June

E sa nɛ tsɔɔli nɛ a tsɔɔ kaa a susuɔ a Baiblo kaseli a he nitsɛnitsɛ. E sa nɛ a na mɛ kaa nihi nɛ a ma ba pee a mumi mi nyɛmimɛ hwɔɔ se. E be gbɔjɔɔ kaa a maa ngmɛɛ huɛmɛ nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ a he, nɛ́ a pee tsakemi slɔɔtohi fuu konɛ a ba sɔmɔ Yehowa. Baiblo tsɔɔli kpakpahi haa nɛ a Baiblo kaseli leɔ ni kpahi ngɛ asafo ɔ mi konɛ a ye bua mɛ nɛ a hɛ kɛ su Yehowa he haa. Jã peemi yeɔ bua Baiblo kaselɔ ɔ nɛ e bua jɔɔ he kaa e kɛ Mawu we bi maa bɔ, nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ woɔ lɛ he wami, nɛ a yeɔ bua lɛ kɛ daa nyagbahi a nya. Wa suɔ nɛ wa Baiblo kaseli ɔmɛ tsuo nɛ a nu he kaa a piɛɛ asafo ɔ he, nɛ a piɛɛ wa mumi mi weku ɔ he. Wa suɔ nɛ a ba piɛɛ wa weku nɛ suɔmi ngɛ mi ɔ he. Jã nɛ a maa pee ɔ maa ye bua mɛ konɛ a kɛ nihi nɛ a sume Yehowa a nɛ kpa bɔmi. (Abɛ 13:20) Ke a huɛmɛ nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ kua mɛ po ɔ, a ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa a ngɛ huɛmɛ nitsɛnitsɛ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi.​—Maak. 10:29, 30; 1 Pet. 4:4. w20.10 17 ¶10-11

Loko huɛ bɔmi kpakpa maa hi waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, lɛɛ e sa nɛ waa kɛ Yesu nɛ pee huɛ. Mɛni he je? Nyɛ ha nɛ wa susu yi mi tomi enyɔ nɛ ɔmɛ a he nɛ waa hyɛ. Kekleekle ɔ, Yesu de e kaseli ɔmɛ ke: “Tsɛ ɔ nitsɛ suɔ nyɛ sane akɛnɛ nyɛ hu nyɛ suɔ ye sane . . . ɔ he je.” (Yoh. 16:27) E de hu ke: “Nɔ ko bɛ Tsɛ ɔ ngɔ kaa ja e gu ye nɔ.” (Yoh. 14:6) Ke nɔ ko ngɛ mɔde bɔe kaa e kɛ Yehowa maa bɔ, se e kɛ Yesu pee we huɛ ɔ, e ngɛ kaa nɔ ko nɛ e yaa sɛ tsu ko mi, se e gui sinya a nya. Ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ ko mi ɔ, e tsɔɔ kaa lɛ “ji sinya kɛ ha jijɔ ɔmɛ.” (Yoh. 10:7) Yi mi tomi enyɔne ji kaa Yesu je suhi nɛ e Tsɛ ɔ ngɛ ɔ kpo pɛpɛɛpɛ. E de e kaseli ɔmɛ ke: “Nɔ fɛɛ nɔ nɛ e na mi ɔ, e na Tsɛ ɔ hulɔ.” (Yoh. 14:9) Enɛ ɔ he ɔ, blɔ nɛ e hi nɛ wa maa gu nɔ kɛ le Yehowa ji kaa wa maa kase Yesu he ní. Ke wa ya nɔ nɛ wa kase Yesu he ní ɔ, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha lɛ ɔ mi maa wa. Ke huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yesu wa kpɛti ɔ mi wa a, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha e Tsɛ ɔ hu mi maa wa. w20.04 21-22 ¶5-6

Anɛ hiɔ ha nɛ o tlɔ sa mi loo wheelchair mi lo? O nakutso ɔmɛ gbɔjɔ aloo o hɛngmɛ ɔmɛ hyɛ we nɔ́ kpakpa ko hu lo? Ke jã a, anɛ o kɛ nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa a ma nyɛ maa tu fo ɔ lo? Ee, o ma nyɛ! Nihi babauu nɛ a wa ngɛ jeha mi kɛ nihi nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa a ngɛ fo ɔ tue ngɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. A be nyɛe maa tu fo nɛ ɔ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a he wami nya. Mohu ɔ, a náa he wami kɛ jeɔ Yehowa ngɔ kɛ guɔ asafo mi kpehi nɛ a buɔ tue ngɛ tɛlifoo nɔ loo nɔ́ nɛ a nu kɛ fɔ klama nɔ nɛ a hyɛɛ ɔ nɔ. A fiɛɛɔ kɛ haa dɔkitahi, nɛɛsihi kɛ a weku li. Ke o nyɛ we nɛ o pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi kaa bɔ nɛ o ngɛ hlae po ɔ, o kɔni mi ko jɔ̃ nɛ o susu kaa o be nyɛe ma fĩ si kɛ ya si je yaya nɛ ɔ maa ba nyagbe. Yehowa suɔ mo ngɛ o hemi kɛ yemi ɔ kɛ níhi tsuo nɛ o pee kɛ ha lɛ jehahi nɛ be ɔ he. O hia Yehowa yemi kɛ buami wawɛɛ amlɔ nɛ ɔ pe daa, nɛ e be mo kuae gblegbleegble. (La 9:10) Mohu ɔ, e maa hɛ kɛ su o he wawɛɛ. w20.04 29 ¶16-17

Mɛni sanehi nɛ o kɛ nɔ ko nɛ e ngɛ jami ko mi ɔ ma nyɛ ma susu he? Bɔɔ mɔde nɛ o le níhi nɛ o kɛ lɛ kpa gbi ngɛ he. Eko ɔ, e jaa Mawu kake pɛ, e kplɛɛ nɔ kaa Yesu ji adesahi a Yi Wami Helɔ, aloo eko ɔ, e he ye kaa wa ngɛ be yaya nɛ e be kɛe nɛ e se maa po ɔ mi. Moo da níhi nɛ e heɔ yeɔ nɛ o kɛ lɛ kpa gbi ngɛ he ɔ nɔ kɛ ye lɛ odase ngɛ blɔ nɛ e maa ta e tsui he ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ e sa nɛ e hi wa juɛmi mi ji kaa pi níhi tsuo nɛ jami ɔmɛ tsɔɔ ɔ nɛ jami mi bi ɔmɛ heɔ yeɔ. Lɔ ɔ he ɔ, ke o le jami nɛ nɔ ko ngɛ mi po ɔ, bɔɔ mɔde nɛ o le níhi nɛ lɛ nitsɛ hu e heɔ yeɔ. Nyɛminyumu ko nɛ e ji ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ ɔ tsɔɔ kaa ni komɛ deɔ ke Mawu ji Triniti, se eko ɔ, ngɛ a tsui mi ɔ, a he we yi kaa Tsɛ ɔ, Bi ɔ, kɛ mumi klɔuklɔu ɔ lɛ bla kɛ pee Mawu kake. E de ke, “Enɛ ɔ nɛ i le ɔ ha nɛ e he wɛ kaa ma na nɔ́ ko nɛ ma da nɔ kɛ ye nɔ ko odase.” Lɔ ɔ he ɔ, bɔɔ mɔde nɛ o le nɔ́ tutuutu nɛ nihi heɔ yeɔ. Kɛkɛ ɔ, kaa bɔ nɛ bɔfo Paulo pee ɔ, mo hu o ma nyɛ ma “plɛ níhi tsuo kɛ ha nimli slɔɔtoslɔɔtohi tsuo.”​—1 Kor. 9:19-22. w20.04 10 ¶9-10

