ngɛ Mawu suɔmi nya ní pee ɔ, Satan mi mi fuɔ. Lɔ ɔ he ɔ, e ngɛ mi kaa wa baa wa he si, nɛ wa he jɔ mohu lɛɛ, se nihi babauu nɛ a ngɛ Satan je ɔ mi ɔ sume wa sane. (Yoh. 15:18, 19) Enɛ ɔ he ɔ, wa hia kã loko wa ma nyɛ maa hwu kɛ si Satan. Ke nɔ ko be he si bami ɔ, lɛɛ atsinyɛ jemi ko be he kaa nɔ ɔ woɔ e he nɔ, e be tsui, nɛ e bui Yehowa. Jã pɛpɛɛpɛ nɛ Satan ngɛ ɔ nɛ. Enɛ ɔ he je nɛ e sume nihi nɛ a baa a he si ɔ nɛ! He si bali a ní peepee kpaa Satan su yaya amɛ a he bo. A ha nɛ e pee heii kaa Satan ji lakpatsɛ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? A je mi bami tsɔɔ kaa ke Satan pee mɛni po, e be nyɛe ma ha nɛ a kpa Yehowa sɔmɔmi kaa bɔ nɛ e ngɛ tsɔɔe ɔ!​—Hiob 2:3-5. w19.02 8-9 ¶3-5

Yehowa le kaa nɔ́ ko maa ba nɛ maa wo Babilon ma a he gbeye. Medo-Persia ta buli nɛ a he wa a ma ba tua Babilon ma a. Yehowa maa gu ta buli nɛ ɔmɛ a nɔ kɛ kpɔ̃ e we bi kɛ je nyɔguɛ yemi mi ngɛ Babilon. (Yes. 41:2-4) Benɛ Babilon bi ɔmɛ kɛ ni kpa komɛ nɛ a ngɛ jamɛ a kpokpa a nɔ ɔ nu kaa a he nyɛli ɔmɛ ma mɛ tuami ɔ, a bɔ mɔde kaa a maa wo a sibi he wami. Enɛ ɔ he ɔ, a de a sibi ke: ‘Moo pee kã!’ Jehanɛ hu ɔ, a puɛ amagahi fuu kɛ yi mi tomi ɔ kaa amaga amɛ maa bu a he. (Yes. 41:5-7) Se ngɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, Yehowa to Yuda bi nɛ a ngɛ nyɔguɛ tso mi ɔ a tsui nɔ nine, nɛ e de mɛ ke: “Mo, Israel, [o be kaa mahi nɛ bɔle mo ɔ, ejakaa] ye tsɔlɔ ji mo . . . O tsui ko po. Imi ji o Mawu ɔ nɛ.” (Yes. 41:8-10, NW) Mo kadi kaa Yehowa ke: “Imi ji o Mawu ɔ nɛ.” Munyu nɛ ɔ nɛ Yehowa tu ɔ wo e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ he wami nɛ a na kaa Yehowa hɛ ji a nɔ, nɛ loloolo ɔ, a ji e we bi. Yehowa de mɛ ke: “Ma piɛɛ nyɛ he, nɛ ma he nyɛ yi wami.” Hyɛ bɔ nɛ bua womi munyu nɛ ɔ maa wo Yuda bi nɛ a ngɛ nyɔguɛ tso mi ɔ he wami ha.​—Yes. 46:3, 4. w19.01 4 ¶8

A ngma kekleekle munyu nɛ Yehowa tu kɛ je hiɔwe ɔ ngɛ Maako 1:9-11. Yehowa de ke: “Mo ji ye Bi nɛ i suɔ; ye bua jɔ o he.” Hyɛ bɔ nɛ Yesu bua maa jɔ ha benɛ e nu nɛ e Tsɛ ɔ de ke e suɔ lɛ, nɛ e he lɛ ye ɔ! Munyu nɛ ɔ nɛ Yehowa tu ɔ ha nɛ wa le níhi etɛ komɛ ngɛ Yesu he. Kekleekle nɔ́ ji kaa Yesu ji Mawu Bi. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, wa le kaa Yehowa suɔ e Bi ɔ. Nɛ nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, Yehowa bua jɔ e Bi ɔ he. Munyu nɛ Yehowa tu ke “Mo ji ye Bi” ɔ tsɔɔ kaa e kɛ e Bi Yesu nɛ e suɔ lɛ ɔ ná huɛ bɔmi ehe ko. Yesu hi hiɔwe kaa Mawu bi loko e ba zugba a nɔ. Se benɛ a baptisi lɛ ɔ, a ngɔ mumi klɔuklɔu ɔ kɛ pɔ lɛ nu. Mawu pee jã kɛ ma nɔ mi kaa Yesu nɛ ji e Bi nɛ e pɔ lɛ nu ɔ maa kpale kɛ ya hiɔwe, nɛ e maa wo lɛ Matsɛ, nɛ e maa pee lɛ Osɔfo Nɔkɔtɔma Pe Kulaa. (Luka 1:31-33; Heb. 1:8, 9; 2:17) Enɛ ɔ he je nɛ benɛ a baptisi Yesu ɔ, Yehowa de ke: “Mo ji ye Bi” ɔ nɛ.​—Luka 3:22. w19.03 8 ¶3-4

