June

Samuel yayo Hana kɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa kpe. E nyɛ we nɛ e fɔ bimɛ jehahi babauu. (1 Sam. 1:2) Ngɛ Israel bi ɔmɛ a kusumi nya a, a naa yo nɛ fɔ we ɔ kaa yo nɛ a gbiɛ lɛ. Enɛ ɔ ha nɛ e hɛ mi pue si wawɛɛ. (1 Mose 30:1, 2) Nɔ́ nɛ pa puɛ sane ɔ kulaa ji kaa, e huno ɔ ngɛ yo kpa nɛ a tsɛɛ lɛ ke Penina. Lɛɛ lɛɛ e nyɛ nɛ e fɔ bimɛ, enɛ ɔ he ɔ, e ye Hana he fɛu. E he wa ha Hana kaa e maa da nyagba nɛ ɔmɛ a nya. E hao wawɛɛ, nɛ ‘e foɔ ya nɛ e kua ní yemi.’ E ye “aywilɛho” ngɛ e tsui mi. (1 Sam. 1:7, 10) Mɛni lɛ wo Hana bua? Hana sɔle kɛ ha Yehowa nɛ e de lɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ngɛ lɛ haoe. Benɛ e sɔle ta a, e de Eli nɛ ji Osɔfo Nɔkɔtɔma Pe Kulaa a e nyagba a. Kɛkɛ nɛ Eli de lɛ ke: “O kɛ he jɔmi nɛ ya; Israel Mawu ɔ ma ha mo nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ o bi lɛ ɔ.” Mɛni lɛ je mi kɛ ba? Hana “ho nɛ e ya ye ní, nɛ aywilɛho ɔ je e hɛ mi.” (1 Sam. 1:17, 18) Sɔlemi ye bua Hana nɛ e ná tue mi jɔmi ekohu. w20.02 21 ¶4-5

E be kɛe nɛ Yehowa ma kpata je yaya nɛ ɔ hɛ mi. Nihi nɛ a ngɛ “su kpakpa nɛ ma ha nɛ a ná neneene wami” ɔ pɛ nɛ a yi ma ná wami. (Níts. 13:48) Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ heii kaa wa suɔ nɛ waa fiɛɛ kɛ ha wa weku li ɔmɛ hulɔ konɛ a ba sɔmɔ Yehowa. Yehowa, wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ “sume nɛ a kpata nɔ ko nɔ ko hɛ mi, mohu ɔ, e suɔ kaa nihi tsuo nɛ a tsake a tsui.” (2 Pet. 3:9) E sa nɛ wa kai kaa blɔ ko ngɛ nɛ ke wa gu nɔ kɛ fiɛɛ yi wami hemi sɛ gbi ɔ, e hi, nɛ eko hu ngɛ nɛ e hí. Eko ɔ, ke wa ngɛ nɔ ko nɛ wa li lɛ odase yee ɔ, wa tuɔ munyu kɛ mi mi jɔmi, se ke waa kɛ wa weku li ngɛ munyu tue ɔ, wa tuɔ munyu kpookpoo. Ke wa ti nihi fuu kai kekleekle be nɛ wa ye wa weku no ko odase ɔ, eko ɔ, wa ma pia wa he wawɛɛ. Wa ná nɛ wa gu blɔ kpa nɔ kɛ pee jã. E hi kaa waa kɛ ga womi nɛ bɔfo Paulo kɛ ha ngɛ wa mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ ma tsu ní ke wa ngɛ wa weku li odase yee. Ke pi jã a, a bua be sɛ gbi ɔ he jɔe, nɛ wa be nyɛe maa ye bua mɛ nɛ a bu sɛ gbi ɔ tue hulɔ. w19.08 14-15 ¶3-5

Benɛ o kase anɔkualehi nɛ nyɛɛ se nɛ kɔɔ Bi ɔ he ɔ, kɛ o pee o ní ha kɛɛ? Ngɛ Mawu se ɔ, Yesu ji nɔ nɛ e nɔ kuɔ pe kulaa ngɛ je ɔ mi tsuo. Lɛ ji wa Kpɔlɔ. E je e suɔmi mi nɛ e ngɔ e wami kɛ ha ngɛ wa he. Ke wa ngɔ wa ní peepee kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ kpɔmi nɔ́ ɔ mi ɔ, a ma nyɛ maa ngɔ wa he yayami ɔmɛ kɛ ke wɔ, huɛ bɔmi kpakpa maa hi waa kɛ Mawu wa kpɛti, nɛ wa ma ná neneene wami hulɔ. (Yoh. 3:16) Yesu ji wa we Osɔfo Nɔkɔtɔma Pe Kulaa. E suɔ nɛ e ye bua wɔ konɛ wa ná kpɔmi nɔ́ ɔ he se, nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi waa kɛ Mawu wa kpɛti. (Heb. 4:15; 7:24, 25) Lɛ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ, nɛ Yehowa maa gu e nɔ kɛ tsɔ e biɛ ɔ he, kɛ po nɔ́ yayami se, nɛ e maa ngɔ neneene jɔɔmi kɛ ba ngɛ Paradeiso ɔ mi. (Mat. 6:9, 10; Kpoj. 11:15) Yesu ji nɔ nɛ e sa nɛ waa kase. E ngɔ e wami kɛ ha kɛ pee Mawu suɔmi nya ní, nɛ e kɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. (Yoh. 4:34) Ke o he nɔ́ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ ngɛ Yesu he ɔ ye ɔ, o ma ba ná suɔmi kɛ ha Mawu Bi nɛ e suɔ lɛ ɔ. Jamɛ a suɔmi ɔ maa wo mo he wami konɛ o ngɔ o wami be tsuo kɛ pee Mawu suɔmi nya ní kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ. w20.03 10 ¶12-13

Ligbi ɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e sɔle si abɔ. Loko Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ maa ye Nyɔmtsɛ ɔ gbɔkuɛ niye ní ɔ, e sɔle. (1 Kor. 11:23-25) Loko e kɛ kaseli ɔmɛ maa je he nɛ a ye He Tsɔmi ɔ ngɛ ɔ, e kɛ mɛ sɔle. (Yoh. 17:1-26) Benɛ e kɛ kaseli ɔmɛ ho Oliv Yoku ɔ nɔ ya jamɛ a nyɔ ɔ mi ɔ, e sɔle si abɔ ngɛ lejɛ ɔ. (Mat. 26:36-39, 42, 44) Nyagbe munyuhi nɛ Yesu tu ngɛ sɛumi tso ɔ nɔ loko e gbo ɔ hu ji sɔlemi. (Luka 23:46) Ligbi ɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e sɔle kɛ ha Yehowa ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ he. Mɛni ye bua Yesu nɛ e nyɛ da amanehlu nɛ ba e nɔ ɔ nya? E ngɔ e hɛ kɛ fɔ e Tsɛ ɔ nɔ kɛ gu sɔlemi nɔ. Bɔfo ɔmɛ lɛɛ a nyɛ we nɛ a hɛɛ sɔlemi mi jamɛ a nyɔ ɔ mi, nɛ lɔ ɔ ha we nɛ a ná kã kɛ da ka a nya. (Mat. 26:40, 41, 43, 45, 56) Ke waa kɛ kahi ngɛ kpee ɔ, e sa nɛ ‘waa ya nɔ nɛ waa sɔle’ kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa ye Yehowa anɔkuale. w19.04 9 ¶4-5

