September

Yesu nu he ha Maata kɛ Maria. Benɛ Yesu na aywilɛho nɛ Maata kɛ Maria ngɛ yee ngɛ a nyɛminyumu Lazaro nɛ gbo ɔ he ɔ, e “wɔle vo nyu.” (Yoh. 11:32-35) Tsa pi e hɛ nɛ ma ja ngɛ e huɛ ɔ he ɔ he je kɛkɛ nɛ e fo ya ngɛ ejakaa e le kaa e ma tle Lazaro si. Mohu ɔ, bɔ nɛ Maata kɛ Maria ngɛ aywilɛho yee ha a nɛ pee lɛ mɔbɔ, nɛ e fo ya a nɛ. Lemi nɛ wa le kaa Yesu susuɔ nɔ he ɔ woɔ wa bua. E ngɛ mi kaa wa yi mluku kaa Yesu. Se kɛ̃ ɔ, wa bua jɔ bɔ nɛ e ye bua nihi ha a he. Amlɔ nɛ ɔ, Yesu ji Matsɛ ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya. Enɛ ɔ nɛ wa le ɔ hu woɔ wa bua wawɛɛ. E be kɛe nɛ e ma je nɔ́ nami tsuo kɛ je. Yesu hi zugba a nɔ hyɛ kaa adesa, enɛ ɔ he ɔ, he blɔ nɛ e ná kaa e maa ye bua adesahi nɛ Satan nɔ yemi ɔ ha nɛ a ngɛ nɔ́ nae ɔ sa wawɛɛ nitsɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa bua jɔ kaa wa ngɛ Nɔ Yelɔ ko nɛ e ma nyɛ maa “nu wa gbɔjɔmi ɔmɛ a he ha wɔ.”​—Heb. 2:17, 18; 4:15, 16. w19.03 17 ¶12-13

Wa ma nyɛ maa ye bua nihi konɛ a kase Mawu he ní, se e sa nɛ wa kai kaa pi wa ngɔ nɛ yemi kɛ buami ɔ jeɔ titli. (1 Kor. 3:6, 7) Yehowa nitsɛ nɛ e gblaa nihi kɛ baa e ngɔ. Ke nɔ ko maa kplɛɛ sane kpakpa a nɔ jio, e be nɔ kplɛɛe jio, e daa si ngɛ nɔ ɔ nitsɛ nɔ. (Mat. 13:4-8) Mo kai kaa Yesu ji Tsɔɔlɔ nɛ pe kulaa nɛ hi si hyɛ ngɛ zugba a nɔ, se kɛ̃ ɔ, nihi bui lɛ tue! Enɛ ɔ he ɔ, ke nihi nɛ wa suɔ nɛ waa ye bua mɛ ɔ bui wɔ tue ɔ, e sɛ nɛ wa kɔni mi nɛ jɔ̃. Ke wa mi mi sãa wɔ ngɛ nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ a he ɔ, wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ maa wo yiblii fuu. Waa kɛ bua jɔmi ma tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ pe bɔ nɛ wa ngɛ pee amlɔ nɛ ɔ. Wa ma ná bua jɔmi nɛ jeɔ nɔ́ hami mi kɛ ba a eko. Jehanɛ hu ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ “nihi tsuo nɛ a ngɛ su kpakpa nɛ ma ha nɛ a ná neneene wami ɔ” ma ná he blɔ kɛ kplɛɛ sane kpakpa a nɔ. (Níts. 13:48) Enɛ ɔ he ɔ, “be abɔ nɛ wa ngɛ he blɔ nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ waa pee nihi tsuo kpakpa.” (Gal. 6:10) Kɛkɛ ɔ, waa kɛ bua jɔmi maa wo wa Tsɛ nɛ e ngɛ hiɔwe ɔ hɛ mi nyami.​—Mat. 5:16. w19.03 25 ¶18-19

Matsɛ David ngma ke: ‘Yehowa kle, nɛ e sa kaa a je e yi wawɛɛ nitsɛ.’ (La 145:3) David suɔ Yehowa, nɛ suɔmi nɛ ɔ ha nɛ e je Mawu yi ‘ngɛ he nya buami he ɔ.’ (1 Kron. 29:10-13; La 40:5) Mwɔnɛ ɔ, sanehi a heto nɛ wa haa ngɛ Kristofohi a kpehi a sisi ɔ ji blɔ kake nɛ wa guɔ nɔ kɛ jeɔ Yehowa yi. Ke wa nu nɛ jokuɛ ko ha sane heto kpiti ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. Ke nɔ ko ngɛ sane heto hae nɛ e kɛ bua jɔmi ngɛ anɔkuale ɔ nɛ e ba kase ɔ he munyu tue ɔ, e woɔ wɔ he wami nitsɛ. Jehanɛ hu ɔ, ke wa le nyɛmi ko nɛ e gboɔ zo aloo kpaako e ngɛ wa je gbi ɔ kasee, se e ngɛ sane heto hae ‘kɛ kã’ a, wa bua jɔɔ wawɛɛ. (1 Tɛs. 2:2) Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ a mɔde bɔmi ɔ he? Ke a kpa asafo mi kpe ɔ, wa ma nyɛ maa na mɛ si ngɛ heto nɛ a ha a he. Blɔ kpa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ je hɛsa kpo ji kaa wɔ nitsɛmɛ hu wa ma ha sane heto. Ke wa pee jã a, wɔ hu wa maa wo ni kpahi he wami.​—Rom. 1:11, 12. w19.01 8 ¶1-2; 9 ¶6

Nyumu nyɔngma komɛ ngɛ nɔ́ nae. Kpiti pue a nɔ, nɛ a be hɛ nɔ kami ko kaa a hiɔ ɔ maa jɔ. Se ligbi ko ɔ, a na Yesu, nɛ ji Tsɔɔlɔ Ngua a nɛ ma ngɛ tsitsaa. A nu kaa Yesu nyɛɔ tsaa hiɔ slɔɔtoslɔɔtohi tsuo. Lɔ ɔ he ɔ, a kpa ngmlaa ke: “Yesu, Tsɔɔlɔ, naa wɔ mɔbɔ!” Yesu tsa nyumu nyɔngma amɛ, nɛ a kpiti ɔ tsuo je. Atsinyɛ jemi ko be he kaa mɛ tsuo a bua jɔ nɔ́ nɛ Yesu pee ha mɛ ɔ he. Se a ti nɔ kake lɛɛ, e pee nɔ́ ko kɛ tsɔɔ kaa e bua jɔ nɔ́ nɛ Yesu pee ha lɛ ɔ he. E ya Yesu ngɔ nɛ e ya de lɛ ke e hɛ sa nɔ́ nɛ e pee ha lɛ ɔ. Tsami nɛ Samaria no nɛ ɔ ná a ta e tsui he, nɛ e kɛ “gbi nɛ nya wa” wo Mawu hɛ mi nyami. (Luka 17:12-19) Ke nihi pee nɔ́ ko ha wɔ ɔ, e sa nɛ wa je hɛsa kpo kaa bɔ nɛ Samaria no ɔ pee ɔ. Yehowa nitsɛ po jeɔ hɛsa kpo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa pee e suɔmi nya ní ɔ, e jɔɔ wɔ. (2 Sam. 22:21; La 13:6; Mat. 10:40, 41) Ngmami ɔ hu woɔ wɔ he wami kaa waa ‘kase Mawu.’ (Efe. 5:1) Akɛnɛ wa suɔ nɛ waa kase Yehowa he je ɔ, e sa nɛ wa je hɛsa kpo. w19.02 14 ¶1-2; 15 ¶4

