October

Wa be nyɛe maa le níhi nɛ ngɛ nihi a tsui mi kaa bɔ nɛ Yehowa kɛ Yesu nyɛɔ peeɔ ɔ. Se kɛ̃ ɔ, wa ma nyɛ maa nu mɛ sisi nɛ waa le níhi nɛ hia mɛ hulɔ. (2 Kor. 11:29) Wa “fo we [wɔ] nitsɛmɛ pɛ [wa] nɔ́ mi” kaa bɔ nɛ nihi peeɔ ngɛ je ɔ mi ɔ, mohu ɔ, wa “foɔ ni kpahi hu a nɔ́ mi.” (Filip. 2:4) Asafo mi nikɔtɔmahi titli nɛ e sa kaa a susu nihi a he. Ejakaa a maa bu bɔ nɛ a hyɛ jijɔ ɔmɛ a nɔ ha a he akɔtaa kɛ ha Yehowa. (Heb. 13:17) Loko a ma nyɛ maa ye bua nyɛmimɛ ɔ, ja a nuɔ mɛ sisi. Mɛni a ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa a nuɔ a nyɛmimɛ ɔmɛ sisi? Asafo mi nɔkɔtɔma nɛ e susuɔ nyɛmimɛ a he ɔ, e náa be kɛ haa mɛ. E biɔ mɛ sane konɛ e kɛ le a susumi, nɛ e toɔ e tsui si kɛ buɔ mɛ tue. Su nɛ ɔ he hia wawɛɛ titli ke nyɛmi ko suɔ kaa e ma de nɔkɔtɔma ko e nyagba ko se e li bɔ nɛ e ma de lɛ ha. (Abɛ 20:5) Ke nɔkɔtɔma ko náa be kɛ haa nyɛmimɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa maa hi e kɛ mɛ a kpɛti, nɛ a maa suɔ e sane wawɛɛ.​—Níts. 20:37. w19.03 17 ¶14-17

Hɛsa kpo nɛ wa ma je ɔ ngɛ kaa niye ní nɛ ngɔɔ. Ke o ha ni kpahi eko ɔ, o bua jɔɔ pe nɔ́ nɛ mo pɛ o maa ye. Ke wa le kaa nihi a bua jɔ nɔ́ ko nɛ wa pee ha mɛ ɔ he ɔ, wa bua jɔɔ. Ke wa je hɛsa kpo ɔ, e haa nɛ ni kpahi a bua jɔɔ. E haa nɛ nɔ nɛ wa na lɛ si ɔ naa kaa nɔ́ nɛ e pee ha wɔ ɔ he ngɛ se nami. Enɛ ɔ haa nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ nɔ ɔ wa kpɛti ɔ mi waa. Hɛsa kpo nɛ wa ma je ɔ he hia wawɛɛ kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Hyɛ bɔ nɛ sika tsu akutu nɛ a kɛ fɔ sika hiɔ nɔ́ mi ɔ maa hi fɛu ha! E he jua maa wa wawɛɛ! Ke nɔ ko ba ke mo nɔ́ ko kaa jã a, kɛ o maa nu he ha kɛɛ? Jã nɛ munyuhi nɛ wa tuɔ kɛ jeɔ hɛsa kpo ɔ ngɛ. Kaa bɔ nɛ sika tsu akutu se ma nyɛ maa kɛ wawɛɛ nɛ e be puɛe ɔ, jã kɛ̃ nɛ ke wa je hɛsa kpo kɛ tsɔɔ nɔ ko ɔ, nɔ ɔ hɛ be nɔ jee gblegbleegble. w19.02 15 ¶5-6

Benɛ Adam kɛ Hawa ye kpakpa kɛ yayami lemi tso ɔ, nɔ́ nɛ a ngɛ tsɔɔe ji kaa a he we Yehowa yi, nɛ a yi mi tɛ́ mɛ ngɛ e mlaa amɛ a he. Enɛ ɔ he ɔ, a ya wo mɛ nitsɛmɛ a blɔ. Se jã nɛ a pee ɔ ha nɛ he blɔ ngua komɛ bɔ mɛ. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ bɔ mɛ. He blɔ nɛ a ná kaa a maa hi si kɛ ya neneene ɔ hu je a dɛ, nɛ a kɛ yayami kɛ gbenɔ sã a bimɛ. (Rom. 5:12) Ngɔɔ bɔ nɛ Etiopia nyumu ɔ nɛ a puɛ lɛ ɔ pee e ní ha benɛ Filipo fiɛɛ ha lɛ ɔ kɛ to bɔ nɛ Adam kɛ Hawa pee a ní ha a he nɛ o hyɛ. Nyumu ɔ nɛ a puɛ lɛ ɔ je hɛsa kpo ngɛ nɔ́ nɛ Yehowa kɛ Yesu pee ha lɛ ɔ he, nɛ lɔ ɔ he ɔ, e ha nɛ a baptisi lɛ amlɔ nɔuu. (Níts. 8:34-38) Ke wa jɔɔ wa he nɔ ha Mawu nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ kaa bɔ nɛ Etiopia no ɔ pee ɔ, lɛɛ wa ngɛ tsɔɔe kaa wa hɛ sa nɔ́ nɛ Yehowa kɛ Yesu pee ha wɔ ɔ. Jã peemi hu tsɔɔ kaa wa he Yehowa ye, nɛ wa kplɛɛ nɔ kaa lɛ pɛ ji nɔ nɛ e sa kaa e tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ. w19.03 2 ¶1-2

Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu sɔmɔli ma nyɛ maa tsɔɔ kaa a ngmɛɛ we dami ní peemi he? Ke a ná suɔmi nɛ mi kuɔ kɛ ha Yehowa a, lɔ ɔ ma ha nɛ be fɛɛ be ɔ, a maa sa Yehowa hɛ mi. Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “dami” ɔ tsɔɔ nɔ́ mluku, aloo nɔ́ ko nɛ kpa ko loo tɔ̃tɔ̃mi ko be he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sɛ nɛ kpa ko nɛ hi lohwehi nɛ a kɛ sãa afɔle kɛ haa Yehowa a he. (3 Mose 22:21, 22) Mlaa a ngmɛ́ blɔ kaa a ngɔ lohwe ko nɛ e nane kake, e tue kake, aloo e hɛ ngmɛ kake be, aloo lohwe nɛ e be he wami kɛ sã afɔle. Lohwe nɛ kpa ko be e he aloo hiɔ ko be e he ji nɔ́ nɛ Yehowa suɔ. (Mal. 1:6-9) Mɛni he je nɛ Yehowa suɔ lohwe nɛ kpa ko be e he aloo lohwe nɛ ngɛ he wami ɔ? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o yaa he tso yiblii, nɛ o na puɔ agbo ko ngɛ he, aloo o yaa he womi, nɛ o na kaa womi ɔ fã komɛ laa a, anɛ o ma he lo? Dɛbi! E ngɛ heii kaa o maa suɔ nɔ́ nɛ tɔ̃tɔ̃mi ko be he, aloo nɔ́ nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ su ngɛ he. Jã kɛ̃ nɛ Yehowa suɔ nɛ anɔkuale nɛ wa yeɔ lɛ kɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ nɛ hi. w19.02 3 ¶3