Waa kɛ kã ma nyɛ maa da nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ nya, ejakaa Daniel kɛ Yohane tsuo ma nɔ mi kaa Yehowa kɛ Yesu ma he nihi nɛ a sɔmɔɔ mɛ ɔ a yi wami ngɛ amanehlu ngua a mi. Daniel tsɔɔ kaa nihi nɛ a yi ma ná wami ɔ, a maa “ngma a biɛ kɛ wo Mawu womi ɔ mi.” Mɛni wa maa pee konɛ a ngma wa biɛ ngɛ womi ɔ mi? E sa nɛ waa kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu nɛ ji Mawu Jijɔ Bi ɔ mi. (Yoh. 1:29) E sa nɛ waa jɔɔ wa he nɔ ha Mawu, nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ. (1 Pet. 3:21) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa tsɔɔ kaa wa fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se kɛ gu ni kpahi nɛ wa maa tsɔɔ mɛ Yehowa he ní ɔ nɔ. Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa kɛ e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ e kɛ mɛ ngɛ ní tsue ngɛ e blɔ nya tomi ɔ mi ɔ a mi. Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se. Ke wa pee jã a, a ma he wa yi wami be mi nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ngɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ a hɛ mi kpatae ɔ. w20.05 16 ¶18-19

Adam kɛ Hawa le kaa a tsɛɛ Mawu ke Yehowa, nɛ a le anɔkualehi nɛ kɔɔ e he hulɔ. A le kaa lɛ ji a Bɔlɔ kɛ Nɔ nɛ ha mɛ wami, nɛ a le hu kaa lɛ nɛ e ha mɛ a we nɛ ji Paradeiso ɔ. Adam le kaa Yehowa ji Nɔ nɛ ha lɛ he piɛɛlɔ nɛ sa lɛ, nɛ Hawa hu le kaa Yehowa lɛ ha lɛ he piɛɛlɔ nɛ sa lɛ. (1 Mose 1:26-28; 2:18) Se anɛ Adam kɛ Hawa ya nɔ nɛ a susu níhi tsuo nɛ Yehowa pee ha mɛ ɔ he lo? Anɛ a ya nɔ nɛ a je suɔmi kɛ hɛsa kpo kɛ tsɔɔ Yehowa lo? Wa naa sane bimi nɛ ɔmɛ a heto ngɛ nɔ́ nɛ a pee benɛ Mawu he nyɛlɔ ɔ ba ka mɛ ɔ mi. Satan gu sinɔ nɔ kɛ bi Hawa sane ko. E bi lɛ ke: “Anɛ Mawu de nyɛ niinɛ ke tso ɔmɛ nɛ ngɛ ngmɔ ɔ mi ɔ, nyɛ ko ye ekoeko nɔ yiblii lo?” (1 Mose 2:16, 17; 3:1) Mawu he lakpa munyu ko ngɛ sane nɛ Satan bi ɔ mi, nɛ lɔ ɔ ha nɛ Hawa bɔni susumi nɛ dɛ nami ngɛ Mawu he. Nɔ́ tutuutu nɛ Mawu de mohu ji kaa a ye tso yiblii tsuaa tso yiblii, se tso kake ko pɛ nɛ a ko ye e yiblii. Adam kɛ Hawa ma nyɛ maa ye tso slɔɔtoslɔɔto babauu a nɔ yiblii. (1 Mose 2:9) Sane nɛ Satan bi ɔ ha nɛ e pee kaa nɔ́ nɛ Mawu ha we nɔ nɔ́. Eko ɔ, Hawa ma bi e he ke, ‘Anɛ nɔ́ kpakpa ko ngɛ nɛ Mawu sume nɛ ye nine nɛ su nɔ lo?’ w20.06 3-4 ¶8-9

Ní komɛ nɛ nyɛmimɛ komɛ de ɔ gba nyɛmimɛ komɛ a nya wawɛɛ. Bɔfo Paulo tsɔɔ kaa be komɛ ɔ, wa maa na “nɔ́ ko nɛ [wa] maa da nɔ kɛ tu munyu kɛ si” wa nyɛmi ko. E ma nyɛ maa ba kaa a ye wɔ sane nɛ dɛ. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa maa ngɔ nihi a he abofu kɛ wo wa mi. Dɔdɔɛ nɛ maa hi nɔ ko mi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e kɛ Yehowa we bi nɛ kpa bɔmi. Nɔ ko ye lakpa kɛ si nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Pablo nɛ e ngɛ South America a kaa e pee nɔ́ yayami ko, nɛ lɔ ɔ ha nɛ sɔmɔmi he blɔ nɛ e ngɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ je e dɛ. Kɛ e pee e ní ha kɛɛ? Pablo de ke: “Ye mi mi fu wawɛɛ, nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, i kɛ asafo ɔ kpa bɔmi.” Ke nɔ ko tɔ̃ Yehowa mlaa nɔ be ko nɛ be ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e he nile nɛ hao lɛ wawɛɛ, nɛ e maa nu he kaa Mawu be nyɛe maa suɔ lɛ hu. Ke e pia e he nɛ a na lɛ mɔbɔ po ɔ, loloolo ɔ, e ma nyɛ maa nu he kaa e sɛ, nɛ e be nyɛe maa piɛɛ Mawu we bi a he hulɔ. Nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi fuu kɛ si fɔfɔɛ kaa jã ngɛ kpee. Kɛ o nuɔ he ha mɛ ha kɛɛ? w20.06 19 ¶6-7

