July

Wa ngɛ ‘behi nɛ a mi wa nɛ a nya dami yee’ ɔ mi. (2 Tim. 3:1) Se loko Yehowa ma kpata je yaya nɛ ɔ hɛ mi nɛ e maa ngɔ je ehe nɛ tue mi jɔmi ngɛ mi ɔ kɛ ba a, si himi ɔ mi ma ba wa po pe bɔ nɛ e ngɛ amlɔ nɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke, ‘Ke i ngɛ yemi kɛ buami kɛ blɔ tsɔɔmi hlae ɔ, jije i yaa aloo jije i ngɔɔ ye hɛ kɛ tsɔɔ?’ Jeha babauu ji nɛ ɔ nɛ la polɔ ko tsɔɔ bɔ nɛ e he hia ha kaa wa ma wo wa yi nɔ kɛ hyɛ Yehowa ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee. (La 123:1-4) La polɔ ɔ ngɔ Yehowa nɛ wa maa hyɛ ɔ kɛ to bɔ nɛ tsɔlɔ ko hyɛɛ e nyɔmtsɛ ɔ he. Mɛni la polɔ ɔ ngɛ hlae maa tsɔɔ? Tsɔlɔ ɔ hyɛɔ e nyɔmtsɛ ɔ blɔ kaa e ma ha lɛ niye ní, nɛ e maa po e he piɛ. Se tsa pi lɔ ɔ pɛ. Tsɔlɔ ɔ je we e hɛ ngmɛ ngɛ e nyɔmtsɛ ɔ he ejakaa e suɔ nɛ e yɔse níhi nɛ e nyɔmtsɛ ɔ maa suɔ nɛ e pee, nɛ ke e yɔse jamɛ a ní ɔmɛ ɔ, e peeɔ. Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ wɔ hu waa kase Mawu Munyu ɔ daa ligbi nɛ wa yɔse Yehowa suɔmi nya ní konɛ waa pee nɔ́ nɛ e ngɛ hlae ɔ. Ja jã loko wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa ye bua wɔ ngɛ wa haomi behi a mi. w18.07 12 ¶1-2

Yesu ngɛ tsɔɔe kaa adesahi maa ye a he kɛ je ‘nyɔguɛ nɛ a ji kɛ ha yayami’ ɔ sisi. (Yoh. 8:34) Nyɔguɛ si himi nɛ adesahi ngɛ mi nɛ ɔ mi wa nitsɛ. Pi níhi nɛ a hí pɛ nɛ yayami haa nɛ wa peeɔ, mohu ɔ, e ha we nɛ waa pee níhi nɛ wa le kaa a da kɛ níhi nɛ wa le kaa wa ma nyɛ maa pee. Ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ, wa ji yayami nyɔguɛhi. Enɛ ɔ he ɔ, wa haoɔ, wa naa nɔ́, kɛkɛ nyagbenyagbe ɔ, wa gbo. (Rom. 6:23) Ja a je yayami kɛ je loko wa ma ná he yemi nitsɛnitsɛ nɛ jinɛ Adam kɛ Hawa ngɛ ɔ. Yesu munyu nɛ ji, “ke nyɛ hi si ngɛ ye munyu ɔ nya a” tsɔɔ kaa Yesu ngɛ ní komɛ nɛ e sa kaa waa pee, aloo e ngɛ mlaa komɛ nɛ ke wa ye a nɔ ɔ, wa maa ye wa he. (Yoh. 8:31) Akɛnɛ wa ji Kristofohi nɛ wa jɔɔ wa he nɔ he je ɔ, wa kua wa he, nɛ wa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa maa hi si ngɛ Yesu tsɔɔmi ɔmɛ a nya kaa e kaseli. (Mat. 16:24) Kaa bɔ nɛ Yesu wo si ɔ, e kpɔmi afɔle sami ɔ ma bli blɔ ha wɔ konɛ wa ná he yemi nitsɛnitsɛ hwɔɔ se. w18.04 7 ¶14-16

Yehowa susuɔ e we bi a he ke be komɛ ɔ, a hɛɛ susumihi nɛ dɛ po. Mo susu Yona he nɛ o hyɛ. Mawu tsɔ gbalɔ nɛ ɔ kaa e ya jaje kojomi sɛ gbi kɛ si Nineve ma a. Benɛ ma a mi bi ɔmɛ tsake a tsui ɔ, Mawu kpataa we a hɛ mi hu. Se Yona bua jɔɛ he jã. Akɛnɛ gbami nɛ e gba kaa a ma kpata ma a hɛ mi ɔ bɛ mi he je ɔ, e “muklii mi fu wawɛɛ nitsɛ.” Se Yehowa to e tsui si ha Yona nɛ e ye bua lɛ nɛ e dla e juɛmi. (Yona 3:10–4:11) Pee se ɔ, Yona ba nu nɔ́ nɛ Yehowa ngɛ hlae maa tsɔɔ lɛ ɔ sisi, nɛ Yehowa ha nɛ e ngma nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ kɛ fɔ si ha wɔ. (Rom. 15:4) Níhi nɛ Yehowa peeɔ ha e we bi ɔ tsɔɔ kaa e mi mi sãa lɛ ngɛ a he. Ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ, e le bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha. Ke wa ma nyɛ maa da nya jio, wa be nyɛe jio, e le. “E be hae nɛ a ka [wɔ] pe bɔ nɛ [wa] ma nyɛ maa da nya.” (1 Kor. 10:13) Munyu nɛ ɔ woɔ nɔ bua wawɛɛ! w19.03 16 ¶6-7

Ngɛ Mose Mlaa a nya a, e ji ma nimeli ɔmɛ a blɔ nya ní tsumi kaa a ye bua nihi ngɛ Mawu jami mi. Se pi lɔ ɔ pɛ, e sa nɛ a ye sanehi nɛ kɔɔ pɛ kɛ awi yemi he hulɔ. Nɔ hyɛmi ní komɛ ji nɛ ɔ nɛ. Ke Israel no ko gbe nɔmlɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa e sa nɛ a gbe lɛ kɛ to nane mi. Ma nimeli ɔmɛ maa hyɛ sane ɔ mi loko a maa ma nya si kaa a gbe lɛ loo a ko gbe lɛ. (5 Mose 19:2-7, 11-13) Ma nimeli ɔmɛ tsuɔ nyagba kpahi fuu nɛ baa ngɛ nihi a kpɛti ɔ he ní. Ekomɛ ji pɛhi nɛ baa ngɛ weto ní gbami kɛ gba si himi mi. (2 Mose 21:35; 5 Mose 22:13-19) Ke ma nimeli ɔmɛ ye dami sane, nɛ Israel bi ɔmɛ hu ye Mlaa a nɔ ɔ, nɔ fɛɛ nɔ náa he se, nɛ e woɔ Yehowa hɛ mi nyami. (3 Mose 20:7, 8; Yes. 48:17, 18) Enɛ ɔ ha nɛ wa na kaa nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa peeɔ ngɛ si himi mi ɔ he hia Yehowa. E suɔ nɛ waa kɛ ni kpahi nɛ hi si ngɛ suɔmi mi nɛ waa ye dami sane. Ke wa ngɛ we mi nɛ nɔ ko nɛ́ wɔ po ɔ, e le níhi nɛ wa deɔ kɛ níhi nɛ wa peeɔ tsuo. w19.02 23 ¶16-18

