August

Be fɛɛ be nɛ wa maa ya asafo mi kpe ɔ, wa kaseɔ nɔ́ nɛ Yehowa kɛ Yesu pee ha wɔ ɔ. Akɛnɛ wa bua jɔ suɔmi nɛ a je kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ he he je ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wɔ hu wa maa ba wa je mi kaa Yesu. (2 Kor. 5:14, 15) Jehanɛ hu ɔ, suɔmi nɛ a je kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ ha nɛ wa bua jɔɔ, nɛ wa jeɔ Yehowa yi ngɛ kpɔmi nɔ́ ɔ nɛ e ha wɔ ɔ he. Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ ji kaa wa maa je wa tsui mi nɛ wa ma ha sanehi a heto ngɛ kpehi a sisi. Ke wa suɔ Yehowa kɛ Yesu ɔ, wa maa ngɔ níhi kɛ sã afɔle kɛ ha mɛ. Behi fuu ɔ, e he hia nɛ waa ngɔ ní komɛ kɛ sã afɔle loko wa ma nyɛ maa ya asafo mi kpe. Asafohi fuu kpeɔ ngɛ otsi ɔ mi benɛ nihi kpa ní tsumi nɛ eko ɔ, pɔ tɔ a he. A peeɔ kpe ɔ eko Hɔ aloo Hɔgba, jamɛ a be ɔ ji be nɛ nihi pɔɔ a he jɔɔmi. Ke pɔ tɔ wa he nɛ wa ya asafo mi kpe ɔ, anɛ Yehowa le lo? Atsinyɛ jemi ko be he kaa e naa! Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa miaa wa hɛ mi nɛ wa yaa asafo mi kpe ngɛ pɔ nɛ tɔɔ wa he tsuo se ɔ, lɔ ɔ haa nɛ Yehowa naa kaa wa suɔ lɛ, nɛ e bua jɔɔ wa he wawɛɛ nitsɛ.​—Maak. 12:41-44. w19.01 29 ¶12-13

Yesu nitsɛ hu kɛ nyagbahi nɛ baa nihi a nɔ ɔ eko kpe. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e fɔli ji ohiatsɛmɛ. Yesu kase bɔ nɛ a tsuɔ ní tsumi nɛ he wa ha kɛ je Yosɛf ngɔ. (Mat. 13:55; Maak. 6:3) Eko ɔ, Yosɛf gbo loko Yesu gbe e sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya. Enɛ ɔ he ɔ, Yesu le bɔ nɛ ke nɔ ko suɔlɔ gbo ɔ, e yeɔ nɔ ha. Nɛ e le bɔ nɛ e ngɛ ha ke nɔ ko ngɛ weku ko mi nɛ e slo a ti nɔ fɛɛ nɔ kɛ e hemi kɛ yemi. (Yoh. 7:5) Si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ kɛ ekpahi nɛ Yesu kɛ kpe ɔ ye bua lɛ nɛ e nu nihi nɛ a kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ sisi. Nyakpɛ níhi nɛ Yesu pee ɔ tsɔɔ kaa e susuɔ nihi a he. Pi kaa e sa nɛ Yesu nɛ pee nyakpɛ níhi he je nɛ e pee jã ngɛ. Mohu ɔ, nihi a ‘he mɔbɔ nɛ peeɔ’ lɛ ɔ he je. (Mat. 20:29-34; Maak. 1:40-42) Yesu mi mi sã lɛ ngɛ nihi a he, nɛ e ye bua mɛ.​—Maak. 7:32-35; Luka 7:12-15. w19.03 16 ¶10-11

Moo lɛɛ mo susu bɔ nɛ Yesu hao ha gbɔkuɛ nɛ e nɔ jena a maa gbe lɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Anɛ e ma nyɛ maa ye Mawu anɔkuale kɛ ya si gbenɔ mi lo? Adesahi a hɛ nɔ kami daa si ngɛ nɔ́ nɛ e maa pee ɔ nɔ. (Rom. 5:18, 19) Nɛ nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji kaa nɔ́ nɛ e maa pee ɔ maa sa e Tsɛ ɔ biɛ ɔ he. (Hiob 2:4) Kɛkɛ nɛ benɛ e kɛ e bɔfo ɔmɛ nɛ ji e huɛmɛ nɛ e suɔ mɛ wawɛɛ ɔ ngɛ ní yee ɔ, ‘a sã nya wawɛɛ’ ngɛ “nɔ nɛ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa ngɛ a kpɛti” ɔ he. Se e ngɛ nyakpɛ kaa Yesu mi mi fu we. Mohu ɔ, e kɛ mɛ tu munyu ngɛ suɔmi mi. E kɛ e nane ma si, nɛ si kake ekohu ɔ, e je suɔmi mi nɛ e tsɔɔ mɛ bɔ nɛ e sa kaa a pee a ní ha. Lɔ ɔ se ɔ, e je a yi kaa a kpale we ngɛ e se. (Luka 22:24-28; Yoh. 13:1-5, 12-15) Ke nyagbahi fuu ngɛ wa nɔ po ɔ, wa ma nyɛ ma je mi mi jɔmi kpo kaa Yesu. Ke wa kai kaa wɔ hu wa tɔ̃ɔ nihi a nɔ be komɛ ɔ, wa maa ye fami nɛ ɔ nɔ. (Abɛ 12:18; Yak. 3:2, 5) Jehanɛ hu ɔ, ke ni kpahi pee ní kpakpahi ɔ, e sa nɛ wa je a yi.​—Efe. 4:29. w19.02 11-12 ¶16-17

Bɔ nɛ Mlaa a ngɛ ha he je ɔ, e he maa wa kaa a maa po sane kɛ fɔ nɔ ko nɔ kɛkɛ. Ke a po sane kɛ fɔ nɔ ko nɔ ɔ, nɔ ɔ ngɛ he blɔ nɛ e leɔ nɔ nɛ po sane ɔ kɛ fɔ e nɔ ɔ. (5 Mose 19:16-19; 25:1) Jehanɛ hu ɔ, loko a ma nyɛ maa bu lɛ fɔ ɔ, ke e hí kulaa a, ja a na odasefohi enyɔ. (5 Mose 17:6; 19:15) Se ke Israel no ko pee yayami ko nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ nɔ kake pɛ ji odase hu nɛɛ? E sɛ nɛ yayami peelɔ ɔ nɛ susu kaa e maa ye e he. Ejakaa Yehowa na nɔ́ nɛ e pee ɔ. Niinɛ, Yehowa nitsɛ yeɔ dami sane be fɛɛ be konɛ waa kase lɛ. Nihi nɛ a yeɔ e mlaa amɛ a nɔ ɔ, e jɔɔ mɛ, se nihi nɛ a kɛ he blɔ nɛ a ngɛ ɔ tsu we ní ngɛ blɔ kpakpa nɔ lɛɛ, e gblaa a tue. (2 Sam. 22:21-23; Eze. 9:9, 10) Eko ɔ, ni komɛ maa pee yayami, nɛ e maa pee kaa nɔ́ nɛ a ye a he, se ngɛ be nɛ sa mi ɔ, Yehowa ma tsu sane ɔ he ní. (Abɛ 28:13) Ke a tsakee we ɔ, a ma ba na kaa “e ji gbeye nɔ́ wawɛɛ kaa nɔ ko maa nɔ Mawu hɛ kalɔ ɔ dɛ mi.”​—Heb. 10:30, 31. w19.02 23-24 ¶20-21