E sa nɛ waa le si fɔfɔɛhi nɛ ma nyɛ maa ye wɔ awi nɛ waa tu nya fo. (Heb. 5:14) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e he maa hia nɛ waa kɛ nile nɛ hla hɛja jemihi nɛ sa. Behi fuu ɔ, níhi nɛ a jeɔ ngɛ tiivi nɔ kɛ sinihi a mi ɔ woɔ je mi bami yayami mi he wami. Wa yuɔ wa he ngɛ hɛja jemi nɛ ɔmɛ a he ejakaa bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, a ma ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a mi nɛ gbɔjɔ. Wa le kaa Yehowa hiɔ je mi bami yaya, nɛ nihi nɛ a kɛ a he woɔ je mi bami yaya mi ɔ yeɔ mɛ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi hu awi. (Efe. 5:5, 6) E sa nɛ wa kɔ nɔ́ se, nɛ waa le oslaa nɛ ngɛ lakpa munyuhi nɛ hemi kɛ yemi kuali gbɛɛ kɛ fĩaa a he. A bɔɔ mɔde kaa a ma ha nɛ wa yi mi nɛ pee wɔ enyɔɔnyɔ ngɛ wa nyɛmimɛ kɛ Yehowa asafo ɔ he. (1 Tim. 4:1, 7; 2 Tim. 2:16) Lakpa munyu nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma gbɔjɔ wa hemi kɛ yemi ɔ. E sa nɛ wa kua lakpa munyu nɛ ɔmɛ. Mɛni he je? Ejakaa lakpa munyu nɛ ɔmɛ je “nyumuhi nɛ a juɛmi puɛ nɛ anɔkuale ɔ bɔ mɛ” ɔ a ngɔ. Oti nɛ a kɛ ma a hɛ mi ji kaa a maa ngɔ “atsinyɛ jemi kɛ nya sami” kɛ ba. (1 Tim. 6:4, 5) A suɔ nɛ wa he a lakpa munyu ɔmɛ ye konɛ wa ko ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ wa nyɛmimɛ a mi. w20.09 29 ¶13, 15

E sa nɛ huno kɛ e yo nɛ a je suɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi. (Efe. 5:33) Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma nɔ́ hami nɔ pe nɔ́ ngɔmi. (Níts. 20:35) Mɛni su nɛ maa ye bua huno kɛ e yo nɛ a je suɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi? He si bami. He si bami ye bua hunomɛ kɛ yigbayi fuu nɛ a ji Kristofohi ɔ nɛ a ná bua jɔmi wawɛɛ ngɛ a gba si himi ɔ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, huno ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Steven ɔ de ke: “E sa nɛ o kɛ o huno ɔ loo o yo ɔ nɛ pee kake kɛ tsu níhi a he ní, titli ke nyagbahi ba. Ko bi ke, ‘mɛni nɛ maa hi ha mi?’ mohu ɔ, mo bi ke, ‘mɛni nɛ e maa hi ha wɔ?’” E yo Stephanie hu hɛɛ susumi kaa jã. E de ke: “Nɔ ko be suɔe nɛ e kɛ e he nyɛlɔ nɛ hi si. Lɔ ɔ he ɔ, ke nyagba ko ba a, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa le nɔ́ nɛ kɛ nyagba a ba. Wa sɔleɔ ngɛ he, wa peeɔ níhi a mi hlami nɛ wa sɛɛɔ he ní. Wa tuaa nyagba a, se pi wa sibi.” Ke huno susuu we kaa e he hia pe e yo, nɛ yogbayo hu susuu we kaa e he hia pe e huno ɔ, lɔ ɔ haa nɛ a náa bua jɔmi wawɛɛ. w20.07 3-4 ¶5-6

Ke o ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ, koo ngɔ o hɛ kɛ fɔ mo nitsɛ o he wami loo nyɛmihi nɛ o ngɛ ɔ a nɔ. Bɔfo Paulo ya sukuu kɛ ya tsitsaa, nɛ Yuda bi ɔmɛ a hɛ mi nyɛɛlɔ ko nɛ e he biɛ wawɛɛ ngɛ jamɛ a be ɔ mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Gamaliel ɔ lɛ tsɔɔ lɛ ní. (Níts. 5:34; 22:3) Nɛ e ba su be ko hu nɛ Paulo ba pee nɔ ko nɛ e he hia wawɛɛ ngɛ Yuda bi ɔmɛ a kpɛti. (Níts. 26:4) Se ní nɛ ɔmɛ ha we nɛ Paulo nɛ ngɔ e hɛ kɛ fɔ lɛ nitsɛ e he nɔ. Paulo bua jɔ he kaa e ma si níhi nɛ ha nɛ e pee kaa nɔ́ nɛ e he hia pe ni kpahi ɔ ngɛ e se. (Filip. 3:8) Benɛ Paulo ba pee Kristo se nyɛɛlɔ ɔ, e kɛ nyagbahi babauu kpe. Lɛ nitsɛ e ma mi bi ɔmɛ nyɛ lɛ. (Níts. 23:12-14) Nihi nɛ e kɛ mɛ je ma kake mi nɛ ji Roma bi ɔmɛ hu kongo lɛ nɛ a wo lɛ tsu. (Níts. 16:19-24, 37) Jehanɛ hu ɔ, Paulo ba yɔse mluku nɛ e yi ɔ, nɛ e na hu kaa e he waa ha lɛ kaa e maa pee nɔ́ nɛ da. (Rom. 7:21-25) Se Paulo “bua jɔɔ ngɛ gbɔjɔmihi a mi” mohu pe nɛ e ma ha nɛ si temi kɛ woli a ní peepee kɛ lɛ nitsɛ e gbɔjɔmihi nɛ ha nɛ e kpa Kristo se nyɛɛmi. Mɛni he je? Ejakaa be nɛ e gbɔjɔ ɔ ji be nɛ e na bɔ nɛ Mawu ye bua lɛ ha.​—2 Kor. 4:7; 12:10. w20.07 16 ¶7-8

Mwɔnɛ ɔ, e sa nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma Matsɛ Yemi sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɔ wawɛɛ. Yesu gba kaa e kaseli ɔmɛ ma tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ e gbenɔ se, nɛ a ma tsu wawɛɛ pe bɔ nɛ e tsu ɔ po. Benɛ a tle Yesu si ɔ, e gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ ha nɛ e kaseli ɔmɛ nuu lohi fuu. Kɛ gu jã peemi nɔ ɔ, e ha nɛ e kaseli ɔmɛ le kaa nimli nɛ a maa nuu ɔ ji ní tsumi nɛ he hia wawɛɛ. (Yoh. 21:15-17) Loko Yesu maa ya hiɔwe ɔ, e de e kaseli ɔmɛ kaa pi Israel zugba a nɔ pɛ nɛ a maa fiɛɛ ngɛ, mohu ɔ, a maa fiɛɛ kɛ ya he tsitsaa. (Níts. 1:6-8) Jeha komɛ a se ɔ, Yesu je nina ko kɛ tsɔɔ bɔfo Yohane, nɛ e ha nɛ e na nɔ́ nɛ maa ya nɔ ngɛ “Nyɔmtsɛ ɔ ligbi ɔ nɔ.” Ngɛ nina a mi ɔ, Yohane na bɔfo ko nɛ e hɛɛ “neneene sane kpakpa a” nɛ e ngɛ fiɛɛe kɛ ha “je ma fɛɛ je ma kɛ wɛtso kɛ lilɛ kɛ nihi.” (Kpoj. 1:10; 14:6) E ngɛ heii kaa mwɔnɛ ɔ, Yehowa suɔ nɛ waa kɛ wa he nɛ wo je kɛ wɛ fiɛɛmi ní tsumi nɛ ɔ mi kɛ ya si be nɛ ní tsumi nɛ ɔ maa ba nyagbe. w20.09 9 ¶5