Ga yaya womi je sisi kɛ je blema lokoo. Satan ji kekleekle nɔ nɛ wo adesahi ga yaya. E wo Hawa ga kaa ke e kɛ e huno ɔ pee mɛ nitsɛmɛ a suɔmi nya ní ɔ, a ma ná bua jɔmi. (1 Mose 3:1-6) Se nɛ Satan nitsɛ ma ná kɛ je mi ɔ he je nɛ e wo mɛ jamɛ a ga yaya a nɛ. E suɔ nɛ e ye Adam kɛ Hawa kɛ bimɛ nɛ a ma fɔ pee se ɔ tsuo a nɔ, nɛ́ a ja lɛ mohu, se pi Yehowa. Se Satan pee we nɔ́ kpakpa ko ha mɛ hyɛ. Yehowa lɛ ha mɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́. Lɛ nɛ e ha Adam yo, nɛ e ha Hawa hu huno. Lɛ kɛ̃ nɛ e ha mɛ abɔɔ saminyayoo nɛ a ngɛ mi kaa a we ɔ, nɛ e ha mɛ nɔmlɔ tso nɛ ye mluku nɛ ma ha nɛ a hi si kɛ ya neneene. Se aywilɛho sane ji kaa, Adam kɛ Hawa gbo Mawu tue, nɛ a je a he kɛ je e he. Kaa bɔ nɛ o le ɔ, haomi sɔuu lɛ je nɔ́ nɛ a pee ɔ mi kɛ ba. Kaa bɔ nɛ ke mɔmɔ ko tsɔ kɛ je tso nɔ nɛ e peeɔ ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, a ba bwɔ nɛ a gbo. A bimɛ hu ngɛ yayami nɛ a pee ɔ mi nɔ́ nae. (Rom. 5:12) Loloolo ɔ, nihi fuu sume nɛ Mawu nɛ tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ a pee. A suɔ nɛ a pee nɔ́ nɛ mɛ nitsɛmɛ a suɔ. (Efe. 2:1-3) Nɔ́ nɛ jeɔ ní peepee nɛ ɔ mi kɛ baa a ha nɛ wa na heii kaa munyu nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ ji anɔkuale. w18.12 20 ¶3-4

Bɔfo Paulo ya sukuu saminya, nɛ e le ní wawɛɛ. Ke e hí kulaa a, e nyɛɔ nɛ e tuɔ gbi enyɔ. (Níts. 5:34; 21:37, 39; 22:2, 3) Se kɛ̃ ɔ, e dɛ nile nɛ e ná ngɛ je ɔ mi ɔ nɔ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he, mohu ɔ, e kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi tsu ní. (Níts. 17:2; 1 Kor. 2:6, 7) Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba ji kaa Paulo ná bua jɔmi ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi, nɛ e ná hɛ nɔ kami kaa e ma ná neneene wami. (2 Tim. 4:8) E ji anɔkuale kaa Mawu susumi nɔ kuɔ pe je ɔ susumi. Ke wa hi si ngɛ Mawu sisi tomi mlaa amɛ a nya a, wa náa bua jɔmi babauu. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa nyɛ we wa nɔ kaa waa kplɛɛ e susumi ɔ nɔ. “Tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ” mwɔɛ yi mi kpɔhi ha wɔ, nɛ jã kɛ̃ nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ hu pee we jã. (Mat. 24:45; 2 Kor. 1:24) Mohu ɔ, wa ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ he blɔ kaa e maa da bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he haa nɔ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ. w18.11 20-21 ¶12-13

Mawu gba kɛ gu Yesaya nɔ kaa ke Israel bi ɔmɛ kpale a se kɛ ho a zugba a nɔ ya a, a ma ná tue mi jɔmi. Lohwehi nɛ a he ngɛ gbeye aloo nimli nɛ a peeɔ a ní kaa lohwehi be mɛ awi yee. Jokuɛwi kɛ nikɔtɔmahi ma ná he piɛ pomi. (Yes. 11:6-9; 35:5-10; 51:3) Yesaya tsɔɔ hu kaa pi Israel ma a pɛ nɛ maa le Yehowa, se mohu zugba a tsuo ‘maa le Yehowa kaa bɔ nɛ wo hyi tɔ kɛ nyu ɔ.’ Yesaya kpale ma nɔ mi kaa Israel bi nɛ a maa kpale kɛ je nyɔguɛ tso mi kɛ ba a, lohwehi aloo nimli be mɛ awi yee. Zugba a ma ná nyu fuu kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ, nɛ enɛ ɔ ma ha nɛ a ma ná tso yiblii fuu maa ye. (1 Mose 2:10-14; Yer. 31:12) Anɛ Israel bi ɔmɛ pɛ a he nɛ gbami ɔ kɔ lo? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, gbami ɔ tsɔɔ kaa hɛ yuyuili maa hyɛ nɔ́ ekohu, se nɔ́ ko be nɛ tsɔɔ kaa Mawu gu nyakpɛ blɔ ko nɔ kɛ tsa mɛ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa kpaako be nɛ Mawu ma tsa nihi nitsɛnitsɛ ɔ maa ba. w18.12 5 ¶11-12