Atsinyɛ jemi ko be he kaa Mose hyɛ Yehowa, nɛ e hla blɔ tsɔɔmi kɛ je e ngɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “e ya nɔ nɛ e fĩ si kaa nɔ́ nɛ e ngɛ Nɔ nɛ a nɛ lɛ kɛ hɛ ngmɛ ɔ hyɛe.” (Heb. 11:24-27) Benɛ Israel bi ɔmɛ je Ijipt ɔ, e sui nyɔhiɔ enyɔ po nɛ nyagba ko ba. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a sui Sinai Yoku ɔ he lolo. Akɛnɛ Israel bi ɔmɛ nɛ́ nyu nɛ a nu he je ɔ, a tu munyu kɛ si Mose. Sane ɔ mi ba wa hluu kaa Mose tsɛ Yehowa, nɛ e de lɛ ke: “Kɛ ma pee ma nɛ ɔ kɛɛ? A miɔ nɛ a maa fiaa mi tɛ.” (2 Mose 17:4) Yehowa tsɔɔ Mose nɔ́ nɛ e sa nɛ e pee. Yehowa de lɛ ke e wo e tso ɔ nɛ e kɛ fia tɛ sa a ngɛ Horeb, nɛ nyu maa je tɛ sa a mi kɛ ba babaaba. Ngmami ɔ de ke: “Mose pee ja ngɛ Israel ma nimeli ɔmɛ a hɛ mi.” Israel bi ɔmɛ ná nyu babauu nɛ a nu, nɛ nyagba a se po.​—2 Mose 17:5, 6. w18.07 13 ¶4-5

Yehowa jeɔ suɔmi mi nɛ e guɔ asafo ɔ nɔ kɛ fiaa wɔ kɛ maa si. Ke wɔ hu wa jeɔ suɔmi mi kɛ fiaa wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ maa si, nɛ wa woɔ a bua a, lɛɛ wa ngɛ tsɔɔe kaa wa suɔ Yehowa. (1 Yoh. 4:19-21) Bɔfo Paulo wo Kristofohi he wami ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi he wami woe, nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi fiae kɛ hi si mae, kaa bɔ nɛ ngɛ anɔkuale mi ɔ, nyɛ ngɛ pee ɔ.” (1 Tɛs. 5:11) Tsa pi asafo mi nikɔtɔmahi pɛ nɛ munyu nɛ ɔ kɔɔ a he. Wɔ tsuo wa ma nyɛ maa fia wa sibi kɛ ma si kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa kɛ Yesu kasee. (Rom. 15:1, 2) Eko ɔ, nyagba komɛ nɛ nyɛmimɛ komɛ kɛ kpeɔ ɔ ma bi nɛ a ya na dɔkitahi konɛ a ye bua mɛ, aloo a ha mɛ tsopa. (Luka 5:31) Tsa pi dɔkitahi ji asafo mi nikɔtɔmahi kɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ. Se kɛ̃ ɔ, blɔ nya ní tsumi ko nɛ he hia fɔɔ si ngɛ mɛ tsuo a nɔ. Ngmami ɔ de ke: “Nyɛɛ tu bua womi munyu kɛ tsɔɔ ni nɛmɛ nɛ a hao ɔ, nyɛɛ ye bua ni nɛmɛ nɛ a gbɔjɔ ɔ, nyɛɛ to nyɛ tsui si kɛ ha nihi tsuo.”​—1 Tɛs. 5:14. w18.09 14 ¶10-11

Ke wa bɔ mɔde nɛ wa le Yehowa saminya a, lɔ ɔ ma ha nɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ngɛ e mi ɔ mi maa wa wawɛɛ. Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ le Yehowa saminya ji kaa wa maa kase Baiblo ɔ, nɛ wa ma pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ wa kane ɔ he. Munyuhi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsɔɔ wɔ bɔ nɛ Mawu po e we bi a he piɛ ha blema. Jã kɛ̃ nɛ munyu nɛ ɔmɛ haa nɛ wa náa hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu maa po wa he piɛ amlɔ nɛ ɔ. Mo susu munyu nɛ woɔ nɔ he wami nɛ Yesaya kɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa poɔ wa he piɛ ha a he nɛ o hyɛ. Yesaya tsɔɔ kaa Yehowa ngɛ kaa to hyɛlɔ, nɛ e sɔmɔli ɔmɛ ngɛ kaa jijɔ bimɛ. Yesaya de ngɛ Yehowa he ke: “E ma bua e to bi ɔmɛ a nya, nɛ e maa hɛɛ mɛ ngɛ e bɔkɔ mi.” (Yes. 40:11) Ke wa susu bɔ nɛ Yehowa ngɔɔ e kɔni nɛ he wa a kɛ hɛɛɔ wɔ ha a he ɔ, wa nuɔ he kaa wa ngɛ slɔkee, nɛ wa yi gbeye. Bɔ nɛ pee nɛ o nyɛ nɛ o da o haomi ɔmɛ a nya a, mo pue o yi mi tɛ ngɛ he wami womi munyuhi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ he. E maa wo mo he wami konɛ o nyɛ nɛ o da haomihi nɛ o kɛ maa kpe ɔ a nya. w19.01 7 ¶17-18

Anɛ o kɛ Mawu jami mi oti ko ma o hɛ mi, nɛ o ngɛ mɔde bɔe kaa o maa su he lo? Eko ɔ, o ngɛ mɔde bɔe kaa o maa kane Baiblo ɔ fã ko daa ligbi. Aloo eko ɔ, o ngɛ mɔde bɔe konɛ o ya o hɛ mi ngɛ o munyu tumi kɛ o ní tsɔɔmi mi. Ke o yɔse kaa o ngɛ o hɛ mi yae, aloo ni kpahi na o hɛ mi yami ɔ nɛ a de mo ɔ, kɛ o nuɔ he ha kɛɛ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, o naa kaa o dengme gbomi ɔ pee we yaka, nɛ o náa bua jɔmi. Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ o bua nɛ jɔ kaa o ngɔ Mawu suɔmi nya ní peemi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ o si himi mi kɛ tsɔɔ kaa o ngɛ Yesu kasee. (Abɛ 27:11) Ke o ngɛ mɔde bɔe konɛ o su Mawu jami mi otihi a he ɔ, o ma ná bua jɔmi wawɛɛ ejakaa se nami maa je mi kɛ ba. Bɔfo Paulo ngma ke: “Nyɛɛ da si kpɛii, nyɛɛ du si, be fɛɛ be ɔ, nyɛ tsu babauu ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ ní tsumi ɔ mi, ejakaa nyɛ le kaa nyɛ dengme gbomi ɔ be yaka pee ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ mi.” (1 Kor. 15:58) Se ke nɔ ko di biɛ hemi kɛ ní nami se ngɛ je nɛ ɔ mi, nɛ e nine su nɔ po ɔ, nyagbe ɔ, se nami ko kulaa be ní nɛ ɔmɛ a he bae.​—Luka 9:25. w18.12 22 ¶12-13