Ke wa pee yeyeeye ɔ, e be gbɔjɔɔ kaa wa maa ba wa he si. E ma nyɛ ma ha nɛ waa kɛ nihi maa tu munyu basabasa, aloo ke nihi bi wɔ munyu ɔ, wa be a nya mi poe. Ke o pee yeyeeye ɔ, Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ maa ye bua mo. Benɛ e piɛ nyɔhiɔ bɔɔ ko loko Yesu ma gbo ɔ, e pee yeyeeye wawɛɛ. E le kaa e maa na nɔ́ wawɛɛ, nɛ a maa gbe lɛ. (Yoh. 3:14, 15; Gal. 3:13) Be ko po ɔ, e tsɔɔ kaa e he mi jɔɛ lɛ. (Luka 12:50) Benɛ e piɛ ligbi bɔɔ komɛ loko Yesu ma gbo ɔ, e de ke: “I ngɛ haoe.” Se sɔlemi ko nɛ e sɔle ɔ ha nɛ wa na kaa e ngɛ he si bami, nɛ e suɔ nɛ e pee Mawu suɔmi nya ní. (Yoh. 12:27, 28) Benɛ be su nɛ a maa gbe Yesu ɔ, e pee kã nɛ e ngɔ e he kɛ wo Mawu he nyɛli ɔmɛ a dɛ mi, nɛ e gbo gbenɔ yeyee nɛ ngɛ zo. Ngɛ haomi kɛ nɔ́ nami nɛ ɔmɛ tsuo a mi ɔ, Yesu pee Mawu suɔmi nya ní. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yesu ji nɔ nɛ baa e he si pe kulaa ngɛ nɔ́ nami mi!​—Yes. 53:10. w19.02 11 ¶14-15

Eko ɔ, e ma bi nɛ waa pee kã ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa mi konɛ wa nyɛ nɛ waa ya asafo mi kpehi be fɛɛ be. E ngɛ mi kaa wa nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ be nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa, a suɔlɔ ko gbo, nɛ a kɛ si fɔfɔɛ kpahi nɛ a mi wa ngɛ kpee mohu lɛɛ, se a baa asafo mi kpe. Nyɛmimɛ komɛ hu ngɛ nɛ a weku li, aloo amlaalo ɔ ngɛ mɛ yi mi wae lɛɛ se a peeɔ kã nɛ a yaa asafo mi kpehi. Hyɛ bɔ nɛ nɔ hyɛmi ní kpakpa nɛ ɔmɛ maa wo wa nyɛmimɛ nɛ a wo mɛ tsu ɔ a hemi kɛ yemi mi he wami ha! (Heb. 13:3) Ke a ná le kaa ngɛ kahi nɛ waa kɛ ngɛ kpee ɔ tsuo se ɔ, wa kpa we Yehowa sɔmɔmi ɔ, e woɔ mɛ he wami nɛ a hɛɛɔ a hemi kɛ yemi ɔ mi, a peeɔ kã nɛ a kpa we Yehowa anɔkuale yemi. Benɛ a wo Paulo tsu ngɛ Roma a, be fɛɛ be nɛ e maa nu kaa e nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ anɔkuale yemi ngɛ Mawu sɔmɔe loloolo ɔ, e náa bua jɔmi wawɛɛ. (Filip. 1:3-5, 12-14) Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ a ma je Paulo kɛ je tsu mi, aloo ngɛ e jemi se bɔɔ pɛ ɔ, e ngma sɛ womi kɛ ya ha Hebri asafo ɔ. Ngɛ sɛ womi ɔ mi ɔ, e wo mɛ he wami kaa a ko jɔɔ a he nya buami.​—Heb. 10:25. w19.01 28 ¶9

Satan suɔ nɛ waa pee kaa lɛ. E suɔ nɛ wa kua Yehowa blɔ tsɔɔmihi nɛ da amɛ nɛ wa fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi. E guɔ nihi nɛ a bɔle wɔ nɛ e puɛ mɛ momo ɔ a nɔ konɛ e kɛ puɛ wɔ. Wa le kaa huɛ yayami bɔmi ma ‘puɛ’ wa susumi kɛ wa je mi bami mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, Satan suɔ nɛ waa kɛ nihi nɛ e puɛ mɛ ɔ nɛ bɔ. (1 Kor. 15:33) Jehanɛ hu ɔ, Satan ngɛ hlae nɛ waa ngɔ wa he kɛ fɔ adesa nile nɔ mohu pe Yehowa susumi. Enɛ ɔ ji klama kake nɛ e kɛ tsuɔ ní konɛ e kɛ puɛ wa tsui. (Kol. 2:8) Susumi kake nɛ Satan gbɛɔ kɛ fiaa ji kaa niatsɛ nɛ nɔ ko maa pee ɔ ji nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ngɛ si himi mi. Nihi nɛ a hɛɛ susumi nɛ ɔ ma nyɛ ma ba pee niatsɛmɛ aloo a be pee gblee. A ma ba pee niatsɛmɛ jio, a be pee jio, susumi nɛ ɔ be mɛ ye buae. Mɛni he je? Ejakaa eko ɔ, a kɛ a he wami, a weku, kɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Mawu a kpɛti ɔ po maa sã afɔle ngɛ sika he je. (1 Tim. 6:10) E sa nɛ wa bua nɛ jɔ kaa wa Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa náa juɛmi nɛ da ngɛ sika he.​—Fiɛlɔ 7:12; Luka 12:15. w19.01 15 ¶6; 17 ¶9

Loko Yesu maa ba zugba a nɔ nɛ e ma ba pee he wami womi he nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha e kaseli ɔmɛ ɔ, Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ le kaa e sa nɛ a wo a sibi he wami. Benɛ Asiria bi ɔmɛ ba wo Yuda ma a he gbeye ɔ, Hezekia bua e tabo ɔ hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ a nya, nɛ e wo mɛ he wami. ‘Munyu nɛ Hezekia kɛ mɛ tu ɔ wo ma a he wami.’ (2 Kron. 32:6-8) Benɛ Hiob hia bua womi ɔ, lɛ mohu e wo e huɛmɛ etɛ nɛ a ba ngɛ lɛ “haoe” ɔ he wami. E de mɛ ke, kaa nyɛ nɛ nyɛ ngɛ ye si fɔfɔɛ ɔ mi ɔ, ‘jinɛ ma wo nyɛ he wami, nɛ ma tu munyu kɛ wo nyɛ bua.’ (Hiob 16:1-5) Pee se ɔ, Elihu ya wo Hiob he wami, nɛ Yehowa nitsɛ hu wo lɛ he wami.​—Hiob 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10. w18.04 16 ¶6; 17 ¶8-9