Abraham weku ɔ kɛ nyagbahi nɛ a mi wa kpe. E yo Sara nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ fɔ we, nɛ enɛ ɔ ha nɛ a hao jehahi babauu. Pee se ɔ, Sara ngɔ e mawayo Hagar kɛ ha Abraham konɛ e kɛ lɛ nɛ fɔ bimɛ. Se benɛ Hagar ngɔ Ishmael hɔ pɛ ɔ, e bui Sara hu. Si fɔfɔɛ ɔ mi ba wa wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ Sara fiee Hagar ngɛ we ɔ mi. (1 Mose 16:1-6) Sara ba ngɔ hɔ nɛ e fɔ binyumu kɛ ha Abraham, nɛ Abraham wo lɛ biɛ ke Isak. Abraham suɔ Ishmael kɛ Isak tsuo. Se akɛnɛ Ishmael ngɛ Isak he fɛu yee he je ɔ, Yehowa de Abraham kaa e fiee Ishmael kɛ Hagar. (1 Mose 21:9-14) Pee se ɔ, Yehowa de Abraham kaa e ngɔ e bi Isak kɛ sã afɔle. (1 Mose 22:1, 2; Heb. 11:17-19) Ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ hu mi ɔ, e sa nɛ Abraham nɛ ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kaa kokooko ɔ, Yehowa maa ye si nɛ e wo kɛ kɔ e binyumu ɔmɛ a he ɔ nɔ. w20.08 4 ¶9-10

Moo po bua jɔmi nɛ nihi nɛ a ma tle mɛ si kɛ ba wami mi ɔ ma ná benɛ a ngɛ mɔde bɔe kaa a kɛ Mawu mlaa amɛ ma tsu ní ɔ he foni nɛ o hyɛ. Nihi nɛ a maa pee tsakemi nɛ ɔ maa hi si kɛ ya neneene ngɛ Paradeiso ɔ mi. Se Mawu be nihi nɛ a maa te si kɛ wo lɛ ɔ blɔ ngmɛe nɛ a hi Paradeiso ɔ mi konɛ a ko puɛ tue mi jɔmi nɛ maa hi lejɛ ɔ. (Yes. 65:20; Yoh. 5:28, 29) Ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi ɔ, anɔkuale munyu nɛ ngɛ Abɛ 10:22 ɔ maa ba mi ngɛ Mawu we bi a blɔ fa mi. Lejɛ ɔ de ke: “Mawu gbaami lɛ peeɔ nɔ niatsɛ; [e kɛ] dengme gbomi kɛ nɔ́ ko nɔ́ ko piɛ we he ha nɔ.” Akɛnɛ Yehowa mumi ɔ ngɛ a nɔ he je ɔ, Mawu we bi maa wa ngɛ mumi mi, nɛ tsɔɔ kaa bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, a ma ba hi kaa bɔ nɛ Kristo ngɛ ɔ, nɛ a maa ye mluku. (Yoh. 13:15-17; Efe. 4:23) Daa ligbi ɔ, nɔmlɔ tso mi he wami nɛ a ngɛ ɔ maa hi nɔ puee nɛ a maa pee nimli kpakpahi. E maa pee bua jɔmi wawɛɛ nitsɛ!​—Hiob 33:25. w20.08 17 ¶11-12

E sa nɛ wa kai kaa Kristofohi komɛ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a be gba si himi mi sɛe. A ti ni komɛ hu sɛ we gba si himi mi akɛnɛ a nɛ nɔ ko nɛ sa nɛ a kɛ lɛ maa hi si ɔ he je. Ni komɛ hu ngɛ nɛ eko ɔ, a huno loo a yo gbo. Bɔ fɛɛ bɔ nɛ ji ɔ, anɛ e da kaa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ ma bi nihi nɛ a sɛ we gba si himi mi ɔ nɔ́ he je nɛ a sɛ we gba si himi mi ɔ lo? Aloo e da blɔ kaa o ma bi ke ji kaa a maa suɔ nɛ o ye bua mɛ kɛ hla he piɛɛlɔ lo? Se ke nɔ ɔ ba bi we mo yemi kɛ buami ɔ, kɛ o susu kaa jã nɛ o maa pee ɔ ma ha nɛ e nu he ha kɛɛ? (1 Tim. 5:13) Wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi a bua jɔɔ ke wa buu mɛ ngɛ su kpakpahi nɛ a ngɛ ɔ he je, se pi gba si himi mi nɛ a sɛ loo a sɛ we ɔ. E sɛ nɛ wa susu kaa nihi nɛ a sɛ we gba si himi mi ɔ a ní ngɛ mɔbɔ, mohu ɔ, e sa nɛ wa bua nɛ jɔ anɔkuale yemi nɛ a kɛ ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ he. Ke wa pee jã a, wa nyɛmimɛ nɛ a sɛ we gba si himi mi ɔ be he nue kɔkɔɔkɔ kaa wa ngɛ mɛ dee ke: “O he hia we mi.” (1 Kor. 12:21) Mohu ɔ, a maa nu he kaa wa buu mɛ, nɛ wa naa mɛ kaa a he jua wa ngɛ Yehowa asafo ɔ mi. w20.08 29 ¶10, 14

Pee se ɔ, Yesu je e he kpo ngɔ tsɔɔ bɔfo Paulo nitsɛ. (1 Kor. 15:8) Paulo (Saulo) nu Yesu nɛ a tle lɛ si ɔ gbi nɛ e na Yesu nɛ a wo e hɛ mi nyami ngɛ hiɔwe benɛ e ngɛ blɔ nɔ kɛ yaa Damasko ɔ. (Níts. 9:3-5) Paulo níhi a si kpami nɛ ɔ hu maa nɔ mi kaa a tle Yesu si niinɛ. (Níts. 26:12-15) Ni komɛ maa suɔ nɛ a le babauu kɛ kɔ Yesu he si nɛ e je kɛ tsɔɔ Paulo ɔ he, ejakaa be ko nɛ be ɔ, Paulo wa Kristofo ɔmɛ yi mi. Benɛ Paulo ná nɔ mi mami kaa a tle Yesu si se ɔ, e bɔ mɔde wawɛɛ kaa e ma ha nɛ ni kpahi nɛ a ná nɔ mi mami kaa niinɛ a tle Yesu si. A kongo lɛ, a wo lɛ tsu, nɛ e kɛ mele butu, se e fĩ si bɔ nɛ pee nɛ e nyɛ nɛ e tsɔɔ nihi kaa a tle Yesu si kɛ ba wami mi. (1 Kor. 15:9-11; 2 Kor. 11:23-27) Akɛnɛ Paulo ngɛ nɔ mi mami nɛ mi wa kaa a tle Yesu si he je ɔ, e pee klaalo kaa e maa ngɔ e wami ngɔ ha kɛ fã e hemi kɛ yemi ɔ he. Anɛ odase nɛ ɔ ha we nɛ o ná nɔ mi mami kaa a tle Yesu si kɛ je gbeje lo? Anɛ enɛ ɔ wui hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi ɔ mi he wami lo? w20.12 3 ¶8-10

Wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Anɛ i yaa asafo mi kpe be fɛɛ be lo?’ Asafo mi kpehi nɛ wa yaa a yeɔ bua wɔ nɛ wa yaa nɔ nɛ wa sɔmɔɔ Yehowa, nɛ wa náa he wami womi kɛ jeɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a ngɔ. (Mat. 11:28) Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Anɛ i kaseɔ Baiblo ɔ be fɛɛ be lo?’ Ke o kɛ o weku ɔ lɛ ngɛ ɔ, anɛ nyɛ peeɔ weku Mawu jami be fɛɛ be lo? Nɛ ke mo pɛ lɛ o ngɛ ɔ, anɛ o peeɔ dɛ he ní kasemi kaa nɔ́ nɛ o kɛ o weku ɔ lɛ ngɛ lo? Jehanɛ hu ɔ, anɛ o ngɔɔ o he kɛ woɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi be fɛɛ be nɛ o ma ná he blɔ lo? Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa bi wa he sane nɛ ɔmɛ? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Yehowa hyɛɛ wa susumihi kɛ wa tsuihi a mi, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wɔ nitsɛmɛ hu waa pee jã. (1 Kron. 28:9) Ke wa na kaa e sa nɛ waa pee tsakemi komɛ ngɛ otihi nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi, wa ní peepee loo wa susumi mi ɔ, e sa nɛ wa bi Yehowa nɛ e ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa pee tsakemi nɛ ɔmɛ. Be nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa dla wa he kɛ ha kahi nɛ ngɛ wa hɛ mi ɔ. w20.09 19 ¶19-20

Yesu ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ e sa nɛ nɔ́ ko nɛ pee ke nɔ ɔ suɔ nɛ e ba pee e kaselɔ. E tu nɔ ko nɛ e suɔ nɛ e ma mɔ, kɛ matsɛ ko nɛ e suɔ nɛ e ya ta a he munyu. Yesu tsɔɔ kaa e sa nɛ mɔ malɔ ɔ nɛ ‘hi si kekle nɛ e bu nya’ nɛ e hyɛ kaa e ma nyɛ maa gbe nya lo. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ matsɛ ɔ nɛ e ‘hi si nɛ e bi ga womi’ konɛ e hyɛ kaa e ta buli ɔmɛ ma nyɛ maa hwu ta a lo. (Luka 14:27-32) Jã nɔuu kɛ̃ nɛ Yesu le hu kaa ke nɔ ko suɔ nɛ e ba pee e kaselɔ ɔ, e he hia nɛ e susu níhi nɛ e sa nɛ e pee ɔ he saminya loko e nyɛɛ e se. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa wo wa Baiblo kaseli he wami konɛ a ngmɛ blɔ nɛ waa kɛ mɛ nɛ kase ní daa otsi. E sa nɛ Baiblo tsɔɔli nɛ a dla a he saminya kɛ ha ní kasemi ɔ eko fɛɛ eko. Mo susu Baiblo kaselɔ ɔ he, kɛ bɔ nɛ o maa tsɔɔ lɛ níhi a nya ha konɛ e nu ní kasemi ɔ sisi nɛ e kɛ tsu ní ngɛ e si himi mi ɔ he.​—Neh. 8:8; Abɛ 15:28a. w20.10 7 ¶5; 8 ¶7

Blɔ tsɔɔmi nɛ Yesu kɛ ha a ngɛ heii. E sa nɛ waa tsɔɔ nihi Yesu fami ɔmɛ. Se kɛ̃ ɔ, e sɛ nɛ wa hɛ nɛ je oti nɛ e he hia nɛ ɔ nɔ. Yesu de we ke: ‘Nyɛɛ tsɔɔ mɛ níhi tsuo nɛ i fã nyɛ ɔ.’ Mohu ɔ, e de ke: “Nyɛɛ tsɔɔ mɛ nɛ a ye níhi tsuo nɛ i fã nyɛ ɔmɛ a nɔ.” Bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ waa kɛ blɔ tsɔɔmi pɔtɛɛ nɛ Yesu kɛ ha nɛ ɔ nɛ tsu ní ɔ, e sa nɛ waa tsɔɔ wa Baiblo kaseli nɔ́ nɛ e sa nɛ a pee kɛ blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ pee jã. (Níts. 8:31) Ke a ke waa “ye” fami ko nɔ ɔ, nɔ́ nɛ e tsɔɔ ji kaa waa kɛ ma tsu ní. Ke waa kɛ nihi ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, wa tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ Mawu ngɛ hlae nɛ waa pee. Se nɔ́ kpa ko hu ngɛ nɛ e sa kaa waa pee. E sa nɛ waa tsɔɔ mɛ nɛ a ngɔ níhi nɛ a ngɛ kasee ɔ kɛ tsu ní ngɛ a si himi mi daa ligbi. (Yoh. 14:15; 1 Yoh. 2:3) Wa ma nyɛ maa tsɔɔ wa Baiblo kaseli bɔ nɛ a kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi ma tsu ní ha ngɛ sukuu, ní tsumi hehi kɛ hɛja jemi mi kɛ gu nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ wa maa pee ɔ nɔ. Jehanɛ hu ɔ, waa kɛ wa Baiblo kaseli ɔmɛ ma nyɛ ma bla kɛ sɔle nɛ wa bi Yehowa nɛ e ngɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ tsɔɔ mɛ blɔ.​—Yoh. 16:13. w20.11 2-3 ¶3-5

Yesu kaseli ɔmɛ kɛ nyagba kpahi hu kpe. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Ngmami ɔ fã nɛ ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ pi. A be womihi nɛ maa ye bua mɛ kɛ kase Baiblo ɔ kaa bɔ nɛ wa ngɛ mwɔnɛ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, e he ba hia nɛ kaseli ɔmɛ nɛ a fiɛɛ kɛ ha nihi nɛ a tuɔ gbi slɔɔtoslɔɔtohi fuu. Se ngɛ nyagba nɛ ɔmɛ tsuo a se ɔ, kaseli nɛ a ngɛ kã nɛ ɔ pee nɔ́ ko nɛ ngɛ adesa susumi nya a, e be hie peemi. Lɔ ɔ ji kaa ngɛ jeha bɔɔ ko pɛ mi ɔ, a fiɛɛ sane kpakpa a “ngɛ adebɔ níhi tsuo nɛ a ngɛ hiɔwe sisi ɔ a kpɛti.” (Kol. 1:6, 23) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Yehowa ngɛ e we bi blɔ tsɔɔe nɛ e ngɛ mɛ he wami hae konɛ a nyɛ nɛ a pee e suɔmi nya ní. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu Munyu ɔ nɛ a je mumi mi kɛ ngma a titli ji he nɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ɔmɛ jeɔ. Mawu Munyu ɔ mi nɛ wa naa Yesu sɔmɔmi ní tsumi ɔ he sane kɛ fami nɛ e kɛ ha e se nyɛɛli ɔmɛ kaa a tsa ní tsumi nɛ e je sisi ɔ nɔ ɔ ngɛ. (Mat. 28:19, 20) Yehowa hlɛ nɔ mi; e gba kɛ fɔ si kaa a maa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ tsɔɔ “je ma fɛɛ je ma kɛ wɛtso kɛ lilɛ kɛ nihi.” (Kpoj. 14:6, 7) E suɔ nɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ nu Matsɛ Yemi ɔ he sɛ gbi ɔ. w20.10 21 ¶6-8