David ngɛ tsɔɔe kaa be maa su nɛ nihi nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ, a maa hi si ngɛ Mawu mlaa amɛ a nya. (2 Pet. 3:13) Gbami nɛ ngɛ Yesaya 65:22 ɔ de ke: “Bɔ nɛ tso nguahi a se kɛɔ ɔ, ja ye ma mi bi ɔmɛ a se maa kɛ ngɛ je mi.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa adesahi maa hi si jeha akpehi abɔ. Kaa bɔ nɛ Kpo Jemi 21:1-4 ɔ tsɔɔ ɔ, Mawu ma ba tsu adesahi a nyagbahi a he ní ha mɛ, nɛ jɔɔmihi nɛ e wo si ɔ maa ba mi. Eko ji kaa adesahi nɛ a ma sɔmɔ Mawu ngɛ je ehe nɛ dali pɛ lɛ a maa hi mi ɔ ‘be gboe hu.’ Wa le kaa Paradeiso ɔ bɔ Adam kɛ Hawa ngɛ Eden, se lɔ ɔ tsɔɔ we kaa Paradeiso ɔ laa gbidigbidi. Jehanɛ hu ɔ, kpaako si nɛ Mawu wo kaa adesahi ma ná jɔɔmihi ngɛ zugba a nɔ ɔ maa ba mi. Mawu mumi ɔ ha nɛ David de ke, nihi nɛ a he jɔ kɛ nihi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da a maa hi zugba a nɔ kɛ ya neneene. (La 37:11) E sa nɛ gbamihi nɛ ngɛ Yesaya womi ɔ mi ɔ nɛ ha nɛ waa kɛ bua jɔmi nɛ hyɛ ní kpakpahi nɛ maa ba a blɔ. (Yes. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23) Se mɛni be si himi nɛ ɔ maa ba? E maa ba mi benɛ si nɛ Yesu wo ojo fialɔ ɔ maa ba mi ɔ. (Luka 23:43) Mo hu o ma nyɛ maa hi jamɛ a Paradeiso ɔ mi. w18.12 7 ¶22-23

Anɛ wa ma nyɛ maa yu wa he kulaa ngɛ je ɔ susumi ɔ he lo? Dɛbi, ejakaa wa be nyɛe maa je je ɔ mi. Je ɔ susumi ɔmɛ eko maa sɛ wa juɛmi mi kɛ̃. (1 Kor. 5:9, 10) Ke wa ngɛ fiɛɛe po ɔ, wa maa nu nɛ nihi ngɛ munyuhi nɛ sɛ tue, aloo a ngɛ lakpa tsɔɔmihi tsɔɔe. Ke e ba jã a, e sɛ nɛ waa ya nɔ nɛ waa hi nɔ́ nɛ wa nu ɔ he susue. Kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ, e sa nɛ waa kɛ oya yemi nɛ kua susumihi nɛ kɛ Satan susumihi ngɛ tsakpa a. Se kɛ̃ ɔ, je ɔ susumi ɔmɛ ekomɛ ngɛ nɛ e he wɛ kulaa kaa wa maa yu wa he ngɛ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sa nɛ waa hyɛ nihi nɛ waa kɛ mɛ maa bɔ ɔ saminya. Baiblo ɔ bɔ wɔ kɔkɔ kaa ke waa kɛ nihi nɛ a sɔmɔ we Yehowa bɔɔ gbagbanii ɔ, a susumihi ma ná wa nɔ he wami. (Abɛ 13:20; 1 Kor. 15:12, 32, 33) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ wa kua hɛja jemihi nɛ fĩ bilemi, yi wu tso ní peepee kɛ ajuama bɔmi se konɛ wa ko ngɔ níhi nɛ a teɔ si ‘kɛ siɔ Mawu nile ɔ’ kɛ puɛ wa susumi.​—2 Kor. 10:5. w18.11 21 ¶16-17

Mɛni wa maa pee konɛ waa ya nɔ nɛ waa nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ nya? Nɔ́ kake nɛ wa ma nyɛ maa pee ji kaa wa maa tsɔɔ nihi anɔkuale ɔ ngɛ Baiblo ɔ mi. Enɛ ɔ maa tsɔɔ kaa wa pɛtɛ wa mumi mi klaate nɛ ji “Mawu munyu ɔ” he saminya. (Efe. 6:17) Wɔ tsuo wa suɔ nɛ waa ya wa hɛ mi kaa tsɔɔli nɛ a “hɛɛɔ anɔkuale munyu ɔ mi ngɛ blɔ nɛ da nɔ.” (2 Tim. 2:15) Ke waa kɛ Baiblo ɔ ngɛ nihi ye buae konɛ a ba le anɔkuale ɔ nɛ a ngmɛɛ lakpa tsɔɔmihi a he ɔ, lɔ ɔ yeɔ bua wɔ nitsɛmɛ nɛ wa leɔ anɔkuale ɔ saminya, nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha anɔkuale ɔ hu mi waa. Enɛ ɔ maa ye bua wɔ, nɛ wa maa ya nɔ maa nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ nya. Anɔkuale ɔ ji nike ní ko nɛ he jua wa nɛ Yehowa kɛ ha wɔ. Nike ní nɛ ɔ ha nɛ wa hɛ kɛ su wa hiɔwe Tsɛ ɔ he wawɛɛ. Enɛ ɔ ji weto ní nɛ e se be nɛ wa ná. Yehowa tsɔɔ wɔ níhi fuu, se babauu hu ngɛ nɛ wa maa kase! Mawu wo wɔ si kaa e ma ha wɔ neneene wami konɛ e tsɔɔ wɔ níhi fuu kɛ piɛɛ bɔɔ ɔ nɛ wa kase ɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, moo pɛtɛ anɔkuale ɔ nɛ e ngɛ kaa adiagba a he saminya. Moo ya nɔ nɛ o “he anɔkuale, nɛ koo jua kɔkɔɔkɔ.”​—Abɛ 23:23, NW. w18.11 8 ¶2; 12 ¶15-17