Bɔ nɛ pee nɛ waa po wa tsui he piɛ ɔ, e sa nɛ waa ngmɛ wa tsui ɔ nya konɛ susumi yayahi ko sɛ mi. Se pi lɔ ɔ pɛ. E sa nɛ wa bli wa tsui ɔ konɛ ní kpakpahi nɛ a sɛ mi. Blema a, agbo nya buli nɛ a ngɛ mahi nɛ a fia gbogbo kɛ wo he ɔ ngaa agbo ɔmɛ ke a na kaa he nyɛlɔ ko ma. Se be kpahi hu ɔ, a bliɔ agbo ɔmɛ haa nihi nɛ a kɛ niye ní kɛ ní kpahi nɛ a he hia ma ma a mi ɔ. Ke a bli we agbo ɔmɛ gblee ɔ, hwɔ maa gbe ma mi bi ɔmɛ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ e sa kaa wa bli wa tsui ɔ kɛ ha Mawu susumihi. Yehowa susumi ɔmɛ ngɛ Baiblo ɔ mi, lɔ ɔ he ɔ, be fɛɛ be nɛ wa maa kane Baiblo ɔ, Yehowa susumi ɔmɛ ma dla wa juɛmi kɛ wa ní peepee. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ ná Baiblo kanemi he se kɛ pi si? Sɔlemi maa ye bua wɔ wawɛɛ konɛ waa “na nyakpɛ níhi” nɛ ngɛ e Munyu ɔ mi ɔ. (La 119:18) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ wa kane ɔ he. Ke wa sɔle, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ɔ, Mawu Munyu ɔ maa sɛ wa “tsui mi tɔɔ,” nɛ wa bua maa jɔ Yehowa susumi ɔmɛ a he saminya.​—Abɛ 4:20-22. w19.01 18 ¶14-15

Yehowa le kaa e slo wa ti nɔ fɛɛ nɔ nyɛmi kɛ e si fɔfɔɛ, se kɛ̃ ɔ, e bua jɔɔ afɔle nɛ wa sãa kɛ haa lɛ ɔ he wawɛɛ. Mo susu ní slɔɔtohi nɛ Israel bi ɔmɛ kɛ sã afɔle ha lɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Israel bi komɛ ngɔɔ jijɔ bi aloo apletsi kɛ sãa afɔle. Se Israel bi nɛ a be nɔ́ ko ɔ ngɔɔ “lahuɛ enyɔ, loo beleku lahuɛ enyɔ” kɛ yaa. Se ke Israel no ko be nyɛe ma ha lohwe pɛlitsɛ enyɔ, nɛ e ngɛ “mamu bukɔbukɔ kilo kake” ɔ, Yehowa maa kplɛɛ nɔ. (3 Mose 5:7, 11) E ngɛ mi kaa mamu he jua wɛ mohu lɛɛ, se Yehowa bua jɔ jamɛ a afɔle ɔ he, nɔ́ nɛ he hia ji kaa e ji “mamu bukɔbukɔ.” Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Mawu hyɛ we blɔ kaa ke wa ngɛ sanehi a heto hae ɔ, wa nya mi nɛ tsɔ kaa Apolo, aloo wa heto ɔ nɛ plɛ nihi a yi mi kaa Paulo. (Níts. 18:24; 26:28) Nɔ́ nɛ Yehowa suɔ pɛ ji kaa wa ma ha sanehi a heto bɔ nɛ wa ma nyɛ. Anɛ o kai yalɔyo ɔ nɛ e ngɔ sika nyafii enyɔ kɛ ya wo daka a mi ɔ lo? Yalɔyo ɔ tsui mi tsuo nɛ e je kɛ ha sika a he je nɛ Yehowa bua jɔ e he ɔ nɛ.​—Luka 21:1-4. w19.01 8-9 ¶3-5

Akɛnɛ wa ji Kristo se nyɛɛli he je ɔ, wa hyɛɛ blɔ kaa nihi maa nyɛ wɔ. Yesu tsɔɔ kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, a maa wa e kaseli ɔmɛ yi mi wawɛɛ. (Mat. 24:9; Yoh. 15:20) Yesaya gbami ɔ tsɔɔ kaa pi nɛ nihi maa nyɛ wɔ kɛkɛ, mohu ɔ, a kɛ ta hwumi ní slɔɔtohi ma tua wɔ. Ta hwumi ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji wa he lakpa munyuhi nɛ a maa gbɛ kɛ fia kɛ yi mi nɛ a maa wa wɔ. (Mat. 5:11) Yehowa be wa he nyɛli ɔmɛ a nya tsie kaa a ko ngɔ ta hwumi ní nɛ ɔmɛ kɛ tua wɔ. (Efe. 6:12; Kpoj. 12:17) Se kɛ̃ ɔ, e sɛ nɛ waa ye gbeye. Yehowa de ke, “ta hwumi níhi nɛ a sɔ̃” kɛ wo wɔ ɔ ‘ekoeko be nyɛe maa pee wɔ nɔ́ ko.’ (Yes. 54:17) Enɛ ɔ ji anɔkuale munyu nɛ e sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ. Kaa bɔ nɛ gbogbo poɔ wa he piɛ ngɛ kɔɔhiɔ nɛ nya wa he ɔ, jã kɛ̃ nɛ Yehowa hu poɔ wa he piɛ ngɛ “yiwutsotsɛmɛ nɛ a yi mi wa a he.” (Yes. 25:4, 5) Wa he nyɛli ɔmɛ be nyɛe maa ye wa nɔ kunimi kɛ ya neneene. (Yes. 65:17) Mawu we bi a he nyɛli ɔmɛ tsuo “a hɛ mi ma kpata pɛsɛpɛsɛ.”​—Yes. 41:11, 12. w19.01 6-7 ¶13-16

Nihewi kɛ yihewi, Yehowa suɔ he yemi, nɛ mo hu jã nɛ e bɔ mo. Se kɛ̃ ɔ, e suɔ nɛ o ngɔ o he yemi ɔ kɛ tsu ní ngɛ nile mi konɛ lɔ ɔ nɛ po o he piɛ. Eko ɔ, o le ni komɛ nɛ a hyɛɛ bɔmi nami he fonihi kɛ videohi, a peeɔ plã, a fiɛɔ fiɛmihi nɛ ngɛ oslaa, a ngɔɔ tsopa yaya kɛ tsuɔ ní, nɛ a deɔ dã hulɔ. E ngɛ mi kaa a náa bua jɔmi ko ngɛ ní peepee nɛ ɔmɛ a mi mohu lɛɛ, se nyagbe ɔ, a náa nyagbahi. Eko ɔ, a nuu hiɔ, su nɛ ɔmɛ tlɔɔ a he, aloo a gboɔ. (Gal. 6:7, 8) A susu kaa a ngɛ “he yemi,” se a he nɛ a ngɛ sisie. (Tito 3:3) Nihi enyɛmɛ nɛ o le nɛ a ngɔ Baiblo sisi tomi mlaahi kɛ tsu ní, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a nu hiɔ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke waa kɛ Yehowa mlaahi tsu ní ɔ, wa ma ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa, nɛ wa maa ye wa he. (La 19:7-11) Nɔ́ nɛ pe kulaa a, ke o kɛ he yemi nɛ o ngɛ ɔ ngɛ ní tsue ngɛ Mawu sisi tomi mlaa amɛ a nya a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o kɛ ngɛ ní tsue ngɛ nile mi, nɛ o ngɛ Mawu kɛ o fɔli dee ke a ma nyɛ ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ o mi.​—Rom. 8:21. w18.12 22-23 ¶16-17