Yesaya tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa ma plɛ kɛ wo e we bi ɔmɛ he wami ha a. E de ke: ‘Yehowa ma kɛ he wami; e ngɛ tsɛ yee.’ (Yes. 40:10) Munyu nɛ ji ‘Yehowa ma kɛ he wami’ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ji matsɛ nɛ he wa. E kɛ e he wami kpetekpleenyɛ ɔ ye bua e we bi blema, nɛ e kɛ po a he piɛ hulɔ. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, e woɔ nihi nɛ ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ e nɔ ɔ he wami, nɛ e poɔ a he piɛ. (5 Mose 1:30, 31; Yes. 43:10) Ke nihi te si kɛ wo wɔ nɛ a ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, jamɛ a be ɔ ji be titli nɛ Yehowa yeɔ si nɛ e wo kaa e maa ‘wo wɔ he wami’ ɔ nɔ. Si temi kɛ woli bɔɔ mɔde kaa a ma ha nɛ wa kpa fiɛɛmi aloo a maa tsi asafo ɔ nya. Se kɛ̃ ɔ, si temi kɛ womi nɛ ɔmɛ wui wa he gbeye tsɔ. Yehowa wo si ko nɛ woɔ wɔ kã. E de ke: “Ta hwumi níhi nɛ a sɔ̃ nɛ ɔmɛ ekoeko be nyɛe maa pee [nyɛ] nɔ́ ko.”​—Yes. 54:17. w19.01 5-6 ¶12-13

Wa be kaa lohwehi, wɔɔ lɛɛ mumi mi níhi a he hia wɔ, nɛ wa Bɔlɔ ɔ pɛ nɛ e ma nyɛ ma ha wɔ ní nɛ ɔmɛ. (Mat. 4:4) Ke o bu lɛ tue saminya a, o maa pee ní lelɔ, o ma kɔ nɔ́ se, nɛ o ma ná bua jɔmi. Yehowa guɔ e Munyu ɔ kɛ mumi mi niye ní babauu nɛ e toɔ he blɔ nya kɛ guɔ “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ” nɔ ɔ kɛ haa wɔ wa mumi mi hiami níhi. (Mat. 24:45) Wa náa mumi mi niye ní kpakpa slɔɔtohi nɛ wa yeɔ! (Yes. 65:13, 14) Mumi mi niye ní nɛ Mawu haa wɔ ɔ ma ha nɛ o pee juɛmitsɛ, o ma susu níhi a he kɛ ya tsitsaa, nɛ lɔ ɔ maa po o he piɛ ngɛ blɔhi fuu a nɔ. (Abɛ 2:10-14) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko de mo ke Mawu be aloo sika kɛ he lo nya níhi lɛ ma ha mo bua jɔmi ɔ, su nɛ ɔmɛ maa ye bua mo nɛ o ma nyɛ ma yɔse kaa a ji lakpa munyuhi. Jehanɛ hu ɔ, a maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o yɔse ní peepeehi kɛ suhi nɛ hí, nɛ́ o yu o he kɛ je a he. Enɛ ɔ he ɔ, moo ya nɔ nɛ o pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o ma nyɛ konɛ Mawu nɛ ye bua mo nɛ o pee ní lelɔ kɛ nɔ ko nɛ e susuɔ níhi a he kɛ yaa tsitsaa! w18.12 20 ¶6-7

Anɛ be ko maa su nɛ wa se maa kɛ kaa “bɔ nɛ tso nguahi a se kɛɔ” ɔ lo? Tso komɛ yeɔ jeha akpehi abɔ. Loko nimli a se maa kɛ jã a, ja a ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa. Ke nimli a se maa kɛ kaa bɔ nɛ Yesaya gbami ɔ tsɔɔ ɔ, lɛɛ ja Paradeiso ɔ mi! Lejɛ ɔ nɛ gbami nɛ ɔ maa ba mi ngɛ! Si womi nɛ ɔmɛ tsɔɔ kaa paradeiso ko maa ba niinɛ, nɛ Mawu maa jɔɔ adesahi tsuo ngɛ zugba a nɔ. Lohwehi nɛ a he ngɛ gbeye aloo nimli be nɔ ko awi yee. A ma tsa hɛ yuyuili, tue kpokutsɛmɛ, kɛ glɔtsɛmɛ tsuo. Nihi maa po mɛ nitsɛmɛ a wehi, nɛ a maa ye niye ní kpakpahi. A se maa kɛ pe bɔ nɛ tsohi a se kɛɔ po. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa na níhi ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa paradeiso ko maa ba hwɔɔ se. Eko ɔ, nɔ ko ma de ke wɔ lɛ wa ngɛ ngmami ɔ sisi tsɔɔe jã. Mɛni nɔ mi mami o ngɛ nɛ lɔ ɔ he je ɔ, o ma nyɛ maa hyɛ blɔ kaa zugba a maa pee paradeiso? Benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, e ma nɔ mi kaa paradeiso ko maa ba.​—Luka 23:43. w18.12 5 ¶13-15

Juɛmi ɔ kplɛɛɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko nɔ, nɛ e ma nyɛ ma tsake hulɔ. Níhi nɛ wa susuɔ he ɔ lɛ maa tsɔɔ tsakemi nɛ wa maa pee. Ke wa pɔɔ wa yi mi tɛ puemi ngɛ bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ha a he ɔ, wa bua maa jɔ Yehowa susumi ɔ he, nɛ waa kɛ ma tsu ní. Kɛkɛ ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa susumi kɛ Yehowa susumi ma kɔ. Ke wa suɔ kaa wa susumi kɛ Yehowa susumi nɛ kɔ ɔ, e sa nɛ wa ha nɛ “níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ nɛ jɔɔ [wɔ] kudɔmi.” E sɛ nɛ níhi nɛ wa hyɛɔ, níhi nɛ wa kaneɔ, kɛ níhi nɛ wa buɔ tue ɔ nɛ pee níhi nɛ Mawu sume. Wa ma nyɛ maa ngɔ niye ní kɛ to enɛ ɔ he konɛ waa na bɔ nɛ ga womi nɛ ɔ he hia ha. Ke nɔ ko suɔ nɛ e ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa a, e sa nɛ e ye niye ní nɛ he wami ngɛ mi. Se ke jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, nɔ ɔ pɔɔ niye ní nɛ puɛ yemi ɔ, anɛ e ma ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa nɛ e ngɛ hlae ɔ lo? Jã kɛ̃ nɛ ke wa hɛɛ Yehowa susumi, se wa susuɔ ní yayamihi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ hu a he ɔ, wa be Yehowa susumi ɔ he se náe. w18.11 21 ¶14-15

E sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ngɔ anɔkuale nɛ wa kase ɔ kɛ tsu ní ngɛ wa si himi mi be fɛɛ be. Baiblo ɔ ngɔ anɔkuale ɔ kɛ to mlɛ mi fimi nɔ́ nɛ ta bulɔ kɛ fĩɔ e mlɛ mi ɔ he. Mlɛ mi fimi nɔ́ nɛ ta buli fĩɔ blema a poɔ a mlɛ mi he piɛ. Ke ta bulɔ ko ha we nɛ e mlɛ mi fimi nɔ́ ɔ mi nɛ wa a, e be nyɛe maa po e he piɛ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ wa mumi mi mlɛ mi fimi nɔ́ ɔ poɔ wa he piɛ? Ke wa fĩ anɔkuale ɔ saminya kaa mlɛ mi fimi nɔ́ ɔ, e maa po wa he piɛ kɛ je susumi yayahi a he, nɛ wa ma nyɛ maa mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da. Ke waa kɛ ka ko kpe ɔ, anɔkuale ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa maa pee nɔ́ nɛ da. Kaa bɔ nɛ ke ta bulɔ ko yaa ta nɛ e be e mlɛ mi fimi nɔ́ ɔ he jee ngɛ we mi ɔ, jã kɛ̃ nɛ e sɛ nɛ wɔ hu waa je anɔkuale ɔ he. Mohu ɔ, e sa nɛ waa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ konɛ waa hi si ngɛ anɔkuale ɔ nya. w18.11 12 ¶15

E biɔ mɔde bɔmi loko wa nine ma nyɛ maa su anɔkuale nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ nɔ. E sa nɛ waa ngɔ níhi kɛ sã afɔle loko wa nine ma nyɛ maa su nɔ. Kaa bɔ nɛ ní lelɔ nɛ ngma Abɛ nɛ ɔ tsɔɔ ɔ, ke wa “he” aloo wa nine su “anɔkuale” ɔ nɔ ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya nɛ wa ko “jua” aloo waa ngmɛɛ he. Ke nɔ ko ngɛ nike ní ko gbae po ɔ, e he hia nɛ o ngɔ nɔ́ ko kɛ sã afɔle loko o nine ma nyɛ maa su nɔ. Hebri munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “he” ngɛ Abɛ 23:23 ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ nɔ́ ko nɛ a ma “hla.” Munyungu enyɔ nɛ ɔmɛ tsuo tsɔɔ mɔde nɛ nɔ ko maa bɔ aloo nɔ́ ko nɛ e maa ngɔ kɛ ha loko e nine maa su nɔ́ ko nɛ he hia nɔ. Bɔ nɛ pee nɛ waa nu anɔkuale ɔ nɛ wa ma he ɔ sisi saminya a, ngɔɔ lɛ kaa o nu kaa a kɛ kɔduhi ngɛ kee ngɛ jua a nɔ. Anɛ o maa hi blɔ hyɛe kaa kɔdu ɔmɛ nitsɛ maa gu nyakpɛ blɔ ko nɔ kɛ ba o we ɔ mi lo? Dɛbi. E sa nɛ o bɔ mɔde nɛ o ya jua a nɔ konɛ o ya ngɔ kɔdu ɔ. E ngɛ mi kaa a jua we kɔdu ɔ mohu lɛɛ, se e biɔ nɛ o pee nɔ́ ko loko o nine maa su nɔ. Jã kɛ̃ nɛ wa hia we sika loko wa ma nyɛ ma he anɔkuale ɔ. Se loko wa nine maa su nɔ ɔ, e biɔ nɛ waa pee nɔ́ ko. w18.11 4 ¶4-5

Yesu ngɔ Petro, Yakobo kɛ Yohane kɛ piɛɛ e he kɛ ho yoku gagaa ko nɔ ya. Benɛ a ngɛ yoku ɔ nɔ ɔ, kaseli nɛ ɔmɛ na nina ko nɛ ngɛ slɔɔto kulaa. Yesu hɛ mi kɛ tade nɛ e wo ɔ tsuo kpɛ wawɛɛ. A na nihi enyɔ komɛ kaa Mose kɛ Eliya nɛ a kɛ Yesu ngɛ e gbenɔ kɛ e si temi ɔ he ní sɛɛe. (Luka 9:29-32) Lɔ ɔ se ɔ, bɔku ko nɛ ngɛ kpɛe ba ha a nɔ, nɛ a nu Mawu gbi kɛ je bɔku ɔ mi. Nina a tsɔɔ hɛ mi nyami kɛ he wami nɛ Yesu ma ná hwɔɔ se kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa, nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ maa wo Yesu he wami konɛ e nyɛ nɛ e da nɔ́ nami kɛ gbenɔ yeyee nɛ e ma gbo ɔ nya. Nina a hu ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ kaseli ɔmɛ ngɛ ɔ mi ba wa, nɛ e dla mɛ kɛ ha kahi nɛ a kɛ maa kpe, kɛ ní tsumi ngua nɛ fɔɔ si ngɛ a hɛ mi ɔ. Maa pee jeha 30 se ɔ, bɔfo Petro tu jamɛ a nina a he munyu kɛ tsɔɔ kaa e hɛ ji nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ nɔ.​—2 Pet. 1:16-18. w19.03 10 ¶7-8

Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ anɔkuale Kristofohi je ekpa kulaa ngɛ lakpa jami mi bi a he? Wa ‘yeɔ wa sibi anɔkuale.’ (Zak. 8:16, 17) Wa tuɔ anɔkuale ngɛ ní nyafinyafi kɛ ní nguanguahi a mi, nɛ wa yeɔ nibwɔhi, nihi nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní, wa huɛmɛ kɛ wa suɔli anɔkuale. Ke o ji niheyo aloo yiheyo nɛ o sume nɛ o juami bi nɛ a nyafi mo hu nɛɛ? E sa nɛ o hyɛ saminya nɛ o ko pee osato. Ni komɛ baa a je mi saminya ngɛ we mi kɛ asafo ɔ mi, se ke a kɛ a juami mi bi kpe aloo a ya Intanɛti huɛ bɔmi hehi a nɔ ɔ, kɛkɛ a plɛ pee nimli kpahi kulaa. Jã peemi tsɔɔ kaa o yeɔ lakpa, nɛ o ngɛ o fɔli, o nyɛmimɛ Kristofohi kɛ Mawu sisie. (La 26:4, 5) Ke waa kɛ ‘wa nya kɛkɛ nɛ woɔ Mawu hɛ mi nyami, se wa tsui lɛɛ, e je e he kɛ ho tsitsaa ya’ a, Mawu le. (Maak. 7:6) E hi mohu kaa wa maa pee nɔ́ nɛ abɛ nɛ ɔ de ɔ: ‘Hyɛ nɛ o hɛ ko kɔ yayami peeli a nɔ, mohu ɔ, moo ye Yehowa gbeye daa.’​—Abɛ 23:17. w18.10 9 ¶14-15

