August

Benɛ a ngɛ Yesu yi mi wae po ɔ, e tsui nɔ e mi ejakaa e le kaa ke e fĩ si kɛ ya su nyagbe ɔ, e Tsɛ ɔ bua maa jɔ. Benɛ ka a mi ba wa wawɛɛ po ɔ, e pee e Tsɛ ɔ suɔmi nya ní. E suɔ e Tsɛ ɔ, nɛ e kɛ Mawu jami pee nɔ́ titli ngɛ e si himi mi. Loko e maa ba zugba a nɔ ɔ, e tsu ní kaa Mawu “ga ní tsulɔ kpanaa.” (Abɛ 8:30) Nɛ benɛ e ba zugba a nɔ ɔ, e kɛ kã tsɔɔ nihi e Tsɛ ɔ he ní. (Mat. 6:9; Yoh. 5:17) Ní tsumi nɛ ɔ ha nɛ Yesu ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. (Yoh. 4:34-36) Ke wa buɔ Yehowa tue, nɛ wa tsuɔ “babauu ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ ní tsumi ɔ mi” be fɛɛ be ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yesu kasee. (1 Kor. 15:58) Ke wa tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ “wawɛɛ” ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ waa hao tsɔ ngɛ wa nyagba amɛ a he. (Níts. 18:5) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, behi fuu ɔ, nihi nɛ waa kɛ mɛ kpeɔ ngɛ fiɛɛmi mi ɔ, a nyagba amɛ a mi wa pe wa nyagba amɛ. Se ke a kase Yehowa he ní nɛ a kɛ níhi nɛ a kase ɔ ngɛ ní tsue ɔ, a si himi tsakeɔ, nɛ a náa bua jɔmi. A níhi a si kpami ɔmɛ haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa Yehowa maa hyɛ wa nɔ. w19.04 10-11 ¶8-9

Nimli nɛ ɔmɛ pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a ma nyɛ konɛ a je a he kɛ je mumi yayami ɔmɛ a he. E ngɛ mi kaa womihi nɛ a kɛ tsuɔ kunya a he jua wa nɛ a ma nyɛ maa jua aloo a kɛ maa ke ni kpahi mohu lɛɛ, se a sã mɛ. A susuu we bɔ nɛ womi ɔmɛ a he jua wa ha a he. Nɔ́ nɛ a suɔ mohu ji kaa a maa pee Yehowa suɔmi nya ní. Kɛ wa ma plɛ kɛ kase Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ha kɛɛ? Nile ngɛ mi kaa wa ma puɛ níhi tsuo nɛ kɛ mumi yayami ɔmɛ ngɛ tsakpa a. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji sɛbɛhi, kɛ ní kpahi nɛ nihi woɔ aloo a kɛ woɔ a níhi a mi konɛ a kɛ po a he piɛ ngɛ mumi yayamihi a he. (1 Kor. 10:21) Hyɛ níhi nɛ o kɛ jeɔ o hɛja a saminya. Mo bi o he ke: ‘Anɛ níhi nɛ i kɛ jeɔ ye hɛ ja a eko kɛ mumi yayamihi ngɛ tsakpa lo?’ Moo mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa hla sinihi nɛ be hae nɛ o hyɛ ní peepeehi nɛ Yehowa sume. E sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ konɛ ‘wa he nile nɛ e ko bu wɔ fɔ’ ngɛ Mawu hɛ mi.​—Níts. 24:16. w19.04 22-23 ¶10-12

Ke asafo mi nikɔtɔma amɛ ná le kaa nɔ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, e ma bi nɛ a susu níhi fuu a he. Nɔ́ titli nɛ a susuɔ he ji Mawu biɛ ɔ he nɛ ma tsɔ. (3 Mose 22:31, 32; Mat. 6:9) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ a ye bua nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi nɛ wa, nɛ a wo nihi nɛ a pee mɛ nisɛ ní ɔ a bua, nɛ́ a ye bua mɛ. Jehanɛ hu ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ bɔɔ mɔde kaa a maa le ke ji kaa yayami peelɔ ɔ pia e he niinɛ. Ke e pia e he ɔ, a maa ye bua lɛ konɛ e dla e kɛ Yehowa a kpɛti. (Yak. 5:14, 15) Kristofo no nɛ e di e we akɔnɔ se nɛ e ya pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ ngɛ kaa nɔ ko nɛ e be he wami. Lɔ ɔ tsɔɔ kaa huɛ bɔmi kpakpa nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ puɛ. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ ngɛ kaa dɔkitahi. A bɔɔ mɔde kaa a maa ye bua “hiɔtsɛ ɔ [nɛ ji yayami peelɔ ɔ] nɛ e ná he wami.” Baiblo ɔ mi nɛ́ asafo mi nikɔtɔma amɛ maa je kɛ wo yayami peelɔ ɔ ga a maa ye bua lɛ konɛ e dla e kɛ Mawu a kpɛti. Se ja yayami peelɔ ɔ pia e he loko asafo mi nikɔtɔma amɛ ma nyɛ maa pee jã.​—Níts. 3:19; 2 Kor. 2:5-10. w19.05 10 ¶10-11

Yehowa ma nyɛ ma ha wɔ suɔmi ɔ nɛ wa kɛ tsu ní. Eko ɔ, wa yɔse kaa nɔ ko hia yemi kɛ buami ngɛ asafo ɔ mi aloo asafo ɔ se. Ke e ba jã a, eko ɔ, wa ma bi wa he ke, ‘Mɛni ma nyɛ ma pee kɛ ye bua?’ Aloo eko ɔ, a ha wɔ ní tsumi ko nɛ wa susu kaa wa be nyɛe ma tsu he ní saminya. Aloo eko ɔ, benɛ wa kane Mawu Munyu ɔ fã ko ta a, wa bi wa he ke, ‘Mɛni blɔ nɔ ma ngɔ munyu nɛ ɔ kɛ tsu ní kɛ ye bua ni kpahi?’ Ke Yehowa na kaa wa bua jɔ he kaa wa ma tsu nɔ́ ko he ní ɔ, e ma nyɛ ma ha wɔ suɔmi ɔ konɛ wa kɛ tsu he ní. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa ma nyɛ ma ha wɔ he wami ɔ konɛ wa kɛ tsu ní. (Yes. 40:29) E ma nyɛ maa gu e mumi klɔuklɔu ɔ nɔ kɛ wo wɔ he wami konɛ waa kɛ nyɛmi ko nɛ wa ngɛ ɔ nɛ tsu ní saminya. (2 Mose 35:30-35) Yehowa ma nyɛ maa gu e we asafo ɔ nɔ kɛ tsɔɔ wɔ blɔ nɛ wa maa gu nɔ kɛ tsu ní tsumi pɔtɛɛ ko. Ke o li blɔ nɔ nɛ o maa gu kɛ tsu ní tsumi ko nɛ a kɛ wo o dɛ ɔ he ní ɔ, mo bi nɛ a ye bua mo. Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa hiɔwe Tsɛ ɔ konɛ e ha wɔ “he wami nɛ pe adesahi a nɔ́ ɔ.”​—2 Kor. 4:7; Luka 11:13. w19.10 21 ¶3-4