Yayami nɛ Adam pee ɔ ngɔ tsakemihi kɛ ba. Tsakemihi nɛ ba a kake ji gbenɔ, nɛ gbenɔ sa gba si himi he. Wa naa enɛ ɔ ngɛ womi nɛ bɔfo Paulo ngma kɛ tsɔɔ nɔ́ he je nɛ Kristofohi be Mose Mlaa a sisi hu ɔ mi. E ha nɛ wa na kaa gbenɔ poɔ gba mi, nɛ nɔ nɛ e huno loo e yo gbo kɛ je e he ɔ ma nyɛ maa sɛ gba si himi mi ekohu. (Rom. 7:1-3) Mawu wo Israel bi ɔmɛ mlaahi ngɛ gba si himi he. Mlaa a ngmɛ blɔ kaa Israel nyumu ɔmɛ ma nyɛ maa ngɔ yihi fuu. Loko Mawu ha Israel bi ɔmɛ Mlaa a po ɔ, nihi ngɔɔ yihi fuu. Se kɛ̃ ɔ, mlaa a tsɔɔ kaa ke nyumu ko ngɛ yihi fuu ɔ, e sɛ nɛ e wa a ti nɔ ko yi mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nyumu ko ngɔ yo ko nɛ e ji nyɔguɛ, nɛ pee se e ngɔ yo kpa kɛ piɛɛ e he ɔ, e sɛ nɛ e gbɔ kekle yo ɔ niye ní nɔ. E sa nɛ e ha lɛ heha níhi, nɛ́ e kɛ lɛ nɛ hi si kaa bɔ nɛ e kɛ lɛ ngɛ loko e ya ngɔ yo kpa a. E sa nɛ e po yo ɔ he piɛ nɛ e hyɛ e nɔ kaa bɔ nɛ Mawu ngɛ hlae ɔ. (2 Mose 21:9, 10) Wa be Mose Mlaa a sisi mohu lɛɛ, se Mlaa a haa nɛ wa naa Yehowa juɛmi ngɛ gba si himi he. Anɛ enɛ ɔ wui mo he wami konɛ o ná bumi kɛ ha gba si himi lo? w18.12 10 ¶3; 11 ¶5-6

Benɛ Habakuk kɛ e haomi ɔmɛ tsuo fɔ Yehowa nɔ se ɔ, eko ɔ, e ma susu bɔ nɛ Yehowa ma plɛ kɛ tsu sane ɔ he ní ha a he. Yehowa ji Tsɛ nɛ e mi mi sãa lɛ, nɛ e nuɔ nɔ́ sisi hulɔ, enɛ ɔ he ɔ, benɛ Habakuk je e tsui mi kɛ de lɛ e nyagba amɛ ɔ, e kã we e hɛ mi. Mawu le kaa Habakuk ngɛ nɔ́ nae, nɛ e hia yemi kɛ buami. Yehowa de Habakuk nɔ́ nɛ e be kɛe nɛ e maa ba Yuda bi nɛ a tue mi ti ɔ nɔ. E ma nyɛ maa pee kaa Habakuk ji nɔ kekleekle nɛ Yehowa de lɛ kaa e be kɛe nɛ e ma kpata yiwutsotsɛmɛ a hɛ mi ngɛ jamɛ a be ɔ mi. Yehowa ha nɛ Habakuk le kaa e be kɛe nɛ e ma kpata nihi nɛ a peeɔ basabasa kɛ yiwutsotsɛmɛ tsuo a hɛ mi pɛsɛpɛsɛ. Munyu nɛ ji, “ngɛ nyɛ be nɛ ɔ mi” nɛ Yehowa kɛ tsu ní ɔ tsɔɔ kaa kojomi nɛ ɔ maa ba mi ngɛ gbalɔ ɔ aloo Israel bi nɛ a hi si ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ a yi nɔ. Tsa pi heto nɛ ɔ nɛ Habakuk ngɛ blɔ hyɛe kaa Yehowa ma ha lɛ. Nɔ́ nɛ Yehowa de lɛ ɔ tsɔɔ kaa kpaako Yuda bi ɔmɛ a nɔ́ nami ɔ mi maa wa mohu. w18.11 15 ¶7-8

Kɛ o naa nimli slɔɔtohi nɛ a kase we anɔkuale ɔ lolo ɔ ha kɛɛ? E ngɛ mi kaa bɔfo Paulo ya kpe he ɔmɛ, nɛ e ya hla Yuda bi nɛ a le Mawu he nɔ́ ko momo ɔ mohu lɛɛ, se tsa pi mɛ pɛ nɛ Paulo ye bua. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kekleekle be nɛ Paulo hia blɔ kɛ ya fiɛɛ ngɛ ma se ɔ, Likaonia bi ɔmɛ bu e kɛ Banaba kaa mawuhi. A susu kaa a lakpa mawuhi nɛ ji Zeo kɛ Hɛmes nɛ a plɛ pee Paulo kɛ Banaba. Anɛ Paulo kɛ Banaba bua jɔ a hɛ mi nyami nɛ ni ɔmɛ wo ɔ he lo? Akɛnɛ a wa mɛ yi mi ngɛ mahi nɛ a je nɔ kɛ ba lejɛ ɔ he je ɔ, anɛ nɔ́ nɛ ɔ ma ha nɛ e pee mɛ kaa nyagba ko be bɔ nɛ ni ɔmɛ naa mɛ ha a he lo? Anɛ a susu kaa lɔ ɔ maa ye bua konɛ nihi fuu nɛ a bu sane kpakpa a tue lo? Dɛbi! Mohu ɔ, a hia a tade ɔmɛ, nɛ a sa fo kɛ ya sɛ nimli babauu ɔmɛ a kpɛti, nɛ a kpa ngmlaa ke: “Mɛni he je nɛ nyɛ ngɛ ní nɛ ɔmɛ pee ɔ? Wɔ hu wa ji adesahi nɛ a ngɛ gbɔjɔmihi kaa nyɛ nɔuu.”​—Níts. 14:8-15. w18.09 4-5 ¶8-9