Loko Nyu Kpekpemi ɔ maa ba a, e ngɛ heii kaa Noa bɔ nihi kɔkɔ kaa a ma kpata je ɔ hɛ mi. Mo kadi kaa Yesu de ke: “Loko Nyu Kpekpemi ɔ maa ba a, jamɛ a be ɔ mi ɔ, nihi ngɛ ní yee nɛ a ngɛ ní nue, nyumuhi ngɛ yihi ngɔe nɛ a ngɔ yihi kɛ ngɛ gba hae kɛ ya si ligbi ɔ nɛ Noa sɛ daka a mi, nɛ a yɔse we kɛ ya si be nɛ Nyu Kpekpemi ɔ ba nɛ e ba muɔɔ mɛ tsuo kɛ ho. Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, jã kɛ̃ nɛ e maa ba ke nɔmlɔ Bi ɔ ba a.” (Mat. 24:38, 39) E ngɛ mi kaa ni ɔmɛ bui Noa tue mohu lɛɛ, se e ya nɔ nɛ e bɔ mɛ kɔkɔ kaa bɔ nɛ Yehowa fã lɛ ɔ. Mwɔnɛ ɔ, wa fiɛɛɔ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ konɛ nihi nɛ a le Mawu yi mi tomi kɛ ha adesahi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa suɔ kaa nihi nɛ a bu wɔ tue konɛ a “yi nɛ ná wami” kaa bɔ nɛ Yehowa ngɛ hlae ɔ. (Eze. 18:23) Se jamɛ a be ɔ mi nɔuu hu ɔ, ke wa ngɛ fiɛɛe ngɛ wehi a mi kɛ magbɛ nɔ ɔ, wa bɔɔ nihi babauu kɔkɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma ba kpata je yaya nɛ ɔ hɛ mi.​—Eze. 3:18, 19; Dan. 2:44; Kpoj. 14:6, 7. w18.05 19 ¶8-9

Ke a tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya ngɛ he nɛ o ngɛ ɔ, nɛ polisihi ba ngɛ mo nyɛmimɛ a he sanehi bie ɔ, mɛni e sa kaa o pee? Anɛ e sa kaa o de mɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o le ngɛ a he lo? Benɛ a ngɔ Yesu kɛ ya Roma amlaalo ɔ hɛ mi nɛ e ngɛ lɛ munyu bie ɔ, mɛni Yesu pee? Pi sane ɔmɛ tsuo nɛ Yesu ha heto! Yesu ngɔ Baiblo sisi tomi mlaa nɛ tsɔɔ kaa “dii peemi be ngɛ, nɛ munyu tumi be ngɛ” ɔ kɛ tsu ní. (Fiɛlɔ 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Ngɛ si fɔfɔɛ kaa jã mi ɔ, e sa nɛ waa ngɔ nile kɛ tsu ní nɛ wa ko ngɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ wo oslaa mi. (Abɛ 10:19; 11:12) Mɛni o maa pee ke o huɛ ko nɛ nyu bi ngɛ nyɛ kpɛti aloo o weku no ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ o le he nɔ́ ko? ‘Tu anɔkuale.’ E sa nɛ o de nikɔtɔma amɛ anɔkuale ɔ tsuo, nɛ ko tsake munyu ɔ hɛ mi. Asafo mi nikɔtɔma amɛ ngɛ he blɔ kaa a leɔ anɔkuale ɔ tsuo konɛ a nyɛ nɛ a ye bua yayami peelɔ ɔ nɛ e dla e kɛ Yehowa a kpɛti.​—Yak. 5:14, 15. w18.10 10 ¶17-18

Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ fia ni kpahi kɛ ma si ngɛ suɔmi mi ji kaa wa maa bu mɛ tue saminya. (Yak. 1:19) Ke wa suɔ nihi ɔ, wa mi mi maa sã wɔ ngɛ a he, nɛ wa maa bu mɛ tue. O ma nyɛ maa gu ga blɔ nɔ kɛ bi nɔ ɔ sane komɛ konɛ o le nɔ́ tutuutu nɛ ngɛ lɛ haoe. Enɛ ɔ ma ha nɛ o mi mi maa sa mo ngɛ nyɛmi ɔ he, nɛ o maa wo lɛ he wami. Mo ha nɛ e na ngɛ o hɛ mi kaa o suɔ lɛ, nɛ o susuɔ e he niinɛ. Ke e ngɛ munyu tue ɔ, moo to o tsui si kɛ bu lɛ tue. Koo po e munyu ɔ mi. Ke o pee jã a, o ma nyɛ maa nu lɛ sisi saminya. Lɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua o nyɛmi ɔ nɛ e ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ o mi, nɛ ke o wo lɛ ga a, e maa bu mo tue. Ke e na kaa o susuɔ e he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e bua maa jɔ. w18.09 14 ¶10; 15 ¶13

Loko nɔ ko ma nyɛ ma he anɔkuale ɔ, ja e ná be. Wa hia be loko wa ma nyɛ maa bu Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ tue, nɛ waa kane Baiblo kɛ Baiblo kasemi womihi. Jã nɔuu nɛ e sa nɛ wa ná be kɛ kase ní ngɛ wa dɛ he nɛ wa dla wa he kɛ ha asafo mi kpehi. E sa nɛ wa ‘he be’ aloo waa ngɔ be nɛ waa kɛ peeɔ níhi nɛ a he hia we tsɔ ɔ eko kɛ pee jã. (Efe. 5:15, 16, sisi ningma) Be enyɛmɛ e ma he nɔ ko loko e ma nyɛ maa kase Baiblo sisije tsɔɔmi ɔmɛ? Nɔ ɔ si fɔfɔɛ lɛ maa tsɔɔ. Wa be nyɛe maa kase Yehowa he ní tsuo kɛ gbe nya. (Rom. 11:33) Ngɛ kekleekle Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ, a ngɔ anɔkuale ɔ kɛ to “mɔmɔ nyafii ko nɛ ngɛ fɛu” he. Hwɔɔmi Mɔ ɔ de ke: “Ke o nine su anɔkuale kake nɛ e ngɛ kaa mɔmɔ kake nɔ ɔ, o bua nɛ ko jɔ lɔ ɔ pɛ he. Ke kake pɛ hiɛ ɔ, jinɛ anɔkuale kpahi a he ko hia we. Ko kpa nya buami, mo hla fuu.” Ke wa hi si kɛ ya neneene po ɔ, wa be nyɛe maa le nɔ́ fɛɛ nɔ́ ngɛ Yehowa he. Mwɔnɛ ɔ, nɔ́ nɛ he hia ji wa be nɛ waa kɛ ma tsu ní ngɛ nile mi konɛ wa nyɛ nɛ waa kase anɔkuale ɔ bɔ nɛ wa ma nyɛ. w18.11 4 ¶7