Je ɔ woɔ nihi he wami nɛ a na a he ngɛ blɔ nɛ sɛ nɔ. Womi ko de ke, ngɛ jeha 1970 jeha amɛ a mi ɔ, a ngma womihi fuu nɛ tsɔɔ nihi bɔ nɛ a maa pee ha konɛ a ye manye ngɛ si himi mi. Womi komɛ hu “woɔ nihi he wami konɛ a bua nɛ jɔ bɔ nɛ a ngɛ ha a he, nɛ́ a ko susu kaa tɔmi ko ngɛ bɔ nɛ a ngɛ ha a he.” Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɔ́ nɛ womi nɛ ɔmɛ eko de ji: “Moo suɔ o he ejakaa mo ji nɔ nɛ he ngɛ fɛu, nɛ e he ngɛ bua jɔmi, nɛ e he ngɛ se nami pe nɔ fɛɛ nɔ.” Jamɛ a womi ɔ nɔuu de ke: “E sa nɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ e hla bɔ nɛ e maa ba e je mi ha, nɛ́ e pee nɔ́ nɛ e suɔ nɛ ma ha lɛ bua jɔmi.” Anɛ o nu munyu nɛ ɔ eko hyɛ lo? Satan de Hawa kaa e pee nɔ́ ko kaa jã. E de Hawa ke e ‘maa hi kaa Mawu, nɛ e maa le kpakpa kɛ yayami.’ (1 Mose 3:5) Mwɔnɛ ɔ, nihi babauu naa a he kaa a nɔ kuɔ pe ni kpahi hluu kaa a susu kaa nɔ ko be he blɔ nɛ e tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ, nɛ Mawu po be he blɔ. Bɔ nɛ nihi naa gba si himi ha mwɔnɛ ɔ maa munyu nɛ ɔ nɔ mi. w19.05 23 ¶10-11

Matsɛ David hu kɛ haomihi kpe be komɛ. Mo susu nyagba komɛ nɛ e kɛ kpe ɔmɛ a he nɛ o hyɛ. Tɔmihi babauu nɛ e tɔ̃ ɔ ha nɛ e he nile hao lɛ. (La 40:12) E bi Absalom nɛ e suɔ lɛ ɔ te si kɛ wo lɛ, nɛ Absalom gu mi kɛ gbo. (2 Sam. 15:13, 14; 18:33) Jehanɛ hu ɔ, David huɛ ko nɛ nyu bi ngɛ e kɛ lɛ a kpɛti ɔ je e se. (2 Sam. 16:23–17:2; La 55:12-14) Lahi babauu nɛ David ngma a tsɔɔ bɔ nɛ nyagbahi nɛ e kɛ kpe ɔ ha nɛ e kɔni mi jɔ̃ ha. Jehanɛ hu ɔ, e la amɛ haa nɛ wa naa bɔ nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ha. (La 38:5-10; 94:17-19) Pee se ɔ, la polɔ ko hu hɛ ya kɔ yiwutsotsɛmɛ a nɔ. Eko ɔ, la polɔ nɛ ɔ ji Levi no nɛ a tsɛɛ lɛ Asaf nɛ e sɔmɔ ngɛ ‘Mawu we klɔuklɔu ɔ’ nina. La polɔ nɛ ɔ hao wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e bua jɔmi tsuo ta. E bɔni susumi po kaa jɔɔmi tsɔ ko be Mawu nɛ e ngɛ sɔmɔe ɔ mi.​—La 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21. w19.06 17 ¶12-13

Satan daa adesahi a hiami níhi a nɔ kɛ sisiɔ mɛ. Wɔ tsuo wa suɔ kaa wa maa kase ní tsumi ko konɛ wa nyɛ nɛ waa hyɛ wɔ nitsɛmɛ wa he kɛ wa wekuhi. (1 Tim. 5:8) Behi fuu ɔ, loko wa ma nyɛ maa pee jã a, ja wa ya sukuu nɛ wa kase ní wawɛɛ. Se e sa nɛ waa hyɛ saminya. Ngɛ mahi fuu a nɔ ɔ, tsa pi níhi nɛ ma ha nɛ nɔ ko ma ná ní tsumi pɛ nɛ a tsɔɔ. A tsɔɔ je mi nile hulɔ. Tsɔɔmi nɛ ɔmɛ haa nɛ sukuu bi ɔmɛ he we yi kaa Mawu ngɛ, nɛ a bui Baiblo ɔ hulɔ. A tsɔɔ sukuu bi kaa ní leli tsuo heɔ bilemi tsɔɔmi ɔ yeɔ. (Rom. 1:21-23) Se tsɔɔmi nɛ ɔmɛ teɔ si kɛ woɔ “Mawu juɛmi ɔ.” (1 Kor. 1:19-21; 3:18-20) Moo fia o pɛɛ si kaa o be hae nɛ Satan je ɔ nɛ ngɔ “je mi nile kɛ yaka sisimi” kɛ ngɔ mo nyɔguɛ. (Kol. 2:8) Ko ha nɛ Satan nɛ sisi mo kɔkɔɔkɔ. (1 Kor. 3:18) Koo ngmɛ Satan blɔ nɛ e je o juɛmi kɛ je Yehowa nɔ. Ngɔɔ je mi bami he mlaahi nɛ Yehowa wo ɔ kɛ tsu ní. Jehanɛ hu ɔ, ko ha nɛ Satan nɛ sisi mo nɛ o kua Yehowa ga womi ɔmɛ. w19.06 5 ¶13; 7 ¶17

Ke o hla munyu pɔtɛɛ ko nɛ o kɛ nihi maa sɛɛ he ní ɔ, mo susu o tue buli ɔmɛ a he. Mo susu bɔ nɛ a ma ná Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ nɛ a maa kase ɔ he se ha a he. Ke o kɛ mɛ ngɛ ní sɛɛe ɔ, e he hia nɛ o bu mɛ tue saminya, nɛ́ o je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ ke a tsɔɔ a juɛmi. Lɔ ɔ ma ha nɛ o maa nu o tue buli ɔmɛ sisi saminya, nɛ a maa suɔ kaa a maa bu mo tue. Loko nɔ ko maa kplɛɛ nɛ o kɛ lɛ nɛ kase Baiblo ɔ, eko ɔ, e he maa hia nɛ o ná be kɛ ha lɛ nɛ o bɔ mɔde nɛ o hi lɛ slaae. Mɛni he je? Ejakaa eko ɔ, be komɛ ɔ, o be lɛ nae ngɛ we mi, aloo si fɔfɔɛ ɔ be blɔ ngmɛe nɛ e bu mo tue. Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, ni komɛ ngɛ nɛ ja o kpale ya slaa mɛ si abɔ loko a bua maa jɔ he kaa o kɛ mɛ nɛ kase Baiblo ɔ. Mo kai kaa ke a du nɔ́ ko ɔ, ja a pɔɔ nɔ nyu puemi loko e maa wa. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke waa kɛ nɔ ko pɔɔ Mawu Munyu ɔ he ní sɛɛmi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ suɔmi nɛ nɔ ɔ ngɛ kɛ ha Yehowa kɛ Yesu Kristo ɔ mi maa wa. w19.07 14 ¶1; 15-16 ¶7-8