Yehowa hiɔ mumi yayamihi kɛ ní tsumi! E de Israel bi ɔmɛ ke: ‘Koo sã o bimɛ ngɛ o bɔ sami la tɛ nɔ; jehanɛ hu nyɛ ti nɔ ko kó klaa, e ko pee nyakpɛ ní, e ko nu wɔ, e ko tsu kunya, e ko fi kablɛ, e ko tsɛ kpade, nɛ e ko bi ní hulɔ. Yehowa, o Mawu ɔ sume nihi nɛ tsuɔ níhi nɛ a hiɔ nɛ ɔ.’ (5 Mose 18:10-12) Mwɔnɛ ɔ, Kristofohi be Mlaa nɛ Yehowa kɛ ha Israel bi ɔmɛ ɔ sisi. Se kɛ̃ ɔ, wa le kaa bɔ nɛ Yehowa naa ní nɛ ɔmɛ ha a tsakee we. Yehowa bɔ wɔ kɔkɔ ngɛ níhi nɛ kɛ mumi yayami ɔmɛ ngɛ tsakpa a he ejakaa e le kaa Satan guɔ ní nɛ ɔmɛ a nɔ kɛ yeɔ nihi awi. Satan guɔ níhi nɛ kɛ mumi yayami ɔmɛ ngɛ tsakpa a nɔ kɛ gbɛɔ lakpa munyuhi kɛ fĩaa. E lakpa munyu ɔmɛ eko ji kaa nihi nɛ a gbo ɔ ngɛ wami mi loloolo ngɛ je ko mi. (Fiɛlɔ 9:5) Satan guɔ ní nɛ ɔmɛ a nɔ kɛ woɔ nihi a he gbeye, nɛ e kɛ jeɔ nihi kɛ jeɔ Yehowa he. E peeɔ jã konɛ nihi nɛ a he mumi yayami ɔmɛ nɛ a ye mohu pe Yehowa. w19.04 21 ¶5-6

Nisɛ ní nɛ a peeɔ jokuɛwi ɔ ji yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ. Ke nɔ ko pee jokuɛyo nisɛ ní ɔ, e yeɔ jokuɛ ɔ awi ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Nɔ́ nɛ e pee ɔ ma ha nɛ jokuɛ ɔ nɛ nu he kaa e be slɔkee, nɛ e be nɔ ko hee maa ye hu. E sa kaa waa po jokuɛwi a he piɛ kɛ je yi wu tso ní peepee nɛ ɔ he, nɛ waa wo nihi nɛ a pee mɛ jã a bua nɛ waa ye bua mɛ. (1 Tɛs. 5:14) Ke nɔ ko nɛ ngɛ asafo ɔ mi kɛ jokuɛ ko ná bɔmi aloo e pee lɛ nisɛ ní ɔ, e gbe asafo ɔ he guɛ. (Mat. 5:16; 1 Pet. 2:12) Wa ngmɛ́ nihi nɛ a peeɔ yi wu tso níhi nɛ a kɛ puɛɔ asafo ɔ biɛ nɛ a pia we a he ɔ blɔ nɛ a hi asafo ɔ mi. Ke nɔ ko nɛ ngɛ asafo ɔ mi kɛ jokuɛ ko ná bɔmi aloo e pee lɛ nisɛ ní ɔ, e ji yayami nɛ e pee kɛ si ma a, nɛ a ma nyɛ maa wo lɛ tsu. (Kɛ to Ní Tsumi 25:8 ɔ he.) Tsa pi asafo mi nikɔtɔma amɛ a blɔ nya ní tsumi ji kaa á gbla nihi nɛ a tɔ̃ ma a mlaa nɔ ɔ a tue. Se kɛ̃ ɔ, ke nɔ ko pee jokuɛ ko nisɛ ní ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ laa we e nɔ nɛ e ko ba kaa nɔ ɔ maa ye e he. w19.05 9 ¶4-7

Akɛnɛ Yehowa ji wa Tsɔɔlɔ Kpanaa he je ɔ, nyagba ko be nɛ wa be nyɛe maa da nya. (Yes. 30:20, 21) E Munyu ɔ yeɔ bua wɔ konɛ wa “he nɛ su saminya” kɛ ha “ní tsumi kpakpa fɛɛ ní tsumi kpakpa.” (2 Tim. 3:17) Ke waa kɛ Baiblo ɔ tsɔɔmihi tsu ní ngɛ wa si himi mi ɔ, e ma ha nɛ waa le ní pe nihi nɛ a deɔ ke “je nɛ ɔ mi juɛmi ɔ” hi ɔ. (La 119:97-100) Aywilɛho sane ji kaa je ɔ mi juɛmi ɔ woɔ wɔ he wami kaa waa di níhi nɛ wa he lo ɔ suɔ ɔ a se. Jã peemi ma ha nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa ma kua je ɔ susumihi kɛ e ní peepee ɔmɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e hi wawɛɛ kaa Baiblo ɔ de ke: “Nyɛɛ hyɛ nyɛ he nɛ hi nɛ nɔ ko nɛ ko ngɔ je mi nile kɛ yaka sisimi kɛ ngɔ nyɛ nyɔguɛ ngɛ adesa kusumihi nya.” (Kol. 2:8) Kaa bɔ nɛ Baiblo ɔ de ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a he ɔ, nihi maa pee a he “nihi nɛ a suɔ níhi nɛ haa nɔ bua jɔmi.” (2 Tim. 3:4) Jehanɛ hu ɔ, bɔ nɛ AIDS kɛ bɔmi nami mi hiɔ kpahi pɔ he wawɛɛ ha a tsɔɔ heii kaa je nɛ ɔ mi juɛmi ɔ ji kuasiahi a sane.​—2 Pet. 2:19. w19.05 21 ¶1-2; 22 ¶4-5