Ke wa ngɛ anɔkuale ɔ kasee, nɛ wa suɔ nɛ waa hi si ngɛ Mawu mlaa amɛ a nya a, ja wa tsake wa susumi kɛ wa je mi bami. Mo kadi nɔ́ nɛ Petro de ngɛ tsakemihi nɛ e sa kaa waa pee ɔ he. E de ke: “Akɛnɛ nyɛ ji bimɛ nɛ a buɔ tue he je ɔ, nyɛ ha nɛ akɔnɔhi nɛ nyɛ ná be ko nɛ be benɛ nyɛ li nɔ́ ko ɔ nɛ kpa nyɛ kudɔmi, se . . . nyɛɛ pee nihi nɛ a ngɛ klɔuklɔu ngɛ je mi bami tsuo mi.” (1 Pet. 1:14, 15) Ngɛ blema Korinto ma a mi ɔ, nihi a je mi bami puɛ wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, loko nɔ ko ma nyɛ ma sɔmɔ Yehowa a, ja e mia e hɛ mi nɛ e tsake e je mi bami. Jã nɔuu nɛ mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nihi babauu ngmɛɛ su yayahi a he loko a nyɛ nɛ a ba ngɛ Yehowa sɔmɔe. Petro de Kristofohi nɛ a hi si ngɛ e be ɔ mi ɔ ke: “E hiɛ ha nyɛ ngɛ be nɛ be ɔ mi kaa nyɛ pee je ma amɛ a suɔmi nya ní be mi nɛ nyɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ kɛ nyɛ he wo nɔ buimi ngmlikiti ní peepeehi, akɔnɔhi nɛ a hí kudɔmi, dã fuu numi, okplɔɔ ngmɛmihi nɛ ngɛ hoo, dã numi he koli simihi, kɛ wɔ jamihi nɛ mlaa ngmɛ́ blɔ mi ɔ.”​—1 Pet. 4:3. w18.11 6 ¶13

Kɛ wa ma plɛ kɛ le “nihi tsuo nɛ a ngɛ su kpakpa nɛ ma ha nɛ a ná neneene wami” ɔ ha kɛɛ? Blɔ pɛ nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ na nihi kaa jã ji kaa wa maa ye mɛ odase kaa bɔ nɛ kaseli ɔmɛ hu pee ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa kɛ Yesu fami nɛ ɔ nɛ tsu ní: “Ma fɛɛ ma aloo kɔpe fɛɛ kɔpe nɛ nyɛ maa sɛ mi ɔ, nyɛ hla nɔ nɛ sa ngɛ lejɛ ɔ.” (Mat. 10:11) Wa hyɛ we blɔ kaa nihi nɛ a yi anɔkuale, he nɔ woli kɛ nihi nɛ a sume kaa a maa kase Mawu he ní ɔ maa bu sane kpakpa a tue. Nihi nɛ a yeɔ anɔkuale, a baa a he si nɛ anɔkuale ɔ he hwɔ ngɛ mɛ yee ɔ nɛ wa ngɛ hlae. Wa ma nyɛ maa ngɔ kɛ to kapitɛ ní tsumi nɛ Yesu tsu ɔ he. Ke e maa kpɛ okplɔɔ, sinya, kuɛ pã tso aloo nɔ́ kpa ko ɔ, e hlaa tso nɛ sa kɛ ha nɔ́ nɛ e yaa pee ɔ. Ke e na tso nɛ sa a, jehanɛ ɔ, e maa ngɔ e ga dade ɔmɛ kɛ nile nɛ e ngɛ ɔ kɛ kpɛ nɔ́ ɔ. Jã nɔuu nɛ e sa nɛ wɔ hu waa pee kɛ ye bua tsui kpakpatsɛmɛ konɛ a ba pee kaseli.​—Mat. 28:19, 20. w18.10 12 ¶3-4

Sane kpakpa fiɛɛlɔ Filipo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ. Benɛ e kɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa ngɛ kpee ɔ, e je we e juɛmi ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɔ. Benɛ Steven gbo se ɔ, nihi te si kɛ wo kaseli ɔmɛ ngɛ Yerusalɛm. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a ha Filipo sɔmɔmi he blɔ ehe ko. (Níts. 6:1-6) Se benɛ Kristo se nyɛɛli ɔmɛ gbɛ fia a, Filipo hí si nɛ e koklo e nine kɛ wo e gblɛɛ mi. E ya fiɛɛ ngɛ Samaria, nɛ ji ma ko nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, sane kpakpa a sui lejɛ ɔ. (Mat. 10:5; Níts. 8:1) Filipo pee klaalo kaa e maa ya he fɛɛ he nɛ Mawu mumi ɔ ma de lɛ ke e ya a. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa kɛ lɛ tsu ní, nɛ sane kpakpa a ya su mahi nɛ a fiɛɛ we ngɛ a mi hyɛ. E ngɛ mi kaa Yuda bi ɔmɛ bui Samaria bi ɔmɛ mohu lɛɛ, se Filipo pee we e ní jã. E fiɛɛ sane kpakpa a kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ enɛ ɔ ha nɛ Samaria bi ɔmɛ “pee kake” kɛ bu lɛ tue! (Níts. 8:6-8) Filipo ngɔ e juɛmi kɛ ma e sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɔ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ Yehowa jɔɔ e kɛ e weku ɔ wawɛɛ.​—Níts. 21:8, 9. w18.10 30 ¶14-16

Be ko nɛ Yesu ya Dekapoli kpokpa a nɔ ɔ, nihi “ngɔ nyumu ko nɛ e tue nui nɔ́ nɛ e nyɛ we munyu tumi kɛ ba ha lɛ.” (Maak. 7:31-35) Jinɛ Yesu ma nyɛ ma tsa lɛ ngɛ ni ɔmɛ a kpɛti, se e pee we jã. Mohu ɔ, e “ngɔ lɛ kɛ je ni ɔmɛ a kpɛti kɛ ya se,” nɛ e ya tsa lɛ. Mɛni he je? Akɛnɛ nyumu ɔ tue nui nɔ́ nɛ mumui hu ji lɛ he je ɔ, eko ɔ, e ma gbo zo ngɛ nimli babauu a kpɛti. Yesu nu lɛ sisi, nɛ lɔ ɔ he je nɛ eko ɔ, e kɛ lɛ ya he ko banee nɛ e ya tsa lɛ ɔ nɛ. Anɔkuale sane ji kaa wa be nyɛe ma tsa nihi ngɛ nyakpɛ blɔ nɔ mohu lɛɛ, se e sa nɛ wɔ hu wa susu wa nyɛmimɛ Kristofohi a he, nɛ waa nu mɛ sisi. Yesu nu tuekpokutsɛ ɔ sisi, nɛ e je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ lɛ. Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ wɔ hu wa susu nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi kɛ kpa jeli a he. E he hia kaa anɔkuale Kristofohi maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ saminya mohu lɛɛ, se nɔ́ nɛ kadiɔ wɔ titli ji suɔmi. (Yoh. 13:34, 35) Suɔmi haa nɛ waa kɛ níhi sãa afɔle, nɛ wa yeɔ bua nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi, kɛ nihi nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami. Wa ya ngɔɔ mɛ kɛ yaa asafo mi kpehi kɛ fiɛɛmi. Ke pɔ maa tɔ wa he po ɔ, wa yeɔ bua mɛ.​—Mat. 13:23. w18.09 29-30 ¶7-8