Kɛ Yesu ngɛ tsɔɔe kɛɛ? Pi nɛ Yesu ngɛ tsɔɔe kaa Kristofohi suɔ nɛ a nyɛ mɛ. Mohu ɔ, e ngɛ wɔ nɔ́ nɛ maa ba wa nɔ ɔ dee. Wa piɛɛ we je ɔ he. Wa hiɔ si ngɛ Yesu tsɔɔmi ɔmɛ a nya, nɛ wa fiɛɛɔ sɛ gbi nɛ Yesu fiɛɛ ɔ. Enɛ ɔ he je nɛ je ɔ nyɛɔ wɔ ɔ nɛ. (Yoh. 15:18-21) Wa suɔ nɛ waa sa Yehowa hɛ mi. Ke suɔmi nɛ wa suɔ wa hiɔwe Tsɛ ɔ he je nɛ nihi nyɛɔ wɔ ɔ, lɛɛ mɛ nitsɛmɛ a sane ji lɔ ɔ nɛ. Tsa pi bɔ nɛ nihi fuu le wɔ ha a ji sane ɔ. Wa li be nɛ nihi maa wa wɔ yi mi aloo a maa tsi wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya. Se kɛ̃ ɔ, wa le kaa ke huɛ bɔmi kpakpa ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti, wa ná kã, nɛ wa nyɛ da ninyɛ nya a, lɔ ɔ ma dla wɔ amlɔ nɛ ɔ kɛ to. Wa he nɛ wa ma dla amlɔ nɛ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ma nyɛ ma fĩ si wawɛɛ hwɔɔ se. w19.07 6 ¶17-18; 7 ¶21

Ke waa kɛ nihi nɛ a be jami ko mi ɔ ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa ha nɛ a ná hemi kɛ yemi kaa Mawu ngɛ nitsɛnitsɛ. Jehanɛ hu ɔ, e he maa hia nɛ waa ye bua mɛ konɛ a ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Baiblo ɔ mi. Enɛ ɔ ma bi nɛ waa ti anɔkuale munyu komɛ a mi ha mɛ si abɔ. Be fɛɛ be nɛ waa kɛ mɛ maa kase ní ɔ, eko ɔ, e he maa hia nɛ waa kɛ mɛ nɛ susu odase ko nɛ tsɔɔ kaa Baiblo ɔ ji Mawu Munyu ɔ he, nɛ́ waa kɛ mɛ nɛ susu Baiblo gbamihi nɛ a ba mi, bɔ nɛ Baiblo ɔ kɛ je mi si kpami kɛ yi nɔ sane kɔ ha aloo bɔ nɛ Baiblo ɔ maa ye bua wɔ ha ngɛ si himi mi ɔ he. Ke nihi ngɛ jami ko mi jio, a be jami ko mi jio ɔ, wa jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ wa yeɔ bua mɛ kɛ yi mi tomi ɔ kaa a ba pee Kristo kaseli. (1 Kor. 13:1) Ke wa ngɛ mɛ ní tsɔɔe ɔ, oti nɛ waa kɛ maa wa hɛ mi ji kaa wa ma ha nɛ a na kaa Mawu suɔ adesahi, nɛ e suɔ nɛ waa suɔ lɛ. Daa jeha a, nihi akpehi abɔ nɛ be ko nɛ be ɔ, a bua jɔɛ jami he tsɔ aloo a bua jɔɛ he kulaa a ba náa suɔmi kɛ haa Mawu, nɛ a baptisiɔ mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, mo ná juɛmi nɛ da ngɛ nimli slɔɔtohi tsuo a he nɛ o ha nɛ a na kaa o susuɔ a he. Moo bu mɛ tue. Moo bɔ mɔde kaa o maa nu mɛ sisi. Pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha mɛ konɛ lɔ ɔ nɛ ye bua mɛ nɛ a ba pee Kristo kaseli. w19.07 24 ¶16-17

Yehowa kɛ Shalum biyi ɔmɛ kɛ ni kpa komɛ hu tsu ní kɛ fia Yerusalem gbogbo ɔmɛ. (Neh. 2:20; 3:12) E ngɛ mi kaa a tsɛ ɔ ji ganɔ mohu lɛɛ, se Shalum biyi ɔmɛ suɔ kaa a ma tsu ní tsumi nɛ he wa, nɛ́ oslaa ngɛ he nɛ ɔ. (Neh. 4:15-18) Ngɛ wa be nɛ ɔ mi hu ɔ, nyɛmimɛ yihi fuu kɛ bua jɔmi tsuɔ ní tsumi klɛdɛɛ komɛ kɛ haa Yehowa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ni komɛ yeɔ bua kɛ maa asafo ɔ tsuhi, nɛ ni komɛ hu yeɔ bua kɛ dlaa tsuhi nɛ a ma ha Yehowa a. Nyɛmi nɛ a ngɛ, bua jɔmi nɛ a kɛ tsuɔ ní, kɛ anɔkuale nɛ a yeɔ ɔ ji nɔ́ titli nɛ yeɔ bua mɛ nɛ haa nɛ ní tsumi ɔ yeɔ manye. Yehowa wo Tabita he wami, nɛ e ha nɛ “kpakpa peemi hyi lɛ tɔ, nɛ nihi a he peeɔ lɛ mɔbɔ nɛ e keɔ mɛ ní,” titli ɔ, yalɔyihi. (Níts. 9:36) Akɛnɛ e mi mi jɔ nɛ e keɔ nɔ nɔ́ he je ɔ, nihi fuu fo ya benɛ e gbo ɔ. Se a bua jɔ wawɛɛ benɛ bɔfo Petro tle lɛ si ɔ. (Níts. 9:39-41) Mɛni wa kaseɔ ngɛ Tabita sane ɔ mi? Wa wa jio, wa wɛ jio, nyumu jio, yo jio, wɔ tsuo wa ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ ye bua wa nyɛmimɛ. w19.10 23 ¶11-12

Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ waa tɔ̃tɔ̃ nɔ ko nane? Mo susu si fɔfɔɛ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Baiblo kaselɔ ko nɛ e deɔ dã wawɛɛ ɔ bɔ mɔde wawɛɛ nɛ e kpa dã numi. E ba yɔse kaa e sa nɛ e yu e he kulaa ngɛ dã he, e ya e hɛ mi mlamlaamla nɛ e ha nɛ a baptisi lɛ. Pee se ɔ, nyɛminyumu ko ngmɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ okplɔɔ nɛ e fɔ lɛ hu nine. Nyɛminyumu ɔ nɛ e ngmɛ okplɔɔ ɔ ha lɛ dã, nɛ e de lɛ ke: “Ke o ngɛ he nɔ yemi ɔ, lɛɛ e sa nɛ o nyɛ nɛ o ye o he nɔ nɛ o nu dã a bɔ nɛ sa.” Kaa nyɛminyumu ehe nɛ ɔ bu ga womi nɛ nile be mi nɛ ɔ tue ɔ, mo susu nyagbahi nɛ jinɛ e ko je mi kɛ ba a he nɛ o hyɛ! Kristofohi a kpehi nɛ wa yaa a yeɔ bua wɔ nɛ waa kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ tsuɔ ní. E kaiɔ wɔ níhi nɛ Yehowa naa kaa a he hia a, kɛ bɔ nɛ waa kɛ níhi nɛ wa kaseɔ ɔ ma tsu ní ha konɛ a ko na sé ko ngɛ wa he. Jehanɛ hu ɔ, e woɔ wɔ he wami konɛ waa suɔ Mawu kɛ wa nyɛmimɛ. Ke wa je wa tsui mi tsuo kɛ suɔ Mawu kɛ wa nyɛmimɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa maa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa be wa nyɛmimɛ ɔmɛ a nane tɔ̃tɔ̃e. w19.08 10 ¶9; 11 ¶13-14