Nyɛmiyo wayoo ko kɛ he si bami kua kaa e kɛ e he maa wo gbijlɔ ko nɛ sɛ Mawu hɛ mi ɔ mi ngɛ sukuu. Niheyo ko nɛ e gboɔ zo ngɛ fiɛɛe, nɛ e ya si niheyo ko nɛ e kɛ lɛ yaa sukuu nɛ e yeɔ Yehowa Odasefohi a he fɛu ɔ sinya. Nitsumitsɛ ko de nyɛminyumu ko kaa e pee nɔ́ ko nɛ mlaa ngmɛ́ blɔ. E le kaa ke e kua a, e nitsumitsɛ ɔ ma nyɛ maa fie lɛ, se e tsɔɔ nya kaa e sa nɛ e ye anɔkuale, nɛ́ e ye ma a mlaa a nɔ ejakaa jã lɛ Mawu hyɛɛ blɔ kaa e sɔmɔli nɛ a pee. (Rom. 13:1-4; Heb. 13:18) Mɛni su nɛ nyɛmimɛ etɛ nɛ ɔmɛ je kpo? Eko ɔ, o to he hɛ kaa a ngɛ kã, nɛ a yeɔ anɔkuale. Se mɛ tsuo a je su ko nɛ e he hia wawɛɛ kpo, lɔ ɔ ji kaa a ngmɛɛ we nɔ́ nɛ da peemi he. A ti nɔ fɛɛ nɔ ní peepee tsɔɔ kaa e yeɔ Yehowa anɔkuale. A sume nɛ a tɔ̃ Yehowa nɔ. E ngɛ heii kaa Yehowa bua maa jɔ a he ejakaa mɛ tsuo a sume nɛ a ngmɛɛ dami ní peemi he kɔkɔɔkɔ. Wɔ hu wa suɔ nɛ wa ní peepee nɛ ha nɛ wa Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ bua nɛ jɔ. w19.02 2 ¶1-2

Nihi nɛ Mlaa a po a he piɛ titli ji nihi nɛ a nyɛ we nɛ a fã mɛ nitsɛmɛ a he. Nimli nɛ ɔmɛ ji awusahi, yalɔyihi, kɛ nibwɔhi. Mawu de kojoli ɔmɛ ke: “Ko plɛ nubwɔ nɛ ba ngɛ o ma a mi, kɛ awusa a sane hɛ mi kɛ bu si; nɛ ko he yalɔyo heha nɔ́ kaa awaba tomi nɔ́.” (5 Mose 24:17) Yehowa susu nihi nɛ a ngɛ ma a mi nɛ a be balɔ ko ɔ a he, nɛ e gbla nihi nɛ a wa jamɛatsɛmɛ ɔmɛ yi mi ɔ a tue. (2 Mose 22:22-24) Yehowa suɔ nɛ nɔ hyɛli nɛ a je suɔmi mi kɛ hyɛ nihi nɛ e kɛ mɛ wo a dɛ ɔ a nɔ. E hĩɔ abonua tuami, nɔ kɛ e weku no nɛ a náa bɔmi, kɛ jokuɛwi nɛ a kɛ mɛ náa bɔmi. E suɔ nɛ e po nihi nɛ a be nyɛe ma fã mɛ nitsɛmɛ a he ɔ a he piɛ nɛ́ e ye dami sane ha mɛ. (3 Mose 18:6-30) Ke wa na kaa Yehowa ngɛ dami sane yee ha wɔ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ mi waa. Jã nɔuu nɛ ke wa suɔ Mawu kɛ e mlaa amɛ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa náa suɔmi kɛ haa ni kpahi, nɛ wa yeɔ dami sane. w19.02 24-25 ¶22-26

Nyɛ ha nɛ wa susu blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ po wa he piɛ ngɛ Satan susumihi a he ɔ he nɛ waa hyɛ. Yehowa tsɔɔ wɔ kaa “[e sɛ nɛ] a wo ajuama bɔmi kɛ mu ní tsumi slɔɔtohi tsuo . . . ta po ngɛ [wa] kpɛti.” (Efe. 5:3) Se ke nihi nɛ waa kɛ mɛ yaa sukuu loo nihi nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ ngɛ yakayaka ní tsuae ɔ, mɛni wa maa pee? Eko po ɔ, bulɔ ɔ, nɛ ji wa he nile maa bɔ wɔ kɔkɔ. (Rom. 2:15) Se anɛ wa maa bu lɛ tue lo? Eko ɔ, e maa pee wɔ kaa waa bu wa juami bi ɔmɛ tue, aloo e ma jlo wɔ kaa waa hyɛ fonihi nɛ a ngɛ hyɛe ɔ eko. Se jamɛ a be ɔ nɛ e sa nɛ wa nga agbo ɔmɛ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? E sa nɛ waa je lejɛ ɔ, aloo wa tsake ní sɛɛmi ɔ. E biɔ kã loko wa ma nyɛ ma kua juami bi a susumihi loo a ní peepeehi nɛ sɛ ɔ. Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa naa mɔde nɛ wa ngɛ bɔe kaa wa maa pee níhi nɛ da a. Enɛ ɔ he ɔ, e ma ha wɔ he wami kɛ nile nɛ wa hia a konɛ wa nyɛ nɛ wa kua Satan susumi ɔmɛ.​—2 Kron. 16:9; Yes. 40:29; Yak. 1:5. w19.01 17-18 ¶12-13

