November

Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu nɛ nihi buɔ mɛ kaa a le ní nɛ a ya sukuu kɛ ya tsitsaa a deɔ ke se nami be bɔ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa waa bu wa he ha a he. A pɔɔ demi kaa ke o buɔ ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe mo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a maa ye o nɔ. Se mɛni nɛ e je he wami nɛ Satan woɔ nihi kaa a suɔ mɛ nitsɛmɛ pɛ a he ɔ mi kɛ ba? Anɛ nihi nɛ a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi ɔ ngɛ bua jɔmi lo? Anɛ bua jɔmi ngɛ a weku ɔmɛ a mi lo? Anɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ a kɛ Mawu kɛ ni kpahi a kpɛti lo? Ke o hyɛ ɔ, je nɛ ɔ mi juɛmi ɔ kɛ juɛmi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ, te nɛ lɛ se nami ngɛ he? (1 Kor. 3:19) Nihi nɛ a kɛ nihi nɛ je ɔ buɔ mɛ kaa a ngɛ juɛmi ɔ a ga womi tsuɔ ní ɔ ngɛ kaa nubwɔ ko nɛ e laa nɛ e ngɛ nubwɔ kpa ko nɛ lɛ hu e laa a blɔ bie. Benɛ Yesu ngɛ nihi nɛ je ɔ buɔ mɛ kaa “juɛmitsɛmɛ” ɔ a he munyu tue ɔ, e de ke: “A ji blɔ tsɔɔli nɛ a hɛ ngmɛ yu. Nɛ ke blɔ tsɔɔlɔ nɛ e hɛ ngmɛ yu ngɛ hɛ yuyuilɔ ko blɔ tsɔɔe ɔ, mɛ tsuo a ma ya nɔ muɔ mi.” (Mat. 15:14) Niinɛ, je nɛ ɔ mi juɛmi ɔ ji kuasiahi a sane ngɛ Mawu hɛ mi. w19.05 24-25 ¶14-16

Lingmi nɛ ɔ, nihi nɛ a yeɔ abolo ɔ nɛ a nuɔ wai ɔ ngɛ Kaimi ɔ sisi ɔ a yibɔ ɔ ngɛ hɛ mi yae. Anɛ e sa kaa enɛ ɔ nɛ hao wɔ lo? Dɛbi. “Yehowa le nihi nɛ a ji e nihi.” (2 Tim. 2:19) Yehowa le nihi nɛ e pɔ mɛ nu ɔ, se nihi nɛ a kaneɔ ni nɛmɛ nɛ a yeɔ abolo ɔ nɛ a nuɔ wai ɔ ngɛ Kaimi ɔ sisi ɔ lɛɛ a li nihi tutuutu nɛ a pɔ mɛ nu ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a kaneɔ nihi nɛ mɛɛ a susu kaa a pɔ mɛ nu, kpahu a pɔɛ mɛ nu ɔ kɛ piɛɛɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ni komɛ nɛ be ko nɛ be ɔ a yeɔ abolo ɔ nɛ a nuɔ wai ɔ kpa jã peemi. Eko ɔ, ni komɛ ngɛ juɛmi mi nyagba, lɔ ɔ he ɔ, a susu kaa a kɛ Kristo maa ye matsɛ ngɛ hiɔwe. E ngɛ heii kaa wa li nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a yibɔ tutuutu nɛ piɛ ngɛ zugba a nɔ. Nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a ti ni komɛ maa hi zugba a nɔ hehi fuu loko Yesu ma ba ngɔ mɛ kɛ ho hiɔwe ya. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ bɔɔ pɛ nɛ maa piɛ ngɛ zugba a nɔ. (Kpoj. 12:17) Se Baiblo ɔ tsɔɔ we a yibɔ nɛ maa piɛ benɛ haomi ngua a maa je sisi. w20.01 29-30 ¶11-13

Yesu ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ kɔɔ bi ko bɔlɔ ɔ he ɔ kɛ tsɔɔ wɔ bɔ nɛ Yehowa nɛ ji wa Tsɛ ɔ susuɔ wa he ha. (Luka 15:11-32) Tsɛ ɔ nɛ ngɛ jamɛ a nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e bi ɔ maa kpale e se kɛ ba. Benɛ bi ɔ kpale e se kɛ ba a, e tsɛ ɔ kɛ bua jɔmi he lɛ atuu. Ke wa je Yehowa se, nɛ wa tsake wa tsui ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ pee klaalo kaa e ma he wɔ atuu ekohu. Wa Tsɛ ɔ ma dla níhi tsuo nɛ Adam tue gbomi ɔ ngɔ kɛ ba a. Ngɛ Adam tue gbomi ɔ se ɔ, Yehowa to kaa e ma ha nɛ adesahi 144,000 maa piɛɛ e Bi ɔ he kɛ sɔmɔ kaa matsɛmɛ kɛ osɔfohi ngɛ hiɔwe. Yesu kɛ nihi nɛ a maa piɛɛ e he kɛ ye matsɛ ngɛ hiɔwe ɔ maa ye bua adesahi nɛ a peeɔ tue bumi ɔ konɛ a ye mluku ekohu ngɛ je ehe ɔ mi. Ke a ye kunimi ngɛ nyagbe ka a mi ɔ, lɔ ɔ se ɔ, Mawu ma ha mɛ neneene wami. Kɛkɛ ɔ, wa Tsɛ ɔ bua maa jɔ kaa zugba a nɔ hyi kɛ e bimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a ye mluku. E maa pee bua jɔmi be wawɛɛ nitsɛ! w20.02 6-7 ¶17-19

E sa nɛ wɔ tsuo wa bi wa he ke, ‘Anɛ tsakemihi nɛ i ngɛ pee kaa Kristofo no ɔ kɔɔ bɔ nɛ nihi naa mi ha ngɛ kpo nɔ blɔ ɔ pɛ he, aloo e kɔɔ bɔ nɛ i ngɛ ha nitsɛnitsɛ ngɛ ye tsui mi ɔ he?’ Bɔ nɛ wa ma ha sane bimi nɛ ɔ heto ha a he hia wawɛɛ. Yesu tsɔɔ nɔ́ nɛ e he hia nɛ waa pee ngɛ Mateo 12:43-45. Munyu nɛ Yesu tu ɔ ha nɛ wa na kaa ke wa kpa ní yayahi a he susumi ɔ, lɔ ɔ pɛ pi, mohu ɔ, e sa nɛ wa susu níhi nɛ Mawu bua jɔ he ɔ a he. Anɛ wa ma nyɛ ma tsake bɔ nɛ wa ngɛ ha nitsɛnitsɛ ngɛ wa tsui mi lo? Mawu Munyu ɔ ha heto ke: “Nyɛɛ wo su ehe ɔ nɛ a bɔ ngɛ Mawu suɔmi nya ngɛ dami nitsɛnitsɛ kɛ se fimi nitsɛnitsɛ mi ɔ.” (Efe. 4:24) Niinɛ, wa ma nyɛ ma tsake bɔ nɛ wa ngɛ ha nitsɛnitsɛ ngɛ wa tsui mi, se jã peemi be gbɔjɔɔ. E biɔ nɛ waa pee babauu pe akɔnɔ yayahi kɛ ní peepeehi nɛ sɛ nɛ wa ma kua. E sa nɛ wa tsake ‘he wami nɛ e kudɔɔ wa juɛmi ɔ.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa tsake níhi nɛ wa bua jɔ he, wa su kɛ nɔ́ nɛ haa nɛ wa peeɔ ní komɛ. E sa nɛ waa pee tsakemi nɛ ɔmɛ daa ligbi. w19.06 9-10 ¶6-7