Mawu we bi tsuo ji weku nɛ a suɔ a sibi wawɛɛ nitsɛ. (1 Yoh. 4:21) Tsa pi ní nguanguahi a mi pɛ nɛ wa naa suɔmi nɛ ɔ ngɛ, se ngɛ ní nyafinyafihi kaa munyu tumi mi. Ke wa susuɔ nihi a he ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ji “nihi nɛ a kaseɔ Mawu.” (Efe. 5:1) Yesu kase e Tsɛ ɔ, nɛ e peeɔ e ní kaa e Tsɛ ɔ pɛpɛɛpɛ. Yesu de ke: “Nyɛ nihi tsuo nɛ nyɛ tloo tlomi nɛ pɔ tɔ nyɛ, nyɛɛ ba ye ngɔ, nɛ ma ha nɛ nyɛɛ jɔɔ nyɛ he . . . ejakaa ye he jɔ, nɛ i baa ye he si kɛ jee ye tsui mi.” (Mat. 11:28, 29) Ke wa “susuɔ nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ a he” kaa bɔ nɛ Kristo peeɔ ɔ, wa hiɔwe Tsɛ ɔ bua maa jɔ wa he saminya. (La 41:1) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wa je suɔmi kpo kɛ gu nihi a he nɛ wa ma susu ngɛ weku ɔ mi, asafo ɔ mi kɛ fiɛɛmi mi ɔ nɔ. w18.09 28 ¶1-2

Ke oslaa ko ba a, Mawu we bi náa he blɔ kɛ piɛɛɔ Mawu he kɛ tsuɔ ní. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? A náa he blɔ kɛ yeɔ bua a nyɛmimɛ nɛ oslaa ba a nɔ ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a ngɔɔ sika kɛ yeɔ bua mɛ. (Yoh. 13:34, 35; Níts. 11:27-30) Jehanɛ hu ɔ, a náa he blɔ kɛ ya dlaa níhi nɛ puɛ ɔ, nɛ a maa tsu ehehi kɛ haa a nyɛmimɛ ɔmɛ. Be ko ɔ, oslaa ko ba nyɛmiyo ko nɛ e je Poland nɛ a tsɛɛ lɛ ke Gabriela a nɔ. Nyu puɛ e níhi, nɛ lɔ ɔ ji kaa e tsu ɔ tsuo hule. Se benɛ nyɛmimɛ nɛ a je asafo kpahi a mi ɔ ya ye bua lɛ ɔ, e bua jɔ wawɛɛ. Gabriela de ke: “I sume nɛ ma tu níhi nɛ a hɛ mi kpata a he munyu. A ji he lo nya níhi kɛkɛ. I suɔ nɛ ma de nyɛ níhi nɛ i ná mohu. Níhi a si kpami nɛ ɔ ha nɛ i ná nɔ mi mami kaa ke nɔ ko piɛɛ asafo nɛ ɔ he ɔ, e ji he blɔ ngua nitsɛ nɛ e ná, nɛ e ma ná bua jɔmi hulɔ.” Nyɛmimɛ babauu nɛ oslaa ba a nɔ nɛ a ná yemi kɛ buami ɔ hu deɔ kaa be nɛ ɔmɛ a mi mohu nɛ a ná bua jɔmi ko nɛ a ná we hyɛ. Nihi nɛ a piɛɛɔ Yehowa he kɛ yeɔ bua nihi ɔ hu náa bua jɔmi nitsɛnitsɛ.​—Níts. 20:35; 2 Kor. 9:6, 7. w18.08 26 ¶12

Loko wa ma nyɛ maa po wa tsui he piɛ ɔ, ja wa nyɛ nɛ wa yɔse Satan klama amɛ nɛ wa yu wa he oya nɔuu. Munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke ‘poo he piɛ’ ɔ haa nɛ wa kaiɔ ní tsumi nɛ buli tsuɔ ɔ. Ngɛ Matsɛ Salomo be ɔ mi ɔ, buli daa gbogbo nɛ a po kɛ wo ma he ɔ yi mi konɛ ke a na kaa he nyɛli ma ma a tuami ɔ, a hɛli ma mi bi ɔmɛ si. Ke enɛ ɔ ngɛ wa juɛmi mi ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa maa le nɔ́ nɛ e sa kaa waa pee kɛ tsi Satan nya konɛ e ko puɛ wa juɛmi. Blema a, buli nɛ a daa gbogbo yi mi kɛ agbo nya buli peeɔ kake kɛ tsuɔ ní. (2 Sam. 18:24-26) Ke a na kaa he nyɛlɔ ko ma a, a ngaa agbo ɔmɛ konɛ he nyɛlɔ ɔ ko ná he blɔ kɛ sɛ ma a mi. (Neh. 7:1-3) Wa he nile nɛ waa kɛ Baiblo ɔ tsɔse ɔ ngɛ kaa bulɔ. Be fɛɛ be nɛ Satan maa ka kaa e maa sɛ wa tsui mi aloo e ma puɛ wa susumi ɔ, wa he nile bɔɔ wɔ kɔkɔ. Ke wa nu kɔkɔ bɔmi ɔ, e sa nɛ waa bu tue nɛ wa nga wa tsui nɛ ji agbo ɔ. w19.01 17 ¶10-11

Ke asafo mi nikɔtɔmahi ngɛ nihewi a he susue kɛ ha sɔmɔmi he blɔ ko ɔ, e sɛ nɛ a da mɛ nitsɛmɛ a susumi aloo kusumi ko nɔ kɛ pee jã. Mohu ɔ, e sa nɛ a ngɔ susumi nɔ́, nɛ ji Mawu Munyu ɔ kɛ tsu ní. (2 Tim. 3:16, 17) Ke asafo mi nikɔtɔmahi kɛ Baiblo blɔ tsɔɔmi tsu we ní, nɛ a susu kaa nyɛmi ko he sui kɛ ha sɔmɔmi he blɔ ko be mi nɛ e he su ɔ, lɔ ɔ maa gbla nyɛmi ɔ se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, asafo mi sɔmɔlɔ ko nɛ a ngɔ ní tsumi ko nɛ e he hia wawɛɛ kɛ wo e dɛ ɔ tsuɔ ní tsumi ɔ saminya. Benɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ngɔ Ngmami ɔ kɛ to e he ɔ, a na kaa e he su nɛ e ma nyɛ ma sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma. Se a je we e yi konɛ e ba sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma. Mɛni he je? Ni nɛmɛ nɛ a wa ngɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ a kpɛti ɔ kplɛɛ we. A tsɔɔ kaa akɛnɛ e wɛ he je ɔ, nihi be lɛ bue kaa asafo mi nɔkɔtɔma. Aywilɛho sane ji kaa a hlɛ nyɛminyumu ɔ ngɛ jeha nɛ e ye ɔ he je. Amaniɛ bɔmi tsɔɔ kaa susumi nɛ ɔ sa nyɛmimɛ nyumuhi fuu a he ngɛ je kɛ wɛ. E he hia nɛ waa ngɔ Baiblo blɔ tsɔɔmihi kɛ tsu ní pe nɛ wa maa ngɔ wɔ nitsɛmɛ wa susumihi kɛ tsu ní! Enɛ ɔ pɛ ji nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ ye Yesu fami ɔ nɔ. E sɛ nɛ waa da bɔ nɛ wa naa nihi ha a nɔ kɛ kojo mɛ.​—Yoh. 7:24. w18.08 12 ¶16-17