Ke nɔ ko kɛ kã tuɔ munyu aloo e jeɔ e juɛmi kpo ngɛ níhi a he ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we doo kaa e woɔ e he nɔ. (Yoh. 1:46, 47) Se ke wa gboɔ zo jio, wa gbo we zo jio, e sa nɛ wɔ tsuo waa bɔ wa he mɔde nɛ waa kase bɔ nɛ a baa he si ha nitsɛnitsɛ. Mo susu bɔfo Paulo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Yehowa kɛ lɛ tsu ní wawɛɛ kɛ to asafohi a sisi ngɛ ma slɔɔtohi a nɔ. E ma nyɛ maa ba kaa e fiɛɛ wawɛɛ pe Yesu Kristo bɔfo kpa amɛ tsuo. Se kɛ̃ ɔ, Paulo susuu we kaa e nɔ kuɔ pe e nyɛmimɛ ɔmɛ. E tsɔɔ kaa Mawu dloomi ɔ lɛ ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti, se pi nyɛmihi nɛ e ngɛ loo níhi nɛ e tsu ɔ. (1 Kor. 15:10) Paulo pee he si bami he nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa. E ngɛ mi kaa Korinto asafo mi bi ɔmɛ ekomɛ tu munyu kɛ si lɛ mohu lɛɛ, se benɛ e ngma sɛ womi kɛ ya ha asafo ɔ, e kɛ níhi nɛ e nyɛ tsu ɔ fĩɛ!​—2 Kor. 10:10. w19.09 3 ¶5-6

Yi mi tomi kake he je nɛ e ma nyɛ maa ye ha wɔ kaa wa maa ngɔ wa he kɛ wo Yehowa sisi ji kaa yayami ngɛ wɔ tsuo wa he, nɛ wa yi mluku. Enɛ ɔ he ɔ, be komɛ ɔ, e peeɔ wɔ kaa wa ko bu Mawu tue. Tso yiblii ɔ nɛ Mawu de Adam kɛ Hawa ke a ko ye, se a tsɔ Mawu hɛ mi atuã nɛ a ye ɔ tsɔɔ kaa mɛ nitsɛmɛ a wo a he mlaa ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he. (1 Mose 3:22) Loloolo ɔ, nihi fuu kuaa Mawu, nɛ mɛ nitsɛmɛ a mwɔɔ a yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he. Be komɛ ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha nihi nɛ a le Yehowa nɛ a suɔ lɛ ɔ po kaa a maa ngɔ a he kɛ wo e sisi. Bɔfo Paulo kɛ si fɔfɔɛ kaa jã kpe hyɛ. (Rom. 7:21-23) Wa suɔ nɛ waa pee nɔ́ nɛ da ngɛ Yehowa hɛ mi kaa Paulo. Se e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa hwu kɛ si akɔnɔ nɛ haa nɛ wa peeɔ yayami ɔ. Wa kusumi kɛ he nɛ a tsɔse wɔ ngɛ ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa ba wa he si ha Yehowa. Adesahi a susumihi fuu kɛ Yehowa suɔmi nya ní kɔ we, enɛ ɔ he ɔ, ja wa mia wa hɛ mi loko wa ma nyɛ ma kua adesahi a susumi nɛ ɔmɛ. w19.09 15 ¶4-6

Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ waa nu sisi kaa e slo wa ti nɔ fɛɛ nɔ kɛ e nyɛmi. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa le nɔ́ nɛ wa ma nyɛ ma tsu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa ma nyɛ ma puɛ wa he wami tsuo kɛ bua he lo nya níhi a nya. Niheyo niatsɛ ko ba bi Yesu ke: “Mɛni nɛ e sa kaa ma pee konɛ ma ná neneene wami?” E ma nyɛ maa ba kaa e ji nɔmlɔ kpakpa, ejakaa Maako Sane Kpakpa a tsɔɔ kaa Yesu “ná suɔmi ha lɛ.” Yesu fɔ niheyo ɔ nine kɛ gu munyu nɛ e tu ngɛ wa mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ nɔ. Niheyo ɔ juɛmi gbɛ, nɛ e nyɛ we nɛ e ngmɛɛ e “ní babauu” ɔ he. (Maak. 10:17-22) Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba ji kaa niheyo ɔ kua kuɛpã tso ɔ nɛ Yesu ngɔ kɛ fɔ e nɔ ɔ, nɛ e ya nɔ nɛ e pee nyɔguɛ kɛ ha “Ní Nami.” (Mat. 6:24) Ke mo ɔ, jinɛ mɛni o ko pee? E maa hi kaa wa ma susu otihi nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ɔ a he be komɛ. Mɛni he je? Konɛ waa le ke ji kaa waa kɛ wa he wami ngɛ ní tsue saminya aloo waa kɛ tsu we ní saminya. w19.09 24 ¶17-18

Wa maa fiɛɛ Matsɛ Yemi sane kpakpa a kɛ ya si be nɛ Yehowa ma de ke e hi. Be enyɛmɛ nɛ piɛ nɛ nihi kɛ ma nyɛ ma ba le Yehowa Mawu kɛ Yesu Kristo? (Yoh. 17:3) Wa be nyɛe maa tsɔɔ. Nɔ́ pɛ nɛ wa le ji kaa kɛ yaa si be nɛ amanehlu ngua a maa je sisi ɔ, nihi tsuo nɛ a ngɛ “su kpakpa nɛ ma ha nɛ a ná neneene wami” ɔ ma nyɛ maa kplɛɛ sane kpakpa a nɔ. (Níts. 13:48) Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua nimli nɛ ɔmɛ loko e ba kpɛ se? Yehowa guɔ e we asafo ɔ nɔ kɛ haa wɔ níhi tsuo nɛ wa hia konɛ wa nyɛ nɛ waa tsɔɔ nihi anɔkuale ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa náa tsɔsemi daa otsi ngɛ otsi kpɛti kpe ɔ sisi. Kpe nɛ ɔmɛ yeɔ bua wɔ nɛ wa leɔ nɔ́ nɛ wa ma de kekle ligbi nɛ wa na nɔ ko ngɛ fiɛɛmi mi, loo ke wa kpale ya slaa nɔ ko. Ke o kɛ nɔ ko nɛ e bua jɔ anɔkuale ɔ he ɔ sɛɛ ní, nɛ o ha lɛ dɛ womi aloo womi tɛtlɛɛ ko ɔ, e ma nyɛ maa hi kanee kɛ ya si benɛ o ma ya slaa lɛ ekohu. E ji wɔ tsuo wa blɔ nya ní tsumi kaa waa kɛ hɛdɔ maa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ daa nyɔhiɔ. w19.10 9 ¶7; 10 ¶9-10