Satan sisi Israel bi ɔmɛ kaa loko a ngmɔ ní ɔmɛ maa pee kpakpa a, ja a kɛ a he wo mahi nɛ a ja we Yehowa nɛ a bɔle mɛ ɔ a kusumihi a mi. Ma nɛ ɔmɛ heɔ yeɔ kaa ja a pee kusumi komɛ kɛ ha a mawu ɔmɛ loko hiɔmi maa nɛ ha mɛ. Israel bi ɔmɛ a ti nihi nɛ a be hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi ɔ ya susu kaa ke a pee we kusumi nɛ ɔmɛ ha Baal ɔ, sapu maa ba, nɛ hwɔ maa ye mɛ, enɛ ɔ he ɔ, a ya ja Baal. Satan sisi Israel bi ɔmɛ nɛ a ngɔ a he kɛ wo ajuama bɔmi mi. Ke mahi nɛ a ja we Yehowa a ngɛ a mawu ɔmɛ jae ɔ, a ngɔɔ a he kɛ woɔ je mi bami yaya slɔɔtohi a mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, yihi kɛ nyumuhi poɔ tuutuu ngɛ Baal jami he ɔmɛ. Jehanɛ hu ɔ, Baal jali ɔmɛ nɛ tɔmi ko kulaa ngɛ nyumu kɛ nyumu aloo yo kɛ yo a bɔmi nami kɛ bɔmi nami kpahi tsuo nɛ sɛ a he. (5 Mose 23:17, 18; 1 Ma. 14:24) Wɔ jali nɛ ɔmɛ heɔ yeɔ kaa kusumi nɛ ɔmɛ nɛ a peeɔ ɔ woɔ a mawu ɔmɛ he wami nɛ a haa nɛ a ngmɔ níhi baa saminya. Israel bi fuu a bua ya jɔ wɔ jali nɛ ɔmɛ a kusumihi nɛ ajuama bɔmi ngɛ mi ɔ a he, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a sisi mɛ, nɛ a ya ja lakpa mawuhi. w19.06 2 ¶3; 4 ¶7-8

A tsake Betel weku ɔ mi bimɛ kɛ be tsuo sɔmɔli kpahi akpehi abɔ a ní tsumi. Behi fuu ɔ, e yeɔ ha nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ ɔmɛ kaa a maa je ní tsumi nɛ a bua jɔ he ɔ he. Ke o ji a kpɛti nɔ kake ɔ, mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o da tsakemi nɛ ɔ nya? Moo ya nɔ nɛ o hi Yehowa kasa nya kɛ gu Ngmami ɔ nɛ o maa kane daa ligbi, nɛ́ o pue o yi mi tɛ ngɛ he ɔ nɔ. Jehanɛ hu ɔ, moo ngɔ o he kɛ wo fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi vii ngɛ asafo ehe nɛ o ya je mi ɔ mi. Yehowa kaiɔ nihi tsuo nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔɔ lɛ ɔ ke a nyɛ we nɛ a pee babauu kaa sa a po. Moo pee o si himi kpokploo. Ko ha nɛ Satan je ɔ mi yeyeeye peemi ɔmɛ nɛ ‘mia’ mo nɛ e ha nɛ o kpa Mawu jami. (Mat. 13:22) Ko ha nɛ nihi nɛ a sɔmɔ we Yehowa, o huɛmɛ aloo o weku li nɛ a ha nɛ o susu kaa ja o ná sika fuu ngɛ Satan je nɛ ɔ mi loko o ma ná si himi kpakpa. (1 Yoh. 2:15-17) Mo ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ si nɛ Yehowa wo kaa e ma ha wɔ wa mumi mi hiami níhi, tue mi jɔmi kɛ he lo nya níhi “ngɛ be nɛ sa mi” ɔ mi.​—Heb. 4:16; 13:5, 6. w19.08 20 ¶4; 21-22 ¶7-8

Anɛ o kɛ haomi ko ngɛ kpee lo? Lemi nɛ wa le kaa Yehowa nu wɔ sisi ke wa ngɛ haoe ɔ woɔ wa bua. E le wa nyɛmi, wa susumi kɛ bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha. (La 103:14; 139:3, 4) Ke wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ, e maa ye bua wɔ kɛ da níhi nɛ haa nɛ wa hao ɔmɛ a nya. Haomi ma nyɛ ma ha nɛ o ná susumi nɛ dɛ, nɛ o kɔni mi ma nyɛ ma jɔ̃. Ke e ba jã a, mo kai kaa Yehowa maa ye bua mo kɛ da haomi ɔ nya. Mɛni blɔ nɔ e maa gu kɛ ye bua mo? E suɔ nɛ o de lɛ níhi nɛ ngɛ mo haoe ɔ, nɛ e pee klaalo kaa e maa ye bua mo. (La 5:3; 1 Pet. 5:7) Lɔ ɔ he ɔ, ko kpa sɔlemi ngɛ o haomi ɔmɛ a he. Yehowa kɛ mo be munyu tue tɛɛ, mohu ɔ, e kɛ mo maa tu munyu kɛ gu Baiblo ɔ kɛ e we asafo ɔ nɔ. Níhi nɛ o maa kane ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ maa wo o bua, nɛ e ma ha nɛ o ná hɛ nɔ kami. Jehanɛ hu ɔ, nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ maa wo mo he wami.​—Rom. 15:4; Heb. 10:24, 25. w19.06 16 ¶7-8

Ke o kɛ yi mi wami ngɛ kpee ɔ, moo sɔle ha Yehowa, “moo fa kue ha lɛ kɛ o tsui tsuo.” Mo de o Tsɛ nɛ e suɔ mo ɔ níhi tsuo nɛ woɔ o he gbeye nɛ haa nɛ o peeɔ yeyeeye ɔ. (Kɔmɔ 2:19) Sɔlemi kaa jã ma ha nɛ o hɛ mo kɛ su Yehowa he haa. (Rom. 8:38, 39) Mo ná nɔ mi mami kaa jɔɔmihi nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ maa ba a maa ba mi niinɛ. (4 Mose 23:19) Ke o yi mi peeɔ mo enyɔɔnyɔ ngɛ Mawu si womi ɔmɛ a he ɔ, e he be wae ha Satan kɛ e we bi ɔmɛ kaa a maa wo o he gbeye. (Abɛ 24:10; Heb. 2:15) Mo hla be kɛ kase Mawu si womihi nɛ kɔɔ e Matsɛ Yemi ɔ he, kɛ yi mi tomihi a he je nɛ o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa si womi nɛ ɔmɛ maa ba mi ɔ he ní. Kɛ lɔ ɔ maa ye bua mo ha kɛɛ? Mo susu Nyɛminyumu Stanley Jones nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. E hemi kɛ yemi ɔ he je ɔ, a wo lɛ tsu jeha kpaago. Mɛni ye bua lɛ nɛ e nyɛ nɛ e kɛ anɔkuale yemi fĩ si? E de ke: “Akɛnɛ i kase Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ níhi nɛ Matsɛ Yemi ɔ maa pee ɔ he ní nɛ ye yi mi pee we mi enyɔɔnyɔ ngɛ he hyɛ he je ɔ, nɔ ko nyɛ we nɛ e je mi kɛ je Yehowa he.” Ke o ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Mawu si womi ɔmɛ a mi ɔ, o be hae nɛ gbeye yemi nɛ ha nɛ o kpa Yehowa sɔmɔmi.​—Abɛ 3:25, 26. w19.07 2 ¶1; 3 ¶6-7