Sɛ gbi nɛ a kɛ maneɔ nɛ a susuu we he ɔ kɛ nyagba baa. A tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya ngɛ ma komɛ a nɔ, nɛ ngɛ he komɛ hu ɔ, tsa pi nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a ngmɛɔ wɔ blɔ nɛ wa peeɔ. Si temi kɛ woli ma nyɛ maa je blɔ nɛ a gbɛ wa he lakpa munyuhi kɛ fĩa kɛ wo nyɛmimɛ a he gbeye aloo a kɛ puɛ kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ blema Soviet Union nɔ yemi ɔ sisi ɔ, polisihi nɛ a tsuɔ ní ngɛ laami mi nɛ a tsɛɛ mɛ ke KGB ɔ gbɛ lakpa munyu ko kɛ fĩa. A tsɔɔ kaa nyɛmimɛ komɛ nɛ a nyɛɛ ní tsumi ɔ hɛ mi ngɛ ma a mi ɔ tsɔɔ asafo ɔ se blɔ. Aywilɛho sane ji kaa ni komɛ he lakpa munyu nɛ ɔ ye, nɛ a je asafo ɔ mi. Bua jɔmi sane ji kaa pee se ɔ, a kpɛti ni komɛ kpale kɛ ba, se ni komɛ kpale we kɛ bɛ. Hemi kɛ yemi nɛ a ngɛ ɔ ta. (1 Tim. 1:19) Kɛ wa maa pee kɛɛ konɛ nɔ́ ko kaa jã nɛ ko ba wa nɔ? E sɛ nɛ waa gbɛ munyuhi nɛ odase ko be he kaa a ji anɔkuale ɔ kɛ fĩa. Pi munyu fɛɛ munyu nɛ e sa nɛ o he ye. Moo bɔ mɔde nɛ o hla anɔkuale ɔ tsuo ngɛ sane ɔ mi. w18.08 4 ¶8

Ngɛ blema Hela gbi nɛ a kɛ ngma Baiblo ɔ mi ɔ, tsa pi be fɛɛ be nɛ a kɛ akɔnya tsuɔ ní. Lɔ ɔ sane bimi ɔ ji: Anɛ Yesu ngɛ dee ke, “I ngɛ mo dee ke mwɔnɛ ɔ, o maa piɛɛ ye he ngɛ Paradeiso”? Aloo “I ngɛ mo dee mwɔnɛ ɔ ke, o maa piɛɛ ye he ngɛ Paradeiso”? Mo kai kaa Yesu sɛ hlami de e se nyɛɛli ɔmɛ ke: “Nɔmlɔ Bi ɔ hu maa hi zugba a mi mi nyɔ kɛ pia ligbi etɛ.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Maak. 10:34; Níts. 10:39, 40) Lɔ ɔ he ɔ, benɛ Yesu kɛ ojo fialɔ ɔ gbo ɔ, a yɛ Paradeiso jamɛ a ligbi ɔ. Yesu hi “Gbeje [aloo “Hades”]” kɛ ya si benɛ Mawu tle lɛ si. (Níts. 2:31, 32; sisi ningma) Benɛ Yesu ngɛ ojo fialɔ ɔ si woe ɔ, ojo fialɔ ɔ li kaa Yesu kɛ e bɔfo anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ so kaa e kɛ mɛ maa hi hiɔwe ngɛ e Matsɛ Yemi ɔ mi. (Luka 22:29) Jehanɛ se hu ɔ, a baptisii we ojo fialɔ ɔ. (Yoh. 3:3-6, 12) Lɔ ɔ he ɔ, si nɛ Yesu wo ɔ kɔɔ zugba a nɛ e maa pee paradeiso hwɔɔ se ɔ he. w18.12 6 ¶17-18, 20-21

E kɛ we nɛ Israel bi ɔmɛ bɔni sika tsu na bi ko jami! Ngɛ yayami nɛ Israel bi ɔmɛ pee nɛ ɔ tsuo se ɔ, a susu kaa a ngɛ Yehowa jae loloolo. Aaron po tsɛ amaga jami ɔ ke, ‘nyami ligbi ha Yehowa’! Kɛ Yehowa na nɔ́ nɛ a pee ɔ ha kɛɛ? E na kaa Israel bi ɔmɛ je e se. Yehowa de Mose ke ni ɔmɛ “ble a he,” nɛ ‘blɔ nɛ e fã mɛ ke a nyɛɛ nɔ ɔ, a gba kɛ je nɔ.’ Yehowa mi mi fu mɛ wawɛɛ, nɛ e pee e juɛmi po kaa e ma kpata Israel ma a tsuo hɛ mi. (2 Mose 32:5-10) Se kɛ̃ ɔ, Yehowa ma e juɛmi nya si kaa e be Israel bi ɔmɛ a hɛ mi kpatae hu. (2 Mose 32:14) E ngɛ mi kaa Aaron lɛ puɛ amaga a ha mɛ mohu lɛɛ, se e pia e he, nɛ e ya piɛɛ Levi bi ɔmɛ nɛ a kɛ a he ha kaa a maa da Yehowa se ɔ a he. E ngɛ mi kaa a gbe nihi akpehi abɔ nɛ a ja amaga a mohu lɛɛ, se nihi nɛ a ya da Yehowa se ɔ yi ná wami, nɛ Yehowa wo si kaa e maa jɔɔ mɛ.​—2 Mose 32:26-29. w18.07 20 ¶13-16