Yehowa wo nyumu anɔkualetsɛ Simeon nɛ e wa ngɛ jeha mi nɛ e hi Yerusalem ɔ si kaa e maa na Mesia a kɛ e hɛ ngmɛ loko e ma gbo. Simeon kɛ jehahi babauu ngɛ Mesia a blɔ hyɛe, enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ heii kaa si womi nɛ ɔ wo lɛ he wami wawɛɛ nitsɛ. Yehowa jɔɔ Simeon ngɛ e hemi kɛ yemi ɔ kɛ si nɛ e fĩ ɔ he je. Ligbi ko ɔ, “mumi ɔ kudɔ” lɛ kɛ ba sɔlemi we ɔ. Nɛ e na Yesu nɛ e ji bimwɔyo ɔ, nɛ Yehowa gu Simeon nɔ kɛ gba kɛ kɔ jokuɛ nɛ ɔ he kaa e ma ba pee Kristo ɔ. (Luka 2:25-35) E ngɛ mi kaa eko ɔ, Simeon hí je mi be kɛkɛɛ nɛ e na bɔ nɛ Yesu ma tsu e sɔmɔmi ní tsumi ɔ ha mohu lɛɛ, se e bua jɔ he blɔ nɛ e ná a he, nɛ hwɔɔ se hu ɔ, e maa na ní kpakpahi fuu! Ngɛ je ehe ɔ mi ɔ, nyumu anɔkualetsɛ nɛ ɔ maa na bɔ nɛ Yesu nɔ yemi ɔ maa ngɔ jɔɔmi fuu kɛ ba ha adesahi tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ. (1 Mose 22:18) Wɔ hu wa bua ma nyɛ maa jɔ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ Yehowa haa wɔ ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ɔ he. w19.10 22 ¶7; 23 ¶12

Wa ngɛ sika jio, wa be sika jio, e sa nɛ waa po wa tsui he piɛ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? E sa nɛ waa hyɛ nɛ hi nɛ wa ko suɔ ní nami. E sɛ nɛ ní nɛ wa tsuɔ ɔ he nɛ hia wɔ pe Yehowa sɔmɔmi. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ le kaa o ní tsumi he hia mo pe Yehowa sɔmɔmi? O ma nyɛ ma bi o he ke: ‘Ke i ngɛ asafo mi kpe sisi, aloo fiɛɛmi mi ɔ, anɛ i pɔɔ ye ní tsumi ɔ he susumi lo? Anɛ i yeɔ tsui kaa eko ɔ, ma ye ohia hwɔɔ se lo? Anɛ sika kɛ he lo nya ní nami ngɔɔ nyagba kɛ baa i kɛ ye yo aloo ye huno wa kpɛti lo? Anɛ ma tsu ní tsumi ko nɛ nihi naa lɛ kaa e ba si ke jamɛ a ní tsumi ɔ ma ha nɛ ma ná be babauu kɛ sɔmɔ Yehowa lo?’ (1 Tim. 6:9-12) Ke wa ngɛ sane bimi nɛ ɔmɛ a he susue ɔ, nyɛ ha nɛ wa kai kaa Yehowa suɔ wɔ, nɛ e wo nihi nɛ jaa lɛ ɔ si ke: “I be mo sie gblegbleegble, nɛ i be mo kuae gblegbleegble hulɔ.” Lɔ ɔ he je nɛ bɔfo Paulo ngma ke: “Nyɛ ko ha nɛ sika suɔmi nɛ hi nyɛ si himi mi” ɔ nɛ.​—Heb. 13:5, 6. w19.10 29 ¶10

Ke waa kɛ wa nyɛmimɛ Kristofohi pee kake kɛ tsu ní, nɛ wa yɔse su kpakpahi nɛ a ngɛ ɔ, wa kaseɔ a su ɔmɛ, nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ mɛ wa kpɛti ɔ mi waa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o kɛ o huɛ ko ya fiɛɛmi nɛ o na bɔ nɛ e kɛ kã ngɛ anɔkuale ɔ he fãe aloo e je e tsui mi nɛ e ngɛ nɔ ko níhi nɛ e le ngɛ Yehowa kɛ e yi mi tomi he ɔ mi tsɔɔe ɔ, kɛ o nuɔ he ha kɛɛ? E ngɛ heii kaa lɔ ɔ haa nɛ o hɛɛ kɛ suɔ e he wawɛɛ. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Adeline nɛ e ye jeha 23 ɔ de e huɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Candice kaa e ha nɛ a ya fiɛɛ ngɛ zugba kpɔ ko nɛ a pɔɛ mi ní tsumi mi. E de ke, “Wa suɔ nɛ waa kɛ kã kɛ bua jɔmi nɛ fiɛɛ wawɛɛ. Wɔ tsuo wa hia he wami womi konɛ waa ya nɔ nɛ waa kɛ wa nyɛmi tsuo nɛ sɔmɔ Yehowa.” Kɛ a ná kake nɛ a pee kɛ fiɛɛ ɔ he se ha kɛɛ? Adeline de ke, “Ke wa je fiɛɛmi kɛ ba daa ligbi ɔ, wa deɔ bɔ nɛ wa nu he ha, bɔ nɛ níhi nɛ waa kɛ nihi sɛɛ ɔ ye bua wɔ ha, kɛ bɔ nɛ Yehowa ye bua wɔ ha ngɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. Wɔ tsuo wa bua jɔ ní sɛɛmi nɛ ɔmɛ a he, nɛ wa ba le wa sibi wawɛɛ.” w19.11 5 ¶10-11

Blema a, e ji zo kaa ta hwulɔ ko maa je ta nga nɔ kɛ ba nɛ e tsɛ̃i ɔ be e dɛ. Roma yi nɔ sane ngmalɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Tacitus ɔ de ke: “E ji hɛ mi si puemi nitsɛ kaa ta bulɔ ko ma ya je e tsɛ̃i he ngɛ ta nga nɔ.” Enɛ ɔ ji yi mi tomi kake he je nɛ ta buli bɔɔ mɔde kaa a maa hɛɛ a tsɛ̃i ɔ mi kpɛii ɔ nɛ. Ke wa yaa asafo mi kpe be fɛɛ be, nɛ wa tsɔɔ ni kpahi Yehowa biɛ ɔ kɛ e Matsɛ Yemi ɔ he ní ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa hɛɛ wa hemi kɛ yemi nɛ ji tsɛ̃i ɔ mi kpɛii. (Heb. 10:23-25) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa kane Baiblo ɔ daa ligbi, nɛ waa sɔle nɛ wa bi Yehowa nɛ e ye bua wɔ nɛ waa kɛ níhi nɛ wa kase ɔ nɛ tsu ní. (2 Tim. 3:16, 17) Ke wa pee jã a, ta hwumi níhi nɛ Satan kɛ tuaa wɔ ɔ ekoeko be nyɛe maa ye wɔ awi kɛ ya daa. (Yes. 54:17) Wa “hemi kɛ yemi nɛ ji tsɛ̃i ngua” a maa po wa he piɛ. Wa maa da si kpɛii, nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ maa pee kake kɛ tsu ní kɛ kã. Ke wa pee jã a, wa maa ye kunimi daa ligbi, nɛ wa ma ná he blɔ kɛ fĩ Yesu se be mi nɛ e maa ye Satan kɛ e se nyɛɛli ɔmɛ a nɔ kunimi ɔ.​—Kpoj. 17:14; 20:10. w19.11 19 ¶18-19