Yehowa mi mi sã lɛ ngɛ Lot kɛ e weku ɔ he, nɛ e tsɔ bɔfohi nɛ a ya kpɔ̃ mɛ. Se Lot “bɔni tsle tomi.” Enɛ ɔ he ɔ, bɔfo ɔmɛ nu e kɛ e yo ɔ, kɛ e biyi ɔmɛ a nine si pani nya, nɛ a je mɛ kɛ je ma a mi. (1 Mose 19:15, 16) Bɔfo ɔmɛ de lɛ ke e tu fo kɛ ho yoku ɔmɛ a nɔ ya. Se Lot bui nɔ́ nɛ Yehowa de ɔ tue, mohu ɔ, e bi kaa e maa ya ma ko nɛ kɛ a he kɛ we ɔ mi. (1 Mose 19:17-20) Yehowa to e tsui si ha Lot, nɛ e kplɛɛ kaa e ya jamɛ a ma a mi. Benɛ Lot hi ma nɛ ɔ mi saii ɔ, e bɔni gbeye yemi. Enɛ ɔ he ɔ, e hia kɛ ho yoku ɔmɛ a nɔ ya, he nɛ Yehowa de lɛ ke e ya sisije ɔ. (1 Mose 19:30) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa to e tsui si wawɛɛ ha Lot! Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Lot blɔ fa mi ɔ, eko ɔ, nyɛmi ko maa mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ dɛ, nɛ lɔ ɔ maa ngɔ nyagbahi nɛ a mi wa kɛ ba e nɔ. Ke nɔ́ ko kaa jã ba a, mɛni wa maa pee? Eko ɔ, e maa pee wɔ kaa wa de lɛ ke e ngɛ nɔ́ nɛ e du ɔ kpae, nɛ e ji anɔkuale hulɔ. (Gal. 6:7) Se wa ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ ye bua lɛ. Wa ma nyɛ maa ye bua lɛ kaa bɔ nɛ Yehowa ye bua Lot ɔ. w19.06 20-21 ¶3-5

Ke wa he nyɛli tsi wa jami ɔ nya a, a hyɛɛ blɔ kaa wa maa ye gbeye konɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi. Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, a maa gbɛ wa he lakpa munyuhi kɛ fĩa, a maa tsɔ polisihi konɛ a ba hla wa níhi a mi ngɛ wa we ɔmɛ a mi, a maa nuu wɔ kɛ ya kojomi he, aloo a maa wo wa ti ni komɛ tsu. Ke a wo wa nyɛmimɛ bɔɔ komɛ tsu ɔ, a maa hyɛ blɔ kaa lɔ ɔ maa wo wa he gbeye. Ke gbeye nu wɔ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wɔ nitsɛmɛ waa “tsi” wa jami ɔ nya. E sɛ nɛ waa pee wa ní kaa nihi nɛ a tu a he munyu ngɛ 3 Mose 26:36, 37 ɔ. Wa be blɔ ngmɛe nɛ gbeye yemi nɛ ha nɛ wa gbɔjɔ ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi aloo wa kpa Yehowa sɔmɔmi kulaa. Wa maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa nɛ wa be gbeye yee. (La 56:3) Wa maa sɔle kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi. Akɛnɛ Yehowa fĩ wa se he je ɔ, wa le kaa adesa nɔ yemi nɛ ngɛ he wami pe kulaa po be nyɛe ma ha nɛ wa kpa wa Mawu ɔ sɔmɔmi. Si temi kɛ womi ma nyɛ maa wo wɔ he wami konɛ wa sɔmɔ Yehowa wawɛɛ mohu pe nɛ e maa wo wa he gbeye. w19.07 9-10 ¶6-7

Ke o fiɛɛmi ní tsumi ɔ wui yiblii po ɔ, o kɔni mi ko jɔ̃. Yaa nɔ nɛ o hla nihi nɛ a sa konɛ a ba pee Kristo kaseli. Mo kai kaa Yesu ngɔ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ kɛ to wo hɛmi he. Wo hɛli kɛ ngmlɛfiahi fuu tsuɔ ní loko a gbeɔ lo. A pɔɔ ní tsumi nyɔ mi aloo mɔtu mla, nɛ be komɛ ngɛ nɛ a yaa tsitsaa. (Luka 5:5) Jã nɔuu nɛ fiɛɛli komɛ ngɔɔ ngmlɛfiahi fuu kɛ tsuɔ ní, nɛ a “toɔ a tsui si kɛ hlaa” nihi ngɛ he slɔɔtohi kɛ be slɔɔtohi a mi. Mɛni he je? Ejakaa a suɔ nɛ a nine nɛ su nihi fuu a nɔ. Behi fuu ɔ, fiɛɛli nɛ a bɔɔ mɔde nɛ a peeɔ jã a naa nihi nɛ a bua jɔ sɛ gbi ɔ he. Anɛ o ma nyɛ maa fiɛɛ ngɛ be pɔtɛɛ ko nɛ o ma nyɛ maa na nihi aloo ngɛ he ko nɛ o maa na nihi ngɛ lo? Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa to wa tsui si ke wa ngɛ Baiblo mi ní kasemi pee ɔ? Yi mi tomi kake he je ji kaa e sa nɛ waa pee babauu pe Baiblo ɔ tsɔɔmi ɔmɛ pɛ nɛ wa maa ye bua ní kaselɔ ɔ nɛ e le. E sa nɛ waa ye bua ní kaselɔ ɔ konɛ e ba le Yehowa, nɔ nɛ ngma Baiblo ɔ, nɛ́ e suɔ lɛ. w19.07 18-19 ¶14-15