Matsɛ David suɔ ‘Yehowa mlaa a.’ (La 1:1-3) David le kaa Yehowa baa nihi nɛ a baa a he si ɔ a yi, se ni nɛmɛ nɛ woɔ a he nɔ ɔ lɛɛ e teɔ si kɛ woɔ mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, David ha nɛ Mawu mlaa amɛ dla e susumi. E ngma ke: ‘Ma je Yehowa yi, ejakaa e ha mi juɛmi. Nyɔ mi po, ye he nile kɛ mi tuɔ munyu.’ (La 16:7) Ke wa baa wa he si ɔ, wa ma ha nɛ Mawu Munyu ɔ nɛ dla susumi yayami ko nɛ wa hɛɛ konɛ wa ko ya pee nɔ́ yayami ko. Mawu Munyu ɔ maa pee kaa gbi ko nɛ ngɛ wɔ dee ke: “Blɔ ɔ ji nɛ oo! Nyɛɛ nyɛɛ blɔ ɔ nɔ.” Mawu Munyu ɔ maa bɔ wɔ kɔkɔ ke wa bɔni nɔ́ yaya ko peemi. (Yes. 30:21) Ke wa bu Yehowa tue ɔ, wa ma ná he se ngɛ blɔhi fuu a nɔ. (Yes. 48:17) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa bu Yehowa tue ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa maa pee níhi nɛ da nɛ e he be hiae nɛ nɔ ko nɛ tsɛ wa tue se ngɛ nɔ́ ko he nɛ lɔ ɔ nɛ ba ha nɛ zo nɛ gbe wɔ. Jehanɛ hu ɔ, wa maa hɛ kɛ su Yehowa he, ejakaa wa le kaa e susuɔ wa he kaa bɔ nɛ tsɛ susuɔ e bi nɛ e suɔ lɛ ɔ he ɔ.​—Heb. 12:7. w20.11 20 ¶6-7

Eko ɔ, susumi nɛ dɛ nɛ ɔ ná nihi nɛ a ngɛ Korinto ɔ a kpɛti ni komɛ a nɔ he wami. (1 Kor. 5:12) Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, ni komɛ ma ná susumi ɔ kaa gbogboehi a si tlemi ɔ pi nɔ́ nitsɛ. A susu kaa akɛnɛ adesahi ji yayami peeli he je ɔ, ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, a gbo, nɛ ke nɔ ko ba pee Kristofo no nɛ a ngɔ e yayami kɛ ke lɛ ɔ, ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, a tle lɛ si. Ke a ngɛ yi mi tomi ko he je nɛ a he we gbogboehi a si tlemi ɔ yi po ɔ, a hemi kɛ yemi ɔ he be se nami. Ke Yehowa tle we Yesu si ɔ, jinɛ kpɔmi nɔ́ ko be nɛ a maa da nɔ kɛ ngɔ wa he yayami kɛ ke wɔ. Enɛ ɔ he ɔ, nihi nɛ a be hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi ɔ be hɛ kɛ nɔ fɔmi nitsɛnitsɛ. (1 Kor. 15:13-19; Heb. 9:12, 14) Bɔfo Paulo nitsɛ le kaa a “tle Kristo si kɛ je gbeje.” Yesu si tlemi ɔ nɔ kuɔ pe gbogboehi a si tlemi tsuo nɛ ya nɔ. Mɛni he je? Ejakaa nihi tsuo nɛ a tle mɛ si ɔ kpale gbo. Paulo tsɔɔ kaa Yesu ji “kekle yiblii ngɛ nihi nɛ a nɔ gbenɔ mahe mi ɔmɛ a kpɛti.” Lɛ ji kekle nɔ nɛ a tle lɛ si kɛ ba wami kaa mumi mi nɔmlɔ, nɛ lɛ nɔuu ji kekle nɔ nɛ a tle lɛ si kɛ ho hiɔwe ya.​—1 Kor. 15:20; Níts. 26:23; 1 Pet. 3:18, 22. w20.12 5 ¶11-12

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, blɔ tsɔɔmi ajla toli nɛ a hi si ngɛ Yerusalem ɔ pee kake kɛ tsu ní konɛ a ha nɛ tue mi jɔmi nɛ hi Mawu we bi a kpɛti nɛ níhi nɛ ya nɔ ngɛ blɔ nya tomi nya. (Níts. 2:42) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ jeha 49 ɔ mi ɔ, Kristofo ɔmɛ kɛ a he kpa we gbi ngɛ nɔ pomi sane ɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, blɔ tsɔɔmi ajla toli ɔmɛ sɔle konɛ Mawu mumi klɔuklɔu ɔ nɛ kudɔ mɛ ngɛ sane nɛ ɔ mi. Kaa asafo ɔ mi gba ngɛ sane nɛ ɔ he ɔ, jinɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ ko yɛ nɔ saminya. E ngɛ mi kaa bɔfo ɔmɛ kɛ ma nikɔtɔma amɛ ji Yuda bi mohu lɛɛ, se a ha we nɛ Yuda bi a kusumi loo nihi nɛ a fĩ kusumi nɛ ɔ se ɔ nɛ ná a nɔ he wami, mohu ɔ, a hyɛ Mawu Munyu ɔ mi, nɛ a ha nɛ Mawu mumi klɔuklɔu ɔ ye bua mɛ kɛ mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. (Níts. 15:1, 2, 5-20, 28) Mɛni lɛ je mi kɛ ba? Yehowa jɔɔ yi mi kpɔ nɛ a mwɔ ɔ nɔ, tue mi jɔmi kɛ kake peemi hi asafo ɔ mi, nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ hu ya hɛ mi. (Níts. 15:30, 31; 16: 5) Ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ, Yehowa asafo ɔ tsu ní wawɛɛ konɛ tue mi jɔmi nɛ ya nɔ nɛ e hi Yehowa we bi a kpɛti, nɛ́ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ blɔ nya tomi nya. w20.10 22-23 ¶11-12