Akɛnɛ Salomo ji niatsɛ, nɛ e ngɛ blɔ nya ngua he je ɔ, e ‘to kaa e ma fiɛ e yi nɔ saminya, konɛ e hyɛ kaa nɔ́ ko ngɛ bua jɔmi mi lo.’ (Fiɛlɔ 2:1-10) E ma tsuhi, e pee ngmɔhi kɛ abɔɔhi, nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e suɔ ɔ, e peeɔ. Mɛni e ná kɛ je ní nɛ ɔmɛ tsuo a mi? Anɛ e bua jɔ nɛ e tsui nɔ e mi lo? Salomo nitsɛ ha wɔ sane bimi nɛ ɔmɛ a heto ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi. E sa nɛ waa kase ní kɛ je Salomo níhi a si kpami ɔ mi. Yehowa sume nɛ haomi ko nɛ ba o nɔ loko o kase ní kɛ je mi. Mohu ɔ, e suɔ nɛ o ná hemi kɛ yemi ngɛ e mi nɛ o bu lɛ tue. Ke o ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi nɛ o bu lɛ tue ɔ, o nine be si nyɛe gblegbleegble. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa hɛ be ‘suɔmi nɛ o je kpo ngɛ e biɛ ɔ he’ ɔ nɔ jee gblegbleegble. (Heb. 6:10) Enɛ ɔ he ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o ha nɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa, nɛ o ma ba na kaa o hiɔwe Tsɛ ɔ suɔ nɛ e hi ha mo.​—La 32:8. w18.12 22 ¶14-15

Ke nɔ ko ji mumi mi nɔmlɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Mawu mi, nɛ e hlaa Mawu susumi ngɛ níhi a he. E haa nɛ Mawu tsɔɔ lɛ blɔ, nɛ e fiaa e pɛɛ si kaa e maa bu Mawu tue. (1 Kor. 2:12, 13) David pee jã. E la kɛ je Yehowa yi ke: ‘Yehowa ji ye nɔ́ tsuaa nɔ́; lɛ nɛ e haa mi nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ hia mi.’ (La 16:5) David bua jɔ ‘nɔ́ nɛ e ngɛ’ nɛ ji huɛ bɔmi kpakpa nɛ ngɛ e kɛ Mawu a kpɛti ɔ he. Enɛ ɔ ha nɛ David ngɔ e hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ. (La 16:1) Mɛni e ná ngɛ jã nɛ e pee ɔ mi? E ngma ke: “Imi nɔmlɔ ɔ tsuo i ná bua jɔmi.” Ee, huɛ bɔmi nɛ mi wa nɛ ngɛ David kɛ Mawu a kpɛti ɔ ha lɛ bua jɔmi pe nɔ́ fɛɛ nɔ́. (La 16:9, 11) Nihi nɛ a diɔ ngɔɔmi kɛ ní nami se ɔ be nyɛe ma ná bua jɔmi nɛ David ná a eko. (1 Tim. 6:9, 10) Ke o ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi, nɛ o sɔmɔ lɛ ɔ, o ma ná si himi kpakpa, nɛ o bua maa jɔ. Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa? E sa nɛ o ná be kɛ ha Yehowa. Moo kane e Munyu ɔ, nɛ o susu adebɔ ní ɔmɛ, kɛ suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha mo ɔ he be fɛɛ be.​—Rom. 1:20. w18.12 25 ¶7-8

Tsa pi gba si himi he munyu kɛkɛ nɛ Paulo ngɛ tue. Mohu ɔ, e ngɛ Kristofohi tsuo he wami woe nɛ a ná bumi kɛ ha gba si himi, nɛ a pɛtɛ he saminya kaa june. Anɛ jã nɛ o naa gba si himi lo, nɛ ke o sɛ gba si himi mi ɔ, jã nɛ o naa o gba a lo? Ke o ngɛ bumi kɛ ha gba si himi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o ngɛ Yesu kasee, ejakaa Yesu hu pee jã. Be ko ɔ, Farisi bi ɔmɛ ya bi Yesu gba mi pomi he sane. Yesu kai mɛ nɔ́ nɛ Mawu de ngɛ kekleekle gba a he ɔ ke: “Enɛ ɔ he je nɛ nyumu ma si e tsɛ kɛ e nyɛ, nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ a maa pee he lo kake ɔ nɛ.” Lɔ ɔ se ɔ, Yesu de ke: ‘Nɔ́ nɛ Mawu ngɔ kɛ tsa a, adesa ko nɛ ko gba mi.’ (Maak. 10:2-12; 1 Mose 2:24) Yesu kplɛɛ nɔ kaa gba si himi ji nɔ́ ko nɛ Mawu nitsɛ to sisi, nɛ e ma nɔ mi kaa e sa nɛ e hi si daa. Mawu de we Adam kɛ Hawa kaa a ma nyɛ maa po a gba a mi ligbi ko. Bɔ nɛ Mawu to kekleekle gba a sisi ha ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ji nɛ ɔ nɛ: Nyumu kake kɛ yo kake, nɛ “mɛ ni enyɔ ɔmɛ” a maa pee kake kɛ hi si kɛ ya neneene. w18.12 10-11 ¶2-4

Benɛ wa ba kase anɔkuale ɔ, wa ba na kaa e he hia nɛ waa ye Yehowa mlaahi a nɔ. Se ke wa ngɛ wa hɛ mi yae ngɛ mumi mi ɔ, wa ba leɔ Yehowa susumi ngɛ ní kpa komɛ hu a he. Wa leɔ níhi nɛ e suɔ, níhi nɛ e sume kɛ bɔ nɛ e naa ní komɛ ha, nɛ wa daa e susumi ɔ nɔ kɛ mwɔɔ wa yi mi kpɔ ngɛ níhi a he. Ke wa ngɛ Yehowa kasee konɛ wa susu níhi a he kaa lɛ ɔ, e ngɛ bua jɔmi nitsɛ, se jã peemi be gbɔjɔɔ. Be komɛ ɔ, mluku nɛ wa yi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e ba jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa le bɔ nɛ Yehowa naa ajuama bɔmi, he lo nya níhi a se dimi, fiɛɛmi ní tsumi ɔ, muɔ nɛ a kɛ tsuɔ ní ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ kɛ ní kpa komɛ ha. Se eko ɔ, e maa ye ha wɔ kaa wa maa nu Yehowa sisi. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa nu lɛ sisi? Kɛ wa maa pee kɛɛ nɛ wa susumi kɛ e susumi nɛ kɔ be fɛɛ be? Heto ɔ daa si ngɛ wa juɛmi nɛ wa ma tsake kɛ gu Mawu Munyu ɔ nɛ wa maa kase konɛ waa nu Mawu sisi, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ e susumi ɔmɛ a he ɔ nɔ. Lɔ ɔ maa ye bua wɔ, nɛ wa susumi kɛ Mawu susumi maa pee kake. w18.11 23-24 ¶2-4