Eko ɔ, e ma bi nɛ wa ti ni komɛ nɛ a kpa a he piami ngɛ yayamihi nɛ a pee kɛ be ɔ a he. Ke jã lɛ e ji ngɛ o blɔ fa mi ɔ, lɛɛ o ma nyɛ maa kase Kristo kpɔmi afɔle sami ɔ he ní ke o ngɛ dɛ he ní kasemi pee. Ke wa kase munyu nɛ woɔ nɔ he wami nɛ ɔ he ní, wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he, nɛ wa sɔle ngɛ he ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa be wa he piae tsɔ ngɛ yayamihi nɛ wa pee kɛ be ɔ a he. Jehanɛ hu ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ wa be wa he piae ngɛ yayamihi nɛ Yehowa kɛ pa wɔ ɔ a he. Nɔ́ kpa ko hu ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Paulo he. Eko ɔ, wa ti ni komɛ ngmɛɛ ní tsumi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ wa ná sika fuu ɔ he konɛ wa nyɛ nɛ waa pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi. Ke jã a, lɛɛ e sa nɛ wa je wa juɛmi kɛ je he lo nya níhi nɛ jinɛ wa ko ná a nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa hɛ je níhi nɛ ngɛ se ɔ a nɔ. (4 Mose 11:4-6; Fiɛlɔ 7:10) Níhi nɛ wa tsu ngɛ asafo ɔ mi aloo kahi nɛ wa da nya kɛ be ɔ hu ma nyɛ maa piɛɛ “níhi nɛ ngɛ se ɔ” a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa susu bɔ nɛ Yehowa ye bua wɔ ha kɛ be ɔ he ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa hɛ wɔ kɛ su wa hiɔwe Tsɛ ɔ he haa. Se kɛ̃ ɔ, wa sume nɛ wa susu kɔkɔɔkɔ kaa níhi nɛ wa tsu ha Yehowa a hiɛ nɛ lɔ ɔ he ɔ, waa kɛ kã be ní ɔ tsue hu.​—1 Kor. 15:58. w19.08 3 ¶5-6

Wa ma nyɛ maa sɔle ha wa Mawu ɔ be fɛɛ be ngɛ he fɛɛ he nɛ wa ngɛ. E ngɛ wa he deka, nɛ e buɔ wa sɔlemi tue be fɛɛ be. Ke wa yɔse kaa Yehowa buɔ wa sɔlemi tue ɔ, e haa nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ mi waa. La polɔ ɔ de ke, ‘I suɔ Yehowa, ejakaa e nuɔ ye kue fami ɔ.’ (La 116:1) Pi kaa wa Tsɛ ɔ buɔ wa sɔlemi tue kɛkɛ, mohu ɔ, e haa wa sɔlemi ɔmɛ a heto hulɔ. Bɔfo Yohane wo wɔ he wami ke: “Ke wa bi [Mawu] nɔ́ ko nɛ e kɛ e suɔmi nya ní peemi kɔ ɔ, e buɔ wɔ tue.” (1 Yoh. 5:14, 15) Eko ɔ, Yehowa be wa sɔlemi ɔmɛ a heto hae kaa bɔ nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe ɔ pɛpɛɛpɛ. Akɛnɛ Yehowa le nɔ́ nɛ hi ha wɔ he je ɔ, be komɛ ɔ, e be nɔ́ nɛ wa ngɛ hlae ɔ pee ha wɔ, aloo eko ɔ, e maa suɔ nɛ waa to wa tsui si. (2 Kor. 12:7-9) Yehowa haa wɔ wa hiami níhi. Yehowa peeɔ níhi nɛ e hyɛɛ blɔ kaa tsɛmɛ tsuo maa pee ɔ. (1 Tim. 5:8) E haa e bimɛ a he lo nya hiami níhi. E sume nɛ waa hao ngɛ ní nɛ wa maa ye, tade nɛ wa maa wo, aloo hwɔ he he. (Mat. 6:32, 33; 7:11) Akɛnɛ Yehowa ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi he je ɔ, e to blɔ nya kaa hwɔɔ se ɔ, e ma ha wɔ wa hiami níhi tsuo. w20.02 5 ¶10-12

Tsa pi nihi nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa ya hiɔwe ɔ tsuo ji “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ.” (Mat. 24:45-47) Kaa bɔ nɛ ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Yehowa kɛ Yesu gu nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ tsɔɔ nihi fuu ní, aloo kɛ lɛ mɛ ɔ, jã kɛ̃ nɛ a ngɛ pee mwɔnɛ ɔ hulɔ. Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a ti nihi bɔɔ pɛ nɛ a ha nɛ a ngma Kristofohi a Hela Ngmami ɔ. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a kpɛti nihi bɔɔ pɛ nɛ a kɛ blɔ nya ní tsumi wo a dɛ kaa a ha Mawu we bi “niye ní ngɛ be nɛ sa mi.” Yehowa ma e juɛmi nya si kaa e maa dloo e we bi fuu neneene wami ngɛ zugba a nɔ, nɛ e maa dloo ni komɛ hu neneene wami ngɛ hiɔwe konɛ a kɛ Yesu nɛ ye matsɛ. Yehowa jɔɔ e sɔmɔli tsuo, “Yuda no” ɔ kɛ “ni nyɔngma” amɛ. E ngɛ blɔ hyɛe kaa mɛ tsuo a maa ye mlaa kake nɔ, nɛ a maa ye lɛ anɔkuale kɛ ya si nyagbe. (Zak. 8:23) E sa nɛ mɛ tsuo a ya nɔ nɛ a ba a he si. E sa nɛ mɛ tsuo a pee kake kɛ ja lɛ. Nɛ e sa nɛ mɛ tsuo a bɔ mɔde nɛ a ha nɛ tue mi jɔmi nɛ hi asafo ɔ mi daa. Be mi nɛ wa ngɛ nyagbe ɔ he sue haa nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa ya nɔ nɛ wa sɔmɔ Yehowa nɛ waa nyɛɛ Kristo se daa kaa “to kuu kake.” w20.01 31 ¶15-16

Wa be nyɛe maa nyɛ wa weku li a nɔ kaa a kplɛɛ sane kpakpa a nɔ. Se wa ma nyɛ maa wo mɛ he wami konɛ a susu Baiblo mi sɛ gbi nɛ a nuɔ ɔ he. (2 Tim. 3:14, 15) Moo pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa. Behi fuu ɔ, níhi nɛ wa peeɔ ɔ náa wa weku li ɔmɛ a nɔ he wami pe níhi nɛ wa deɔ. Moo ya nɔ nɛ o ye bua o weku li. Yehowa pee nɔ́ nɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha wɔ. “Daa nɛ ɔ,” Yehowa haa nihi he blɔ konɛ a kplɛɛ sane kpakpa a nɔ konɛ a ná wami. (Yer. 44:4) Bɔfo Paulo de Timoteo kaa e ya nɔ nɛ e ye bua nihi. Mɛni he je? Ejakaa ke e pee jã a, e ma he lɛ nitsɛ kɛ nihi nɛ a buɔ lɛ tue ɔ a yi wami. (1 Tim. 4:16) Wa suɔ wa weku li, enɛ ɔ he ɔ, wa suɔ nɛ a le anɔkualehi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ. w19.08 14 ¶2; 16-17 ¶8-9