Anɔkuale ɔ nya nɛ wa maa nyɛɛ ngɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa pee daa, nɛ wa suɔ nɛ waa pee jã kɛ ya neneene. Mɛni wa maa pee konɛ wa ko kpa nyɛɛmi ngɛ anɔkuale ɔ nya? Moo ya nɔ nɛ o kase anɔkuale nɛ he jua wa nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ, nɛ́ o pue o yi mi tɛ ngɛ he. Moo to be nɛ o kɛ maa hi jã pee. Lɔ ɔ ma ha nɛ o bua maa jɔ anɔkuale ɔ he wawɛɛ, nɛ o be anɔkuale ɔ juae kɔkɔɔkɔ. Abɛ 23:23 ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa he anɔkuale ɔ. Se tsa pi lɔ ɔ pɛ, e tsɔɔ hu kaa e sa nɛ wa he “juɛmi, tsɔsemi, kɛ nɔ́ sisi numi.” Nile kɛkɛ nɛ wa ma ná a pi. E sa nɛ waa ngɔ anɔkuale ɔ he nile nɛ wa ná a kɛ tsu ní ngɛ wa si himi mi. Nɔ́ sisi numi maa ye bua wɔ, nɛ wa ma nyɛ maa ngɔ ní hehi nɛ wa kase ɔ kɛ to níhi nɛ wa le momo ɔ he. Ke wa ngɔ níhi nɛ wa kase ɔ kɛ tsu ní ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ juɛmi. Be komɛ ɔ, anɔkuale ɔ tsɔseɔ wɔ, nɛ wa naa hehi nɛ e sa kaa waa pee tsakemihi ngɛ ngɛ wa si himi mi. E sɛ nɛ wa ma wa hɛ kɛ to tsakemihi nɛ e sa kaa waa pee ɔ nɔ, ejakaa tsɔsemi nɛ ɔ he jua wa kulaa pe sika hiɔ.​—Abɛ 8:10. w18.11 9 ¶3; 11 ¶13-14

Mɛni lɛ o ngɛ nɛ e he jua wa pe ní kpahi tsuo nɛ o ngɛ? Anɛ o maa suɔ nɛ o ngɔ kɛ tsake nɔ́ ko nɛ he jua wɛ lo? Ngɛ Yehowa sɔmɔli a blɔ fa mi ɔ, sane bimi nɛ ɔmɛ a heto hami yi. Nɔ́ nɛ he jua wa ha wɔ pe kulaa ji huɛ bɔmi kpakpa nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, nɛ wa be ngɔe kɛ tsake nɔ́ kpa ko. Anɔkuale ɔ nɛ wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ hu he jua wa kɛ ha wɔ, ejakaa lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ ha nɛ wa ba pee Yehowa huɛmɛ. (Kol. 1:9, 10) Mo susu níhi nɛ Yehowa, wa Tsɔɔlɔ Kpanaa a tsɔɔ wɔ ngɛ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ! E tsɔɔ wɔ bɔ nɛ e biɛ ɔ he hia ha, nɛ e tsɔɔ wɔ e su kpakpa amɛ hulɔ. E ha nɛ wa le kaa e suɔ wɔ, nɛ lɔ ɔ he je nɛ e ngɔ e Bi Yesu kɛ ha ngɛ wa he kaa kpɔmi nɔ́ ɔ nɛ. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa tsɔɔ wɔ Mesia Matsɛ Yemi ɔ he ní. Nɛ ‘jijɔ kpa’ amɛ hu, e wo mɛ si kaa a maa hi Paradeiso mi ngɛ zugba a nɔ. E tsɔɔ wɔ bɔ nɛ e sa kaa waa ba wa je mi ha. Anɔkuale nɛ ɔmɛ a he jua wa ha wɔ wawɛɛ ejakaa a yeɔ bua wɔ nɛ wa nyɛɔ hɛɛ wɔ kɛ suɔ wa Bɔlɔ ɔ he, nɛ a haa nɛ wa náa bua jɔmi ngɛ si himi mi. w18.11 3 ¶1-2