Yehowa sɔmɔli tsuo a he jua wa ha Yehowa kɛ Yesu. (Gal. 2:20) Wa suɔ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi tsuo, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa susu a he wawɛɛ. “Nyɛ ha nɛ waa di níhi nɛ ngɔɔ tue mi jɔmi kɛ baa, kɛ níhi nɛ waa kɛ maa fia wa sibi kɛ ma si ɔmɛ a se” konɛ wa nyɛ nɛ waa wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ a bua. (Rom. 14:19) Wɔ tsuo wa ngɛ Paradeiso ɔ blɔ hyɛe wawɛɛ nitsɛ, ejakaa lejɛ ɔ lɛɛ nɔ́ ko be nyɛe ma jɔ̃ wa kɔni mi. Hiɔ, ta, gbenɔ, yi mi wami kɛ weku mi nyagbahi be lejɛ ɔ, nɛ wa be wa he piae ngɛ nɔ́ ko mi! Ngɛ Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ se ɔ, adesahi tsuo maa ye mluku. Nihi nɛ a maa ye kunimi ngɛ nyagbe ka a mi ɔ, Yehowa Mawu maa ngɔ mɛ kɛ pee e bimɛ ngɛ zugba a nɔ, nɛ a ma ná “Mawu bimɛ ɔmɛ a hɛ mi nyami he yemi ɔ.” (Rom. 8:21) Nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa ya nɔ nɛ wa je suɔmi nɛ fiaa nɔ kɛ maa si ɔ kpo, nɛ waa ye bua wa sibi konɛ wɔ tsuo wa nine nɛ su jɔɔmi ɔ nɔ hwɔɔ se. w18.09 14 ¶10; 16 ¶18

Mawu munyu ɔ nɛ wa maa kase ɔ biɔ babauu pe ní kanemi kɛ sanehi a heto nɛ wa maa poo a sisi ɔ kɛkɛ. Ke wa ngɛ nɔ́ ko kasee ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke, ‘Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ mi ngɛ Yehowa he? Mɛni he je nɛ Yehowa pee e ní jã a? Aloo mɛni ji Yehowa susumi ngɛ nɔ́ nɛ ɔ he?’ E sa nɛ waa le nɔ́ he je nɛ Mawu kplɛɛ ní komɛ a nɔ nɛ e kplɛɛ we ekomɛ hu a nɔ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ tsakemihi nɛ e sa nɛ waa pee ngɛ wa si himi kɛ níhi nɛ wa susuɔ he ɔ mi. E ngɛ mi kaa pi sane bimi nɛ ɔmɛ pɛ a he nɛ wa maa hi susue be fɛɛ be mohu lɛɛ, se ke wa ngɔ wa ní kasemi be ɔ fã kɛ pue wa yi mi tɛ saminya ngɛ nɔ́ ko nɛ wa kane ɔ he ɔ, wa ma ná he se wawɛɛ. (1 Tim. 4:15) Ke wa pɔɔ wa yi mi tɛ puemi ngɛ Mawu Munyu ɔ he ɔ, wa ma ba ‘ná nɔ mi mami’ kaa Yehowa susumi hi kɛ pi si. Lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ma bɔni níhi a he susumi kaa lɛ, nɛ wa maa kplɛɛ e susumi ɔmɛ a nɔ. Kɛkɛ ɔ, wa juɛmi ma ‘tsake,’ nɛ wa ma bɔni níhi a he susumi ngɛ blɔ ehe nɔ. (Rom. 12:2) Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa juɛmi kɛ Yehowa juɛmi ma ba pee kake. w18.11 24 ¶5-6

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Paulo tsɔɔ kaa e kɛ e huɛmɛ ɔmɛ “piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue,” ejakaa a duɔ anɔkuale ɔ ngɛ nihi a tsui mi, nɛ a pueɔ nɔ nyu. (1 Kor. 3:6) Mwɔnɛ ɔ, ke wa ngɔɔ wa be, wa he wami kɛ níhi nɛ wa ngɛ ɔ kɛ tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa “piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.” Enɛ ɔ ji he blɔ ngua nitsɛnitsɛ nɛ wa ná! Wa be kɛ wa he wami nɛ waa kɛ fiɛɛɔ, kɛ nihi kaseli nɛ wa peeɔ ɔ haa nɛ wa bua jɔɔ. Nihi babauu nɛ a náa he blɔ kɛ peeɔ Baiblo mi ní kasemi nɛ nuɔ tso ɔ ma de mo ke, nɔ́ ko be nɛ e haa nɔ bua jɔmi kaa jã. Ke Baiblo kaselɔ ko nu anɔkuale ɔ sisi, e hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ wae, e ngɛ tsakemihi pee, nɛ e bɔni ni kpahi anɔkuale ɔ tsɔɔmi ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. Benɛ Yesu tsɔ fiɛɛli 70 nɛ níhi ya nɔ saminya ha mɛ nɛ a “kpale a se kɛ ba kɛ bua jɔmi” ɔ, Yesu hu bua jɔ wawɛɛ nitsɛ.​—Luka 10:17-21. w18.08 20 ¶11-12

Ke wa he wa he ye tsɔ ɔ, e ma nyɛ maa ngɔ nyagba kɛ ba. Enɛ ɔ ma ha nɛ ke wa li sane ko mi tsɔ po ɔ, wa ma susu kaa wa nu nɔ́ fɛɛ nɔ́ sisi. Jehanɛ hu ɔ, ke waa kɛ nyɛmi ko wa kpɛti be kpakpa ngɛ asafo ɔ mi, nɛ wa nu sane ko ngɛ e he ɔ, e ma nyɛ maa ye ha wɔ kaa wa ma hla anɔkuale tsuo nɛ ngɛ sane ɔ mi. Ke wa susuɔ nɔ́ nɛ nyɛmi ɔ pee wɔ ɔ he be fɛɛ be ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa yi mi be wɔ tɛe ngɛ wa nyɛmi ɔ he. Enɛ ɔ ma ha nɛ ke wa nu wa nyɛmi ɔ he sane yaya ko ɔ, e be yee kulaa kaa wa ma he ye. Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ wɔ? Ke wa ná we wa nyɛmimɛ a he juɛmi kpakpa a, lɔ ɔ ma ha nɛ ke sane ko ba nɛ wa li anɔkuale tsuo nɛ ngɛ mi po ɔ, wa maa mwɔ sane ɔ nya ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ. (1 Tim. 6:4, 5) Ke wa hɛ kɔɛ wa nyɛmimɛ a nɔ ɔ, wa be a he juɛmi yaya náe. E sa nɛ wa kai be fɛɛ be kaa Yehowa ngɛ hlae nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ, nɛ waa ngɔ a tɔmihi kɛ pa mɛ faa mohu pe nɛ wa ma ná a he juɛmi yaya.​—Kol. 3:12-14. w18.08 6 ¶15; 7 ¶18