E sa nɛ wa kai kaa loko nɔ ko ma tsɛ wa juɛmi se ngɛ nɔ́ ko he ɔ, eko ɔ, nɔ ɔ na kaa e he hia wawɛɛ kaa e pee jã. Ke e ba jã a, eko ɔ, nɔ́ nɛ wa maa pee kekle ji kaa wa ma kua ga womi ɔ. Wa ma nyɛ maa tu munyu po kɛ si nɔ nɛ wo wɔ ga a, aloo blɔ nɔ nɛ e gu kɛ wo wɔ ga a. Se ke wa baa wa he si ɔ, wa maa kplɛɛ ga womi ɔ nɔ. Nɔ nɛ baa e he si ɔ bua jɔɔ ga womi he. Nɔ́ he tomi nɔ́ ko ji nɛ ɔ nɛ: Moo ngɔ lɛ kaa o ya asafo mi kpe nɛ o kɛ nyɛmimɛ saii sɛɛ ní. Benɛ o kɛ nyɛmi kpa ko hu ngɛ ní sɛɛe ɔ, e gbla mo blɛuu kɛ ya se, nɛ e de mo ke niye ní ko tlɔ o lungu kpɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa e maa pee mo zo wawɛɛ. Se anɛ o bua be jɔe kaa nyɛmi ɔ ha nɛ o le lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, o ná nɛ jinɛ nɔ ko de mo mla! Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke nyɛmi ko pee kã nɛ e wo wɔ ga ngɛ be nya a, e sa nɛ waa kɛ bua jɔmi nɛ kplɛɛ nɔ. Wa naa jamɛ a nɔ ɔ kaa wa huɛ, se pi wa he nyɛlɔ.​—Abɛ 27: 6; Gal. 4:16. w19.09 5 ¶11-12

Yehowa ngɔ ní tsumi klɛdɛɛ ko kɛ wo nyɛmɛ a dɛ ngɛ weku ɔ mi, nɛ a ngɛ he wami ngɛ a bimɛ a nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nyɛmɛ a nɔ hyɛmi nɔ́ ma nyɛ ma ná a bimɛ a nɔ he wami wawɛɛ ngɛ a si himi mi tsuo. (Abɛ 22:6) Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ nyɛmɛ ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu nyɛ Maria he. Maria le Ngmami ɔ wawɛɛ. E ná bu nɛ mi kuɔ kɛ ha Yehowa, nɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti. E pee klaalo kaa e kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ Yehowa kɛ ma ha lɛ ɔ ma tsu ní, e ngɛ mi kaa lɔ ɔ ma ha nɛ e si himi ma tsake mohu lɛɛ. (Luka 1:35-38, 46-55) Nyɛmɛ, nyɛ ma nyɛ maa kase Maria nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ? Kekleekle ɔ, e sa nɛ nyɛ ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi nyɛɛ kɛ Yehowa nyɛ kpɛti kɛ gu Baiblo ɔ nɛ nyɛ maa kase ngɛ nyɛ dɛ he, kɛ sɔlemi nɛ nyɛ maa sɔle ngɛ nyɛ dɛ he ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, e sa nɛ nyɛɛ je nyɛ tsui mi nɛ nyɛɛ pee tsakemihi ngɛ nyɛ si himi mi konɛ nyɛɛ sa Yehowa hɛ mi. w19.09 18 ¶17-19

Mawu je nina ko nɛ kɔɔ níhi nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ kpo kɛ tsɔɔ bɔfo Yohane. Ngɛ nina a mi ɔ, e na nɛ bɔfo ko de bɔfo kpa komɛ kaa a hɛɛ kɔɔhiɔ nɛ a kɛ ma kpata zugba a hɛ mi ngɛ amanehlu ngua a mi ɔ mi kpɛii, kɛ yaa si be nɛ a maa sɔu nyagbe nyɔguɛ nɛ ngɛ nyɔguɛhi a kuu ɔ mi ɔ nya. (Kpoj. 7:1-3) Nimli 144,000 lɛ ngɛ kuu nɛ ɔ mi, nɛ a maa piɛɛ Yesu he kɛ ye matsɛ ngɛ hiɔwe. (Luka 12:32; Kpoj. 7:4) Lɔ ɔ se ɔ, Yohane wo kuu kpa ko hu ta. Nihi nɛ a ngɛ kuu nɛ ɔ mi ɔ a he hiɛ wawɛɛ, lɔ ɔ he ɔ, e de ke: “Hyɛ!” Eko ɔ, munyungu nɛ ɔ nɛ Yohane kɛ tsu ní ɔ tsɔɔ bɔ nɛ nɔ́ nɛ e na a pee lɛ nyakpɛ ha. Mɛni Yohane na? E na “asafo kuu ngua ko nɛ adesa ko nyɛ we nɛ e kane, nɛ a je je mahi tsuo kɛ wɛtsohi kɛ nihi kɛ lilɛhi a mi, nɛ a daa si ngɛ matsɛ sɛ ɔ kɛ Jijɔ Bi ɔ hɛ mi.” (Kpoj. 7:9-14) Hyɛ bɔ nɛ Yohane bua maa jɔ ha benɛ e ba na kaa hwɔɔ se ɔ, adesa akpe nyɔngmahi abɔ ma ja Mawu ngɛ blɔ nɛ da nɔ ɔ! E ngɛ heii kaa nina nɛ ɔ ha nɛ Yohane hemi kɛ yemi ɔ mi wa. Nɛ e sa nɛ nina nɛ ɔ nɛ ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa wawɛɛ po pe jã, ejakaa nina nɛ ɔ ngɛ mi bae ngɛ wa be nɛ ɔ mi! Wa naa nimli ayɔhi abɔ nɛ a ngɛ a nya buae, nɛ a hɛ kɛ nɔ fɔmi ji kaa a maa gblee haomi ngua a mi nɛ a hi si ngɛ zugba a nɔ kɛ ya neneene. w19.09 26 ¶2-3

Moo ngɔ lɛ kaa jehanɛ ɔ lɛɛ je ma amɛ bɔni munyu ko nɛ waa kɛ be gagaa hyɛ blɔ ɔ tumi. A ngɛ dee ke, “tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi ba.” Eko ɔ, a ma si a gugue nɛ a ma de ke je ɔ mi pee slɔkee pe daa. Je ma amɛ maa suɔ nɛ wa susu kaa a nyɛ tsu haomihi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ he ní. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ́ ko maa ba ngɛ lɔ ɔ se nɛ a be nyɛe maa pee he nɔ́ ko. A ma kpata “Babilon Ngua a” hɛ mi! (Kpoj. 17:5, 15-18) “Mawu [maa] ngɔ kɛ wo a tsui mi kaa a tsu e susumi ɔ he ní.” Mɛni ji jamɛ a susumi ɔ? Lɔ ɔ ji lakpa jamihi tsuo a hɛ mi nɛ a ma kpata. Jamihi tsuo nɛ a tsɛɛ a he ke Kristofohi ɔ hu piɛɛ he. Mawu maa ngɔ e susumi kɛ wo “lohwe awi yelɔ tsutsuutsu” ɔ “koli nyɔngma a” tsui mi. Koli nyɔngma a daa si kɛ ha nɔ yemihi nɛ a ngɛ jeɔ mi nɛ a fĩ “lohwe awi yelɔ ɔ,” nɛ ji Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ se ɔ. (Kpoj. 17:3, 11-13; 18:8) Ke nɔ yemi ɔmɛ te si kɛ wo lakpa jamihi pɛ ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa amanehlu ngua a je sisi. Enɛ ɔ maa ba tlukaa, nɛ e maa wo nihi tsuo nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ a he gbeye wawɛɛ nitsɛ. w19.10 14 ¶1, 3