Nihi nɛ a yeɔ lakpa be nyɛe maa pee nɔ́ ko kɛ laa Yehowa, ejakaa “níhi tsuo fɔɔ si ngmengmlee nɛ a nɔ bli heii ngɛ” e hɛ mi. (Heb. 4:13) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Anania kɛ Safira pee a juɛmi kaa a maa sisi bɔfo ɔmɛ. A jua a weto ní ko, se pi sika nɛ a ná a tsuo nɛ a ngɔ kɛ ha bɔfo ɔmɛ. Anania kɛ Safira ngɛ hlae nɛ asafo ɔ nɛ na kaa a ha yemi kɛ buami fuu be mi nɛ tsa pi jã ji sane ɔ. Se Yehowa na nɔ́ nɛ a pee ɔ, nɛ e gbla a tue bɔ nɛ sa mɛ. (Níts. 5:1-10) Kɛ Yehowa naa lakpa yemi ha kɛɛ? Satan kɛ nihi nɛ a kaseɔ lɛ nɛ a kpa we lakpa yemi ɔ tsuo maa ya ‘la taku ɔ mi.’ (Kpoj. 20:10; 21:8; La 5:6) Wa le kaa Yehowa lɛɛ “pi nɔmlɔ ji lɛ nɛ e ngɔɔ nya.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “Mawu be nyɛe maa ye lakpa.” (4 Mose 23:19; Heb. 6:18) ‘Yehowa hiee lakpa yemi.’ (Abɛ 6:16, 17) Ke wa suɔ nɛ e bua nɛ jɔ wa he ɔ, lɛɛ e sa nɛ waa tu anɔkuale be fɛɛ be. w18.10 8 ¶10-13

Ngɔɔ lɛ kaa o nitsumitsɛ ɔ de o kɛ ní tsuli kpahi ke nyɛ tsu sika nɛ nyɛ kɛ ye gbijlɔ ko. Se o le kaa gbijlɔ ɔ kɛ lakpa jami ngɛ tsakpa. Mɛni o maa pee? E maa hi kaa o maa sɛ hlami nɛ o hla Yehowa susumi ngɛ sane ɔ he piɔ loko si fɔfɔɛ ko kaa jã nɛ ba. Kɛkɛ ɔ, ke si fɔfɔɛ ko kaa jã ba a, e be yee ha mo kaa o maa pee nɔ́ nɛ da, aloo o ma ha heto nɛ sa. Ke wa sɛ hlami nɛ wa hla Yehowa juɛmi ngɛ níhi a he ɔ, lɔ ɔ hu maa ye bua wɔ nɛ wa maa ye Yehowa anɔkuale ngɛ hiɔ tsami mi. E ngɛ mi kaa wa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa be muɔ nitsɛ aloo e mi ní titli eywiɛ ɔmɛ ngɔe lɛɛ, se e sa nɛ Kristofo no fɛɛ Kristofo no nɛ e da Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ a kɛ Yehowa susumi kɔ ɔ nɔ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ hiɔ tsami blɔ nɔ tomihi nɛ kɔɔ muɔ he ɔ he. (Níts. 15:28, 29) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, tsa pi be nɛ wa be he wami nɛ wa ngɛ hiɔ tsami he ɔ nɛ e sa kaa wa susu sane nɛ e he hia nɛ ɔ he. Ejakaa jamɛ a be ɔ mi ɔ, eko ɔ, hiɔ ɔ maa hi wɔ yee, nɛ e ma bi nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ oya nɔuu. Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ o hla níhi a mi, nɛ o ngma mlaa nya womi kaa DPA ɔ nɔ ní kɛ tsɔɔ hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ o suɔ, nɛ́ o kɛ o dɔkita a nɛ sɛɛ he ní. w18.11 24 ¶5; 26 ¶15-16

Yehowa ji to hyɛlɔ kpakpa nɛ ngɛ suɔmi nɛ buɔ e we bi a he, nɛ e poɔ a he piɛ kɛ jeɔ a he nyɛli a he hulɔ. Anɔkuale munyu nɛ ɔ haa nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi waa titli benɛ je yaya nɛ ɔ nyagbe ngɛ sue ɔ. Yehowa maa ya nɔ nɛ e maa bu e we bi a he ngɛ haomi ngua a mi. (Kpoj. 7:9, 10) Enɛ ɔ he ɔ, Mawu we bi tsuo, a wa jio, a wɛ jio, a ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa jio, a je kpa jio, a be gbeye yee ngɛ haomi ngua a mi. A ma ha nɛ Yesu Kristo munyu nɛ ɔ maa hi a juɛmi mi: “Nyɛɛ da si tlɔmɔɔ nɛ nyɛ wo nyɛ yi nɔ, ejakaa e be kɛe nɛ a ma kpɔ̃ nyɛ.” (Luka 21:28) Ke Gog nɛ ji je mahi nɛ a ngɛ he wami nɛ a pee kake ba tua Mawu we bi po ɔ, a ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu maa po a he piɛ. (Eze. 38:2, 14-16) Mɛni he je? Ejakaa a le kaa Yehowa tsakee we. E ma kpɔ̃ e we bi be fɛɛ be kɛ tsɔɔ kaa e suɔ mɛ, nɛ e susuɔ a he.​—Yes. 26:20. w18.09 26 ¶15-16