Habakuk hi si ngɛ behi nɛ a mi wa mi. Akɛnɛ yi wu tso ní peepeehi kɛ basabasa peemi bɔle lɛ kɛ kpe he je ɔ, e hao wawɛɛ. Yi wu tso ní peepeehi kɛ dami sane nɛ a yi pɛ e naa. Habakuk bi e he ke: ‘Mɛni be nɛ ní yayamihi a se maa po? Mɛni he je nɛ Yehowa tsu we sane ɔ he ní lolo ɔ?’ Habakuk pee kaa nɔ ko nɛ e be balɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sɔle nɛ e kpa Yehowa pɛɛ konɛ e pee nɔ́ ko ngɛ sane ɔ he. Eko ɔ, e pee Habakuk kaa pi Yehowa kɔmɔ ji níhi nɛ ngɛ nɔ yae ɔ, aloo e be sane ɔ he ní tsue mla. Anɛ nɔ́ ko kaa kikɛ pee mo hyɛ lo? Anɛ sanehi nɛ Habakuk bi ɔ tsɔɔ kaa e be hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi hu lo? Anɛ e he we yi kaa Yehowa si womi ɔmɛ maa ba mi lo? Pi jã kulaa ji sane ɔ! E nyagba amɛ nɛ e kɛ fɔ Yehowa nɔ mohu pe adesahi a nɔ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ hɛ nɔ kami. Habakuk hao ejakaa e li nɔ́ he je nɛ Yehowa ngɛ mlɛe loko e ma tsu sane ɔ he ní, aloo nɔ́ he je nɛ Yehowa ngmɛ blɔ nɛ e ya je si fɔfɔɛ kaa jã mi. w18.11 14 ¶4-5

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, jinɛ Petro kɛ Andrea ji wo hɛli. Se benɛ Yesu de mɛ ke a ba nyɛɛ e se konɛ ‘a hɛ nimli’ ɔ, a “je a ya amɛ a he” nɛ a ya nyɛɛ e se. (Mat. 4:18-20) Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa e sa nɛ nihi nɛ a ngɛ anɔkuale ɔ kasee mwɔnɛ ɔ nɛ a ngmɛɛ a ní tsumihi a he. E sa nɛ a tsu ní kɛ hyɛ a weku ɔ. (1 Tim. 5:8) Se behi fuu ɔ, ke nɔ ko ngɛ anɔkuale ɔ kasee ɔ, e he hia nɛ e tsake e susumi ngɛ he lo nya níhi, kɛ ní komɛ nɛ jinɛ a he hia lɛ wawɛɛ ɔ he. Nyɛ ha nɛ wa susu yiheyo wayoo ko níhi a si kpami ɔ he nɛ waa hyɛ. A tsɛɛ lɛ ke Maria. Golf fiami ba pee nɔ́ titli ngɛ Maria si himi mi, nɛ e kɛ ma e hɛ mi kaa e ma ba pee golf fialɔ kpanaa. Se Maria bɔni Baiblo ɔ kasemi, nɛ e bua ba jɔ anɔkuale ɔ he wawɛɛ. E bua jɔ kaa anɔkuale ɔ ye bua lɛ nɛ e pee tsakemihi ngɛ e si himi mi. Maria ba yɔse kaa e be nyɛe maa di he lo nya níhi a se, nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e sɔmɔ Yehowa. (Mat. 6:24) Jinɛ oti nɛ e kɛ ma e hɛ mi ji kaa e ma ba pee golf fialɔ kpanaa, nɛ́ e ná sika fuu. Se e ngɔ ní nɛ ɔmɛ tsuo kɛ he anɔkuale ɔ, nɛ amlɔ nɛ ɔ, e ngɛ sɔmɔe kaa blɔ gbalɔ. Kaa bɔ nɛ Maria de ɔ, e ngɛ “bua jɔmi nitsɛ ngɛ si himi mi.” w18.11 5 ¶9-10

Benɛ Yesu ye jeha 30 ɔ, e kpa kapitɛ ní tsumi ɔ ejakaa e le kaa fiɛɛmi ní tsumi ɔ ji ní tsumi nɛ he hia pe kulaa. E tsɔɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi he sane kpakpa a nɛ e maa fiɛɛ ɔ ji nɔ́ kake he je nɛ Mawu tsɔ lɛ kɛ ba zugba a nɔ. (Mat. 20:28; Luka 3:23; 4:43) Yesu ha nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ pee nɔ́ titli ngɛ e si himi mi, nɛ e wo ni kpahi hu he wami konɛ a tsu ní tsumi nɛ ɔ. (Mat. 9:35-38) Eko ɔ, pi wɔ tsuo nɛ wa tsuɔ kapitɛ ní tsumi, se ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo wa tsɔɔ nihi sane kpakpa a. Akɛnɛ ní tsumi nɛ ɔ he hia wawɛɛ he je ɔ, Mawu hu ngɛ ní tsumi nɛ ɔ eko tsue. Enɛ ɔ he ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa wa ji “nihi nɛ a piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.” (1 Kor. 3:9; 2 Kor. 6:4) Wa le kaa Yehowa ‘munyu ɔ tsuo ji anɔkuale.’ (La 119:159, 160) Lɔ ɔ he ɔ, ke wa ngɛ fiɛɛe ɔ, wa “hɛɛɔ anɔkuale munyu ɔ mi ngɛ blɔ nɛ da nɔ.” (2 Tim. 2:15) Akɛnɛ wa tsɔɔ nihi Mawu, Yesu kɛ Matsɛ Yemi ɔ he anɔkuale ɔ he je ɔ, wa suɔ nɛ wa he nɛ be ngɛ bɔ nɛ waa kɛ Baiblo ɔ nɛ ji wa ga dade titli ɔ tsuɔ ní ha a mi. w18.10 11 ¶1-2

Ke huno ko kaseɔ Yesu Kristo nɛ ji e yi ɔ, e be yee ha e yo ɔ kaa e ma je “bumi nɛ mi kuɔ” kpo kɛ ha lɛ. (Efe. 5:22-25, 33) Ke yogbayo hu ngɛ bumi kɛ ha e huno ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e ma susu e huno ɔ he. Ke bimɛ na kaa a fɔli susuɔ a sibi a he ɔ, mɛ hu a maa kase. Fɔli a blɔ nya ní tsumi ji kaa a tsɔɔ a bimɛ bɔ nɛ e sa kaa a susu ni kpahi a he ha. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, fɔli ma nyɛ maa tsɔɔ a bimɛ kaa e sɛ nɛ a tu fo ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ. Ke weku ɔ ya okplɔɔ ngmɛmi ko sisi ɔ, fɔli ɔmɛ ma nyɛ ma de a bimɛ ɔmɛ ke a ha nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ nɛ a ya ngɔ a niye ní kekle. Ke jokuɛ ko bli sinya ha nɔ ko nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ, e sa nɛ wa je jokuɛ ɔ yi. Jã nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ jokuɛ ɔ bua maa jɔ, nɛ e maa na kaa niinɛ, “bua jɔmi babauu ngɛ nɔ́ hami mi pe nɔ́ ngɔmi.” w18.09 29 ¶5-6