Ke o ngma nɔ́ nɛ o to kaa o maa pee ɔ kɛ fɔ si ɔ, e be yee kaa o ma tsu he ní. (1 Kor. 14:40) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a kɛ blɔ tsɔɔmi ha asafo mi nikɔtɔmahi kaa a hla asafo mi nɔkɔtɔma kake nɛ e ngma níhi nɛ nikɔtɔmahi a kuu ɔ to kaa a maa pee ɔ kɛ fɔ si, nɔ nɛ e ma tsu he ní, kɛ be nɛ a ma tsu he ní. Asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ɔ tsuɔ ní ɔ nyɛɔ nɛ a tsuɔ níhi nɛ a to kaa a maa pee ɔ he ní. Mo hu o ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kaa jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, o ma nyɛ maa ngma níhi nɛ o suɔ nɛ o pee ngɛ ligbi ɔ mi ɔ kɛ fɔ si. Mo ha nɛ nɔ́ nɛ o maa pee kekle ɔ nɛ sɛ hlami. Ke o pee jã a, e maa ye bua mo nɛ o ma nyɛ maa gbe nɔ́ nɛ o to kaa o maa pee ɔ nya. Se pi lɔ ɔ pɛ, o ma nyɛ ma tsu níhi fuu a he ní ngɛ be kpiti mi. E sa nɛ o wlua mo nɛ o tsu o blɔ nya tomi ɔ he ní. E biɔ mɔde bɔmi loko o ma nyɛ maa ngɔ nɔ́ nɛ o ngma a kɛ tsu ní konɛ o nyɛ nɛ o gbe nɔ́ nɛ o je sisi ɔ nya. (Rom. 12:11) Bɔfo Paulo de Timoteo ke e ‘ya nɔ nɛ e ngɔ e juɛmi kɛ ma’ níhi nɛ ma ha nɛ e ba pee tsɔɔlɔ kpakpa a nɔ, nɛ́ e “hɛɛ” ní nɛ ɔmɛ a mi. Wa ma nyɛ maa ngɔ Paulo ga womi nɛ ɔ kɛ tsu ní ke wa ngɔ mumi mi oti kpa komɛ hu kɛ ma wa hɛ mi.​—1 Tim. 4:13, 16. w19.11 29-30 ¶15-16

Benɛ Yehowa de Mose kaa e ya nyɛɛ Israel bi ɔmɛ a hɛ mi kɛ je Ijipt ɔ, e he we e he yi, nɛ e de Yehowa si abɔ kaa e he sui. Se Mawu mi mi sa lɛ ngɛ Mose he, nɛ e ye bua lɛ. (2 Mose 4:10-16) Enɛ ɔ ye bua Mose nɛ e nyɛ nɛ e kɛ kojomi sɛ gbihi nɛ a nya wa ya ha Farao. Lɔ ɔ se ɔ, Mose na bɔ nɛ Yehowa kɛ e he wami ɔ tsu ní ha kɛ he Israel bi ɔmɛ a yi wami, nɛ́ e kpata Farao kɛ e ta buli ɔmɛ a hɛ mi ngɛ Wo Tsu ɔ mi ɔ. (2 Mose 14:26-31; La 136:15) Benɛ Mose nyɛɛ Israel bi ɔmɛ a hɛ mi kɛ je Ijipt se ɔ, Israel bi ɔmɛ tu níhi a he munyu nyanyaanya. Se kɛ̃ ɔ, Mose na bɔ nɛ Yehowa to e tsui si nɛ e kɛ Israel bi nɛ e ya kpɔ̃ mɛ ngɛ nyɔguɛ tso mi ɔ hi si ha. (La 78:40-43) Jehanɛ hu ɔ, Mose de Yehowa kaa e ko kpata Israel bi ɔmɛ a hɛ mi, nɛ niinɛ hu ɔ, Yehowa kpataa we a hɛ mi. Enɛ ɔ ha nɛ Mose na bɔ nɛ Yehowa baa e he si ha nitsɛnitsɛ. (2 Mose 32:9-14) Benɛ Israel bi ɔmɛ je Ijipt se ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ Mose kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi ba wa wawɛɛ, nɛ e ba pee kaa nɔ́ nɛ Mose naa e hiɔwe Tsɛ ɔ hɛ mi kɛ hɛ mi.​—Heb. 11:27. w19.12 17 ¶7-9

Yesu kaseli ɔmɛ a kpɛti nihi fuu ji Galilea bi. Enɛ ɔ he ɔ, e maa hi kaa e kɛ nihi fuu nɛ ɔmɛ maa kpe ngɛ Galilea yoku ɔ nɔ pe nɛ a maa kpe ngɛ nɔ ko we mi ngɛ Yerusalem. Jehanɛ hu ɔ, benɛ a tle Yesu si ɔ, e sɛ hlami nɛ e kɛ e bɔfohi 11 ɔ kpe ngɛ nɔ ko we mi ngɛ Yerusalem. Ke Yesu ngɛ hlae nɛ e kɛ fami nɛ kɔɔ kaseli peemi he ɔ nɛ ha e bɔfo ɔmɛ pɛ ɔ, jinɛ e ko nyɛ pee jã ngɛ Yerusalem. Se e pee we jã, mohu ɔ, e de e kaseli ɔmɛ, yi ɔmɛ kɛ ni kpa amɛ kaa a kɛ lɛ nɛ kpe ngɛ Galilea. (Luka 24:33, 36) Fami nɛ Yesu kɛ ha kaa a pee nihi kaseli ɔ kɔ we Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ pɛ a he. Kɛ wa pee kɛɛ kɛ le? Yesu gbe fami nɛ e kɛ ha e se nyɛɛli ɔmɛ ɔ nya ke: “I kɛ nyɛ ngɛ ligbi ɔmɛ tsuo kɛ yaa si níhi a blɔ nya tomi ɔ nyagbe be ɔ.” (Mat. 28:19, 20) Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu kɛ a he ngɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ mi woe. Moo lɛɛ mo susu he nɛ o hyɛ! Daa jeha a, a baptisiɔ nihi maa pee 300,000 kaa Yehowa Odasefohi, nɛ a ba peeɔ Yesu Kristo kaseli! w20.01 2 ¶1; 3 ¶5-6