Mɛni he je nɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ he hia wawɛɛ ɔ? Ejakaa Kristo kaseli pɛ nɛ a ma nyɛ maa pee Mawu huɛmɛ. Jehanɛ hu ɔ, nihi nɛ a nyɛɛɔ Kristo se ɔ náa si himi kpakpa amlɔ nɛ ɔ, nɛ a ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa hwɔɔ se ɔ, a maa hi si kɛ ya neneene. (Yoh. 14:6; 17:3) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ní tsumi nɛ Yesu kɛ wo wa dɛ ɔ he hia wawɛɛ, se pi wɔ pɛ nɛ wa ngɛ ní ɔ tsue. Bɔfo Paulo ngma ngɛ e kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he kɛ tsu ní tsumi nɛ ɔ a he ke: “Wa ji nihi nɛ a piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.” (1 Kor. 3:9) Ní tsumi nɛ ɔ nɛ́ Yehowa kɛ Kristo kɛ ha wɔ nimli adesahi nɛ wa yi mluku ɔ ji he blɔ ngua nitsɛ nɛ wa ná! Jehanɛ hu ɔ, kaselɔ peemi ní tsumi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa bua nɛ jɔ wawɛɛ. Loko wa ma nyɛ maa ye bua nihi nɛ a ba pee kaseli ɔ, kekleekle ɔ, ja wa “hla” nihi nɛ a hɛɛ tsui kpakpa a. Ke wa yeɔ nihi tsuo nɛ waa kɛ mɛ kpeɔ ɔ odase ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa Odasefohi ji wɔ niinɛ. Jehanɛ hu ɔ, ke wa ye fami nɛ Kristo fã wɔ kaa waa fiɛɛ ɔ nɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa anɔkuale Kristofohi ji wɔ. w19.07 15 ¶3-5

Nɔ́ kekleekle nɛ nihi a bua jɔɔ he ji nile munyuhi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ yeɔ bua nɔ ngɛ si himi mi ɔ. Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ New York nɛ e fiɛɛɔ ha nihi nɛ a tuɔ Mandarin gbi ɔ de ke: “I bɔɔ mɔde kaa ma je huɛ bɔmi su kpo kɛ tsɔɔ nihi, nɛ i buɔ mɛ tue. Ke i na kaa a ji ni hehi nɛ a hia kɛ je a ma mi kɛ ba a, i biɔ mɛ ke: ‘Kɛ níhi ngɛ nɔ yae ha kɛɛ? O na nɔ́ ko nɛ o ngɛ tsue lo? Ma bi ɔmɛ heɔ mo hɛ muɔ lo?’” Be komɛ ɔ, jã nɛ e peeɔ ɔ yeɔ bua lɛ nɛ e kɛ nihi jeɔ Baiblo mi ní sɛɛmi sisi. Ke si fɔfɔɛ ɔ ngmɛ lɛ blɔ ɔ, e biɔ mɛ ke: “Ke wa suɔ nɛ waa kɛ nihi nɛ hi si saminya a, mɛni o susu kaa e he hia nɛ waa pee? Abɛ ko ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ ma suɔ nɛ ma kane kɛ tsɔɔ mo. E de ke: ‘Pɛ sisi jemi ngɛ kaa nyu nɛ a bli nya nɛ́ e be; lɔ ɔ he ɔ, benɛ nya sami ɔ mi wɛ lolo ɔ, moo ngmɛɛ he.’ Anɛ o susu kaa ga womi nɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa kɛ nihi nɛ hi si saminya lo?” (Abɛ 17:14) Ní sɛɛmi kaa kikɛ maa ye bua wɔ konɛ waa na nihi nɛ a bua maa jɔ he kaa waa kpale ba slaa mɛ. w19.07 23 ¶13

E sɛ nɛ waa na nihi nɛ a tsake a ní tsumi kaa be tsuo sɔmɔli ɔ kaa nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ. Eko ɔ, mɛ nitsɛmɛ aloo a weku no ko be he wami. Aloo eko ɔ, a suɔlɔ ko gbenɔ ha nɛ a ngɛ aywilɛho yee. Jehanɛ hu ɔ, akɛnɛ a hɛ ngɛ jae ngɛ a huɛmɛ nɛ a je a he ngɛ he nɛ a sɔmɔ ngɛ ɔ he je ɔ, a ma nyɛ maa hi aywilɛho yee ngɛ a mi. E ma he be loko a ma nyɛ maa da si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ a nya. Amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, a se nɛ o ma fĩ, kɛ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ o maa pee ɔ maa ye bua mɛ konɛ a nyɛ nɛ a da tsakemi ɔ nya. Nyɛmiyo ko nɛ e kɛ jehahi babauu sɔmɔ ngɛ ma se ɔ de ke, “Benɛ i ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi klɛdɛɛ ɔ mi ɔ, i kɛ nihi fuu kaseɔ Baiblo ɔ daa ligbi. Se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, i ná we he blɔ po nɛ ma bli Baiblo ɔ kɛ tsɔɔ nihi aloo ma je video kɛ tsɔɔ nɔ ko ngɛ fiɛɛmi tso mi. Se nyɛmimɛ nɛ i kɛ mɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ fɔɔ mi nine nɛ wa ya slaa a Baiblo kaseli, nɛ waa kɛ mɛ kaseɔ ní. Enɛ ɔ haa nɛ ye bua jɔɔ wawɛɛ. I kase bɔ nɛ i kɛ nihi maa je ní sɛɛmi sisi ha ngɛ ye zugba kpɔ ehe ɔ mi. Ní nɛ ɔmɛ tsuo ye bua mi nɛ i ná bua jɔmi ekohu.” w19.08 22 ¶10; 24 ¶13-14

Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Evodia kɛ Sintika a blɔ fa mi ɔ, eko ɔ, wa maa ngɔ wa juɛmi kɛ ma nihi a gbɔjɔmihi a nɔ, nɛ lɔ ɔ be hae nɛ wa ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha mɛ. Wɔ tsuo wa tɔ̃ɔ daa ligbi. Ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma ni kpahi a tɔmihi a nɔ ɔ, e ma ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha mɛ ɔ nya maa jɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nyɛmi ko hɛ je nɔ kaa e maa ye bua kɛ dla Matsɛ Yemi Asa a nɔ ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa mi mi ma fu. Ke wa bɔni tɔmi kpahi tsuo nɛ wa le kaa wa nyɛmi ɔ pee ɔ he susumi ɔ, wa we abofu ɔ nya maa wa nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ nya maa ba si. Ke o kɛ nyɛmi ko ngɛ sane ko kaa jã ngɛ nyɛ asafo ɔ mi ɔ, e maa hi kaa o ma susu munyu nɛ ɔ he: Yehowa le wa tɔmihi kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ hu a tɔmihi tsuo. Se kɛ̃ ɔ, ngɛ fã tɔmi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wa he tsuo se ɔ, Yehowa suɔ wɔ, nɛ e suɔ mɛ hulɔ. Enɛ ɔ he je ɔ, e he hia nɛ waa kase Yehowa suɔmi ɔ, nɛ́ wa ná wa nyɛmimɛ a he juɛmi nɛ da be fɛɛ be. Ke wa bɔ mɔde wawɛɛ kaa wa ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ kake peemi nɛ ngɛ waa kɛ mɛ wa kpɛti ɔ mi maa wa.​—Filip. 2:1, 2. w19.08 9-10 ¶7-8