Eko ɔ, bwɔmi, hiɔ loo si fɔfɔɛ kpa komɛ be hae nɛ wa nine nɛ su sɔmɔmi he blɔ ko nɔ. Ke wa ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ eko mi ɔ, lɛɛ wa ma nyɛ maa kase Matsɛ David nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. E ngɛ mi kaa Matsɛ David suɔ nɛ e ma sɔlemi we ɔ mohu lɛɛ, se benɛ a de lɛ kaa pi lɛ nɛ e maa ma Mawu sɔlemi we ɔ, e kɛ e nyɛmi tsuo fĩ nɔ nɛ Mawu hla kaa e tsu ní tsumi nɛ ɔ se. David je e tsui mi nɛ e ha sika tsu kɛ sika hiɔ babauu, nɛ e kɛ fĩ ní tsumi ɔ se. Anɛ enɛ ɔ pi nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ e sa kaa waa kase lo? (2 Sam. 7:12, 13; 1 Kron. 29:3-5) Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Hugues nɛ e ngɛ France ɔ kpa sɔmɔmi kaa asafo mi nɔkɔtɔma akɛnɛ hiɔhi ngɛ e nya gbae ɔ he je. E nyɛ we nɛ e tsuɔ we mi ní tsumi tsɔwitsɔwi po. E ngma ke: “Sisije ɔ, ye kɔni mi jɔ̃, nɛ i nu he kaa se nami be ye he. Se pee se ɔ, i ba na kaa e sa nɛ ma kpa aywilɛho yemi ngɛ níhi nɛ i nyɛ we nɛ ma pee ɔ a he. Jã nɛ i peeɔ ha nɛ ye bua jɔɔ níhi nɛ i nyɛɔ peeɔ ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi ɔ a he. Kaa bɔ nɛ Gideon kɛ nyumuhi lafa etɛ nɛ pɔ tɔ mɛ ɔ pee ɔ, imi hu ma ya nɔ nɛ ma hwu ta a!”​—Many. 8:4. w20.12 25 ¶14-15

Ngɛ womi nɛ bɔfo Yohane ngma kɛ kɔ Yesu si himi he ɔ mi ɔ, e ngɔ munyungu nɛ ji “suɔmi” kɛ tsu ní si abɔ pe Mateo, Maako kɛ Luka. E sɛ womi nɛ ɔmɛ tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ suɔmi nɛ kudɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa peeɔ ɔ. (1 Yoh. 4:10, 11) Se kɛ̃ ɔ, e he be loko Yohane nitsɛ yɔse oti nɛ ɔ. Benɛ Yohane ji niheyo ɔ, pi be fɛɛ be nɛ e je suɔmi kpo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ligbi ko ɔ, Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ yaa Yerusalem, nɛ a gu Samaria ma a mi. Kɔpe ko nɛ ngɛ Samaria a mi bimɛ kua kaa a ma he mɛ kɛ ba ma a mi. Yohane bi kaa a ha nɛ la nɛ je hiɔwe kɛ ba kpata kɔpe ɔ mi bi ɔmɛ tsuo a hɛ mi! (Luka 9:52-56) Ngɛ be kpa ko hu mi ɔ, Yohane kɛ e nyɛminyumu Yakobo ya de a yayo kaa e ya bi Yesu nɛ e ha mɛ he blɔ ngua ngɛ e Matsɛ Yemi ɔ mi. Benɛ bɔfo kpa amɛ nu nɔ́ nɛ Yakobo kɛ Yohane pee ɔ he ɔ, a mi mi fu wawɛɛ! (Mat. 20:20, 21, 24) Se ngɛ Yohane gbɔjɔmi nɛ ɔmɛ tsuo a se ɔ, Yesu suɔ e sane wawɛɛ.​—Yoh. 21:7. w21.01 8-9 ¶3-4

Yehowa mwɔɔ yi mi kpɔhi nɛ maa ye bua ni kpahi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa bɔɛ níhi nɛ wami ngɛ a mi konɛ lɛ nitsɛ e ná he se, mohu ɔ, e pee jã ejakaa e suɔ nɛ adesahi nɛ a ná bua jɔmi ngɛ si himi mi. Nɔ ko nyɛ we Yehowa nɔ kaa e ngɔ e Bi ɔ kɛ ha ngɛ wa yayami ɔmɛ a he. Lɛ nitsɛ nɛ e je e suɔmi mi nɛ e ngɔ e Bi ɔ kɛ ha konɛ wa ná he se. Yesu hu mwɔ yi mi kpɔhi nɛ ni kpahi ná he se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ pɔ tɔ e he nɛ e sa nɛ e jɔɔ e he po ɔ, e ya nɔ nɛ e tsɔɔ asafo babauu ní. (Maak. 6:31-34) Weku yi kpakpa le kaa nɔ́ ko nɛ he wa nɛ e sa kaa e pee ji kaa e maa mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da kɛ ha e weku ɔ, nɛ e naa blɔ nya ní tsumi nɛ ɔ kaa e he hia wawɛɛ. E bɔɔ mɔde kaa e be e he numi nɔ dae kɛ mwɔ yi mi kpɔhi ha e weku ɔ, mohu ɔ, e ma ha nɛ Yehowa nɛ ye bua lɛ konɛ e mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da. (Abɛ 2:6, 7) Jã nɛ e peeɔ ɔ, tsɔɔ kaa e susuɔ ni kpahi a he, se pi lɛ nitsɛ e he. (Filip. 2:4) Ke huno ko bɔ mɔde nɛ e kase Yehowa kɛ Yesu a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e maa pee weku yi kpakpa. w21.02 7 ¶19-21

Benɛ Matsɛ Asa ji niheyo ɔ, e ba e he si nɛ e pee kã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ e ba ye matsɛ ngɛ e tsɛ Abiya se ɔ, e te si kɛ wo amaga jami. E de Yuda bi ɔmɛ ke: ‘A pee Yehowa, a nɛmɛ a Mawu ɔ suɔmi nya ní, nɛ a ye e tsɔɔmi ɔmɛ, kɛ e mlaa amɛ a nɔ.’ (2 Kron. 14:1-7) Benɛ Etiopia ta bulɔ Zera kɛ e ta buli 1,000,000 ba tua Yuda bi ɔmɛ ɔ, Asa ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ nɛ́ e ye bua lɛ. E de ke: ‘Yehowa lee, mo nɛ o piɛɔ nihi nɛ a he wa, kɛ ni nɛmɛ nɛ a he wɛ tsuo a he! Yehowa, wa Mawu, moo piɛɛ wa he koo! Ejakaa wa ngɔ wa hɛ ngɔ fɔ o nɔ.’ Sɔlemi nɛ ɔ nɛ Asa sɔle ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ nɔ mi mami kaa Yehowa ma nyɛ ma he e kɛ e we bi ɔmɛ a yi wami. Asa ngɔ e hɛ kɛ fɔ e hiɔwe Tsɛ ɔ nɔ, nɛ ‘Yehowa ye Etiopia bi ɔmɛ a nɔ kunimi.’ (2 Kron. 14:8-12) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ta buli 1,000,000 nɛ a ba tua Asa a wo e he gbeye. Se akɛnɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ he je ɔ, e ye manye. w21.03 5 ¶12-13