Benɛ Yehowa de Israel bi ɔmɛ munyu nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ, hyɛ bɔ nɛ a nɔ gbagba maa te ha. Wɔ hu wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa suɔ wɔ wawɛɛ nitsɛ. Mawu Munyu ɔ wo nihi nɛ a fĩɔ anɔkuale jami se ɔ si ke: ‘Yehowa he wami ɔ ma ha nɛ nyɛ maa ye kunimi. Yehowa ma ná nyɛ he bua jɔmi.’ (Zef. 3:16, 17) Yehowa wo si kaa e maa wo e we bi he wami, nɛ e maa wo a bua ngɛ ka saisaa nɛ a kɛ maa kpe ɔ mi. Yehowa de ke: “Nyɛ maa pee kaa bimwɔyo nɛ e nyɛ hɛɛ lɛ dɔdɔɔdɔ ngɛ e tɛ nɔ; bɔɔ kɛkɛ e kɛ lɛ to e kasa nya ngɛ lɛ nyɔ hae, kɛkɛ ɔ, e ngɔ lɛ ngɔ fɔ e tɛ nɔ ekohu. Bɔ nɛ binyɛ haa e bi náa bua jɔmi ɔ, jã ma ha nyɛ bua maa jɔ nyɛ he.” (Yes. 66:12, 13) Hyɛ bɔ nɛ bimwɔyo ko bua maa jɔ ha ke e nyɛ wo lɛ kɛ to e kasa nya, aloo e kɛ lɛ ngɛ fiɛe ngɛ e tɛ nɔ! Yehowa ngɔ nɔ́ nɛ ɔ kɛ pee nɔ́ he tomi nɔ́ kɛ tsɔɔ suɔmi nɛ mi wa nɛ e ngɛ kɛ ha e sɔmɔli ɔ mi. Mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa suɔ mo, nɛ o he jua wa ha lɛ.​—Yer. 31:3. w18.09 13 ¶6-7

Blema a, e he ba hia nɛ Israel bi ɔmɛ nɛ a ngɔ a he kɛ ha konɛ a tsu ní tsumi komɛ. (2 Mose 36:2; Neh. 11:2) Mwɔnɛ ɔ, mo hu o ma nyɛ maa ngɔ o be, he lo nya níhi nɛ o ngɛ, kɛ o nguɛ nya ní tsumi kɛ ye bua nyɛmimɛ. Ke o pee jã a, o bua maa jɔ, nɛ o ma ná jɔɔmihi babauu. Ke a ngɛ Matsɛ Yemi Asahi loo tsu kpahi mae ɔ, behi fuu ɔ, nyɛmimɛ nɛ a ngɔɔ a he kɛ haa a náa huɛmɛ ngɛ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ Margie ngɔ e he kɛ ha kɛ ma Matsɛ Yemi Asahi jeha 18. Ke a ngɛ asa ko mae ɔ, e gblaa yihewi ɔmɛ kɛ woɔ e he, nɛ e tsɔseɔ mɛ. E ba yɔse kaa ní tsumi nɛ ɔmɛ haa nɛ nyɛmimɛ náa he blɔ kɛ woɔ a sibi he wami. (Rom. 1:12) Pee se nɛ e kɛ nyagbahi kpe ngɛ e si himi mi ɔ, huɛmɛ nɛ e ná ngɛ tsu mami ní tsumi ɔ mi ɔ wo lɛ he wami. Anɛ o ngɔ o he kɛ ha kɛ ma asafo ɔ tsu ko hyɛ lo? w18.08 25 ¶9, 11

Benɛ Paulo ngma womi nɛ ɔ, eko ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, Timoteo ye maa pee jeha 30. Se Paulo ngɔ blɔ nya ní tsumihi nɛ a mi jiɔ kɛ wo e dɛ. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ enɛ ɔ mi? E sɛ nɛ waa da jeha nɛ niheyo ko ye ɔ nɔ kɛ tsɔɔ kaa e sa aloo e sɛ kɛ ha sɔmɔmi he blɔ ko. E sa nɛ wa kai kaa benɛ wa Nyɔmtsɛ Yesu gbe e sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya ngɛ zugba a nɔ ɔ, jeha 33 pɛ lɛ e ye. Ngɛ ma komɛ a mi ɔ, a bui nihewi. Enɛ ɔ he ɔ, e yeɔ ha asafo mi nikɔtɔma komɛ kaa a ma je nihewi nɛ a he su ɔ a yi konɛ a sɔmɔ kaa asafo mi sɔmɔli loo nikɔtɔmahi. E sa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi tsuo nɛ a kai kaa Ngmami ɔ tsɔɔ we jeha nɛ e sa kaa nyumu ko nɛ e ye loko e sɔmɔ kaa asafo mi sɔmɔlɔ aloo nɔkɔtɔma.​—1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9. w18.08 11-12 ¶15-16