Yehowa suɔ nihi nɛ a baa a he si. Ja nɔ ko baa e he si nitsɛnitsɛ loko huɛ bɔmi kpakpa ma nyɛ maa hi e kɛ Yehowa a kpɛti. Se “he nɔ woli lɛɛ, e naa mɛ ngɛ tsitsaa lokoo.” Wɔ tsuo wa suɔ nɛ waa sa Yehowa hɛ mi konɛ e suɔ wɔ. Enɛ ɔ he je ɔ, e sa kaa waa kase he si bami. Ke nɔ ko ngɛ he si bami juɛmi, e pee we níhi nɛ tsɔɔ he nɔ womi, nɛ e bui e he kaa e he hia pe ni kpahi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e baa e he si. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa nɔ nɛ baa e he si ɔ náa juɛmi nɛ da ngɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti, kɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ e nyɛmimɛ a kpɛti ɔ he. Nɔ nɛ baa e he si ɔ naa ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe lɛ ngɛ ní komɛ a mi. (Filip. 2:3, 4) Ni komɛ peeɔ a ní kaa nɔ́ nɛ a baa a he si. Eko ɔ, a gboɔ zo loo a ngɛ kpoo. Aloo eko ɔ, ngɛ a kusumi nya aloo bɔ nɛ a tsɔse mɛ ha he je ɔ, a buɔ nɔ, nɛ a kɛ nihi tuɔ munyu saminya. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, eko ɔ, a woɔ a he nɔ wawɛɛ. Kɛ yaa kɛ yaa a, a jeɔ nɔ́ nɛ ngɛ a tsui mi nitsɛnitsɛ ɔ kpo.​—Luka 6:45. w19.09 2 ¶1, 3-4

Anɔkualehi nɛ Yesu tsɔɔ ɔ piɛɛ “Nyɔmtsɛ Yesu Kristo sane kpakpa” a he. Ke waa kɛ sane kpakpa a tsu ní ngɛ wa si himi mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa buɔ sane kpakpa a tue. Tue bumi nɛ ɔ biɔ nɛ waa ngɔ Matsɛ Yemi ɔ he níhi kɛ ye kekle blɔ he, waa ba wa je mi ngɛ Mawu dami mlaa amɛ a nya, nɛ́ waa jaje Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a. (Mat. 6:33; 24:14) Jehanɛ hu ɔ, e biɔ nɛ wa fĩ Kristo nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu, nɛ a tsuɔ ní tsumi nguahi kɛ fĩɔ Matsɛ Yemi ɔ se ɔ a se. (Mat. 25:31-40) E be kɛe nɛ a ma je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ ‘jijɔ kpa amɛ’ kaa bɔ nɛ mɛ hu a pee ha mɛ ɔ. (Yoh. 10:16) Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Loko Hamagedɔn ta a maa je sisi ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, nimli 144,000 ɔ tsuo maa hi hiɔwe kaa mumi mi bɔ níhi. A maa piɛɛ hiɔwe ta buli ɔmɛ a he kɛ kpata Gog hɛ mi pɛsɛpɛsɛ, nɛ a maa po “asafo kuu ngua” nɛ a ngɛ kaa jijɔhi ɔ a he piɛ. (Kpoj. 2:26, 27; 7:9, 10) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, asafo kuu ngua a ma ba na kaa e ji he blɔ ngua nɛ a ná kaa a fĩ Yehowa sɔmɔli nɛ e pɔ mɛ nu ɔ a se benɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ! w19.09 12-13 ¶16-18

Mɛni he je nɛ ke wa tsu ní tsumi nɛ Yesu kɛ ha wɔ ɔ, wa he mi jɔɔ wɔ ɔ? Ejakaa wa ngɛ nɔ hyɛli nɛ pe kulaa. Yehowa nɛ ji wa Nɔ Hyɛlɔ Nɛ Nɔ Kuɔ Pe Kulaa a pi nyɔmtsɛ nɛ e yi mi wa, nɛ́ nɔ muɛ e hɛ. E hɛ saa ní tsumi nɛ wa tsuɔ ɔ. (Heb. 6:10) Nɛ e haa wɔ he wami kɛ nyɛmi nɛ waa kɛ ma tsu ní tsumi nɛ e kɛ wo wa dɛ ɔ. (2 Kor. 4:7; Gal. 6:5) Yesu nɛ ji wa Matsɛ ɔ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. (Yoh. 13:15) Asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a hyɛɛ wa nɔ ɔ hu bɔɔ mɔde kaa a maa kase Yesu nɛ ji “nɔ hyɛlɔ ngua a.” (Heb. 13:20; 1 Pet. 5:2) A bɔɔ mɔde nɛ a jeɔ mi mi jɔmi kpo, a woɔ nihi he wami, a kɛ kã tsɔseɔ wɔ, nɛ a poɔ wa he piɛ. Jehanɛ hu ɔ, wa ngɛ huɛmɛ kpakpahi. Nɔ ko be nɛ e ngɛ huɛmɛ kpakpahi nɛ a ngɛ suɔmi kaa wɔ. Moo lɛɛ mo susu he nɛ o hyɛ: Wa ná he blɔ nɛ waa kɛ nihi nɛ a je mi bami he tsɔ nɛ a bui a he dali ɔ tsuɔ ní. A buɔ ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe mɛ. A naa wɔ kaa a huɛmɛ, se pi nihi nɛ a kɛ mɛ ngɛ ní tsue kɛkɛ. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ mɛ wa kpɛti ɔ mi wa wawɛɛ nitsɛ, nɛ a pee klaalo po kaa a kɛ a wami maa sã afɔle ngɛ wa he! w19.09 20 ¶1; 23 ¶12-14

Bɔfo Paulo tu “Yehowa ligbi ɔ” he munyu ngɛ ngmami nɛ ɔ mi. (1 Tɛs. 5:1-6) Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ngmami nɛ ɔ mi ɔ, Yehowa ligbi ɔ maa je sisi ke a tua “Babilon Ngua” a nɛ ji je ɔ tsuo lakpa jami ɔ, nɛ e maa gbe nya kɛ Hamagedɔn. (Kpoj. 16:14, 16; 17:5) E tsɔɔ wɔ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ le kaa wa dla wa he kɛ to “Yehowa ligbi ɔ” loo wa pee we. E sɛ nɛ “waa hi mahe mi kaa ni kpa amɛ.” Mohu ɔ, e sa nɛ “waa fɔ nyɔ” nɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ konɛ nɔ́ ko nɛ ko ha nɛ waa ngɔ wa he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi. Ke waa kɛ wa he wo mi ɔ, wa maa pee nihi nɛ a “piɛɛ je ɔ he.” (Yoh. 15:19) Wa le kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ pɛ lɛ maa ngɔ tue mi jɔmi kɛ ba je ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa ye bua ni kpahi konɛ a le nɔ́ nɛ Baiblo ɔ gba kaa e maa ba hwɔɔ se. Ke amanehlu ngua a ná nɛ e je sisi pɛ ɔ, nihi be nyɛe ma de ke a ma nɛ a ba sɔmɔ Yehowa. Enɛ ɔ he je nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he hia wawɛɛ amlɔ nɛ ɔ nɛ! w19.10 8 ¶3; 9 ¶5-6