Baiblo ɔ woɔ hunomɛ he wami kaa a kɛ a yi ɔmɛ nɛ “hi si ngɛ nile mi.” A ma nyɛ maa tsɔɔ munyu nɛ ji, “nyɛɛ kɛ mɛ nɛ hi si ngɛ nile mi” ɔ sisi hu kaa nyɛɛ “hi a he susue,” aloo nyɛɛ “hi mɛ sisi nue.” (1 Pet. 3:7, sisi ningma) Nɔ́ sisi numi kɛ nɔ he susumi ngɛ tsakpa; nɔ nɛ nuɔ nɔ́ sisi ɔ, e susuɔ nɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, huno nɛ e nuɔ nɔ́ sisi ɔ le kaa e yo ɔ kɛ lɛ sɔɛ ngɛ blɔhi fuu a nɔ mohu lɛɛ, se lɔ ɔ tsɔɔ we kaa e he hia pe e yo ɔ. (1 Mose 2:18) Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ bumi kɛ ha e yo ɔ, nɛ e woɔ e hɛ mi nyami, nɛ ke e maa pee nɔ́ ko ɔ, e susuɔ e he. Jehanɛ hu ɔ, huno nɛ e susuɔ e yo he ɔ, ke e kɛ yi kpahi ngɛ ní sɛɛe ɔ, e hyɛɛ saminya. E kɛ mɛ fiɛ we ngɛ blɔ yaya nɔ, nɛ e pee we níhi nɛ ma ha nɛ a susu kaa e ná a he suɔmi. Ke e ya Intanɛti huɛ bɔmi he ko, aloo wɛbsaiti ko nɔ hu ɔ, e pee we jã. (Hiob 31:1) Niinɛ, e bɔɔ mɔde kaa e maa ye e yo ɔ anɔkuale ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi. Pi e yo ɔ nɛ e suɔ ɔ pɛ he je nɛ e peeɔ jã ngɛ, se akɛnɛ e suɔ Yehowa nɛ e hie ní yayamihi ɔ hu he je.​—La 19:14; 97:10. w18.09 29 ¶3-4

Mɛni he je nɛ e yeɔ ha wɔ kaa waa kɛ níhi nɛ wa kaseɔ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ma tsu ní ɔ? Nɔ́ he je ji kaa ja wa baa wa he si loko wa ma nyɛ maa pee nɔ́ nɛ da. Jehanɛ hu ɔ, ngɛ “nyagbe ligbi” nɛ ɔmɛ a mi ɔ, nihi nɛ a “suɔ mɛ nitsɛmɛ a he, sika suɔli, fĩali, he nɔ woli” kɛ “nihi nɛ a be he nɔ yemi” sɔuu nɛ a bɔle wɔ kɛ kpe. (2 Tim. 3:1-3) Mawu sɔmɔli le kaa ní peepee nɛ ɔmɛ hí, se be komɛ ɔ, wa hɛ ma nyɛ maa kɔ nimli nɛ ɔmɛ a nɔ. (La 37:1; 73:3) Eko ɔ, nɔ ko po ma bi e he ke: ‘Mɛni he je nɛ e sa nɛ ma fo ni kpahi a nɔ́ mi be mi nɛ a fo we ye nɔ́ mi ɔ? Ke i pee ye “he nɔ nyafii” ɔ, tse nihi be mi bue?’ Ke wa ngmɛ blɔ nɛ su yaya nɛ ɔ ná wa nɔ he wami ɔ, e ma nyɛ ma puɛ suɔmi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, nɛ nihi be lee kaa anɔkuale Kristofohi ji wɔ. Se ke wa kase nɔ hyɛmi ní kpakpahi nɛ Mawu sɔmɔli nɛ a hi si blema a pee ɔ, e maa ye bua wɔ wawɛɛ. w18.09 3 ¶1

Benɛ Yehowa bɔɛ nɔ́ ko lolo nɛ lɛ pɛ nɛ e ngɛ ɔ, e susuu we lɛ nɔ kake too e he. E bɔ bɔfohi kɛ adesahi, nɛ e ke mɛ nɔ́ ko nɛ he jua wa wawɛɛ nɛ ji wami. Yehowa nɛ ji “bua jɔmi Mawu ɔ” suɔ kaa e ma ha e nibɔ níhi ní kpakpahi. (1 Tim. 1:11; Yak. 1:17) Akɛnɛ e suɔ nɛ wɔ hu wa bua nɛ jɔ he je ɔ, e tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ wa ha nɔ nɔ́ faa. (Rom. 1:20) Mawu bɔ adesahi ngɛ e subai nɔ. (1 Mose 1:27) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Mawu bɔ wɔ konɛ wa je e su ɔmɛ kpo. Ja wa susuɔ ni kpahi a he nɛ́ wa haa mɛ nɔ́ faa kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ, loko wa ma ná bua jɔmi ngɛ si himi mi. (Filip. 2:3, 4; Yak. 1:5) Mɛni he je? Ejakaa jã nɛ Yehowa bɔ adesahi kaa a pee. E ngɛ mi kaa wa yi mluku mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ ma ha nɔ nɔ́ faa kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ. Yehowa suɔ nɛ adesahi nɛ a kase lɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa haa nɔ nɔ́ faa a, e bua jɔɔ.​—Efe. 5:1. w18.08 18 ¶1-2; 19 ¶4

Tsa pi Yesu munyu ɔ tue kɛkɛ nɛ e se nyɛɛli ɔmɛ bu, a kɛ tsu ní hulɔ. A ha we nɛ si himi ɔ mi nyagbahi nɛ ha nɛ a pee “yeyeeye.” (Luka 21:34) Mohu ɔ, a bɔ mɔde nɛ a ye Yesu fami ɔmɛ a nɔ ngɛ si temi kɛ womi tsuo se. Se ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ tsuo a mi ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ Yehowa anɔkuale yee. Nɔ́ kpa nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yesu tue bue ji kaa wa maa ba wa he si kɛ ha nihi nɛ Yesu hla mɛ kaa a nyɛɛ wa hɛ mi ɔ. (Heb. 13:7, 17) Lingmi nɛ ɔ, Yehowa asafo ɔ pee tsakemihi fuu ngɛ níhi nɛ waa kɛ tsuɔ ní ngɛ fiɛɛmi mi kɛ blɔhi a nɔ nɛ wa guɔ kɛ fiɛɛɔ ɔ a mi. Tsakemi ɔmɛ ekomɛ hu kɔɔ otsi ɔ kpɛti kpe ɔ, kɛ Matsɛ Yemi Asahi a mami kɛ a dlami he. Wa bua jɔ blɔ tsɔɔmihi nɛ a susu he saminya loko a kɛ ha wɔ nɛ ɔmɛ a he! Wa ngɛ nɔ mi mami kaa ke waa kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ baa ngɛ be nya nɛ ɔmɛ tsu ní ɔ, Yehowa maa jɔɔ wɔ wawɛɛ. w19.03 10-11 ¶11-12