Hɛ mi nyami te nɛɛ lɛ e hi pe kulaa nɛ e sa kaa wa hla? Tsa pi hɛ mi nyami nɛ nihi hlaa ngɛ sukuu yami, ní tsumi kɛ hɛ ja jemi mi ɔ eko. Mohu ɔ, e sa nɛ wa hla hɛ mi nyami nɛ bɔfo Paulo tu he munyu ɔ. E de ke: “Se amlɔ nɛ ɔ nɛ nyɛ ba le Mawu, aloo nɛ Mawu mohu ba le nyɛ nɛ ɔ, kɛ ba lɛ kɛɛ nɛ nyɛ ngɛ kpalee kɛ ngɛ sisije níhi nɛ a gbɔjɔ nɛ a he be se nami ɔ he yae ekohu, nɛ nyɛ suɔ kaa nyɛ maa pee nyɔguɛhi kɛ ha mɛ ekohu ɔ?” (Gal. 4:9) E ji he blɔ ngua kaa ‘Mawu maa le wɔ.’ Lɛ ji Mawu Ope nɛ́ e yeɔ je ɔ mluku ɔ tsuo nɔ, nɛ e bua jɔ he wawɛɛ kaa e kɛ wɔ ma ná huɛ bɔmi. Baiblo he ní lelɔ ko tsɔɔ mi ke, wa “ba peeɔ [Mawu] níhi nɛ e fiɛ we a he kulaa.” Mawu bɔ wɔ kɛ yi mi tomi kaa wa ba pee e huɛmɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa nyɛ nɛ wa ba pee e huɛmɛ ɔ, lɛɛ kɛkɛ wa su jamɛ a oti ɔ he.​—Fiɛlɔ 12:13, 14. w18.07 8 ¶3-4

Loko wa ma ná Mawu mlaa amɛ a he se ɔ, ja wa suɔ mlaa amɛ nɛ wa ye a nɔ. (Amos 5:15) Se mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ pee jã? E sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ wa susumi kɛ Yehowa susumi nɛ kɔ. Nɔ́ he tomi nɔ́ ko ji nɛ ɔ nɛ: Moo ngɔ lɛ kaa o nyɛ we mahe hwɔmi kpakpa, nɛ o dɔkita a tsɔɔ mo niye ní komɛ nɛ e sa kaa o ye, e tsɔɔ mo ní komɛ hu nɛ o maa pee kɛ gbɔle o kpɔ mi, kɛ tsakemi komɛ nɛ e sa nɛ o pee ngɛ o si himi mi. Benɛ o kɛ dɔkita a ga womi ɔ tsu ní ɔ, o na tsakemi! Eko ɔ, o maa na dɔkita a si kaa e ye bua mo nɛ amlɔ nɛ ɔ, o hwɔɔ mahe saminya. Jã nɔuu nɛ wa Bɔlɔ ɔ wo mlaahi nɛ poɔ wa he piɛ ngɛ haomihi nɛ jeɔ yayami peemi mi kɛ baa a he, nɛ lɔ ɔ haa nɛ wa si himi peeɔ kpakpa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ waa ye lakpa, waa sisi nɔ, waa bɔ ajuama, waa pee basabasa, nɛ e sɛ nɛ waa pee níhi nɛ kɛ mumi yayamihi ngɛ tsakpa. Atsinyɛ jemi ko be he kaa wa náa mlaa nɛ ɔmɛ a he se. (Abɛ 6:16-19; Kpoj. 21:8) Ke wa pee níhi nɛ Yehowa suɔ ɔ, wa ma ná he se, nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a mi maa wa, nɛ wa bua maa jɔ e mlaa amɛ a he. w18.06 17 ¶5-6

Eko ɔ, Pilato ye gbeye kaa Yesu ma ha nɛ ma mi bi ɔmɛ maa te si kɛ wo Roma nɔ yemi ɔ. Yesu ha lɛ heto ke: “Ye Matsɛ Yemi ɔ, pi je nɛ ɔ mi nɔ́.” (Yoh. 18:36) Yesu fĩ we ma kudɔmi kuu ko se ejakaa e Matsɛ Yemi ɔ ngɛ hiɔwe. E ha nɛ Pilato le kaa ní tsumi nɛ e ba tsu ngɛ zugba a nɔ ji kaa e “ba ye anɔkuale ɔ he odase.” (Yoh. 18:37) Yesu le bɔ nɛ ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo e dɛ ɔ he hia ha. Ke wɔ hu wa le bɔ nɛ ní tsumi nɛ a kɛ wo wa dɛ ɔ he hia ha a, wa be ma kudɔmi kuu ko se fĩe ngɛ wa tsui mi kɔkɔɔkɔ. Enɛ ɔ peemi be gbɔjɔɔ kulaa. Kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko de ke: “Nihi nɛ a ngɛ ye kpɔ ɔ mi ɔ kɛ a he woɔ ma kudɔmi sanehi a mi vii kɛ yi mi tomi kaa a ma tsake níhi. A suɔ a ma a wawɛɛ, nɛ a susu kaa ke mɛ nitsɛmɛ a ma mi bi ye a nɔ ɔ, a ma ná si himi kpakpa. Se nyɛmimɛ ɔmɛ lɛɛ, a ngɔɔ a juɛmi kɛ maa Matsɛ Yemi sane kpakpa a fiɛɛmi nɔ, nɛ a ha we nɛ nɔ́ ko nɛ puɛ kake peemi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ. A ngɔ a hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ kaa lɛ nɛ e ma ba ye dami sane ha wɔ, nɛ e ma je wa nyagba amɛ kɛ je.” w18.06 4-5 ¶6-7

Womi etɛ pɛ nɛ ngɛ Hebri Ngmami ɔ mi nɛ tu Satan nɛ e sisi ji “Si Temi Kɛ Wolɔ” ɔ he munyu. Womi nɛ ɔmɛ ji, 1 Kronika, Hiob kɛ Zakaria. Benɛ Mesia a bɛ lolo ɔ, mɛni he je nɛ Mawu de we níhi fuu ngɛ wa he nyɛlɔ ɔ he ɔ? E ngɛ heii kaa Yehowa tui Satan kɛ níhi nɛ e peeɔ ɔmɛ a he munyu fuu ngɛ Hebri Ngmami ɔ mi ejakaa e sume nɛ e gbla adesahi a juɛmi kɛ ya Satan nɔ tsɔ. Yi mi tomi titli he je nɛ Yehowa ha nɛ a ngma Hebri Ngmami ɔmɛ ji kaa, e suɔ nɛ Ngmami ɔ fã nɛ ɔ nɛ tsɔɔ Mawu we bi Mesia a he ní konɛ a nyɛɛ e se. (Luka 24:44; Gal. 3:24) Benɛ Mesia a ba a, Yehowa gu Mesia a kɛ e kaseli ɔmɛ a nɔ kɛ je níhi fuu nɛ amlɔ nɛ ɔ, wa le ngɛ Satan kɛ bɔfohi nɛ a ya piɛɛ e he ɔ kpo. E da blɔ kaa Yehowa pee jã, ejakaa e maa gu Yesu kɛ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a nɔ kɛ kpata Satan kɛ e se nyɛɛli ɔmɛ a hɛ mi. (Rom. 16:20; Kpoj. 17:14; 20:10) Mo kai kaa huzu ngɛ he wami nɛ Abosiami ngɛ ɔ he. Yehowa kɛ Yesu kɛ hiɔwe bɔfohi nɛ a yeɔ Mawu anɔkuale ɔ fĩ wa se. A ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa te si kɛ wo wa he nyɛlɔ ɔ. w18.05 22-23 ¶2-4