Blɔ tsɔɔmihi nɛ Yesu Kristo nɛ ji, wa Matsɛ ɔ kɛ ngɛ wɔ hae ɔ maa ye bua wɔ amlɔ nɛ ɔ kɛ hwɔɔ se. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa bua nɛ jɔ jɔɔmihi nɛ wa náa kɛ jeɔ tsakemihi nɛ a pee lingmi nɛ ɔ mi ɔ he. Ke nyɛ ngɛ weku Mawu jami pee ɔ, eko ɔ, nyɛ ma nyɛ ma susu bɔ nɛ nyɛ ná tsakemihi nɛ a pee ngɛ asafo mi kpe ɔmɛ aloo fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ he se ha. Ke wa na kaa se namihi fuu ngɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ Yehowa asafo ɔ kɛ haa wɔ ɔ he ɔ, e be yee kaa waa kɛ blɔ tsɔɔmi ɔmɛ ma tsu ní, nɛ wa ma ná bua jɔmi hulɔ. Baiblo kasemi níhi nɛ a gbɔ a peemi nɔ ɔ ha we nɛ wa puɛ sika tsɔ, nɛ ilɛtlɔniki klamahi nɛ waa kɛ ngɛ ní tsue ɔ hu ha nɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ fiɛɛmi ya hɛ mi wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke e maa hi ɔ, waa kɛ Baiblo kasemi níhi nɛ a kɛ fɔɔ kɔmpiuta nɔ ɔ nɛ tsu ní. Jã nɛ wa maa pee ɔ maa tsɔɔ kaa wa fĩ Kristo se, nɛ waa kɛ sika nɛ asafo ɔ náa a ngɛ ní tsue ngɛ nile mi. Ke wa ngɔ Kristo blɔ tsɔɔmihi kɛ tsu ní ɔ, e maa wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ a hemi kɛ yemi mi he wami, nɛ kake peemi maa hi waa kɛ mɛ wa kpɛti. w18.10 25-26 ¶17-19

Ke wa kase Mawu, nɛ wa susuɔ nihi a he ɔ, Yehowa ma nyɛ maa gu wa nɔ kɛ ha nɔ ko nɛ e ngɛ aywilɛho yee ɔ sɔlemi heto. (2 Kor. 1:3-6) Se kɛ̃ ɔ, koo hyɛ blɔ kaa o nyɛmimɛ ɔmɛ maa pee a ní kaa nihi nɛ a ye mluku. E sɛ nɛ waa hɛɛ susumi nɛ ɔ, ke pi jã a, wa nine maa nyɛ si. (Fiɛlɔ 7:21, 22) Mo kai kaa Yehowa hyɛ we blɔ kaa e sɔmɔli maa pee níhi nɛ a be nyɛe maa pee. Ke wa kase Yehowa a, wa ma nyɛ ma ná wa nyɛmimɛ nɛ a yi mluku ɔ a he tsui. (Efe. 4:2, 32) E sɛ nɛ wa ha nɛ a nu he kaa a bɔɛ mɔde ngɛ a sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi, mohu ɔ, e sa nɛ wa je a yi. Jã nɛ wa maa pee ɔ maa wo mɛ he wami. Ke wa je wa tsui mi nɛ wa je nihi a yi ɔ, e maa fia mɛ kɛ ma si, nɛ e maa ye bua mɛ nɛ a “ma ná nɔ́ ko” nɛ a “maa da nɔ kɛ nya” ngɛ a sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi. Lɔ ɔ maa ye bua mɛ pe nɛ wa maa ngɔ mɛ kɛ to ni kpahi a he.​—Gal. 6:4. w18.09 16 ¶16-17

Yesu le kaa Mawu blɔ tsɔɔmihi nɛ e kɛ ma tsu ní ɔ piɛɛ mumi mi niye ní nɛ e maa ye ɔ he. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu blɔ tsɔɔmihi nɛ waa kɛ ma tsu ní ɔ ngɛ kaa niye ní? Ke wa ye niye ní kpakpa a, wa nɔmlɔ tso ɔ ma ná he wami. Jã nɔuu nɛ ke wa pee Mawu suɔmi nya ní ɔ, e ma ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa saminya. Ke waa kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ Mawu kɛ ha wɔ ɔ tsu ní ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa ní leli ji wɔ. (La 107:43) Ní leli náa jɔɔmihi babauu. “Nɔ́ ko be nɛ o suɔ saminya nɛ a kɛ maa to nile he. . . . Nihi nɛ le ní ɔ, a náa bua jɔmi; nile haa mɛ wami.” (Abɛ 3:13-18) Yesu de ke: “Ke nyɛ le ní nɛ ɔmɛ nɛ nyɛ peeɔ ɔ, nyɛ ngɛ bua jɔmi.” (Yoh. 13:17) Ke kaseli ɔmɛ ya nɔ nɛ a pee níhi nɛ Yesu fã mɛ ɔ, bua jɔmi nɛ a ngɛ ɔ maa hi si daa. Tsa pi si kake pɛ nɛ kaseli ɔmɛ kɛ Yesu blɔ tsɔɔmi ɔmɛ kɛ e nɔ hyɛmi ní ɔmɛ tsu ní. A pee jã a wami be tsuo. w18.09 4 ¶4-5

E ngɛ mi kaa sisije ɔ, Adam kɛ Hawa pɛ nɛ a ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi mohu lɛɛ, se e sa nɛ a ko susu ni kpahi a he. Mɛni he je? Yehowa jɔɔ mɛ, nɛ e de mɛ ke a fɔ bimɛ babauu nɛ a hyi zugba a nɔ, nɛ́ a pee zugba a paradeiso. (1 Mose 1:28) Wa Bɔlɔ ɔ suɔ kaa e nibɔ níhi nɛ a ná bua jɔmi. Enɛ ɔ he ɔ, jinɛ e sa nɛ Adam kɛ Hawa ko susu bimɛ nɛ a ma fɔ ɔmɛ a hwɔɔ se he kaa bɔ nɛ wa Bɔlɔ ɔ peeɔ ɔ. Jinɛ Mawu yi mi tomi ji kaa a bli abɔɔ ɔ mi konɛ zugba a tsuo nɛ pee paradeiso nɛ́ Adam kɛ e bimɛ ɔmɛ tsuo nɛ a ná he se. Enɛ ɔ ko pee ní tsumi ngua ko nɛ e ma bi nɛ Adam kɛ e bimɛ ɔmɛ tsuo nɛ a pee kake kɛ tsu. Jinɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a ye mluku kɛ Yehowa maa pee kake kɛ pee zugba a tsuo paradeiso, nɛ nyagbe kulaa a, Yehowa yi mi tomi ɔ maa ba mi, nɛ adesahi maa sɛ Mawu he jɔɔmi ɔ mi. (Heb. 4:11) Hyɛ bɔ nɛ jamɛ a ní tsumi ɔ ko pee bua jɔmi ha! Adesahi ko ngɔ a he kɛ ha faa kɛ ye bua a sibi, nɛ lɔ ɔ ko ha mɛ bua jɔmi kɛ jɔɔmihi babauu. w18.08 18 ¶2; 19-20 ¶8-9