Ke anɔkuale ɔ fã ko pɛ nɛ wa le ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ maa sisi wɔ. Mo susu sane ko nɛ ba Israel bi ɔmɛ a nɔ benɛ Yoshua nyɛɛ a hɛ mi ɔ he nɛ o hyɛ. A ti ni komɛ hi Yordan Pa a se ngɛ pusinɔ he blɔ, nɛ fã hu hi beleku je. (Yosh. 22:9-34) Ni nɛmɛ a ngɛ pusinɔ he blɔ ɔ nu kaa a nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Yordan Pa a beleku je ɔ ma bɔ sami la tɛ agbo ko. Nɔ́ nɛ a nu nɛ ɔ ji anɔkuale. Akɛnɛ a li sane ɔ mi tsuo he je ɔ, Israel bi nɛ a ngɛ pusinɔ he blɔ ɔ ma sane nya si kaa a nyɛmimɛ Israel bi kpa amɛ tsɔ Yehowa hɛ mi atuã. (Yosh. 22:9-12) Se dloomi nya a, a sɛ hlami nɛ a tsɔ nyumu komɛ nɛ a he mɛ ye ngɛ a kpɛti konɛ a ya hla munyu ɔ mi. Mɛni tsɔli ɔmɛ ya na? A ma afɔle sami la tɛ ɔ kaa kaimi nɔ́, se pi nɔ́ nɛ a kɛ maa sã afɔle. A pee jã konɛ hwɔɔ se ko ɔ, nihi a hɛ nɛ ko je nɔ kaa mɛ hu a ji Yehowa sɔmɔli. Hyɛ bɔ nɛ Israel bi nɛ ɔmɛ a bua maa jɔ ha kaa a sɛ hlami ya hla sane ɔ mi! Kaa a pee we jã a, a ko ya gbe a nyɛmimɛ ɔmɛ be mi nɛ a li sane ɔ mi tsuo. w18.08 5 ¶9-10

Kaa bɔ nɛ Paulo tsɔɔ ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa Yehowa sɔmɔli nɛ a yeɔ lɛ anɔkuale ɔ po maa pee ní yayahi. Eko ɔ, nihi kaa jã ma susu kaa loloolo ɔ, a ji Yehowa huɛmɛ. Demi kɛkɛ nɛ nɔ ko ma de ke e huɛ ji Yehowa aloo e ngɛ Yehowa anɔkuale yee ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa kplɛɛ e nɔ. (1 Kor. 10:1-5) Akɛnɛ Mose se ya kɛ ngɛ Sinai Yoku ɔ nɔ pe bɔ nɛ Israel bi ɔmɛ hyɛ blɔ he je ɔ, a hao. Ke ji kaa Yehowa kojomi ligbi ɔ kɛ je ehe ɔ bɛ mla kaa bɔ nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wɔ hu waa hao. Eko ɔ, wa ma bɔni susumi kaa si womi nɛ ɔmɛ be mi bae piɔ aloo a be mi bae kulaa. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, susumi nɛ ɔmɛ ma ha nɛ waa di he lo nya níhi a se mohu pe nɛ wa maa pee Yehowa suɔmi nya ní. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa ma nyɛ maa je Yehowa se, nɛ wa ma ya pee níhi nɛ jinɛ be ko nɛ be ɔ wa be pee kɔkɔɔkɔ. w18.07 21 ¶17-18

Ke wa ba pee Yehowa huɛmɛ ɔ, wɔ hu wa ma ná jɔɔmihi babauu. Se mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ Yehowa nɛ le wɔ saminya? E sa nɛ waa suɔ lɛ nɛ waa jɔɔ wa wami nɔ kɛ ha lɛ. (1 Kor. 8:3) Se e sa nɛ waa bɔ mɔde konɛ nɔ́ ko nɛ ko puɛ huɛ bɔmi nɛ se be nɛ ngɛ waa kɛ wa hiɔwe Tsɛ ɔ wa kpɛti ɔ. Kaa bɔ nɛ Paulo ngma kɛ ya ha Galatia bi ɔmɛ ɔ, e sɛ nɛ waa pee nyɔguɛ kɛ ha “sisije níhi nɛ a gbɔjɔ nɛ a he be se nami” ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji, biɛ hemi kɛ hɛ mi nyami hlami. (Gal. 4:9) Benɛ Paulo ngma Kristofohi nɛ a ngɛ Galatia a sɛ womi nɛ ɔ, Mawu le mɛ momo. Se Paulo ngɛ tsɔɔe kaa a “ngɛ kpalee” kɛ ngɛ níhi nɛ a he be se nami ɔ he yae ekohu. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, Paulo ngɛ mɛ bie ke: “He nɛ nyɛ wa kɛ su nɛ ɔ, mɛni he je nɛ níhi nɛ se nami be a he nɛ nyɛ ngmɛɛ a he ɔ, nyɛ kpale ngɛ a he yae ekohu ɔ?” w18.07 8 ¶5-6

E sɛ nɛ wa tɔ̃ Mawu mlaa amɛ a nɔ nɛ waa na e mi nɔ́ loko waa le kaa mamoo se nami ngɛ mlaa amɛ a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ma nyɛ maa kase ní kɛ je tɔmihi nɛ nihi tɔ̃ nɛ a ngma ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ mi. Mawu ngɔɔ nihi a he sanehi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ kɛ tsɔɔ wɔ ní. Níhi nɛ Mawu tsɔɔ wɔ ɔmɛ a se be kulaa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu nyagbahi nɛ Matsɛ David kɛ kpe benɛ e tɔ̃ Yehowa mlaa nɔ nɛ e kɛ Batsheba puɛ gba a he nɛ o hyɛ. (2 Sam. 12:7-14) Ke wa kane sane nɛ ɔ, nɛ wa ngɛ wa yi mi tɛ puee ngɛ he ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke: ‘Anɛ nɔ́ ko ngɛ nɛ Matsɛ David ko nyɛ pee nɛ yayami nɛ ɔ kɛ e mi nyagba amɛ tsuo ko bɛ lo? Ke i kɛ ka nɛ ɔ eko kpe ɔ, anɛ ma nyɛ ma tu nya fo kaa bɔ nɛ Yosef pee ɔ, aloo maa pee ye ní kaa David?’ (1 Mose 39:11-15) Ke wa susu nyagbahi nɛ ma nyɛ maa je yayami peemi mi kɛ ba a he ɔ, lɔ ɔ maa wo wɔ he wami nɛ wa maa ‘hie yayami.’​—Amos 5:15. w18.06 17 ¶5, 7