Baiblo ɔ tu adesahi nɛ a yi mluku se a suɔ a sibi wawɛɛ ɔ a he munyu. Nyɛ ha nɛ wa susu Yonatan kɛ David a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ waa hyɛ. Baiblo ɔ de ke: “Yonatan kɛ David nu huɛ; nɛ Yonatan suɔ David kaa lɛ nitsɛ e he.” (1 Sam. 18:1) A pɔ David nu kaa e ba ye matsɛ ngɛ Saul se. Lɔ ɔ se ɔ, Saul je David he hunga wawɛɛ nɛ e bɔ mɔde kaa e maa gbe lɛ, se Saul bi Yonatan fĩ we e tsɛ ɔ se nɛ a gbe David. Yonatan kɛ David wo a he si kaa a ma pee huɛmɛ daa nɛ a maa ye bua a sibi be fɛɛ be. (1 Sam. 20:42) Huɛ bɔmi gbagbanii nɛ hi Yonatan kɛ David a kpɛti ɔ sa kadimi wawɛɛ, ejakaa ke wa susu ní komɛ nɛ ya nɔ ɔ he ɔ, jinɛ e sɛ nɛ a ko pee huɛmɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yonatan wa pe David maa pee jeha 30 sɔuu. Eko ɔ, Yonatan ko nyɛ ko de ke e kɛ niheyo nɛ e be níhi a si kpami nɛ ɔ be nɔ́ ko peemi. Se Yonatan nɛ David jã, mohu ɔ, e je bumi nɛ mi kuɔ kpo kɛ tsɔɔ lɛ. w21.01 21-22 ¶6-7

Yesu wo e se nyɛɛli ɔmɛ si kaa a ma ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. Se e de mɛ hu ha kaa a kɛ kahi maa kpe. (Mat. 10:22, 23; Luka 6:20-23) Wa bua jɔɔ kaa wa ji Kristo kaseli. Se kɛ lemi nɛ wa le kaa wa weku li ma nyɛ maa te si kɛ wo wɔ, amlaalo ɔ ma nyɛ maa wa wɔ yi mi, nɛ nihi nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní aloo wa sukuu bi ma nyɛ maa nyɛ wa nɔ kaa waa pee nɔ́ yaya ko ɔ haa nɛ wa nuɔ he ha kɛɛ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ní nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ha nɛ waa pee yeyeeye. Behi fuu ɔ, nihi nɛ yi mi wami kaa nɔ́ ko nɛ e ma nyɛ ma ha nɛ wa bua nɛ jɔ. Se kɛ ɔ, jã nɛ Mawu Munyu ɔ deɔ wɔ kaa waa pee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, bɔfo Yakobo tsɔɔ kaa e sɛ nɛ wa ha nɛ kahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ nɛ ye wa nɔ, mohu ɔ, wa bua nɛ jɔ ke wa kɛ kahi ngɛ kpee. (Yak. 1:2, 12) Yesu hu tsɔɔ kaa e sa nɛ wa bua nɛ jɔ ke a ngɛ wɔ yi mi wae. (Mat. 5:11) Yehowa ngɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ ye bua Yakobo nɛ e ngma sɛ womi kɛ ya ha Kristofohi ɔmɛ konɛ e kɛ wo mɛ he wami nɛ a ya nɔ nɛ a nya ke a kɛ kahi ngɛ kpee. w21.02 26 ¶1-2; 27 ¶5

Ngɛ Timoteo be ɔ mi ɔ, ni komɛ nɛ he blɔ nɛ a ná kaa a maa piɛɛ Mawu he kɛ tsu ní ɔ kaa he blɔ ngua. A kpɛti ni komɛ ji Dema, Fijelo, Hɛmojines, Himeneo, Alɛksanda kɛ Fileto. (1 Tim. 1:19, 20; 2 Tim. 1:15; 2:16-18; 4:10) Sa a, nimli nɛ ɔmɛ tsuo suɔ Yehowa, se akɛnɛ a susuu we bɔ nɛ níhi nɛ Yehowa ha mɛ ɔ a he jua wa ha mɛ hu he je ɔ, a kpa Yehowa sɔmɔmi. Mɛni ji ní komɛ nɛ Satan peeɔ konɛ lɔ ɔ nɛ ha nɛ wa ko bu níhi nɛ Yehowa tu kɛ wo wa dɛ ɔ kaa a he jua wa? Nyɛ ha nɛ wa susu ní nɛ ɔmɛ ekomɛ a he nɛ waa hyɛ. E guɔ tiivi nɔ ní peepeehi, Intanɛti ɔ nɔ, kɛ womi slɔɔtohi a nɔ kɛ sisiɔ wɔ konɛ wa susu kaa ní nɛ ɔmɛ hi nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a he nɛ jɔ nɛ wa kpa e mlaa amɛ a nɔ yemi. E guɔ jua bi a nɔ nyɛmi kɛ yi mi wami nɔ kɛ woɔ wa he gbeye konɛ wa kpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Nɛ e bɔɔ mɔde kaa e maa ngɔ lakpa munyuhi “nɛ a tsɛɔ mɛ ke ‘nile’” nɛ je hemi kɛ yemi kuali a ngɔ ɔ kɛ sisi wɔ nɛ waa ngmɛɛ anɔkuale ɔ he. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa maa ngmɛɛ anɔkuale ɔ he.​—1 Tim. 6:21. w20.09 27 ¶6-8

Anɛ o huɛ ko, aloo o weku no ko pee mo nɔdɔ nɔ́ ko lo? Ke jã a, lɛɛ o ma nyɛ ma ná Matsɛ David sane ɔ nɛ wa ma susu he ɔ he se. E bi Absalom te si kɛ wo lɛ, nɛ e bɔ mɔde po kaa e ma kpɔ̃ matsɛ yemi ɔ ngɛ e dɛ. (2 Sam. 15:5-14, 31; 18:6-14) Be mi nɛ David sane ɔ ngɛ o juɛmi mi ɔ, mo de Yehowa bɔ nɛ o nuɔ he ha ngɛ bɔ nɛ nɔ ko kɛ mo ye ha a he. (La 6:6-8) Jehanɛ hu ɔ, moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ David nu he ha benɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo ngɛ e nɔ bae ɔ. David suɔ e bi Absalom, nɛ e he e huɛ Ahitofel hu ye. Se mɛ tsuo a te si kɛ wo lɛ, a pee lɛ níhi nɛ dɔ lɛ, nɛ a bɔ mɔde po kaa a maa gbe lɛ. Nɔ́ nɛ a pee nɛ ɔ ko nyɛ ko ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ David ngɛ ngɛ e huɛ kpa amɛ a mi ɔ ko ta, ejakaa e ma susu kaa mɛ hu a ya piɛɛ Absalom he. Enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e susu lɛ pɛ e he, nɛ lɛ pɛ e tu fo kɛ je ma a mi. Aloo eko ɔ, e ma ha nɛ e kɔni mi nɛ jɔ̃. Mohu ɔ, e sɔle konɛ Yehowa nɛ ye bua lɛ. Jehanɛ hu ɔ, e de e huɛ ɔmɛ nɛ a ye bua lɛ. Nɛ lɔ ɔ se ɔ, e kɛ oya yemi tsu yi mi kpɔhi nɛ e mwɔ ɔ a he ní. E ya nɔ nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ, nɛ e he e huɛmɛ ɔmɛ hu ye. w21.03 15 ¶7-8; 17 ¶10-11