Benɛ be su nɛ a kɛ sɛ gbi nɛ ngɛ womi kpo ɔ mi ma ha a, e he ba hia nɛ Yeremia nɛ ngɔ e hɛ kɛ fɔ e huɛ Baruk nɔ konɛ e kɛ sɛ gbi ɔ nɛ ha ni ɔmɛ. (Yer. 36:5, 6) Oslaa ngɛ ní tsumi nɛ ɔ he, se kɛ̃ ɔ, Baruk kɛ kã tsu ní tsumi ɔ. Moo hyɛ bɔ nɛ Yeremia bua maa jɔ ha benɛ Baruk ya sɔlemi we ɔ agbo ɔ nya nɛ e ya tsu ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ! (Yer. 36:8-10) Yuda ganɔ ɔmɛ nu nɔ́ nɛ Baruk pee ɔ he nɛ a fã lɛ kaa e ba kane womi kpo ɔ kɛ tsɔɔ mɛ hulɔ! (Yer. 36:14, 15) Ganɔ ɔmɛ ma a juɛmi nya si kaa a maa bɔ Matsɛ Yehoyakim nɔ́ nɛ Yeremia de ɔ. Matsɛ Yehoyakim mi mi fu wawɛɛ benɛ e nu munyuhi nɛ Yeremia ngma a, nɛ e sã womi kpo ɔ, nɛ e fã ke a nu Yeremia kɛ Baruk. Se kɛ̃ ɔ, Yeremia ha Baruk womi kpo kpa, nɛ e de lɛ Yehowa sɛ gbi ɔ nɛ ji “munyuhi tsuo nɛ a ngma kɛ wo kekle womi kpo ɔ nɛ Yuda matsɛ, Yehoyakim sã a mi” ɔ, nɛ Baruk ngma kɛ wo womi kpo ehe ɔ mi.​—Yer. 36:26-28, 32. w19.11 3-4 ¶4-6

Yehowa ma nyɛ maa pee e he nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ he hia konɛ e kɛ ha nɛ e yi mi tomi nɛ ba mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa pee e he Tsɔɔlɔ, Bua Wolɔ, Fiɛɛlɔ kɛ ekpahi fuu. (Yes. 48:17; 2 Kor. 7:6; Gal. 3:8) Se kɛ̃ ɔ, behi fuu ɔ, e kɛ adesahi tsuɔ ní konɛ e kɛ ha nɛ e yi mi tomihi nɛ ba mi. (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Kor. 1:3, 4) Jehanɛ hu ɔ, Yehowa ma nyɛ ma ha wa ti nɔ fɛɛ nɔ juɛmi kɛ he wami nɛ wa hia, nɛ́ wa kɛ pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ma ha nɛ e yi mi tomi maa ba mi. Enɛ ɔ haa nɛ wa naa nɔ́ nɛ Yehowa biɛ ɔ tsɔɔ kaa bɔ nɛ Baiblo mi ní leli komɛ tsɔɔ ɔ. Wɔ tsuo wa suɔ nɛ Yehowa kɛ wɔ nɛ tsu ní, se eko ɔ, ni komɛ he we yi kaa Yehowa kɛ mɛ ma nyɛ ma tsu ní. Mɛni he je? Ejakaa a susuɔ kaa jeha nɛ a ye, loo a si fɔfɔɛ, loo a nyɛmi ha we nɛ a pee babauu. Se ngɛ ni komɛ hu a blɔ fami ɔ, eko ɔ, a ma susu kaa nɔ́ nɛ a ngɛ pee ɔ hiɛ, lɔ ɔ he ɔ, e he hia we nɛ a pee babauu kɛ piɛɛ he. w19.10 20 ¶1-2

He lo nya níhi a se dimi ma nyɛ ma ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ gbɔjɔ, nɛ wa be nyɛe maa pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi. Bɔfo Paulo de ke: “Adesa ko be nɛ e ngɛ sɔmɔe kaa ta bulɔ nɛ e ngɔɔ e he kɛ woɔ jua yemi mi, ejakaa e suɔ kaa e maa sa nɔ nɛ e ngɔ lɛ . . . ɔ hɛ mi.” (2 Tim. 2:4) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a ngmɛ́ Roma ta buli blɔ nɛ a ngɔ a he kɛ wo jua yemi mi. Wa be suɔe nɛ nɔ́ ko nɛ je wa juɛmi ngɛ oti nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ɔ nɔ kaa bɔ nɛ ta buli kpakpahi peeɔ ɔ, konɛ Yehowa kɛ Kristo nɛ a ji wa nya dali ɔmɛ a bua nɛ jɔ wa he. Enɛ ɔ he jua wa ha wɔ kulaa pe nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko nɛ Satan je ɔ ma nyɛ ma ha wɔ. E sa nɛ wa ná be kɛ nɔmlɔ tso mi he wami nɛ wa hia nɛ waa kɛ ma sɔmɔ Yehowa. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa hyɛ nɛ nyagba ko nɛ ko hi wa hemi kɛ yemi nɛ ji tsɛ̃i ɔ, kɛ wa ta hwumi ní kpa amɛ tsuo a he. E sa nɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ be fɛɛ be! Mɛni he je? Bɔfo Paulo bɔ kɔkɔ kaa “nihi nɛ a fiaa a pɛɛ si kaa a ma ná ní kokooko ɔ” maa “tla blɔ kɛ je hemi kɛ yemi ɔ he.”​—1 Tim. 6:9, 10. w19.11 17 ¶12, 14-15