Dɔkita ko de nyɛminyumu wayoo ko kaa e ná hiɔ gbeyegbeye ko nɛ ma ha nɛ e hi gbɔjɔe daa ligbi. O ngɛ wae ngɛ jeha mi nɛ o ngɛ ní tsumi hlae se o ná we. O wa ngɛ jeha mi nɛ o nyɛ we nɛ o tsu babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi kaa bɔ nɛ o peeɔ sa a. Ke o kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ ngɛ kaa nɔ́ nɛ a sɛ hlami wo ta a eko ngɛ kpee ɔ, eko ɔ, o maa nu he kaa o he be se nami hu. Si fɔfɔɛhi kaa jã a ma nyɛ ma ha nɛ o bua jɔmi maa ta, e ma nyɛ ma ha nɛ o kɔni mi nɛ jɔ̃, nɛ e ma nyɛ maa sa huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ ni kpahi a kpɛti ɔ hu he. Je nɛ wa ngɛ mi ɔ haa nɛ wa naa bɔ nɛ Satan buu adesa wami ha. Kɛ je blema tɔɔ nɛ Satan buɔ adesahi kaa nɔ́ nɛ se nami ko be a he. Akɛnɛ e yi mi wa he je ɔ, e de Hawa kaa ke e gbo Mawu nɔ tue ɔ, e maa ye e he, be mi nɛ e le kaa ke Hawa pee jã a, e ma gbo. Satan ji nɔ nɛ kudɔɔ jeɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e be nyakpɛ kaa jami hɛ mi nyɛɛli be bu kɛ ha adesa wami, nɛ a susuu we adesahi a he. Yehowa lɛɛ e suɔ nɛ waa nu he kaa se nami ngɛ wa he, nɛ ke waa kɛ si fɔfɔɛhi nɛ ma ha nɛ waa nu he kaa se nami be wa he kpe ɔ, e yeɔ bua wɔ.​—Rom. 12:3. w20.01 14 ¶1-4

Yeremia hi nihi nɛ a yi anɔkuale ɔ a kpɛti maa pee jeha 40. Nimli nɛ ɔmɛ ji e kpɔ mi bi, kɛ eko ɔ, e weku li nɛ a je Anatot ɔ a kpɛti ni komɛ. (Yer. 12:6) Se e je we e he ngɛ a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e de Baruk nɛ ji e womi ngmalɔ nɛ e yeɔ anɔkuale ɔ bɔ nɛ e nu he ha. Nɛ wɔ hu wa le bɔ nɛ e nu he ha, ejakaa e ha nɛ a ngma kɛ fɔ si. (Yer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Wa ma nyɛ ma de kaa benɛ Baruk ngɛ Yeremia he sane ɔ ngmae ɔ, mɛ ni enyɔ ɔmɛ ná suɔmi nɛ mi wa kɛ bu kɛ ha a he. (Yer. 20:1, 2; 26:7-11) Yeremia pee kã nɛ e kɛ jehahi babauu bɔ Israel bi ɔmɛ kɔkɔ ngɛ nɔ́ nɛ ma Yerusalem ma a nɔ ɔ he. (Yer. 25:3) Benɛ Yehowa maa bɔ Israel bi ɔmɛ kɔkɔ ekohu kaa a tsake ɔ, e ha nɛ Yeremia ngma e kɔkɔ bɔmi ɔmɛ ngɛ womi kpo mi. (Yer. 36:1-4) Benɛ Yeremia kɛ Baruk pee kake kɛ ngɛ ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo a dɛ ɔ tsue nyɔhiɔhi abɔ ɔ, e ngɛ heii kaa níhi nɛ a sɛɛ ɔ fia a hemi kɛ yemi kɛ ma si. w19.11 2-3 ¶3-4

Kɛ e sa kaa o kɛ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ nɛ hi si ha kɛɛ? E sɛ nɛ waa bu nɔ ko kaa e he hia pe nɔ tsuaa nɔ, ke jamɛatsɛ ɔ ji Kristo nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a ti nɔ ko po. (Mat. 23:8-11) Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami konɛ waa kase asafo mi nikɔtɔma amɛ “a hemi kɛ yemi ɔ,” se e de we wɔ kaa wa ma nyɛ maa hla adesa ko kaa wa hɛ mi nyɛɛlɔ. (Heb. 13:7) E ji anɔkuale kaa Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ni komɛ ngɛ nɛ a sa “bumi nɛ e bɔ he si enyɔ.” Se nɔ́ he je nɛ e de jã ji kaa a “hyɛɔ asafo ɔ nɔ ngɛ blɔ kpakpa nɔ,” nɛ a “tsuɔ ní wawɛɛ ngɛ munyu tumi kɛ ní tsɔɔmi mi,” se pi nu nɛ a pɔ mɛ ɔ he je. (1 Tim. 5:17) Ke wa jeɔ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a yi tsɔ, nɛ wa naa mɛ kaa a he hia pe ni kpahi ɔ, e ma nyɛ ma gba a nya wawɛɛ. Nɔ́ nɛ pa hí pe kulaa ji kaa lɔ ɔ ma ha nɛ a wo a he nɔ. (Rom. 12:3) Wa ti nɔ ko be suɔe nɛ e pee nɔ́ ko nɛ maa tɔ̃tɔ̃ Kristo nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a ti nɔ ko nane!​—Luka 17:2. w20.01 29 ¶8

Yi mi tomihi fuu a he je nɛ bɔfo Paulo pee yeyeeye ɔ nɛ. Nyagbahi nɛ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi ɔmɛ kɛ kpe ɔ hao lɛ wawɛɛ. (2 Kor. 2:4) Si temi kɛ woli kongo lɛ nɛ a wo lɛ tsu si abɔ. Jehanɛ hu ɔ, Paulo pee yeyeeye ejakaa e ba su be ko nɛ “nɔ́ ko bɔɔ pɛ lɛ ngɛ [e] dɛ.” (Filip. 4:12) Paulo kɛ mele ya butu maa pee si etɛ, nɛ e be nyakpɛ kaa enɛ ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ e pee yeyeeye wawɛɛ. (2 Kor. 11:23-27) Mɛni ye bua Paulo nɛ e nyɛ nɛ e da yeyeeye peemi nya? Benɛ Paulo nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ, lɔ ɔ ha nɛ e pee yeyeeye, se e bɔɛ mɔde kaa lɛ nɔ kake too e ma tsu nyagba a he ní. Paulo pee ɔ e he humi. E to blɔ nya, nɛ e ha nɛ ni kpahi ye bua lɛ kɛ hyɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ. E ngɔ ní tsumi kɛ wo Timoteo kɛ Tito a dɛ, ejakaa a ji nihi nɛ a ma nyɛ maa ngɔ hɛ kɛ fɔ a nɔ. Ní nɛ nyɛmimɛ nyumu nɛ ɔmɛ tsu ɔ ye bua Paulo wawɛɛ, nɛ e yeyeeye peemi ɔ ba si.​—Filip. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5. w20.02 23 ¶11-12