Loko wa ma nyɛ maa mwɔ yi mi kpɔ ngɛ sane ko he ɔ, ja wa le sane ɔ mi fitsofitso. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa maa kane nɔ́ ko ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya nɛ wa ko kane nɔ́ saisaa ko kɛkɛ. (Filip. 4:8, 9) E sɛ nɛ wa puɛ wa be kɛ ya wɛbsaiti kɛkɛ ko nɔ kaa wa yaa kane adafi fiami ko ngɛ lejɛ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, e sɛ nɛ wa puɛ wa be kɛ hi sɛ gbihi loo akeake munyuhi nɛ nihi gbɛɔ kɛ fĩaa a kanee be mi nɛ odase ko be kaa a ji anɔkuale. Hemi kɛ yemi kuali a wɛbsaitihi a nɔ po lɛɛ, e sɛ nɛ waa ya lejɛ ɔ kulaa. Yi mi tomi pɛ nɛ hemi kɛ yemi kuali hɛɛ ji kaa a maa gbɛ Mawu asafo ɔ, nɛ́ a plɛ anɔkuale ɔ hɛ mi kɛ bu si. Ke wa li anɔkuale tsuo nɛ ngɛ sane ko mi ɔ, e he maa wa kaa wa maa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. E sɛ nɛ wa susu kaa lakpa munyuhi nɛ wa ma he ye ɔ be nyɛe maa ye wɔ awi. Mo susu nɔ́ nɛ ba ngɛ Mose be ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ. A tsɔ slaali 12 kaa a ya slaa Si Womi Zugba a nɔ, se a kpɛti nihi 10 kɛ amaniɛ bɔmi kpakpa bɛ. (4 Mose 13:25-33) Bɔ nɛ a ba wo munyu ɔ he zã ha a ha nɛ Yehowa we bi ɔmɛ a kɔni mi jɔ̃. (4 Mose 14:1-4, 6-10) Jinɛ e sa nɛ a ko hla anɔkuale nɛ ngɛ sane ɔ mi konɛ a ngɔ a hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ, se a pee we jã. A he lakpa munyu ɔ mohu ye. w18.08 4 ¶4-5

Nihi fuu ngɛ nɛ tsa pi Yehowa Odasefohi ji mɛ, se a ngɛ su kpakpa komɛ, nɛ a baa a je mi bɔ nɛ sa hulɔ. Ke o ngɛ huɛ komɛ kaa jã a, anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa a ji huɛmɛ kpakpahi lo? Kɛ nyɛ huɛ bɔmi ɔ maa sa o Mawu jami he ha kɛɛ? Anɛ a maa ye bua mo konɛ o ja Yehowa saminya lo? Mɛni lɛ e he hia mɛ wawɛɛ ngɛ a si himi mi? Anɛ be fɛɛ be ɔ, he dlami kɛ klamahi nɛ ba nɔ, sika, hɛ ja jemi kɛ he lo nya ní kpahi a he munyu pɛ a tuɔ lo? Anɛ a pɔɔ nihi a he munyu yaya tumi, nɛ a tsuaa yakayaka ní lo? Yesu de ke: “Nɔ́ nɛ hyi tsui ɔ tɔ ɔ, lɔ ɔ nɛ nya deɔ.” (Mat. 12:34) Ke o yɔse kaa nihi nɛ o kɛ mɛ ngɛ bɔe ɔ ma nyɛ ma puɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ, lɛɛ moo bɔ mɔde kaa o kɛ mɛ be bɔe tsɔ, aloo ke e he hia a, o kɛ mɛ nɛ kpa bɔmi kulaa.​—Abɛ 13:20. w18.07 19 ¶11

Benɛ Mose ye jeha 80 ɔ, Yehowa kɛ ní tsumi ko nɛ he wa wo e dɛ kaa e ya je Israel bi ɔmɛ kɛ je nyɔguɛ yemi mi ngɛ Egipt. (2 Mose 3:10) Se Mose je e nya si abɔ kaa e be nyɛe maa ya. Se Yehowa to e tsui si ha lɛ nɛ e ha Mose he wami nɛ e kɛ pee nyakpɛ níhi. (2 Mose 4:2-9, 21) Mawu ko nyɛ ngɔ e he wami ɔ kɛ wo Mose he gbeye konɛ e bu lɛ tue. Se e pee we jã, mohu ɔ, e to e tsui si, e je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ e sɔmɔlɔ nɛ baa e he si ɔ, nɛ e wo lɛ si kaa e maa piɛɛ e he. Anɛ blɔ nɛ Yehowa gu nɔ kɛ tsu sane ɔ he ní ɔ ye manye lo? Ee! Mose ba pee hɛ mi nyɛɛlɔ kpakpa. E he jɔ, nɛ lɛ hu e bɔ mɔde kaa e ma susu ni kpahi a he kaa bɔ nɛ Yehowa pee ha lɛ ɔ. Ke o ngɛ blɔ nya ko ɔ, e he hia nɛ o kase Yehowa konɛ o mi mi nɛ jɔ, nɛ́ o to o tsui si ha nihi nɛ o hyɛɛ a nɔ ɔ nɛ o susu a he. (Kol. 3:19-21; 1 Pet. 5:1-3) Ke o bɔ mɔde nɛ o kase Yehowa kɛ Mose Ngua a nɛ ji Yesu Kristo ɔ, nihi ma nyɛ maa su o he faa, nɛ o maa wo mɛ he wami.​—Mat. 11:28, 29. w18.09 24-25 ¶7-10