Akɛnɛ Yehowa lɛ bɔ adesahi he je ɔ, e níhi ji mɛ tsuo. (La 100:3; Kpoj. 4:11) Se kɛ̃ ɔ, ngɛ adesahi a yi nɔ sane mi ɔ, Mawu hla ni komɛ kaa e níhi ngɛ blɔ klɛdɛɛ ko nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ La 135 ɔ, Yehowa tsɛ blema Israel bi ɔmɛ nɛ a sɔmɔ lɛ ngɛ anɔkuale mi ɔ ke “e ma.” (La 135:4) Jehanɛ hu ɔ, Hosea gba kɛ fɔ si kaa ma je li komɛ ma ba pee Yehowa we bi. (Hos. 2:23) Hosea gbami ɔ ba mi benɛ Yehowa bɔni ma je li ɔmɛ hlami konɛ a piɛɛ Kristo he kɛ ye matsɛ ngɛ hiɔwe. (Níts. 10:45; Rom. 9:23-26) “Je ma klɔuklɔu” nɛ ɔ ji ‘nihi nɛ Yehowa ngɔ mɛ kɛ pee e nihi titli.’ A ngɔ mumi klɔuklɔu ɔ kɛ pɔ mɛ nu, nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa ya hiɔwe. (1 Pet. 2:9, 10) Nɛ anɔkuale Kristofohi nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa hi Paradeiso ngɛ zugba a nɔ ɔ hu nɛɛ? Yehowa tsɛɔ mɛ hu ke ‘e ma’ aloo nihi nɛ e hla.​—Yes. 65:22. w18.07 22 ¶1-2

Kristo ngɔ e he kɛ ha kɛ tsɔɔ kaa e haa nɔ nɔ́ faa. E pee enɛ ɔ konɛ wɔ anɔkuale Kristofohi waa kase lɛ. (Mat. 20:28) E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bi e he ke: ‘Anɛ ma nyɛ ma kase Yesu nɛ ma ha nɔ nɔ́ pe bɔ nɛ i ngɛ pee amlɔ nɛ ɔ lo?’ (1 Pet. 2:21) E sa nɛ wa susu ni kpahi a he nɛ́ wa hla blɔhi nɛ wa maa gu nɔ kɛ ye bua mɛ. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa kɛ Kristo kasee, nɛ Yehowa bua maa jɔ wa he saminya. Be ko ɔ, Yesu ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ kɔɔ Samaria no mɔbɔ nalɔ ko he ɔ kɛ tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ kaa e sa nɛ a bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a ye bua ni kpahi, nɛ e sɛ nɛ a hyɛ he nɛ nihi je aloo bɔ nɛ a ngɛ ha. (Luka 10:29-37) Anɛ o kai sane bimi nɛ ha nɛ Yesu ngɔ jamɛ a nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ kɛ tsu ní ɔ lo? Yuda no ko bi Yesu ke: “Mɛnɔ tutuutu ji ye nyɛmi?” Heto nɛ Yesu ha lɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ wa ha nɔ nɔ́ aloo waa ye bua ni kpahi kaa bɔ nɛ Samaria no ɔ pee ɔ loko Mawu bua maa jɔ wa he. w18.08 19 ¶5-6

Anɛ Yehowa wo Maria hɛ mi nyami ngɛ bɔ nɛ e hyɛ Yesu nɔ nɛ e tsɔse lɛ ha a he lo? Ee, e wo e hɛ mi nyami. Mawu ha nɛ a ngma ní komɛ nɛ Maria pee kɛ munyu komɛ nɛ e tu ngɛ Baiblo ɔ mi. E ngɛ heii kaa ngɛ jeha etɛ kɛ fã nɛ Yesu kɛ fiɛɛ ɔ mi ɔ, Maria piɛɛ we e he kɛ yɛ fiɛɛmi. Eko ɔ, akɛnɛ yalɔyo ji lɛ jamɛ a be ɔ mi he je ɔ, e sa nɛ e hi Nazarɛt. E ngɛ mi kaa Maria nɛ́ níhi fuu nɛ Yesu pee ɔ mohu lɛɛ, se benɛ Yesu ma gbo ɔ, Maria ngɛ e bi ɔ kasa nya. (Yoh. 19:26) Pee se ɔ, Maria ya piɛɛ kaseli ɔmɛ a he ngɛ Yerusalɛm kɛ ya si benɛ mumi klɔuklɔu ɔ ba a nɔ ngɛ Pentekoste ligbi ɔ nɔ. (Níts. 1:13, 14) Eko ɔ, a pɔ lɛ nu kɛ piɛɛ ni kpa amɛ a he. Ke jã ji sane ɔ, lɛɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa a ha lɛ he blɔ kaa e kɛ Yesu nɛ hi hiɔwe kɛ ya neneene. Hyɛ jɔɔmi ngua nɛ Maria ná akɛnɛ e kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa a he je! w18.07 9 ¶11; 10 ¶14

Benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, e tsɔɔ e kaseli ɔmɛ anɔkuale munyu komɛ nɛ maa ye bua mɛ nɛ a le kaa ke a bɛ a je mi saminya a, nyagbahi maa je mi kɛ ba. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, abofu ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ pee basabasa, nɛ akɔnɔ yaya ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ puɛ gba. (Mat. 5:21, 22, 27, 28) Mawu sisi tomi mlaa amɛ nɛ waa kɛ ma tsu ní ɔ ma tsɔse wa he nile, nɛ wa maa pee níhi nɛ maa wo Mawu hɛ mi nyami. Ke Kristofohi ngɔ Baiblo ɔ kɛ tsɔse a he nile ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa mɛ tsuo a juɛmi maa sɔ ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ he be fɛɛ be. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a ti ni komɛ maa mwɔ a yi mi kpɔ kaa a maa nu dã nɛ nya wa aloo a be nue. Baiblo ɔ de we ke wa ko nu dã nɛ nya wa. Se e bɔ wɔ kɔkɔ kaa wa ko nu dã fuu, nɛ wa ko de dã hulɔ. (Abɛ 20:1; 1 Tim. 3:8) Enɛ ɔ he ɔ, ke Kristofo no ko suɔ kaa e maa nu dã nyafii po ɔ, anɛ e sɛ nɛ e susu ní kpahi a he lo? Dɛbi, e tsɔɔ we jã. Ke e he nile hɛwi lɛ po ɔ, e sa nɛ e susu ni kpahi hu a he. w18.06 18 ¶10-11

Yesu bɔ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ wawɛɛ kaa a yu a he kulaa ngɛ Farisi bi ɔmɛ, Saduki bi ɔmɛ kɛ Hɛrode se nyɛɛli ɔmɛ a masa a, loo a tsɔɔmi ɔmɛ a he. (Mat. 16:6, 12) Nɔ́ ko nɛ sa kadimi ji kaa benɛ ni komɛ ka kaa a maa wo Yesu matsɛ ɔ, lɔ ɔ se nɛ e bɔ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ nɛ ɔ. Ke nihi ngɔ ma kudɔmi sanehi kɛ futu Mawu jami ɔ, behi fuu ɔ, e ngɔɔ basabasa peemi kɛ baa. Yesu tsɔɔ e kaseli ɔmɛ kaa a ko ngɔ a he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi kulaa. Enɛ ɔ ji nɔ́ kake he je nɛ osɔfo nikɔtɔma amɛ kɛ Farisi bi ɔmɛ so kaa a maa gbe Yesu ɔ nɛ. A ye gbeye kaa nihi fuu ma ya nyɛɛ Yesu se, nɛ a blɔ nya amɛ maa je a dɛ. A de ke: “Ke wa ngmɛ lɛ blɔ kaa e ya nɔ jã a, mɛ tsuo a ma he lɛ maa ye, nɛ Roma bi ɔmɛ maa ba nɛ a ma ba ngɔ wa sɔlemi we ɔ kɛ wa ma a ngɛ wa dɛ.” (Yoh. 11:48) Enɛ ɔ he ɔ, Kayafa nɛ ji Osɔfo Nɔkɔtɔma a tsɔɔ ma nimeli ɔmɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ je Yesu ngɛ a blɔ mi ha.​—Yoh. 11:49-53; 18:14. w18.06 6-7 ¶12-13