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Diotrefe hɛ kɔ̃ nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi ɔ. E suɔ kaa “e maa ye kekleekle blɔ he” ngɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ a kpɛti, enɛ ɔ he ɔ, e gbɛ bɔfo Yohane kɛ nyɛmimɛ nyumu kpahi nɛ a hɛɛ blɔ nya ngɛ asafo ɔ mi ɔ a he lakpa munyuhi kɛ fĩa konɛ e kɛ gbe a he guɛ. (3 Yoh. 10) E ngɛ mi kaa wa be wa ní pee kaa Diotrefe mohu lɛɛ, se wɔ hu wa hɛ ma nyɛ ma bɔni kɔmi ngɛ wa nyɛmimɛ Kristofohi nɛ a náa ní peemi komɛ nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe kaa wa ma ná a nɔ. E baa jã ke wa susu kaa wa ma nyɛ ma tsu jamɛ a ní tsumi ɔ saminya, aloo wa ma nyɛ ma tsu nɛ e hi po pe nɔ nɛ a ngɔ jamɛ a ní tsumi ɔ kɛ wo e dɛ ɔ. Hɛkɔ ngɛ kaa hu yaya ko. Ke hɛkɔ he si ngɛ wa tsui mi ɔ, e he waa kaa wa maa hia lɛ. Su yaya komɛ kaa ninyɛ, he nɔ womi, kɛ nɔ nitsɛ nɔ́ mi fomi haa nɛ hɛkɔ waa. Kaa bɔ nɛ hu yaya ko ma nyɛ ma ha nɛ mɔmɔ ko be nyɛe maa wa saminya a, hɛkɔ haa nɛ e he waa kaa wa ma ná su kpakpa komɛ kaa suɔmi, mi mi sami kɛ kpakpa peemi. Ke wa na kaa hɛkɔ ngɛ si hee ngɛ wa tsui mi pɛ, e sa nɛ waa hia lɛ kaa bɔ nɛ a hiaa hu yaya a. w20.02 15 ¶6-7

Bɔfo Paulo ngɛ tsɔɔe kaa e kɛ nyagba ko ngɛ kpee nɛ ha nɛ e ngɛ nɔ́ nae. E kale nyagba nɛ ɔ kaa “Satan bɔfo ko” nɛ e hii lɛ “ma gbae” (“kongoe,” sisi ningma). Enɛ ɔ tsɔɔ we doo kaa Satan kɛ e daimonio ɔmɛ lɛ a ngɔ nɔ́ nami ɔ kɛ ba Paulo nɔ, aloo ke wa ma de ɔ, kaa nɔ́ nɛ mɛ lɛ a ngɔ mio ɔ kɛ wo e he lo ɔ mi. Se benɛ a na Paulo nyagba a, eko ɔ, a bɔ mɔde kaa a ma ha nɛ e mi nɛ wa. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ a ngɛ mio ɔ se tsitsɛɛe kɛ ngɛ e he lo ɔ mi woe. Mɛni nɛ Paulo pee? Sisije ɔ, jinɛ Paulo suɔ nɛ Yehowa nɛ je “mio” ɔ kɛ je e he lo ɔ mi. E de ke: “I kpa Nyɔmtsɛ [Yehowa] pɛɛ . . . si etɛ sɔuu kaa nɔ́ nɛ ɔ nɛ je ye nɔ kɛ ho.” Se kɛ̃ ɔ, ngɛ sɔlemi nɛ Paulo sɔle ɔ tsuo se ɔ, mio ɔ ji. Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ha we Paulo sɔlemi ɔ heto lo? Pi jã kulaa ji sane ɔ. Yehowa ha e sɔlemi ɔ heto. Yehowa je we nyagba a, mohu ɔ, e wo lɛ he wami konɛ e nyɛ nɛ e da nya. Yehowa de ke: “Ye he wami ɔ ngɛ mluku yee ngɛ gbɔjɔmi mi.” (2 Kor. 12:8, 9) Nɛ ngɛ Mawu yemi kɛ buami nya a, Paulo ha we nɛ nyagba a nɛ puɛ bua jɔmi kɛ tue mi jɔmi nɛ e ngɛ ɔ!​—Filip. 4:4-7. w19.11 9 ¶4-5

E sa nɛ wa ja Yehowa pɛ, ejakaa lɛ ji wa Bɔlɔ kɛ wa Wami Halɔ. (Kpoj. 4:11) Se kɛ̃ ɔ, nyagba ko ngɛ. E ngɛ mi kaa wa suɔ Yehowa nɛ wa buɔ lɛ mohu lɛɛ, se eko ɔ, waa kɛ ní komɛ maa ye kekle blɔ he ngɛ wa si himi mi, nɛ lɔ ɔ be hae nɛ waa suɔ Yehowa nɛ wa ja lɛ pɛ. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ke wa ngɛ suɔmi nɛ mi kuɔ kɛ ha Yehowa a, wa ma ja lɛ pɛ. Wa be nɔ ko aloo nɔ́ ko suɔe pe bɔ nɛ wa suɔ lɛ. ( 2 Mose 34:14) Anɛ wa jaa Yehowa akɛnɛ e sa nɛ wa ja lɛ ɔ kɛkɛ he je lo? Dɛbi. Wa jaa Yehowa ejakaa wa ba le anɔkualehi nɛ kɔɔ e he ɔ. Wa ba le e su kpakpa amɛ. Wa le níhi nɛ e suɔ kɛ níhi nɛ e sume, nɛ wa kplɛɛ nɔ. Wa ba le yi mi nɛ e to ngɛ adesahi a he, nɛ wa fĩ e yi mi tomi ɔ se. Wa bua jɔ kaa e ha wɔ he blɔ kaa waa pee e huɛmɛ. (La 25:14) Níhi nɛ wa kaseɔ ngɛ wa Bɔlɔ ɔ he ɔ haa nɛ wa hɛɛ wɔ kɛ suɔ e he.​—Yak. 4:8. w19.10 26 ¶1-3

Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi kɛ nyagba slɔɔtohi kpeɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa kpɛti nihi fuu kɛ adebɔ mi oslaahi kɛ oslaa kpahi nɛ adesa kɛ baa a kpeɔ. Ke e ba jã a, wa kpɛti ni komɛ ma nyɛ maa fɔ wa huɛmɛ nɛ ɔmɛ nine kɛ ba wa wehi a mi. Wa kpɛti ni komɛ hu ma nyɛ maa ngɔ sika kɛ ye bua mɛ. Se wɔ tsuo wa ma nyɛ maa sɔle kɛ bi Yehowa nɛ e ye bua mɛ. Ke wa ná le kaa wa nyɛmi ko kɔni mi jɔ̃ ɔ, eko ɔ, wa be lee nɔ́ nɛ wa ma de aloo nɔ́ nɛ wa maa pee. Se wɔ tsuo wa ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ ye bua. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa ma nyɛ ma ná be kɛ ha mɛ. Wa ma nyɛ maa bu mɛ tue saminya ke a ngɛ munyu tue. Nɛ waa kɛ mɛ ma nyɛ ma susu ngmami ko nɛ woɔ wɔ he wami ɔ he. (Yes. 50:4) Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji kaa wa maa hi wa huɛmɛ ɔmɛ a kasa nya ke a hia wɔ. E sa nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa ma ha nɛ huɛ bɔmi nɛ mi wa nɛ hi waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wa kpɛti amlɔ nɛ ɔ, nɛ́ waa baa yi. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti ɔ be si hie kɛ ya si níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ nyagbe pɛ, mohu ɔ, e maa hi si kɛ ya neneene! w19.11 7 ¶18-19