E sa nɛ wa ní peepee kɛ wa munyu tutui nɛ ha nɛ wa nyɛmimɛ a bua nɛ jɔ be fɛɛ be konɛ kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. Ke o ngɛ jã pee momo ɔ, lɛɛ o sa yi jemi. Se anɛ o ma nyɛ maa bɔ mɔde konɛ o le nyɛmimɛ nɛ a ngɛ o asafo ɔ mi ɔ saminya lo? (2 Kor. 6:11-13) Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o la a nɛ kpɛ ngɛ o kpɔ ɔ mi? Ke o kɛ o kpɔ ɔ mi bimɛ tuɔ munyu ngɛ bumi mi, nɛ o peeɔ mɛ kpakpa a, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ a bua nɛ jɔ anɔkuale ɔ he. Mo bi o he ke: ‘Kɛ nihi nɛ a ngɛ ye kpɔ ɔ mi ɔ naa mi ha kɛɛ? Anɛ ye we ɔ mi tsɔ, nɛ e haa nɛ kpɔ ɔ mi peeɔ fɛu lo? Ke ye kpɔ mi bi ɔmɛ hia yemi kɛ buami ɔ, anɛ i yeɔ bua mɛ lo?’ Ke o kɛ nyɛmimɛ ngɛ ní sɛɛe ɔ, o ma nyɛ ma bi mɛ konɛ a de mo bɔ nɛ a je mi bami kpakpa a ye bua a weku li, a kpɔ mi bi, nihi nɛ a kɛ mɛ tsuɔ ní aloo nihi nɛ a kɛ mɛ yaa sukuu ɔ ha.​—Efe. 5:9. w18.06 24 ¶13-14

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi nɛ a gbe kaselɔ Steven ɔ susu kaa Mawu lɛ a pee ha. (Níts. 6:8, 12; 7:54-60) Aywilɛho sane ji kaa nihi babauu nɛ a ke a ngɛ Mawu jae ɔ pee yi wu tso níhi, nɛ a gbe nimli po kɛ susumi kaa a pee ha Mawu. Se mlaahi nɛ Nɔ nɛ a ke a ngɛ jae ɔ wo ɔ ngmɛ́ blɔ kaa a pee jã! (2 Mose 20:13) E ngɛ heii kaa a he nile tsɔɔ we mɛ blɔ nɛ da! Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa he nile ko ba pee he nile nɛ tsu we ní saminya? Se nami ngɛ mlaahi kɛ sisi tomi mlaahi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ he. “Se nami ngɛ he kɛ ha ní tsɔɔmi, kɛ ha hɛ mi kami, kɛ ha níhi a dlami tlɔmɔɔ, kɛ ha tsɔsemi ngɛ dami mi.” (2 Tim. 3:16) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa he be kɛ kase Baiblo ɔ, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ wa kase ɔ he, nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ma susu níhi a he kaa bɔ nɛ Mawu peeɔ ɔ. Kɛkɛ ɔ, wa he nile ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ blɔ nɛ da. w18.06 16-17 ¶3-4

Klaate nɛ Roma ta buli kɛ hwuɔ ta nɛ Paulo tu he munyu ngɛ e sɛ womi ɔ mi ɔ kami maa su intsisi 20. A kɛ klaate ɔ tsuɔ ní ke a kɛ a he nyɛli kpe hɛ mi kɛ hɛ mi. Nɔ́ kake he je nɛ Roma ta buli ɔmɛ yeɔ kunimi ngɛ ta mi ji kaa, daa ligbi ɔ, a kaseɔ bɔ nɛ a kɛ a ta hwumi ní ɔmɛ ma tsu ní ha. Paulo tsɔɔ kaa Mawu Munyu ɔ ngɛ kaa klaate nɛ Yehowa ha wɔ. E sa nɛ waa kase bɔ nɛ wa maa ngɔ kɛ tsu ní ha saminya kɛ fa wa hemi kɛ yemi ɔ he, nɛ wa kɛ dla wɔ nitsɛmɛ wa susumi. (2 Kor. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15) E sɛ nɛ waa ye Satan kɛ daimonio ɔmɛ gbeye. A he wa mohu lɛɛ, se a he wɛ pi Yehowa. A be si hie kɛ ya neneene. E be kɛe nɛ́ a maa wo mɛ tsu ngɛ Kristo Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ mi, nɛ a be nyɛe maa pee nɔ́ ko hu, nɛ lɔ ɔ se ɔ, a ma kpata a hɛ mi. (Kpoj. 20:1-3, 7-10) Wa le wa he nyɛlɔ ɔ, e ga ní tsumi ɔmɛ, kɛ e susumihi tsuo. Ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, wa ma nyɛ maa da si kpɛii nɛ waa hwu kɛ si Abosiami! w18.05 30 ¶15; 31 ¶19-21