Ke e ba kaa nɔ ko ya gbe o he guɛ nɛɛ? Sane nɛ ɔ eko ba Yesu kɛ Yohane Nɔ Baptisilɔ ɔ a nɔ hyɛ. (Mat. 11:18, 19) Benɛ nihi tu Yesu he munyu yaya a, kɛ e pee e ní ha kɛɛ? Yesu puɛ we e be kɛ e he wami kaa e maa tsɔɔ nihi níhi a nya. E wo nihi he wami mohu kaa a da e ní peepee kɛ e tsɔɔmi ɔmɛ a nɔ kɛ hla anɔkuale ɔ. Yesu de ke, “níhi nɛ juɛmi tsuɔ ɔ, lɔ ɔ nɛ a kɛ woɔ lɛ nguɔ.” (Mat. 11:19; sisi ningma) Ní kasemi ko nɛ he hia ngɛ sane nɛ ɔ mi kɛ ha wɔ tsuo. Be komɛ ɔ, nihi maa tu munyu ko nɛ sɛ aloo munyu yaya ko ngɛ wa he. Eko ɔ, wa maa suɔ nɛ wa fã wa he, loo waa pee nɔ́ ko ngɛ wa biɛ nɛ a puɛ ɔ he. Ke nɔ ko ye lakpa kɛ puɛ wa biɛ ɔ, bɔ nɛ wa maa ba wa je mi ha a ma ha nɛ nihi be jamɛ a lakpa munyu ɔ hee nɛ a ye. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, kaa bɔ nɛ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ tsɔɔ ɔ, je mi bami kpakpa mi nɛ wa maa hɛɛ kaa Kristofohi ɔ be hae nɛ nihi nɛ a he lakpa munyu ko nɛ a maa nu ngɛ wa he ɔ nɛ a ye. w18.08 6 ¶11-13

Ngɛ Kain, Salomo kɛ Israel bi tue gboli ɔmɛ a sane ɔ mi ɔ, nɔ́ kake sa kadimi. Mɛ tsuo a ná he blɔ nɛ a ko nyɛ ‘tsake a tsui’ nɛ́ a ‘kpale a se.’ (Níts. 3:19) Wa na kaa ke nihi tɔ̃ po ɔ, Yehowa kua we mɛ nɔuu. Ngɛ Aaron blɔ fa mi ɔ, Yehowa na lɛ mɔbɔ. Ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ, Yehowa guɔ Baiblo ɔ, kɛ Baiblo kasemi womihi kɛ wa nyɛmimɛ Kristofohi a nɔ kɛ bɔɔ wɔ kɔkɔ. Ke wa buɔ kɔkɔ bɔmi nɛ ɔmɛ tue ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa na wɔ mɔbɔ. Yi mi tomi ko he je nɛ Yehowa naa wɔ mɔbɔ ɔ nɛ. (2 Kor. 6:1) Enɛ ɔ haa wɔ he blɔ “konɛ wa kua ní peepeehi nɛ sɛ Mawu hɛ mi kɛ je mi akɔnɔhi.” (Tito 2:11-14) Be abɔ nɛ wa ngɛ “níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ mi” ɔ, waa kɛ si fɔfɔɛhi maa kpe nɛ e ma bi nɛ waa tsɔɔ kaa Yehowa pɛ nɛ wa ma ja. Nyɛ ha nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa be Yehowa se jee gblegbleegble! w18.07 21 ¶20-21

Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa pee níhi nɛ ma ha nɛ waa sa Yehowa hɛ mi mohu pe je ɔ? E sa nɛ wa kai oti enyɔ komɛ. Kekleekle ɔ, e sa nɛ wa kai kaa nihi nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔɔ Yehowa a, e hɛ ji a nɔ gblegbleegble. (Heb. 6:10; 11:6) E bua jɔ e sɔmɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ fɛɛ nɔ he saminya. Ngɛ e blɔ fa mi ɔ, e “dɛ” kaa e hɛ maa je nihi nɛ a yeɔ lɛ anɔkuale ɔ nɔ. Yehowa “buu [aloo, e hɛ ngmɛ hii] dali a he,” nɛ e le bɔ nɛ e peeɔ kɛ kpɔ̃ɔ mɛ kɛ jeɔ kahi a mi ha. (La 1:6; 2 Pet. 2:9) Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, Yehowa ma nyɛ maa wo wa hɛ mi nyami be mi nɛ wa hyɛ we blɔ. Ke nɔ ko peeɔ nihi kpakpa konɛ ni kpahi nɛ a na a, e be hiɔwo ko náe kɛ je Yehowa ngɔ. Mɛni he je? Ejakaa e ná e hiɔwo ɔ tsuo momo. (Mat. 6:1-5) Se kɛ̃ ɔ, Yesu tsɔɔ kaa nihi tsuo nɛ a peeɔ nihi kpakpa nɛ nɔ ko wui a hɛ mi nyami ɔ, e Tsɛ ɔ “naa” mɛ. Mawu toɔ nihi kaa jã he hɛ, nɛ e woɔ mɛ hiɔ. w18.07 9 ¶8, 10

Benɛ Petro na nina a se ɔ, e nui nɔ́ nɛ gbi ɔ ngɛ lɛ dee ɔ sisi. Se jamɛ a be ɔ mi nɔuu nɛ Konelio tsɔ nyumu komɛ kɛ ya Petro ngɔ. Ngɛ mumi klɔuklɔu ɔ blɔ tsɔɔmi nya a, Petro kɛ tsɔli ɔmɛ ho Konelio we ɔ mi ya. Kaa Petro da bɔ nɛ e naa ma je li ɔmɛ ha a nɔ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ ɔ, jinɛ e ko yɛ Konelio we ɔ mi. Yuda bi yɛ ma je li a we mi. E ngɛ mi kaa Yuda bi be ma je li ɔmɛ a he juɛmi kpakpa mohu lɛɛ, se mɛni he je nɛ Petro ya ma je no ko we mi ɔ? Nina a, kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ mumi klɔuklɔu ɔ ha lɛ ɔ ji nɔ́ nɛ ha nɛ e tsake e susumi. Benɛ Petro bu Konelio tue se ɔ, e de ke: “Amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, i nu sisi nitsɛnitsɛ kaa Mawu hlɛ nɔ mi, mohu ɔ, ngɛ ma fɛɛ ma mi ɔ, nɔ fɛɛ nɔ nɛ e yeɔ lɛ gbeye nɛ e peeɔ nɔ́ nɛ da a, e kplɛɛɔ e nɔ.” (Níts. 10:34, 35) Hyɛ bɔ nɛ Petro bua maa jɔ nɔ́ nɛ e ba le nɛ ɔ he ha! w18.08 9 ¶3-4