Mumi yayahi a ní peepee nɛ nihi suɔ kaa a ma kpa si ɔ ji nɔ́ ko nɛ Satan kɛ tsɔ̃ɔ nihi klama. Mwɔnɛ ɔ, Satan guɔ lakpa jami kɛ hɛja jemi nɔ kɛ haa nɛ nihi a bua jɔɔ daimoniohi a ní peepeehi a he. Sinihi, video nɔ fiɛmihi, kɛ ní kpa komɛ haa nɛ nihi a bua jɔɔ mumi yayamihi a ní peepeehi a he. Mɛni wa maa pee konɛ wa ko du klama nɛ ɔ? E sɛ nɛ waa hyɛ blɔ kaa Yehowa asafo ɔ maa tsɔɔ wɔ níhi pɔtɛɛ nɛ e sa kaa wa kɛ je wa hɛja kɛ níhi nɛ e sɛ kaa wa kɛ je wa hɛja. E he hia nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ da Mawu sisi tomi mlaa amɛ a nɔ kɛ tsɔse e he nile. (Heb. 5:14) Ke wa bu bɔfo Paulo ga womi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ tue ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa ma nyɛ maa hla hɛja jemihi nɛ sa. Wa ma nyɛ ma bi wa he ke: ‘Anɛ níhi nɛ i kɛ jeɔ ye hɛja a tsɔɔ kaa i peeɔ osato lo? Ke ye Baiblo kaseli, aloo nihi nɛ i fiɛɛɔ ha mɛ ɔ na nɔ́ nɛ i kɛ ngɛ ye hɛja jee ɔ, anɛ a ma susu kaa i ji nɔ ko nɛ i baa ye je mi ngɛ níhi nɛ i tsɔɔ mɛ ɔ a nya lo?’ Ke wɔ nitsɛmɛ wa peeɔ níhi nɛ wa tsɔɔ nihi ɔ, e he maa wa kaa wa maa du Satan klama amɛ.​—1 Yoh. 3:18. w18.05 25 ¶13

Kɛ wa ma plɛ kɛ kase Paulo ha kɛɛ? Kekleekle ɔ, e sa nɛ wa bua nɛ jɔ he kaa wa ma hla “nihi tsuo nɛ a ngɛ su kpakpa nɛ ma ha nɛ a ná neneene wami” ɔ. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, e he hia nɛ waa sɔle kɛ bi Yehowa nɛ e ha nɛ nihi nɛ a hɛɛ tsui kpakpa a nɛ a bu sɛ gbi ɔ tue. (Níts. 13:48; 16:14) Nyɛmiyo Silvana nɛ e kɛ jeha 30 tsu blɔ gbami ní tsumi ɔ de ke: “Loko ma sɛ we ko mi nɛ ma fiɛɛ ɔ, i sɔleɔ ha Yehowa konɛ e ha nɛ ma ná ni ɔmɛ a he juɛmi kpakpa.” E sa nɛ waa sɔle ha Mawu konɛ e ha nɛ e bɔfo ɔmɛ nɛ a tsɔɔ wɔ blɔ kɛ ya tsui kpakpatsɛmɛ a ngɔ. (Mat. 10:11-13; Kpoj. 14:6) Nyɛminyumu Robert nɛ e kɛ jeha 30 tsu blɔ gbami ní tsumi ɔ de ke, “Bɔfohi le níhi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ a si himi mi. Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ bua jɔmi kaa waa kɛ bɔfo ɔmɛ ngɛ ní tsue.” Nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, e sa nɛ wa yɔse kaa nihi ma nyɛ ma tsake. Carl nɛ e ji asafo mi nɔkɔtɔma a de ke, “Ke i na nɔ ko ɔ, i hyɛɛ kaa ma na nɔ́ ko ngɛ nɔ ɔ he nɛ tsɔɔ kaa nɔ ɔ ngɛ tsui kpakpa lo. Eko ɔ, bɔ nɛ e tsɔ e hɛ mi ha, aloo e bi sane ko nɛ tsɔɔ kaa e suɔ nɛ e le nɔ́ ko.” Enɛ ɔ he ɔ, wɔ hu waa kɛ hɛ mi miami ma nyɛ maa wo yiblii kaa Paulo. w18.05 15 ¶13; 16 ¶15

Ke wa nu kaa nihi nɛ wa ye bua mɛ be ko nɛ be ɔ ngɛ a hɛ mi yae, nɛ a ngɛ Mawu anɔkuale yee ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. Bɔfo Yohane ná enɛ ɔ mi níhi a si kpami. E ngma ke: “I be bua jɔmi ko nɛ pe enɛ ɔ: kaa ma nu kaa ye bimɛ ɔmɛ . . . ngɛ nyɛɛe ngɛ anɔkuale ɔ nya.” (3 Yoh. 4) Ke blɔ gbalɔ ko ye bua nɔ ko nɛ e ba le anɔkuale ɔ, nɛ pee se ɔ, e nu kaa nɔ ɔ kɛ anɔkuale yemi ngɛ sɔmɔe aloo e ba pee blɔ gbalɔ ɔ, e bua jɔɔ wawɛɛ nɛ e woɔ lɛ he wami. Blɔ gbali fuu ma nyɛ maa ye enɛ ɔ he odase. Enɛ ɔ he ɔ, ke blɔ gbalɔ ko kɔni mi ngɛ jɔ̃e, nɛ wa kai lɛ níhi nɛ e nyɛ tsu be ko nɛ be ɔ, lɔ ɔ maa wo lɛ he wami saminya. Kpɔ mi nɔ hyɛli fuu tsɔɔ kaa ke a ya sɔmɔ asafo komɛ ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ a ti ni komɛ ngmaa sɛ womi kpiti kɛ naa mɛ si, nɛ enɛ ɔ woɔ a kɛ a yi ɔmɛ he wami. Jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu waa kɛ wa munyu tutui tsɔɔ kaa wa bua jɔ ní tsumi nɛ asafo mi nikɔtɔmahi, ma se sane kpakpa fiɛɛli, blɔ gbali kɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ Betel ɔ kɛ anɔkuale yemi ngɛ tsue ɔ he ɔ, e maa wo mɛ he wami. w18.04 23 ¶14-15