Enɛ ɔ ji afɔle nɛ nɔ ko jeɔ e tsui mi faa kɛ sãa akɛnɛ e suɔ Yehowa, e Mawu ɔ he je. Nɔ nɛ ba sã afɔle ɔ, e weku ɔ, kɛ osɔfo ɔmɛ yeɔ lohwe ɔ nɛ a kɛ ba sã afɔle ɔ. Se a ngɔɔ lohwe ɔ he ní pɔtɛɛ komɛ kɛ sãa afɔle kɛ haa Yehowa pɛ. Lohwe ɔ jije kɛ jije? Yehowa naa lohwe zɔ kaa nɔ́ nɛ hi pe kulaa ngɛ lohwe ɔ he. Jehanɛ hu ɔ, e tsɔɔ kaa lohwe ɔ he ní komɛ kaa se tso mi ngmɛ ɔmɛ a he hia wawɛɛ. (3 Mose 3:6, 12, 14-16) Enɛ ɔ he ɔ, ke Israel no ko je e tsui mi faa nɛ e ngɔ lohwe ɔ he níhi nɛ a he hia wawɛɛ kɛ lohwe ɔ zɔ ɔ kɛ sã afɔle ha Yehowa a, e bua jɔɔ wawɛɛ. Ke Israel no ko sã afɔle nɛ ɔ, e ngɛ tsɔɔe kaa e suɔ nɛ e ngɔ e níhi nɛ a hi pe kulaa a kɛ ha Mawu. Jã kɛ̃ nɛ Yesu hu je e tsui mi nɛ e ngɔ e níhi nɛ hi pe kulaa a kɛ ha Yehowa kɛ gu e tsui tsuo nɛ e kɛ sɔmɔ lɛ ɔ nɔ. (Yoh. 14:31) Ngɛ Yesu blɔ fa mi ɔ, e bua jɔ Yehowa suɔmi nya ní peemi he wawɛɛ. (La 40:8) Hyɛ bɔ nɛ Yehowa bua maa jɔ ha benɛ e na kaa Yesu je e tsui mi tsuo kɛ ngɛ lɛ sɔmɔe ɔ! w19.11 22-23 ¶9-10

Mawu Munyu ɔ tsɔɔ kaa benɛ Mawu kɛ “ligbi” ekpa bɔ níhi ɔ, e tsa we níhi nɛ e ngɛ bɔe ngɛ zugba a nɔ ɔ nɔ hu. (1 Mose 2:2) Se kɛ̃ ɔ, Yehowa bua jɔ ní tsumi he, nɛ ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, wa ma nyɛ ma de ke e “ngɛ ní tsue loloolo.” (Yoh. 5:17) Yehowa kɛ ligbi ekpa tsu ní nɛ ngɛ ligbi kpaagone ɔ nɔ ɔ, e jɔɔ e he. Lɔ ɔ he ɔ, e de Israel bi ɔmɛ kaa mɛ hu a jɔɔ a he ngɛ ligbi kpaago fɛɛ ligbi kpaako nɔ. Mawu de Israel bi ɔmɛ kaa He Jɔɔmi Ligbi ɔ ji okadi peemi nɔ́ ko ngɛ e kɛ mɛ a kpɛti. (2 Mose 31:12-14) Mlaa nɛ ɔ kɔɔ jokuɛwi, nyɔguɛhi kɛ we mi lohwehi po a he. E sɛ nɛ a ti nɔ ko nɔ ko nɛ tsu ní. (2 Mose 20:10) Mlaa nɛ ɔ ha nɛ Israel bi ɔmɛ ngɔ a juɛmi kɛ ma Mawu jami mi níhi a nɔ. Jami hɛ mi nyɛɛli babauu nɛ a hi si ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ wo mlaahi nɛ a ngɛ kpɛii ngɛ He Jɔɔmi Ligbi ɔ he. A tsɔɔ kaa e dɛ kaa nɔ ko maa ku ngma aloo nɔ ko ma tsa hiɔtsɛ ko ngɛ He Jɔɔmi Ligbi ɔ nɔ. (Maak. 2:23-27; 3:2-5) Se jamɛ a susumi ɔ kɛ Mawu susumi kɔ we, nɛ Yesu hu ha nɛ e tue buli ɔmɛ nu sisi jã. w19.12 3-4 ¶8-9

Ke wa ya nɔ nɛ wa kase Yehowa su ɔmɛ a he ní ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa kase lɛ saminya. Akɛnɛ David le e hiɔwe Tsɛ ɔ saminya he je ɔ, e nyɛ nɛ e je Yehowa su ɔmɛ kpo ngɛ bɔ nɛ e kɛ ni kpahi hi si ha a mi. Akɛnɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ David kɛ Yehowa a kpɛti he je ɔ, Israel bi ɔmɛ ba suɔ e sane wawɛɛ. Nɛ Yehowa hu na lɛ kaa nɔ ko nɛ e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ e sa kaa Israel matsɛmɛ kpahi nɛ a kase lɛ. (1 Ma. 15:11; 2 Ma. 14:1-3) Mɛni wa kaseɔ ngɛ mi? E sa nɛ waa ‘kase Mawu.’ Ke wa kase Mawu su kpakpa amɛ ɔ, lɔ ɔ hu tsɔɔ kaa wa ji e bimɛ. (Efe. 4:24) Wa maa ya nɔ maa kase Yehowa he ní daa. (Fiɛlɔ 3:11) Se oti ɔ ji, pi níhi abɔ nɛ wa le ngɛ Yehowa he ɔ nɛ he hia, se mohu ɔ, nɔ́ nɛ waa kɛ níhi nɛ wa le ɔ tsuɔ ɔ lɛ hia. Ke waa kɛ níhi nɛ wa le ɔ tsu ní, nɛ wa bɔ mɔde kaa wa maa kase wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ, e maa ya nɔ maa hɛ kɛ su wa he. (Yak. 4:8) Mawu ha nɛ wa ná nɔ mi mami kɛ gu e Munyu ɔ nɔ kaa e be nihi nɛ a ngɛ e se blɔ hlae ɔ kuae gblegbleegble. w19.12 20 ¶20; 21 ¶21, 23