Wa bɔɔ mɔde kaa wa maa yu wa he ngɛ níhi nɛ Mawu hiee ɔmɛ a he. Se kɛ̃ ɔ, ní peepee komɛ aloo si fɔfɔɛ komɛ ngɛ nɛ Mawu wui mlaa pɔtɛɛ ko ngɛ a he. Ngɛ jamɛ a ní ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ le nɔ́ nɛ Mawu suɔ nɛ waa pee ha kɛɛ? Jamɛ a be ɔ mi nɛ e sa kaa wa he nile nɛ waa kɛ Baiblo ɔ tsɔse ɔ nɛ ye bua wɔ. Akɛnɛ Yehowa suɔ wɔ he je ɔ, e ha wɔ sisi tomi mlaahi nɛ waa kɛ ma nyɛ ma tsɔse wa he nile. Yehowa nitsɛ de ke: ‘Imi ji Yehowa, nyɛ Mawu ɔ nɛ. I suɔ kaa ma tsɔse nyɛ, nɛ ma tsɔɔ nyɛ bɔ nɛ nyɛɛ ba nyɛ je mi ha, konɛ e hi ha nyɛ nitsɛmɛ.’ (Yes. 48:17, 18) Ke wa susu Baiblo sisi tomi mlaahi a he kɛ ya tsitsaa, nɛ e ta wa tsui he ɔ, lɔ ɔ ma tsɔse wa he nile ɔ saminya. Enɛ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa maa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Sisi tomi mlaa ji anɔkuale munyu ko, aloo tsɔɔmi ko nɛ wa daa nɔ kɛ susuɔ níhi a he konɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Ke wa nu sisi tomi mlaa ko sisi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa maa le Mlaa Wolɔ ɔ juɛmi kɛ nɔ́ he je nɛ e wo mlaa komɛ. w18.06 17 ¶5; 18 ¶8-10

Nihi nɛ a fĩ Hɛrode ma kudɔmi kuu ɔ se ɔ ya bi Yesu sane ngɛ tó nɛ ɔ he konɛ ke Yesu tu munyu kɛ si tó ɔ womi ɔ, a na nɔ́ ko nɛ a maa da nɔ kɛ po e nya kaa e ji atua tsɔlɔ. Se ke Yesu de ke e sa nɛ a wo tó ɔ, e se nyɛɛli fuu maa kpale ngɛ e se. Yesu hyɛ e he saminya, nɛ e tui munyu kɛ si tó tsumi ɔ, nɛ e fĩ we se hulɔ. Yesu le kaa tó tsuli ɔmɛ fiaa nihi ojo. Se Yesu sume nɛ sane nɛ ɔ nɛ je e juɛmi ngɛ sane nɛ he hia pe kulaa, nɛ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɛ ma ba tsu adesahi a nyagbahi a he ní ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ e pee ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha wɔ. Ke nihi ngɛ atsinyɛ jee ngɛ ma kudɔmi sane ko he ɔ, e sɛ nɛ wa fĩ nɔ ko se. Kristofohi lɛɛ, Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ níhi nɛ da ngɛ Mawu hɛ mi ɔ se a diɔ. Se wa tsɔɔ we wa juɛmi ngɛ ma kudɔmi sanehi a he, nɛ wa tui munyu kɛ si ní yayahi komɛ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ hulɔ. (Mat. 6:33) Loko ni komɛ ma ba pee Yehowa Odasefohi ɔ, a kpɛti nihi babauu fĩ ma kudɔmi kuu komɛ a se wawɛɛ. Se amlɔ nɛ ɔ, a bɔ mɔde nɛ a je a he kulaa ngɛ ma kudɔmi sanehi a mi. w18.06 6 ¶9-11

Satan ngɔ bɔmi nami kɛ ka bɔfo yaya amɛ. E ma nyɛ maa ba kaa e wo mɛ si hu kaa e ma ha nɛ a ye adesahi a nɔ. Eko ɔ, e pee jã konɛ e kɛ puɛ blɔ nya nɛ Yehowa to kɛ ha ‘yo ɔ nina’ nɛ a wo e he si ɔ. (1 Mose 3:15) Se Yehowa ha we nɛ e ye manye. E ngɔ Nyu Kpekpemi ɔ kɛ ba puɛ yi mi tomi nɛ Satan kɛ daimonio ɔmɛ hɛɛ ɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ wa susu kɔkɔɔkɔ kaa Satan ga tsɔmihi nɛ ji ajuama bɔmi kɛ he nɔ womi be nyɛe maa du wɔ. Bɔfohi nɛ a ya piɛɛ Satan he kɛ tsɔ atua a kɛ jehahi fuu sɔmɔ Yehowa ngɛ hiɔwe. Se kɛ̃ ɔ, a ngmɛ blɔ nɛ akɔnɔ yaya he si ngɛ a mi. Mwɔnɛ ɔ, jã kɛ̃ nɛ wa ti nihi fuu ngɛ sɔmɔe jehahi babauu ji nɛ ɔ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi. Se ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, akɔnɔ yaya ma nyɛ ma he si ngɛ wa mi ngɛ Yehowa asafo nɛ ngɛ klɔuklɔu nɛ ɔ po mi. (1 Kor. 10:12) Enɛ ɔ he ɔ, e he hia nɛ waa hyɛ níhi nɛ ngɛ wa tsui mi ɔ saminya, nɛ wa kua bɔmi nami he akɔnɔ yaya, kɛ he nɔ womi!​—Gal. 5:26; Kol. 3:5. w18.05 25 ¶11-12