Adam le kaa sinɔhi tui munyu. Enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, Adam ma kɔ se kaa hiɔwe bɔfo ko nɛ e kɛ Hawa tu munyu kɛ gu sinɔ ɔ nɔ ɔ nɛ. (1 Mose 3:1-6) Adam kɛ Hawa li bɔfo nɛ ɔ he nɔ́ ko nɔ́ ko. Se kɛ̃ ɔ, Adam je blɔ nɛ e gbo e Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ tue, nɛ e ya piɛɛ bɔfo nɛ e li lɛ nɛ ɔ he, nɛ a te si kɛ wo Mawu. (1 Tim. 2:14) Amlɔ nɔuu nɛ Yehowa bɔni he nyɛlɔ ɔ nɛ e ha Adam kɛ Hawa pee yayami ɔ he bo kpami, nɛ e wo si kaa nyagbenyagbe ɔ, e ma kpata yiwutsotsɛ nɛ ɔ hɛ mi. Se Yehowa de hu kaa bɔfo nɛ ɔ nɛ e gu sinɔ nɔ kɛ tu munyu ɔ ma ná he wami, nɛ e kɛ maa te si kɛ wo nihi nɛ a suɔ Mawu ɔ kɛ ya si be ko. (1 Mose 3:15) Yehowa le ní saminya, nɛ e le nɔ́ he je nɛ e tsɔɔ we wɔ bɔfo atua tsɔlɔ nɛ ɔ biɛ. Benɛ he nyɛlɔ ɔ tsɔ atua a, Mawu ha nɛ jeha 2,500 sɔuu be loko e je biɛ nɛ a kɛ kaleɔ jamɛ a he nyɛlɔ ɔ kpo.​—Hiob 1:6. w18.05 22 ¶1-2

Eko ɔ, o fiɛɛ ngɛ zugba kpɔ ko mi hluu se nihi a bua jɔɛ sɛ gbi ɔ he, nɛ enɛ ɔ ha nɛ o kɔni mi jɔ̃. Ke jã a, lɛɛ o sane ɔ ngɛ kaa Bɔfo Paulo nɔ́ ɔ. Benɛ e fiɛɛ sane kpakpa a maa pee jeha 30 ɔ, e ye bua nihi babauu nɛ a ba pee Kristo kaseli. (Níts. 14:21; 2 Kor. 3:2, 3) Se kɛ̃ ɔ, e nyɛ we nɛ e ye bua Yuda bi babauu konɛ a ba pee Kristofohi. A ti nihi fuu tsi a tue, nɛ a kpɛti ni komɛ po wa Paulo yi mi. (Níts. 14:19; 17:1, 4, 5, 13) Kɛ Paulo nu he ngɛ Yuda bi ɔmɛ a ní peepee nɛ ɔ he ha kɛɛ? Paulo laa we bɔ nɛ e nu he ha a nɔ. E de ke: “I ngɛ anɔkuale tue ngɛ Kristo mi . . . kaa i ngɛ aywilɛho yee wawɛɛ, nɛ nɔ́ dɔdɔɛ nɛ i ngɛ he nue ngɛ ye tsui mi ɔ hu se pui.” (Rom. 9:1-3) Mɛni he je nɛ Paulo nu he jã a? Nɔ́ he je ji kaa e bua jɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he wawɛɛ. Akɛnɛ e susuɔ Yuda bi ɔmɛ a he wawɛɛ he je ɔ, e je e tsui mi tsuo nɛ e fiɛɛ ha mɛ. Enɛ ɔ ha nɛ benɛ a kua Mawu mɔbɔ nami ɔ, e hao lɛ wawɛɛ. Kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ, wɔ hu wa jeɔ wa tsui mi nɛ wa fiɛɛɔ ha nihi.​—Mat. 22:39; 1 Kor. 11:1. w18.05 13 ¶4-5

Paulo tsɔɔ kaa nihi nɛ e ji a blɔ nya ní tsumi kaa a wo nihi he wami ɔ hu hia he wami womi. E ngma ya ha Kristofohi nɛ a hi Roma a ke: “Ye hɛ ngɛ jae wawɛɛ ngɛ nyɛ he kaa ma na nyɛ, konɛ ma ha nyɛ mumi mi nike ní bɔ nɛ pee nɛ nyɛ he nɛ wa; aloo mohu ɔ, nɛ́ waa ngɔ hemi kɛ yemi nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ ɔ kɛ wo wa sibi he wami, i kɛ nyɛ tsuo.” (Rom. 1:11, 12) Niinɛ, Paulo wo ni kpahi he wami wawɛɛ, se lɛ po e na kaa e hia he wami womi. (Rom. 15:30-32) Mwɔnɛ ɔ, wa ma nyɛ maa wo nihi nɛ a kɛ a be tsuo ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ he wami. Nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi komɛ sɛ we gba si himi mi lolo ejakaa a suɔ nɛ a ngɔ kɔkɔ bɔmi nɛ tsɔɔ kaa waa sɛ gba si himi mi ngɛ “Nyɔmtsɛ ɔ mi pɛ” ɔ kɛ tsu ní. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ hu hia he wami womi. (1 Kor. 7:39) Jehanɛ hu ɔ, nihi nɛ wa ma nyɛ maa wo mɛ he wami ji anɔkuale Kristofohi nɛ a ngɛ si fĩe ngɛ kahi a mi, aloo hiɔ ko fia mɛ.​—2 Tɛs. 1:3-5. w18.04 21 ¶3-5