Behi fuu ɔ, dami sane nɛ a yi ɔ haa nɛ nihi ya fĩɔ ma kudɔmi kuuhi a se. Ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, tó tsumi ba pee nyagba ko nɛ ha nɛ nihi fuu ngɔ a he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi. Mahi nɛ Roma ye a nɔ ɔ woɔ tó kɛ haa Roma nɔ yemi ɔ. Yesu tue buli ɔmɛ hu wo a zugbahi, a wehi, níhi nɛ a juaa, kɛ ní kpahi a he tó. Se tó tsuli ɔmɛ ngɔɔ tó ɔ pe bɔ nɛ e sa nɛ a ngɔ. Enɛ ɔ ha nɛ tó womi ba pee tlomi ha ma mi bi ɔmɛ. Be komɛ ɔ, tó tsuli kɛ sika ya heɔ blɔ nya ngɛ amlaalo ɔ dɛ konɛ ma bi ɔmɛ nɛ a wo tó ɔ ha mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, a bɔɔ mɔde kaa a ma ná sika nɛ a kɛ wo ní tsumi ɔ mi ɔ he se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Zakeo nɛ e ji tó tsulɔ nɔkɔtɔma ngɛ Yɛriko fia nihi ojo, nɛ e ba pee niatsɛ. (Luka 19:2, 8) Eko ɔ, jã ji bɔ nɛ tó tsuli fuu pee. Yesu he nyɛli ɔmɛ ka kaa a maa ngɔ tó tsumi sane ɔ kɛ tsɔ Yesu klama. “Tó nɛ a heɔ ngɛ nɔ fɛɛ nɔ dɛ” nɛ ji denario kake nɛ Roma bi ɔmɛ po ha mahi nɛ a yeɔ a nɔ ɔ he sane nɛ ni ɔmɛ ya bi Yesu ɔ nɛ. (Mat. 22:16-18) Yuda bi ɔmɛ sume tó nɛ ɔ womi kulaa ejakaa jamɛ a tó ɔ nɛ a maa wo ɔ tsɔɔ kaa a ngɛ Roma nɔ yemi ɔ sisi. w18.06 5-6 ¶8-10

Ke wa fĩ Satan se ɔ, nɔ́ kpakpa ko be nɛ e ma ha wɔ. (Hiob 21:7-17; Gal. 6:7, 8) Mɛni se nami lɛ ngɛ lemi nɛ wa le kaa Satan lɛ ngɛ je ɔ kudɔe ɔ he? Enɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa náa juɛmi nɛ da ngɛ ma nɔ yeli a he, nɛ wa fiɛɛɔ kɛ kã. Wa le kaa Yehowa suɔ nɛ wa ná bumi kɛ ha ma nɔ yeli. (1 Pet. 2:17) Ke amlaalo ɔmɛ wo mlaahi nɛ ti si kɛ wui Mawu mlaa amɛ ɔ, e suɔ nɛ waa ye a nɔ. (Rom. 13:1-4) Se wa le hu kaa e sɛ nɛ wa fĩ ma kudɔmi kuu ko aloo ma nɔ yelɔ ko se kɔkɔɔkɔ. (Yoh. 17:15, 16; 18:36) Akɛnɛ wa le mɔde nɛ Satan ngɛ bɔe kaa e maa gbe Yehowa biɛ ɔ he guɛ nɛ́ e laa biɛ ɔ nɔ he je ɔ, wa suɔ nɛ waa pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa ma nyɛ konɛ waa tsɔɔ nihi Mawu he anɔkuale ɔ. Wa bua jɔ kaa Yehowa ngɔ e biɛ ɔ kɛ fɔ wa nɔ, nɛ waa kɛ e biɛ ɔ tsɛɔ lɛ. Wa le hu kaa se nami ngɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa a he kulaa pe suɔmi nɛ nɔ ko ma ná kɛ ha sika aloo he lo nya níhi.​—Yes. 43:10; 1 Tim. 6:6-10. w18.05 24 ¶8-9

Ke nyagba ko ba gba si himi mi ɔ, anɛ gba nɛ yo ɔ aloo nyumu ɔ maa je ɔ lɛ ma tsu nyagba a he ní lo? Ngmami ɔ tsɔɔ we níhi nɛ nɔ ko ma nyɛ maa da nɔ kɛ je gba. Paulo ngma ke: “Ke yo ko hu ngɛ huno nɛ e he we yi nɛ e huno ɔ kplɛɛ kaa e kɛ lɛ maa hi si ɔ, e ko je e he.” (1 Kor. 7:12, 13) Jã kɛ̃ nɛ e ji mwɔnɛ ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ‘huno komɛ nɛ a he we yi’ ngɔ a ní peepee kɛ tsɔɔ kaa a sume nɛ ‘a kɛ a yi ɔmɛ maa hi si’ hu. Eko ɔ, a kongoɔ a yi ɔmɛ wawɛɛ, nɛ a wami ya jeɔ oslaa mi po. Aloo eko ɔ, a kua weku ɔ nɔ hyɛmi, aloo a kplɛɛ we nɛ a yi ɔmɛ nɛ a ja Yehowa. Ngɛ si fɔfɔɛ kaa kikɛ mi ɔ, Kristofo no ko ma nyɛ maa mwɔ e yi mi kpɔ kaa ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ nyumu ɔ ma de tsuo se ɔ, e maa je gba akɛnɛ e nɛ nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa nyumu ɔ ‘suɔ nɛ e kɛ lɛ maa hi si’ ɔ he je. Se ni komɛ hu nɛ a ya je si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa kaa jã mi ɔ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a be gba jee. A fĩ si, nɛ a bɔ mɔde kaa a ma dla níhi. w18.12 13 ¶14, 16; 14 ¶17

Ngɛ nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ kɔɔ ní dulɔ ɔ he nɛ ngɛ Luka 8:5-8, 11-15 ɔ mi ɔ, wu ɔ ji “Mawu munyu ɔ” aloo Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ nɛ. Zu ɔ daa si ha bɔ nɛ nihi a tsui ngɛ ha. Wu nɛ ya pue zugba kpakpa nɔ ɔ puɛ, nɛ e wa. Kɛkɛ nɛ e “wo yiblii kɛ bɔ he si 100.” Kaa bɔ nɛ wu ɔ puɛ ngɛ zugba kpakpa nɔ ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ, wɔ hu wa kplɛɛ sɛ gbi ɔ nɔ, nɛ wa ngmɛɛ we he. Enɛ ɔ he ɔ, Matsɛ Yemi sɛ gbi nɛ ngɛ kaa wu ɔ puɛ ngɛ wa tsui mi, nɛ e wa ba pee kaa omɔ tso. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, e ba su yiblii womi be. Kaa bɔ nɛ omɔ tso wui omɔ tso ehehi se mohu wu ehehi ɔ, jã nɔuu nɛ wɔ hu yiblii nɛ wa woɔ ji Matsɛ Yemi yiblii ehehi, se pi kaseli ehehi. Kɛ wa woɔ Matsɛ Yemi yiblii ehehi ha kɛɛ? Be fɛɛ be nɛ wa maa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ wu nɛ a du ngɛ wa mi ɔ gbɛe kɛ ngɛ fiae, nɛ wa ngɛ yiblii ehe woe. (Luka 6:45; 8:1) Nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ ɔ tsɔɔ wɔ kaa ke wa kpa we Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ fiɛɛmi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa waa kɛ ‘hɛ mi miami ngɛ yiblii woe.’ w18.05 14 ¶10-11