Loko Yehowa maa na wɔ kaa e sɔmɔli ɔ, ja wa woɔ yiblii. (Mat. 13:23; 21:43) Se e sa nɛ wa kadi kaa ngɛ nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ ngɛ Yohane 15:1-5 ɔ mi ɔ, yiblii nɛ e sa kaa Kristofo no fɛɛ Kristofo no nɛ e wo ɔ be nyɛe maa pee nihi nɛ e ná he blɔ kɛ ye bua mɛ nɛ a ba pee kaseli ɔ. (Mat. 28:19) Ke pi jã a, lɛɛ Odasefohi nɛ a kɛ anɔkuale yemi tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ hluu, se a nyɛ we nɛ a ye bua nɔ ko nɛ e ba pee kaselɔ ɔ maa pee kaa tso kɔnihi nɛ Yesu tsɔɔ kaa a wui yiblii ɔ. Se sisi numi be mi kaa nɔ ko ma susu jã! Mɛni he je? Ejakaa wa be nyɛe maa nyɛ nihi a nɔ kaa a ba pee kaseli. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa nyɛ we nɛ waa pee nɔ ko kaselɔ, nɛ Yehowa da lɔ ɔ nɔ kɛ kua wɔ ɔ, lɔ ɔ maa gbe Yehowa suɔmi ɔ he guɛ. Yehowa be bie nɛ waa pee nɔ́ ko nɛ e le kaa wa be nyɛe maa pee. (5 Mose 30:11-14) Lɛɛ mɛni yiblii nɛ e sa kaa waa wo mɔ? E sa nɛ yiblii ɔ nɛ e pee ní tsumi ko nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ ma nyɛ ma tsu. Mɛni ji jamɛ a ní tsumi ɔ? Lɔ ɔ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a nɛ wa ngɛ fiɛɛe ɔ nɛ.​—Mat. 24:14. w18.05 14 ¶8-9

Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli babauu ngɛ. A tsɛɔ mɛ kɛ biɛhi fuu, ekomɛ ji osɔfo kɛ gbalɔ. Kaa bɔ nɛ Farisi bi ɔmɛ peeɔ ɔ, mɛ hu a ngɛ Mawu Munyu ɔ mi “anɔkuale ɔ si nyɛe,” nɛ “a ngɔ Mawu anɔkuale ɔ kɛ tsake lakpa.” (Rom. 1:18, 25) Lakpa tsɔɔmihi nɛ a tsɔɔ ɔ ekomɛ ji, ke nɔ ko he Yesu ye pɛ kɛkɛ e ta, adesahi ngɛ susuma nɛ hiɔ si ngɛ a gbenɔ se, nɛ ke nɔ ko gbo ɔ, a fɔɔ lɛ ekohu. Jehanɛ hu ɔ, a hɛɛ juɛmi nɛ nile be mi kaa Mawu kplɛɛ nyumu kɛ nyumu aloo yo kɛ yo a bɔmi nami aloo a gba si himi nɔ. Ma kudɔmi kuuhi hu tuɔ lakpa munyuhi kɛ sisiɔ nihi. E be kɛe nɛ a maa tu lakpa munyu to hulɔ. A ma de ke a ngɔ ‘tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi kɛ ba!’ Se “si kake too ɔ, hɛ mi kpatami maa ba a nɔ tlukaa.” Ke a ngɛ dee ke a ngɔ slɔkee si himi kɛ ba a, e sɛ nɛ wa he ye! Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ “nitsɛmɛ [wa] le saminya kaa Yehowa ligbi ɔ ma kaa bɔ nɛ julɔ baa nyɔ mi” ɔ.​—1 Tɛs. 5:1-4. w18.10 7-8 ¶6-8

Mwɔnɛ ɔ, Yesu Kristo tsɔɔ nihi nɛ a gbɔjɔ kɛ nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃ ɔ blɔ, nɛ e woɔ mɛ he wami. E guɔ e nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ kɛ ‘ganɔhi’ nɛ a piɛɛ to kpa amɛ a he ɔ nɔ kɛ yeɔ bua mɛ. Jã ji bɔ nɛ e sa kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a pee, ejakaa tsa pi “nyɔmtsɛmɛ” ji mɛ ngɛ ni kpahi a hemi kɛ yemi ɔ nɔ, mohu ɔ, a ji nihi nɛ a ‘piɛɛ a nyɛmimɛ ɔmɛ a he kɛ ngɛ ní tsue’ konɛ a nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ná bua jɔmi. (Yes. 32:1, 2; 2 Kor. 1:24) Bɔfo Paulo pee nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase. E ngma ya ha Kristofohi nɛ a wa mɛ yi mi ngɛ Tɛsalonika a ke: “Akɛnɛ wa suɔ nyɛ sane he je ɔ, wa fia wa pɛɛ si kaa pi Mawu he sane kpakpa a pɛ nɛ waa kɛ ma ha nyɛ, se mohu wɔ nitsɛmɛ wa he hulɔ, ejakaa nyɛ ba pee nihi nɛ wa suɔ mɛ saminya.” (1 Tɛs. 2:8) Akɛnɛ munyu nɛ wa maa tu kɛ wo nihi he wami ɔ pɛ pi he je ɔ, Paulo de asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ Efeso ɔ munyu nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. w18.04 21-22 ¶6-8

Loko wa ma nyɛ ma ná he yemi nɛ ɔ, ja wa “kpale kɛ ba Yehowa ngɔ,” nɛ tsɔɔ kaa e sa nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi waa kɛ lɛ wa kpɛti. (2 Kor. 3:16) Benɛ Israel bi ɔmɛ ngɛ nga a nɔ ɔ, a nɛ́ kaa Yehowa ngɛ mɛ ye buae. Mohu ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ nɔ́ ko ha a tsui kɛ a juɛmi nɔ, nɛ a tsui hu kplii. Yehowa kpɔ̃ mɛ kɛ je Ijipt bi ɔmɛ a dɛ mi, se a kɛ he yemi nɛ a ná a tsu we ní saminya, nɛ a ngɔ a juɛmi kɛ ma he lo nya níhi a nɔ. (Heb. 3:8-10) He yemi nɛ Yehowa mumi ɔ haa nɔ ɔ hi kulaa pe he yemi nɛ nyɔguɛ ko ma nyɛ ma ná. Yehowa mumi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa ye wa he kɛ je yayami kɛ gbenɔ sisi. E ma nyɛ ma ha nɛ waa ye wa he ngɛ lakpa jami kɛ e mi ní peepeehi a he hulɔ, enɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ adesahi be nyɛe maa pee kɔkɔɔkɔ. (Rom. 6:23; 8:2) He yemi nɛ se be ji nɛ ɔ nɛ! Ke a wo nɔ ko tsu, aloo a nu lɛ nyɔguɛ po ɔ, e ma nyɛ ma ná he yemi nɛ ɔ.​—1 Mose 39:20-23. w18.04 9 ¶3-5