Bɔ nɛ Yuda bi ɔmɛ pee a ní ha ngɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ he ɔ hao Paulo. Se e ya nɔ nɛ e fiɛɛ ha mɛ. Mo kadi nɔ́ nɛ e de benɛ e ngma sɛ womi kɛ ya ha Kristofohi nɛ a ngɛ Roma a kɛ tsɔɔ bɔ nɛ e naa Yuda bi ɔmɛ ha. E ngma ke: “Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a yi wami hemi ji nɔ́ nɛ ye tsui suɔ nɛ i kpaa Mawu pɛɛ wawɛɛ kɛ haa mɛ ngɛ he. Ejakaa i yeɔ a he odase kaa a hɛ dɔɔ ngɛ Mawu he, se a li lɛ saminya.” (Rom. 10:1, 2) Paulo tsɔɔ kaa e “suɔ” nɛ a he Yuda bi ɔmɛ a yi wami. Lɔ ɔ he je nɛ e fiɛɛ ha Yuda bi ɔmɛ ɔ nɛ. (Rom. 11:13, 14) E sɔle kɛ kpa Mawu pɛɛ konɛ e ye bua Yuda bi ɔmɛ nɛ a kplɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ nɔ. Paulo tsɔɔ hu kaa: “A hɛ dɔɔ ngɛ Mawu he.” E yɔse kaa nihi ma nyɛ ma tsake. Paulo le kaa Yuda bi ɔmɛ a kpɛti nihi nɛ a hɛ dɔɔ ngɛ Mawu jami he ɔ ma nyɛ ma ba pee Kristo kaseli nɛ a ngɛ kã kaa lɛ. w18.05 13 ¶4; 15-16 ¶13-14

E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bɔ mɔde kaa e ma yɔse ni kpahi a “hiami” níhi nɛ e ye bua mɛ. Paulo wo Kristofohi nɛ a ji Hebri bi ɔ ga ke: “Nyɛ ha nɛ ninehi nɛ a mi jɔ kɛ nakutsohi nɛ a mi jɔ ɔ, a mi nɛ wa, nɛ nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi blɔ tlɔmɔɔ pee kɛ hi nyɛ nanehi hae, konɛ nane ɔ nɛ e mi jɔ ɔ nɛ e ko kplɔ kɛ je kpɔji nya a nya, mohu ɔ, a tsa lɛ.” (Heb. 12:12, 13) Nikɔtɔmahi jio, jokuɛwi jio, wɔ tsuo wa ma nyɛ maa ngɔ wa munyu tutui kɛ wo wa sibi he wami. Paulo wo wɔ he wami ke: “Lɛɛ ke he wami womi ko ngɛ ngɛ Kristo mi ɔ, ke suɔmi bua womi ko ngɛ ɔ, ke mumi mi huɛ bɔmi ko ngɛ ɔ, ke nɔ sane suɔmi kɛ mi mi sami ko ngɛ ɔ, nyɛ ha nɛ ye bua jɔmi ɔ nɛ hyi tɔ kɛ gu juɛmi kake kɛ suɔmi kake nɛ nyɛ maa hɛɛ ɔ nɔ, kɛ gu kake nɛ nyɛ maa pee kɛ pi si ɔ nɔ, kɛ gu susumi kake nɛ nyɛ maa hɛɛ ngɛ juɛmi mi ɔ nɔ. Nyɛ ko ngɔ pɛ aloo yaka hɛ mi nyami hlami kɛ pee nɔ́ ko nɔ́ ko, mohu ɔ, nyɛɛ je he si bami mi nɛ nyɛɛ bu ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe nyɛ, be mi nɛ nyɛ fo we nyɛ nitsɛmɛ pɛ nyɛ nɔ́ mi, se mohu nyɛ foɔ ni kpahi hu a nɔ́ mi ɔ.”​—Filip. 2:1-4. w18.04 22 ¶10; 23 ¶12

Yehowa gu Yesu nɔ kɛ kpɔ̃ wɔ kɛ je yayami kɛ gbenɔ mlaa a sisi. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ba wa je mi kaa nihi nɛ a ji “Mawu nyɔguɛhi.” Nɔ́ nɛ hi pe kulaa nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ waa kɛ wa he yemi ɔ nɛ tsu ní ngɛ blɔ kpakpa nɔ ji kaa wa maa di mumi mi níhi a se. Lɔ ɔ be hae nɛ waa di je nɛ ɔ mi biɛ hemi kɛ ní nami se. (Gal. 5:16) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu Noa kɛ e weku ɔ he nɛ o hyɛ. A hi nihi nɛ a je mi bami puɛ nɛ a peeɔ basabasa a kpɛti. Se a pee we níhi nɛ ni ɔmɛ pee ɔ ekoeko. Mɛni lɛ ye bua mɛ nɛ a nyɛ nɛ a pee jã? A kɛ hɛdɔ tsu ní tsumi nɛ Yehowa kɛ wo a dɛ ɔ. A kpɛ daka a, a bua a niye ní kɛ lohwe ɔmɛ a niye ní nya, nɛ a bɔ ni ɔmɛ kɔkɔ. “Noa pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Mawu fa lɛ ke e pee ɔ.” (1 Mose 6:22) Mɛni je mi kɛ ba? Benɛ Mawu kpata ni ɔmɛ a hɛ mi ɔ, e he Noa kɛ e weku ɔ a yi wami.​—Heb. 11:7. w18.04 10 ¶8; 11 ¶11-12

Tsa pi nɔ yemi ɔmɛ pɛ nɛ Satan kɛ daimonio ɔmɛ guɔ a nɔ kɛ sisiɔ nihi, se a guɔ lakpa jami kɛ jua yemi hu nɔ kɛ sisiɔ “nihi nɛ a ngɛ zugba a nɔ . . . tsuo.” (Kpoj. 12:9) Satan guɔ lakpa jami nɔ kɛ gbɛɔ Yehowa he lakpa munyuhi kɛ fĩaa. Jehanɛ hu ɔ, Abosiami ngɛ mɔde bɔe kaa e ma ha nɛ nihi babauu a hɛ nɛ je Mawu biɛ ɔ nɔ. (Yer. 23:26, 27) Enɛ ɔ ha nɛ tsui kpakpatsɛmɛ komɛ po susuɔ kaa a ngɛ Mawu jae, be mi nɛ a li kaa a ngɛ daimoniohi jae. (1 Kor. 10:20; 2 Kor. 11:13-15) Satan guɔ jua yemi hu nɔ kɛ gbɛɔ lakpa munyuhi kɛ fĩaa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, jua yeli deɔ nihi kaa ja a ná sika kɛ weto níhi fuu loko a ma nyɛ ma ná bua jɔmi ngɛ si himi mi. (Abɛ 18:11) Nihi nɛ a he lakpa munyu nɛ ɔ ye ɔ ngɔɔ a be tsuo kɛ sɔmɔɔ “Ní Nami” mohu pe Mawu. (Mat. 6:24) Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, suɔmi nɛ a náa kɛ haa he lo nya níhi ɔ haa nɛ suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha Mawu ɔ gboɔ kulaa.​—Mat. 13:22; 1 Yoh. 2:15, 16. w18.05 23 ¶6-7