Yehowa suɔ kaa wɔ hu waa bu lɛ tue. E sa nɛ waa bu lɛ tue, ejakaa lɛ ji wa Bɔlɔ, wa wami Yi Baalɔ, kɛ Tsɛ nɛ e le ní pe kulaa. Se nɔ́ titli he je nɛ wa buɔ Yehowa tue ji kaa wa suɔ lɛ. (1 Yoh. 5:3) Níhi fuu ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa da nɔ kɛ bu Yehowa tue mohu lɛɛ, se e nyɛ we wa nɔ kaa waa pee jã. Yehowa ha wɔ he blɔ nɛ waa hla nɔ́ nɛ wa suɔ, enɛ ɔ he ɔ, ke ji kaa suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ he je nɛ wa buɔ lɛ tue ɔ, e bua jɔɔ. Fɔli suɔ nɛ a bimɛ nɛ a hi slɔkee. Enɛ ɔ he je nɛ a kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ ma kudɔ a bimɛ ɔmɛ ɔ haa mɛ ɔ nɛ, nɛ enɛ ɔ poɔ a bimɛ ɔmɛ a he piɛ. Ke bimɛ ɔmɛ kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ɔmɛ tsu ní ɔ, a tsɔɔ kaa a ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ a fɔli ɔmɛ a mi, nɛ a ngɛ bumi kɛ ha mɛ. Ke jã a, lɛɛ anɛ e sɛ nɛ waa le mlaahi nɛ wa hiɔwe Tsɛ ɔ kɛ haa wɔ ɔ nɛ wa kɛ tsu ní lo? Ke wa pee jã a, wa tsɔɔ kaa wa suɔ Yehowa, nɛ wa ngɛ bumi kɛ ha lɛ, nɛ wɔ nitsɛmɛ hu wa náa he se. (Yes. 48:17, 18) Nihi nɛ a sume Yehowa, nɛ a kɛ e mlaa amɛ tsu we ní ɔ lɛɛ, mɛ nitsɛmɛ nɛ a yeɔ a he awi.​—Gal. 6:7, 8. w20.02 9-10 ¶8-9

Kaa bɔ nɛ Abigail pee ɔ, wɔ hu ke wa na kaa nɔ ko ngɛ nɔ́ yayami ko pee ɔ, e sa nɛ waa pee kã nɛ waa tu he munyu. (La 141:5) E sa nɛ wa je bumi kpo, se e sa nɛ waa pee kã hulɔ. Ke wa je suɔmi mi nɛ waa kɛ ga womi ko nɛ he hia ha nɔ ko ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ji huɛ kpakpa. (Abɛ 27:17) E he hia wawɛɛ kaa asafo mi nikɔtɔmahi maa pee kã nɛ a kɛ nihi nɛ a hia nane yaya ngɛ asafo ɔ mi ɔ nɛ tu munyu. (Gal. 6:1) Asafo mi nikɔtɔmahi le kaa mɛ hu a yi mluku, nɛ eko ɔ, hwɔɔ se ko ɔ, mɛ hu e he maa hia nɛ a wo mɛ ga. Se e sɛ nɛ lɔ ɔ nɛ tsi ga womi nɛ asafo mi nikɔtɔmahi kɛ ma ha nihi nɛ a hia ga womi ɔ nya. (2 Tim. 4:2; Tito 1:9) Ke a ngɛ nɔ ko ga woe ɔ, a bɔɔ mɔde kaa a kɛ he blɔ nɛ a ngɛ kaa a maa tu munyu ɔ ma tsu ní saminya nɛ a to a tsui si kɛ tsɔɔ nɔ ɔ ní. Suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha a nyɛmi ɔ ji nɔ́ nɛ woɔ mɛ he wami, nɛ a yeɔ bua lɛ. (Abɛ 13:24) Se yi mi tomi titli he je nɛ a kɛ sisi tomi mlaa nɛ ɔmɛ tsuɔ ní ji kaa a suɔ nɛ a wo Yehowa hɛ mi nyami nɛ a po asafo ɔ he piɛ kɛ je oslaa he.​—Níts. 20:28. w20.03 20 ¶8-9

Yehowa ha nɛ Mose pee kpɔlɔ kɛ ha Israel bi ɔmɛ. Se mɛni be nɛ Yehowa kɛ lɛ tsu ní? Be nɛ Mose susu kaa e he su akɛnɛ “a tsɔɔ [lɛ] Ijipt juɛmi ɔ tsuo” ɔ lo? (Níts. 7:22-25) Dɛbi. Yehowa kɛ Mose tsu ní benɛ e dla lɛ nɛ e ba pee nɔ ko nɛ e baa e he si nɛ e he jɔ ɔ. (Níts. 7:30, 34-36) Yehowa ha nɛ Mose ná kã nɛ e kɛ da nɔ yelɔ ngua nɛ ngɛ Ijipt ɔ hɛ mi. (2 Mose 9:13-19) Enɛ ɔ ha nɛ wa na kaa Yehowa kɛ nihi nɛ a jeɔ su kpakpahi kpo, nɛ́ a ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ e nɔ kɛ ha he wami womi ɔ tsuɔ ní. Kɛ je blema tɔɔ nɛ Yehowa guɔ e sɔmɔli a nɔ kɛ tsuɔ ní tsumi slɔɔtohi fuu. Mɛni nɛ Yehowa ma nyɛ maa gu o nɔ kɛ tsu? Bɔ nɛ o maa je o suɔmi mi nɛ o kɛ kã ma tsu ní tsumi ko ha a lɛ maa tsɔɔ nɔ́ nɛ Yehowa kɛ mo ma tsu. (Kol. 1:29) Ke o ngɔ o he kɛ ha a, Yehowa ma nyɛ maa ngɔ mo kɛ tsu ní kaa fiɛɛlɔ nɛ ngɛ kã, tsɔɔlɔ nɛ e he be, bua wolɔ kpakpa, ga ní tsulɔ, huɛ kpakpa, aloo nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ Yehowa yi mi tomi nɛ ba mi. w19.10 21 ¶5; 25 ¶14

Ke wa ngɛ huɛmɛ kpakpahi ɔ, a maa ye bua wɔ konɛ waa kɛ anɔkuale yemi nɛ sɔmɔ Yehowa. Ke o ji huɛ kpakpa a, lɛɛ mo hu o ma ná huɛmɛ kpakpahi. (Mat. 7:12) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami kaa waa kɛ wa be kɛ wa he wami nɛ ye bua ni kpahi, titli nihi nɛ “e fĩ” mɛ ɔ. (Efe. 4:28) Ke wa yeɔ bua ni kpahi ɔ, wɔ hu wa ma ná bua jɔmi. (Níts. 20:35) Huɛmɛ kpakpahi maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da kahi a nya, nɛ́ wa ná bua jɔmi. Kaa bɔ nɛ Elihu to e tsui si kɛ bu Hiob tue benɛ e ngɛ e ka amɛ a he munyu tue ɔ, jã nɔuu nɛ wa huɛmɛ hu buɔ wɔ tue ke wa ngɛ mɛ wa nyagbahi dee. (Hiob 32:4) E sɛ nɛ waa hyɛ blɔ kaa wa huɛmɛ ɔmɛ maa mwɔ yi mi kpɔ kɛ ha wɔ. Se ke a je Baiblo ɔ mi kɛ wo wɔ ga nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, wa ma ná he se. (Abɛ 15:22) Ke e fĩ wɔ nɛ wa huɛ ko suɔ nɛ e ye bua wɔ ɔ, e sa nɛ waa kɛ he si bami nɛ kplɛɛ nɔ kaa bɔ nɛ Matsɛ David pee ɔ. (2 Sam. 17:27-29) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, huɛmɛ kaa jã ji nike ní nɛ Yehowa kɛ ha wɔ.​—Yak. 1:17. w19.04 11 ¶12; 12 ¶14-15