Loko “Yehowa ligbi ɔ” maa su ɔ, a maa hi dee ke “tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi” ba. (1 Tɛs. 5:1-6) “Yehowa ligbi ɔ” nɛ a tu he munyu ngɛ 1 Tɛsalonika Bi 5:2 ɔ ji “amanehlu ngua a” nɛ. (Kpoj. 7:14) Ke amanehlu ngua a yaa je sisi ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ le kɛɛ? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa a maa hi munyu ko nɛ a nui hyɛ tue. Lɔ ɔ maa pee okadi nɛ maa tsɔɔ kaa amanehlu ngua a su. Baiblo ɔ gba kaa a maa hi dee ke “tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi” ba. Anɛ jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ hu maa piɛɛ a he kɛ hi munyu nɛ ɔ tue lo? E ma nyɛ maa ba jã. Se lakpa munyu nɛ ɔ je daimoniohi a ngɔ. Lakpa munyu nɛ ɔ maa ye nihi awi, ejakaa e ma ha nɛ nihi maa nu he kaa a ngɛ slɔkee be mi nɛ amanehlu ngua pe kulaa nɛ eko bɛ hyɛ ɔ ma sisi jemi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “si kake too ɔ, hɛ mi kpatami maa ba a nɔ tlukaa, kaa bɔ nɛ yohɔyo nuɔ kɔɔmi ɔ.” Nɛ Yehowa sɔmɔli nɛ a yeɔ lɛ anɔkuale ɔ hu nɛɛ? Eko ɔ, bɔ nɛ Yehowa ligbi ɔ maa ba si kake too ha a maa pee mɛ nyakpɛ, se e be mɛ si tie. w19.09 9 ¶7-8

Ke o ngɛ yi mi kpɔ ko mwɔe ɔ, ngɔɔ oti pɔtɛɛ komɛ kɛ ma o hɛ mi. Ke wa ngɔ oti pɔtɛɛ ko kɛ ma wa hɛ mi ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa ma tsu he ní kɛ gbe nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o to kaa o maa pɔ Baiblo ɔ kanemi. Se ke o tui blɔ nya ko ɔ, eko ɔ, o be oti nɛ ɔ he sue. Aloo asafo mi nikɔtɔmahi a kuu ko to kaa a maa pɔ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ slaami, se be bɔɔ se ɔ, a nyɛ we nɛ a pee jã hu. Bɔ nɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a tsu yi mi kpɔ nɛ a mwɔ ɔ he ní ɔ, e sa nɛ a bi a he sane bimi nɛ ɔmɛ: “Anɛ wa to nyɛmimɛ komɛ nɛ e he hia nɛ waa pɔ mɛ slaami nɛ waa ye bua mɛ wawɛɛ ɔ a he hɛ lo? Anɛ wa to be pɔtɛɛ nɛ waa kɛ ma ya slaa mɛ lo?” Jehanɛ hu, moo le o nyɛmi. Wa ti nɔ ko nɔ ko be be, loo níhi, loo he wami nɛ e kɛ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e suɔ kaa e pee ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, moo le níhi nɛ o ma nyɛ maa pee, nɛ́ o ngmɛ pɛpɛɛpɛ. Ke e he maa hia a, o ma nyɛ ma tsake oti ko nɛ o kɛ ma o hɛ mi se o nyɛ we nɛ o tsu he ní ɔ. w19.11 29 ¶11-12

Yesaya 65:21-23 ɔ tsɔɔ bɔ nɛ si himi ɔ maa pee ha ngɛ zugba a nɔ hwɔɔ se. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, adesahi be hejɔ pee. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Mawu we bi ma tsu ní wawɛɛ kɛ bua jɔmi. Ke Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ ba nyagbe ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ‘adebɔ ní ɔmɛ nitsɛmɛ hu maa ye a he kɛ je puɛmi nyɔguɛ yemi ɔ mi, nɛ a ma ná Mawu bimɛ ɔmɛ a hɛ mi nyami he yemi ɔ.’ (Rom. 8:21) Kaa bɔ nɛ Yehowa to blɔ nya kɛ ha Israel bi ɔmɛ konɛ a ná be kɛ tsu ní nɛ a ná be hu kɛ jɔɔ a he ɔ, jã nɔuu kɛ̃ nɛ e maa pee ha e we bi ngɛ Kristo Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ mi. Wa ma ná be kɛ ja Mawu. Mwɔnɛ ɔ, Mawu jami haa nɛ nɔ bua jɔɔ, enɛ ɔ he ɔ, ngɛ je ehe ɔ mi ɔ, wa ma ná be kɛ ja Mawu. Niinɛ, adesahi anɔkualetsɛmɛ tsuo a bua maa jɔ ngɛ Kristo Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ mi, ejakaa wɔ tsuo waa kɛ bua jɔmi ma tsu ní, nɛ wa ma sɔmɔ Mawu. w19.12 12 ¶15; 13 ¶17-18

Ke a ke nyɛɛ “tsɔɔ” nyɛ bimɛ Yehowa Munyu ɔ, mɛni e tsɔɔ? E tsɔɔ kaa nyɛ maa tsɔɔ mɛ ní, nɛ́ nyɛɛ tĩ mi si abɔ konɛ a hɛ ko je nɔ. Loko fɔli ma nyɛ maa pee jã a, ja a ná be fuu kɛ ha a bimɛ ɔmɛ. Be komɛ ɔ, fɔli a kɔni mi ma nyɛ ma jɔ̃ ke e ba kaa a ngɛ nɔ́ kake mi tie kpamisaa kɛ tsɔɔ a bimɛ. Se e sa nɛ fɔli nɛ a nu sisi kaa enɛ ɔ lɛ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ konɛ a nu Mawu Munyu ɔ sisi nɛ a kɛ tsu ní. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛɛ kɛ hɛ si kami nɛ tsu ní. La 127 ɔ ngɔ bimɛ kɛ to kɛ̃ɛ̃ mi bihi a he. (La 127:4) Kaa bɔ nɛ e slo kɛ̃ɛ̃ mi bi fɛɛ kɛ̃ɛ̃ mi bi kɛ e klemi kɛ níhi nɛ a kɛ pee ɔ, jã nɔuu kɛ̃ nɛ jokuɛ fɛɛ jokuɛ je ekpa. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a le bɔ nɛ a ma tsɔse a bimɛ ɔmɛ a ti nɔ fɛɛ nɔ ha. Fɔli komɛ nɛ a ngɛ wa be nɛ ɔ mi Israel nɛ a nyɛ nɛ a tsɔse a bimɛ enyɔ nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ ye bua mɛ. A de ke, “Waa kɛ wa bimɛ ɔmɛ kaseɔ Baiblo ɔ ngɛ be ekpaekpa mi.” Se weku yi fɛɛ weku yi maa hyɛ nɔ́ nɛ maa ye bua e bimɛ ɔmɛ. w19.12 26-27 ¶18-20

Ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ, wa bua jɔɔ nihi nɛ a peeɔ ní pɔtɛɛ komɛ kɛ yeɔ bua wɔ ɔ a he! Ryan nɛ e papaa gbo ngɛ lɔle oslaa ko mi tlukaa a de ke: “Ke o ngɛ nɔ́ nae ɔ, e he waa kaa o maa pee níhi fuu nɛ o peeɔ daa ligbi ɔ. Ke nɔ ko pee nɔ́ nyafii ko po kɛ ye bua mo ɔ, o bua jɔɔ wawɛɛ.” E sɛ nɛ waa bu ní tsɔwitsɔwi nɛ wa peeɔ kɛ yeɔ bua ni kpahi ɔ kaa nɔ́ ko nɛ e he hia we. Kaselɔ Marko nɛ e hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ji Kristofo no nɛ e be deka kulaa. Se kɛ̃ ɔ, Marko kɛ e be ɔ eko wo bɔfo Paulo bua, nɛ e yi ha Paulo kaa e ma bi yemi kɛ buami kɛ je Marko ngɔ. Angela nɛ a gbe e weku no ko ɔ bua jɔ bɔ nɛ nihi wo e bua ha a he. E de ke: “Ke huɛmɛ suɔ nɛ a ye bua mo nitsɛnitsɛ ɔ, e yi kaa o maa hɛ kɛ su a he. Akɛnɛ a suɔ nɛ a ye bua mi nitsɛnitsɛ he je ɔ, a tui tsle.” Wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Anɛ a le mi kaa nɔ ko nɛ i jeɔ ye tsui mi kɛ peeɔ níhi kɛ yeɔ bua ni kpahi lo?’ w20.01 11-12 ¶14-16

Mɛni ma ha nɛ nɔ ko nɛ a pɔ lɛ nu ɔ maa ye abolo ɔ nɛ e nu wai ɔ “bɔ nɛ sɛ” ngɛ Kaimi ɔ sisi? Ke nɔ ɔ yi Yehowa mlaa amɛ a nɔ, nɛ e ye abolo ɔ nɛ e nu wai ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e ye abolo ɔ nɛ e nu wai ɔ “bɔ nɛ sɛ.” (Heb. 6:4-6; 10:26-29) Nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ le kaa ja a ye anɔkuale kɛ ya si nyagbe loko a nine maa su “Mawu hiɔwe tsɛmi ɔ kɛ gu Kristo Yesu nɔ ɔ he kunimi yemi jlasi ɔ” nɔ. (Filip. 3:13-16) Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ ha we nɛ Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ nɛ a wo a he nɔ, mohu ɔ, e yeɔ bua mɛ nɛ a baa a he si. (Efe. 4:1-3; Kol. 3:10, 12) Enɛ ɔ he ɔ, nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ susuu we kaa a hi pe ni kpahi. A le kaa Yehowa ha we nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ mumi klɔuklɔu ɔ fuu pe bɔ nɛ e haa e sɔmɔli kpahi. Nɛ a susuu we kaa a ma nyɛ maa nu Baiblo mi anɔkualehi a sisi wawɛɛ pe ni kpahi. Jehanɛ hu ɔ, a be nɔ ko dee kɔkɔɔkɔ kaa nɔ ɔ hu a pɔ lɛ nu, lɔ ɔ he ɔ, e bɔni abolo ɔ yemi nɛ e bɔni wai ɔ hu numi ngɛ Kaimi ɔ sisi. Mohu ɔ, a baa a he si, nɛ a le kaa Yehowa pɛ lɛ e tsɛɛ nihi kɛ yaa hiɔwe. w20.01 27-28 ¶4-5

Yehowa suɔ nɛ waa hɛ kɛ su e he nɛ waa kɛ lɛ nɛ sɛɛ ní. E wo wɔ he wami kaa waa “hɛɛ sɔlemi mi,” nɛ e buɔ wɔ tue be fɛɛ be. (Rom. 12:12) E ngɛ wa he deka, nɛ e pee klaalo kaa e maa bu wɔ tue be fɛɛ be. Enɛ ɔ he ɔ, wɔ hu wa buɔ lɛ tue kɛ gu e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ kɛ Baiblo kasemi womihi nɛ wa kaneɔ ɔ nɔ. Womi nɛ ɔmɛ yeɔ bua wɔ nɛ wa nuɔ Baiblo ɔ sisi. Jehanɛ hu ɔ, wa buɔ lɛ tue kɛ gu tue bumi nɛ wa peeɔ ngɛ Kristofohi a kpehi a sisi ɔ nɔ. Ní sɛɛmi nɛ maa hi waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa hi e kasa nya haa. Yehowa suɔ nɛ wa plɛ wa tsui mi susumihi tsuo kɛ pue si ngɛ e hɛ mi kɛ gu sɔlemi nɔ. (La 62:8) Wa biɔ wa he sane komɛ kaa: ‘Anɛ i jeɔ ye tsui mi kɛ sɔleɔ kaa bɔ nɛ nɔ ko jeɔ e tsui mi kɛ ngmaa nɔ ko sɛ womi ɔ lo, aloo i deɔ níhi nɛ nɔ ko ngma kɛ fɔ si momo ɔ ngɛ ye sɔlemi mi be fɛɛ be?’ Wa le kaa o suɔ Yehowa wawɛɛ, nɛ o suɔ nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ lɛ nyɛ kpɛti ɔ mi nɛ wa. Loko o ma nyɛ maa pee jã a, jã o kɛ lɛ sɛɛɔ ní be fɛɛ be. Mo de lɛ o laami mi sanehi tsuo. De lɛ níhi nɛ haa nɛ o bua jɔɔ kɛ níhi nɛ haa nɛ o haoɔ ɔ tsuo. Mo ná nɔ mi mami kaa o ma nyɛ maa ya e ngɔ konɛ e ye bua mo. w20.02 9 ¶4-5

Yehowa ngɔ he blɔ ngua ko kɛ wo asafo mi nikɔtɔmahi a dɛ kaa a hyɛ e we bi a nɔ. Asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa kase nɔ́ ko kɛ je bɔ nɛ Nehemia kɛ Yehowa we bi hi si ha a mi. Kaa amlaalo ngɛ Yuda a, Nehemia ngɛ he blɔhi fuu. (Neh. 1:11; 2:7, 8; 5:14) Mo susu nyagba komɛ nɛ Nehemia kɛ kpe ɔ he nɛ o hyɛ. E ná le kaa Yuda bi ɔmɛ ble sɔlemi we ɔ, nɛ a kɛ sika fĩ we Levi bi ɔmɛ a se kaa bɔ nɛ Mlaa a tsɔɔ kaa a pee ɔ. Yuda bi ɔmɛ yi mlaa nɛ kɔɔ He Jɔɔmi ligbi ɔ he ɔ nɔ, nɛ nyumu ɔmɛ a kpɛti ni komɛ hu ya ngɔ ma se yihi. E sa nɛ Amlaalo Nehemia nɛ tsu sane nɛ he wa nɛ ɔ he ní. (Neh. 13:4-30) Nehemia kɛ he blɔ nɛ e ngɛ ɔ nyɛ we ni ɔmɛ a nɔ kaa a ngɔ e susumi kɛ tsu ní. Mohu ɔ, e je e tsui mi nɛ e sɔle kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi, nɛ e tsɔɔ ni ɔmɛ Yehowa Mlaa a. (Neh. 1:4-10; 13:1-3) Jehanɛ hu ɔ, Nehemia ba e he si, nɛ e piɛɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ a he kɛ fia Yerusalem gbogbo ɔ po.​—Neh. 4:15. w19.09 16 ¶9-10