Yakob suɔ e binyumu ɔmɛ tsuo, se e suɔ e bi Yosef nɛ e ye jeha 17 ɔ wawɛɛ. Kɛ Yosef nyɛminyumu ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ? A hɛ kɔ̃ e nɔ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a bɔni e he ninyɛ nami. Lɔ ɔ he ɔ, a jua lɛ kaa nyɔguɛ, nɛ a ye lakpa kɛ tsɔɔ a tsɛ ɔ kaa lohwe awi yelɔ ko tsɔtslɔɔ e binyumu nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ mi. Hɛkɔ ha nɛ a puɛ tue mi jɔmi nɛ ngɛ a weku ɔ mi ɔ, nɛ a tsɔ a tsɛ ɔ tsui kpã. (1 Mose 37:3, 4, 27-34) Hɛkɔ piɛɛ “he lo ɔ ní tsumi ɔmɛ” nɛ yeɔ nɔ awi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nine be Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɔ sue ɔ he. (Gal. 5:19-21) Behi fuu ɔ, hɛkɔ ji su yayami komɛ kaa ninyɛ, pɛ kɛ mi mi la womi a sisi poku. Yosef nyɛmimɛ ɔmɛ a sane ɔ ha nɛ wa na bɔ nɛ hɛkɔ ma nyɛ maa gbɛ weku, nɛ́ e puɛ tue mi jɔmi nɛ ngɛ mi ɔ hulɔ. E ngɛ mi kaa wa be nɔ́ nɛ Yosef nyɛmimɛ ɔmɛ pee ɔ pee mohu lɛɛ, se wɔ tsuo wa yi mluku, nɛ wa tsui sisiɔ wɔ. Lɔ ɔ he je nɛ be komɛ ɔ, wa hɛ kɔɔ ngɛ ni kpahi a nɔ ɔ nɛ. w20.02 14 ¶1-3

Be ko ɔ, Yehowa je e mumi klɔuklɔu ɔ eko ngɛ Mose nɔ kɛ ha Israel ma nikɔtɔma amɛ nɛ a daa si ngɛ kpe he bo tsu ɔ kasa nya a. Be bɔɔ se ɔ, Mose nu kaa nikɔtɔmahi enyɔ nɛ a be he nɛ kpe he bo tsu ɔ ngɛ ɔ hu ná mumi klɔuklɔu ɔ eko, nɛ a ngɛ a ní pee kaa gbali. Benɛ Yoshua de Mose kaa e tsi nikɔtɔma enyɔ ɔmɛ a nya a, kɛ e pee e ní ha kɛɛ? Mose hɛ kɔɛ he blɔ nɛ Yehowa ha nyumu enyɔ nɛ ɔmɛ ɔ. Mohu ɔ, e ba e he si, nɛ e kɛ mɛ tsuo nya. (4 Mose 11:24-29) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Mose he? Ke asafo mi nɔkɔtɔma ji mo ɔ, anɛ a de mo kaa o tsɔse nɔ ko ngɛ asafo ɔ mi konɛ a ngɔ ní tsumi ko nɛ o tsuɔ nɛ o bua jɔ he wawɛɛ ɔ kɛ wo e dɛ lo? Ke o baa o he si kaa Mose ɔ, e he be wae ha mo kaa o ma tsɔse nyɛminyumu ko konɛ e he nɛ su kɛ ha ní tsumi nɛ ɔ ngɛ be nɛ sa mi. Mohu ɔ, o bua maa jɔ kaa o ye bua nyɛminyumu ɔ. w20.02 15 ¶9; 17 ¶10-11

Hiɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa hao wawɛɛ. Ke nihi le kaa hiɔ pɔtɛɛ ko ngɛ wa nya gbae ɔ, eko ɔ, e maa pee wɔ zo, aloo e maa pee wɔ zo ke e ba kaa hiɔ he je ɔ, e ma bi nɛ nihi nɛ a pee ní komɛ ha wɔ. Ke nihi li kaa hiɔ ko ngɛ wa he po ɔ, eko ɔ, e maa pee wɔ zo kaa wa nyɛ we nɛ wa peeɔ ní komɛ hu. Ke e ba lɛ jã a, Yehowa woɔ wɔ he wami. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Yehowa de wɔ ní kpakpahi fuu ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ haa nɛ wa naa kaa ke wa be he wami po ɔ, wa he jua wa ha lɛ loloolo. (La 31:19; 41:3) Ke wa kane ní nɛ ɔmɛ nɛ Yehowa de wɔ ngɛ e Munyu ɔ mi ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa naa kaa Yehowa maa ye bua wɔ kɛ da wa haomi ɔmɛ a nya. Mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa le nɔ́ nɛ mi nɛ o ngɛ gblee. Mo kpa lɛ pɛɛ nɛ e ye bua mo konɛ o ná juɛmi nɛ da ngɛ o si fɔfɔɛ ɔ he. Lɔ ɔ se ɔ, mo hla munyu kpakpahi nɛ Yehowa kɛ to ngɛ Baiblo ɔ mi ha mo ɔ. Moo ngɔ o juɛmi kɛ ma kukuhi nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa sɔmɔli a he jua wa ha lɛ ɔ nɔ. Ke o pee jã a, o maa na kaa Yehowa hi kɛ ha nihi tsuo nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔɔ lɛ ɔ.​—La 84:11. w20.01 15-16 ¶9-10; 17 ¶12

Isak ji niatsɛ, enɛ ɔ he ɔ, Filisti bi ɔmɛ a hɛ kɔ níhi nɛ e ngɛ ɔ. (1 Mose 26:12-14) A tsi vu nɛ Isak náa nyu ngɛ mi kɛ lɛɛ e lohwe ɔmɛ ɔ. (1 Mose 26:15, 16, 27) Kaa bɔ nɛ Filisti bi ɔmɛ pee ɔ, mwɔnɛ ɔ, nihi fuu a hɛ kɔ̃ɔ nihi nɛ a ngɛ he lo nya níhi pe mɛ ɔ a nɔ. Pi ní ɔmɛ nɛ ni ɔmɛ ngɛ ɔ kɛkɛ nɛ a ngɛ hlae, se a suɔ nɛ níhi nɛ ni ɔmɛ ngɛ ɔ nɛ je a dɛ. Yuda jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ hɛ kɔ̃ Yesu nɔ, ejakaa nihi fuu suɔ e sane. (Mat. 7:28, 29) Yesu ji Mawu nane mi dalɔ, nɛ níhi nɛ e tsɔɔ ɔ ji anɔkuale. Jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ gbɛ Yesu he lakpa munyuhi kɛ fĩa, nɛ a po e nya konɛ a kɛ gbe e he guɛ. (Maak. 15:10; Yoh. 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Mɛni wa kaseɔ ngɛ sane nɛ ɔ mi? E sa nɛ waa hyɛ nɛ hi nɛ wa hɛ ko kɔ̃ nihi nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ suɔ a sane wawɛɛ ngɛ eko ɔ, su kpakpa komɛ nɛ a ngɛ ɔ he ɔ he je. Mohu ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa kase a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ.​—1 Kor. 11:1. w20.02 15 ¶4-5