Tsa pi he wami pɛ nɛ Paulo suɔ kaa e maa wo e nyɛmimɛ ɔmɛ, enɛ ɔ he ɔ, e de mɛ ke: “Ye bua maa jɔ wawɛɛ kaa ma ngɔ níhi kɛ ha nɛ́ a ngɔ imi hu kɛ ha kulaa ngɛ nyɛ he.” (2 Kor. 12:15) Jã nɔuu kɛ̃ nɛ pi he wami womi kɛ bua womi munyuhi pɛ nɛ e sa kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a tu kɛ tsɔɔ a nyɛmimɛ. E sa nɛ a ngɔ a ní peepee hu kɛ tsɔɔ kaa a susuɔ a he niinɛ. (1 Kor. 14:3) Be komɛ ɔ, ni kpahi he wami nɛ wa maa wo ɔ ma bi nɛ waa wo mɛ ga, se e sa nɛ nikɔtɔmahi nɛ a nyɛɛ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ se nɛ a pee jã ngɛ blɔ nɛ maa wo nihi he wami ɔ nɔ. Benɛ a tle Yesu si nɛ e ho hiɔwe ya a, e pee nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ hi wawɛɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase. Yesu na kaa e sa nɛ e kɛ hɛdɔ nɛ wo asafohi nɛ a ngɛ Asia Nyafii ɔ ga. Se mo kadi bɔ nɛ e tsu he ní ha a. Loko e maa wo Efeso, Pɛgamo, kɛ Tiatira asafo ɔmɛ ga a, e je a yi kekle. (Kpoj. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Ke nikɔtɔmahi maa wo nɔ ko ga a, e sa nɛ a bɔ mɔde nɛ a kase Kristo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. w18.04 22 ¶8-9

Fɔli, atsinyɛ jemi ko be he kaa nyɛ bɔɔ mɔde kaa nyɛ maa po nyɛ bimɛ ɔmɛ a he piɛ ngɛ hiɔhi a he. Nyɛ haa nɛ nyɛ we ɔ mi tsɔɔ, nɛ nyɛ ngɔɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ maa wo nyɛɛ kɛ jokuɛ ɔmɛ hiɔ ɔ kɛ fɔɔ he. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ e sa kaa nyɛɛ po nyɛ bimɛ ɔmɛ a he piɛ konɛ video nɔ fiɛmihi, wɛbsaitihi, sinihi, kɛ ní kpahi nɛ a jeɔ ngɛ tiivi nɔ ɔ ko ngɔ Satan susumi ɔmɛ kɛ wo a mi. Ní tsumi nɛ Yehowa kɛ wo nyɛ dɛ ji kaa nyɛ tsɔse nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ a ba pee e huɛmɛ. (Abɛ 1:8) Lɔ ɔ he ɔ, nyɛ ko ye gbeye kaa nyɛ maa da Baiblo ɔ nɔ kɛ wo mlaahi ngɛ we ɔ mi. Nyɛ de nyɛ bimɛ tsɔwi ɔmɛ níhi nɛ a ma nyɛ maa hyɛ kɛ níhi nɛ a be nyɛe maa hyɛ. Nyɛɛ ye bua mɛ konɛ a na nɔ́ he je nɛ nyɛ wo jamɛ a mlaa amɛ. (Mat. 5:37) Ke jokuɛ ɔmɛ ngɛ wae ɔ, nyɛ tsɔse mɛ konɛ mɛ nitsɛmɛ a nyɛ nɛ a yɔse níhi nɛ da kɛ níhi nɛ dɛ ngɛ Yehowa hɛ mi. (Heb. 5:14) Nyɛ hɛ ko je nɔ kaa níhi nɛ nyɛ peeɔ ɔ, lɔ ɔmɛ nɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ maa kase wawɛɛ.​—5 Mose 6:6, 7; Rom. 2:21. w19.01 16 ¶8

Nihewi kɛ yihewi, anɛ nyɛ ma nyɛ kɛ pee oti kaa nyɛɛ kɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ maa pee huɛ lo? Eko ɔ, nyɛ ma nyɛ ma bi mɛ konɛ a gba nyɛ níhi a si kpamihi nɛ a ná ngɛ jehahi babauu nɛ a kɛ sɔmɔ ɔ mi. Nyɛ maa kase níhi fuu ngɛ mi, nɛ lɔ ɔ maa wo nyɛɛ kɛ mɛ tsuo he wami, nɛ nyɛ ma ha nɛ anɔkuale la a ma kpɛ. Ke ni hehi ba wa kpe ɔmɛ ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ ɔ, wɔ tsuo wa ma nyɛ ma nya a he. Ke a ha mo he blɔ kaa o hyɛ fiɛɛmi yami kpe ɔ nɔ ɔ, o ma nyɛ maa ye bua nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ konɛ a la a nɛ kpɛ. Nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛ ha mɛ zugba kpɔ nɛ sa. Be komɛ ɔ, nyɛ ma nyɛ ma ha nɛ a kɛ niheyo ko aloo yiheyo ko nɛ ya konɛ a ye bua mɛ. Nyɛ ma nyɛ ma susu nyɛmimɛ nɛ a nɔmlɔ tso mi he wami ngmɛ́ mɛ blɔ nɛ a pee babauu ɔ hu a he. Ke nyɛ susu nyɛmimɛ a he kikɛ nɛ ɔ, e maa ye bua nihewi kɛ yihewi, nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi, nyɛmimɛ nɛ a ngɛ níhi a si kpami kɛ fiɛɛli hehi nɛ a maa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ kã.​—3 Mose 19:32. w18.06 23-24 ¶10-12

E sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ kaa Yehowa kpɔ̃ wɔ kɛ je yayami kɛ gbenɔ dɛ mi. Kpɔmi nɔ́ ɔ he je ɔ, waa kɛ bua jɔmi ma nyɛ ma sɔmɔ Mawu nɛ́ wa he nile be wɔ fɔ bue. (La 40:8) E sa nɛ waa tsɔɔ kaa wa bua jɔ he yemi nɛ Yehowa ha wɔ ɔ he. Se e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi nɛ wa ko ngɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ. Bɔfo Petro bɔ wɔ kɔkɔ kaa wa ko laa wa he ngɛ wa he yemi ɔ se kɛ hi yayami pee. Kɔkɔ bɔmi nɛ ɔ haa nɛ wa kaiɔ nɔ́ nɛ ba Israel bi ɔmɛ a nɔ ngɛ nga a nɔ ɔ. Nɔ́ nɛ ba a nɔ ɔ ma nyɛ maa ba wɔ hu wa nɔ mwɔnɛ ɔ. Satan kɛ e je ɔ ngɔɔ níhi fuu kɛ kaa wɔ. Ekomɛ ji tade womi kɛ he dlami, niye ní kɛ dã, hɛ ja jemi kɛ ní kpahi fuu. Behi fuu ɔ, ní juali haa nɛ nihi nɛ a he ngɛ fɛu tsɛɛ jua ha mɛ. A haa nɛ nihi susuɔ kaa níhi nɛ a he hia we mɛ ɔ po, e sa kaa a ná eko. E he wɛ kulaa kaa wa maa sɛ klama nɛ ɔmɛ a mi, nɛ wa maa ngɔ wa he yemi ɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ! w18.04 10 ¶7-8