Salomo gbo Mawu tue. E ngɔ yihi 700, nɛ e ná plãhi 300. (1 Ma. 11:3) E yi ɔmɛ a kpɛti nihi fuu pi Israel bi, nɛ a jaa lakpa mawuhi. Enɛ ɔ he ɔ, Salomo tɔ̃ Mawu Mlaa nɛ tsɔɔ kaa a ko ngɔ ma se yihi ɔ hu nɔ. (5 Mose 7:3, 4) Suɔmi nɛ jinɛ Salomo ngɛ kɛ ha Yehowa mlaa amɛ ɔ bɔni si bami bɔɔbɔɔbɔɔ, nɛ nyagbe ɔ, e pee yayamihi nɛ hɛdɔ ngɛ a he. Salomo ma afɔle sami la tɛhi kɛ ha yo mawu nɛ a tsɛɛ lɛ ke Astarte ɔ, kɛ lakpa mawu ko hu nɛ a tsɛɛ lɛ ke Kemosh ɔ, nɛ e kɛ e yi ɔmɛ ja lakpa mawu nɛ ɔmɛ. E ma afɔle sami la tɛ nɛ ɔmɛ ngɛ yoku ko nɔ ngɛ Yerusalɛm hɛ mi tutuutu, ngɛ he nɛ e ma Yehowa sɔlemi we ɔ ngɛ ɔ. (1 Ma. 11:5-8; 2 Ma. 23:13) Eko ɔ, Salomo mlɔɔ e he kaa ke e ngɛ níhi nɛ Yehowa sume pee nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu e ngɛ afɔle sãe ngɛ sɔlemi we ɔ, Yehowa ma ma e hɛ kɛ fɔ e yayami ɔ nɔ. Se Yehowa ma we e hɛ kɛ fɔɛ yayami nɔ kɔkɔɔkɔ. w18.07 18-19 ¶7-9

“Kɛ̃ɛ̃ mi bihi kɛ a he la” nɛ Satan kɛ tsuɔ ní ɔ eko ji Yehowa he lakpa munyuhi nɛ e gbɛɔ kɛ fĩaa a. Satan lakpa munyu ɔmɛ eko ji kaa Yehowa susuu we o he, nɛ e sume mo. Ida nɛ e ye jeha 19 ɔ nu he jã. E de ke, “Be komɛ ɔ, i nuɔ he kaa i kɛ Yehowa wa kpɛti kɛ, nɛ e sume kaa e maa pee ye Huɛ.” Kɛ Ida peeɔ kɛɛ kɛ daa Satan tuami nɛ ɔ nya? Ida de ke: “Asafo mi kpehi nɛ i yaa a woɔ ye hemi kɛ yemi mi he wami wawɛɛ. Jinɛ ke i ya asafo mi kpe ɔ, i ha we sanehi a heto. I susuɔ kaa sane heto nɛ ma ha a he hia we. Se amlɔ nɛ ɔ, i dlaa ye he loko i yaa asafo mi kpehi, nɛ i bɔɔ mɔde kaa ma ha sane bimi enyɔ aloo etɛ ko heto.” Ida nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ maa anɔkuale munyu nɛ ɔ nɔ mi: Tsɛ̃i nitsɛnitsɛ ngɛ e blimi kɛ e kami pɔtɛɛ, nɛ e tsakee we. Se wa hemi kɛ yemi nɛ a ngɔ kɛ to tsɛ̃i he ɔ ma nyɛ ma ba pee nyafii loo agbo, e mi ma nyɛ ma gbɔjɔ aloo e mi ma nyɛ maa wa. Se lɔ ɔ daa si ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa nɔ. (Mat. 14:31; 2 Tɛs. 1:3) Loko wa hemi kɛ yemi ɔ ma nyɛ maa po wa he piɛ ɔ, ja wa ha nɛ e mi wa, nɛ e kle agbo! w18.05 29-30 ¶12-14

Zugba mimiɛmi ɔ se loko bulɔ ɔ tsake e tsui, nɛ e bi yemi kɛ buami. (Níts. 16:25-34) Jã nɔuu nɛ mwɔnɛ ɔ, ni komɛ hu nɛ a bui Baiblo ɔ sɛ gbi ɔ tue ɔ ma nyɛ ma tsake a tsui, nɛ a ma bi nɛ a ye bua mɛ ke haomi ngua ko hoso mɛ kaa bɔ nɛ zugba mimiɛɛɔ ɔ. Eko ɔ, a ní tsumi ma nyɛ ma puɛ, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ a hao. Eko ɔ, ni komɛ hu maa nu hiɔ ko nɛ nya wa, aloo a suɔlɔ ko ma gbo nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ a ye aywilɛho. E ngɛ mi kaa jinɛ a bua jɔɛ sɛ gbi ɔ he mohu lɛɛ, se amlɔ nɛ ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a bi ke, ‘Mɛni e sa kaa ma pee konɛ a he ye yi wami?’ Eko ɔ, ke wa ya a ngɔ jehanɛ ɔ, a maa bu wa sɛ gbi nɛ haa nɔ hɛ nɔ kami ɔ tue. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ya nɔ nɛ waa kɛ anɔkuale yemi fiɛɛ ɔ, wa ma nyɛ maa wo nihi nɛ a pee klaalo kaa a maa bu sɛ gbi ɔ tue ɔ a bua ngɛ be nɛ sa mi.​—Yes. 61:1. w18.05 19-20 ¶10-12

Mwɔnɛ ɔ, je ɔ mawu ɔ sisi nihi fuu, nɛ a pee nyɔguɛhi kɛ ha lakpa jami, he lo nya níhi, kɛ ma kudɔmi blɔ nya tomi ɔmɛ. (2 Kor. 4:4) E ji he blɔ nɛ wa ná kaa wa maa kase Yesu konɛ waa ye bua nihi nɛ́ a ba le Yehowa, wa Mawu nɛ e haa nɔ he yemi ɔ, konɛ a ja lɛ. (Mat. 28:19, 20) Ní tsumi nɛ ɔ be gbɔjɔɔ, nɛ nyagbahi fuu ngɛ mi. Ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, nihi fuu sume kaa a maa kase Mawu he ní, nɛ ni komɛ lɛɛ ke a na wɔ ɔ, kɛkɛ a mi mi fu. Nɔ́ nɛ e sa kaa wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ e bi e he ji, ‘Anɛ i kɛ he yemi nɛ i ngɛ ɔ ngɛ Matsɛ Yemi ɔ ní tsumi ɔ se fĩe lo?’ E ji bua jɔmi kaa nihi fuu na kaa e be kɛe nɛ nyagbe ɔ maa ba, nɛ lɔ ɔ he ɔ, a pee a si himi kpokploo, nɛ a kɛ a be tsuo ngɛ sɔmɔe kaa blɔ gbali. (1 Kor. 9:19, 23) A kpɛti ni komɛ sɔmɔɔ ngɛ he nɛ a ngɛ ɔ nɔuu, se ni komɛ hu hiaa kɛ yaa he nɛ fiɛɛli a he hia ngɛ nɛ a ya sɔmɔɔ ngɛ lejɛ ɔ. Hyɛ bɔ nɛ e ngɛ bua jɔmi ha kaa nihi babauu kɛ a he yemi ɔ ngɛ Yehowa yi jee!​—La 110:3. w18.04 11-12 ¶13-14