Ngɔɔ lɛ kaa o ngɛ Persia ngɛ jeha 2,500 nɛ be ɔ mi, nɛ o suɔ kaa o kɛ matsɛ ɔ maa tu nɔ́ ko he munyu. Se ja matsɛ ɔ ha mo he blɔ loko o kɛ lɛ ma nyɛ maa tu munyu. Ke o ka kaa o kɛ lɛ maa tu munyu be mi nɛ e ha we mo he blɔ ɔ, o wami ma nyɛ maa je o dɛ! Wa bua jɔ kaa Yehowa be kaa Persia matsɛ! E suɔ kaa waa kɛ lɛ nɛ sɛɛ ní faa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɛ mi kaa Yehowa ngɛ sablaihi kaa Bɔlɔ, Ope, kɛ Nyɔmtsɛ Matsɛ mohu lɛɛ, se e suɔ kaa waa kɛ munyungu nɛ ji “Tsɛ” ɔ nɛ tsu ní ke waa kɛ lɛ ngɛ ní sɛɛe. (Mat. 6:9) Wa bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa suɔ nɛ waa hɛ kɛ su e he haa! E da blɔ kaa wa ma tsɛ Yehowa ke wa “Tsɛ,” ejakaa e mi nɛ wami tsuo jeɔ kɛ baa. (La 36:9) Akɛnɛ e ji wa Tsɛ he je ɔ, wa blɔ nya ní tsumi ji kaa wa maa bu lɛ tue. Ke wa peeɔ níhi nɛ e deɔ wɔ ɔ, wa ma ná jɔɔmihi babauu. (Heb. 12:9) Jɔɔmi ɔmɛ eko ji neneene wami nɛ wa ma ná ngɛ hiɔwe loo zugba a nɔ. w20.02 2 ¶1-3

Oti nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ji kaa wa maa ye bua wa Baiblo kaseli ɔmɛ konɛ a ya a hɛ mi. (Efe. 4:13) Ke nɔ ko kplɛɛ nɔ kaa o kɛ lɛ nɛ kase Baiblo ɔ, behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ e ngɛ hlae ji kaa e maa na bɔ nɛ ní kasemi ɔ maa ye bua lɛ ha ngɛ e si himi mi. Ke suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha Yehowa a mi ngɛ wae ɔ, eko ɔ, e ma susu blɔ nɔ nɛ e maa gu kɛ ye bua ni kpahi, nɛ́ nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi momo ɔ po piɛɛ he. (Mat. 22:37-39) Ngɛ be nɛ sa mi ɔ, moo tu he blɔ nɛ wa ngɛ kaa waa kɛ sika maa ye bua Matsɛ Yemi sɔmɔmi ní tsumi ɔ he munyu. Moo tsɔɔ Baiblo kaselɔ ɔ nɔ́ nɛ e maa pee ke nyagba ko ba. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa o Baiblo kaselɔ ko nɛ a baptisii we lɛ lolo de mo ke nyɛmi ko nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ pee nɔ́ ko nɛ dɔ lɛ wawɛɛ. Ke e ba jã a, ko fĩ e se, mohu ɔ, tsɔɔ lɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e pee. E ma nyɛ maa ngɔ nɔ́ nɛ nyɛminyumu ɔ pee ɔ kɛ ke lɛ, aloo ke e be nyɛe maa pee jã a, lɛɛ e sa nɛ e je he si bami mi nɛ e ya na lɛ konɛ a je suɔmi mi kɛ sɛɛ he ní, kɛkɛ ɔ, “nyɛmi pee nyɛmi.” (Kɛ to Mateo 18:15 ɔ he.) Moo ye bua Baiblo kaselɔ ɔ konɛ e le bɔ nɛ e ma ya tu munyu ɔ ha. w20.01 5-6 ¶14-15

Ke wa sɔle ha Yehowa, wa kplɛɛ tsɔsemi nɔ, nɛ wa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa pee we yayamihi nɛ wa pee be ko nɛ be ɔ hu ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ Yehowa nɛ ngɔ wa yayamihi kɛ ke wɔ. Kɛkɛ ɔ, wa ma ná tue mi jɔmi ekohu. Wa bua jɔɔ wawɛɛ, ejakaa wa le kaa ‘nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃, kɛ nihi nɛ a be hɛ nɔ kami ɔ, Yehowa hii a kasa nya, konɛ e wo mɛ he wami’! (La 34:18) Akɛnɛ nyagbe ligbi ɔmɛ ma nyagbe he je ɔ, níhi nɛ haa nɛ adesahi peeɔ yeyeeye ɔ ngɛ hiɛe. Ke susumi komɛ ha nɛ o pee yeyeeye ɔ, lɛɛ e sa nɛ o bi Yehowa yemi kɛ buami amlɔ nɔuu. Moo kase Baiblo ɔ saminya. Moo kase Hana, bɔfo Paulo kɛ Matsɛ David a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ. Mo bi o hiɔwe Tsɛ ɔ konɛ e ye bua mo nɛ o le níhi nɛ haa nɛ o peeɔ yeyeeye ɔ. (La 139:23) Mo ha nɛ e tloo tlomihi nɛ mo nitsɛ o be nyɛe maa tloo ɔ ha mo. Ke o pee jã a, o maa nu he kaa bɔ nɛ la polɔ ɔ nu he ɔ. E de ke: “Ke yi mi susumi tsɔ ha nɛ i pee basaa kikɛ nɛ ɔ, mo lɛ o haa mi bua jɔmi, nɛ ye nɔ gbagba tee ekohu.”​—La 94:19. w20.02 24 ¶17; 25 ¶20-21

Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “je Mawu mumi mi” ɔ sisi ji “Mawu mu” aloo Mawu wo mumi. Mawu gu e mumi klɔuklɔu ɔ nɔ kɛ “mu” e susumihi kɛ wo Baiblo ngmali ɔmɛ a juɛmi mi. Ke wa kane Baiblo ɔ, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he ɔ, Mawu blɔ tsɔɔmi ɔmɛ sɛɛ wa juɛmi kɛ wa tsui mi. Munyuhi nɛ je Mawu ngɔ nɛ ɔ haa nɛ wa peeɔ tsakemihi nɛ sa Mawu hɛ mi. (Heb. 4:12) Se loko wa ma ná mumi klɔuklɔu he se kɛ pi si ɔ, e sa nɛ wa ná be kɛ kase Baiblo ɔ daa, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ wa kaseɔ ɔ he saminya. Ke wa pee jã a, Mawu Munyu ɔ ma ná wa munyu tutui kɛ wa ní peepee nɔ he wami. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ wa bla kɛ ja Mawu. (La 22:22) Yehowa mumi ɔ ngɛ wa kpe ɔmɛ a sisi. (Kpoj. 2:29) Ke waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ kpe konɛ wa ja Yehowa a, wa sɔleɔ kɛ biɔ mumi klɔuklɔu ɔ, wa laa Matsɛ Yemi lahi, nɛ wa buɔ magbɛ nɔ munyuhi nɛ a kɛ da Baiblo ɔ nɔ nɛ nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a da mumi ɔ nɔ kɛ hla mɛ ɔ tuɔ ɔ tue. Loko wa ma ná mumi klɔuklɔu ɔ he se kɛ pi si ɔ, e sa nɛ wa dla wa he saminya loko waa ba kpe ɔmɛ, nɛ waa kɛ wa he nɛ wo mi. w19.11 11 ¶13-14