August

Nihi nɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ a kɛ Yesu a kpɛti pɛ nɛ a ma ná e kpɔmi afɔle sami ɔ he se. Mɛni he je? Yesu tsɔɔ kaa e “maa ngɔ e wami kɛ fɔ si ngɛ e huɛmɛ a he.” (Yoh. 15:13) E ma bi nɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si loko Yesu ba zugba a nɔ ɔ nɛ a kase e he ní nɛ a ná suɔmi kɛ ha lɛ. A ma tle nimli nɛ ɔmɛ si. Se jã Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ ɔmɛ kɛ Yesu pee huɛ loko a ma nyɛ ma ná neneene wami. (Yoh. 17:3; Níts. 24:15; Heb. 11:8-12, 24-26, 31) Wa bua jɔɔ kaa wa piɛɛ Yesu he kɛ tsɔɔ nihi Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a. Benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, e tsɔɔ nihi ní. Nɛ kɛ je be nɛ Yesu ho hiɔwe ya a, e yaa nɔ nɛ e kudɔɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ kaa asafo ɔ yi. E hɛ sa mɔde nɛ o ngɛ bɔe kaa o maa ye bua nihi babauu nɛ a ba le lɛ kɛ e Tsɛ ɔ he ní ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ja Yehowa kɛ Yesu ye bua wɔ loko wa ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ ɔ.​—Yoh. 15:4. w20.04 22 ¶7-8

Sisije ɔ, a ngɔ biɛ nɛ ji “omleyi je matsɛ” ɔ kɛ da si kɛ ha matsɛ nɛ ngɛ Israel zugba a yiti je, nɛ a ngɔ biɛ nɛ ji “woyi je matsɛ” ɔ kɛ da si kɛ ha matsɛ nɛ ngɛ Israel zugba a woyi je. (Dan. 10:14) Kɛ je blema lokoo kɛ ba si Pentekoste jeha 33 ɔ mi ɔ, jinɛ blema Israel ma a ji Mawu we bi. Kɛ je jamɛ a be ɔ kɛ ma a, Yehowa ha nɛ e pee heii kaa Yesu kaseli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ ji e we bi. Enɛ ɔ he ɔ, gbami nɛ ngɛ Daniel yi 11 ɔ kɔ Kristo se nyɛɛli ɔmɛ a he wawɛɛ pe blema Israel ma a. (Níts. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Nɛ nɔ yeli slɔɔtohi lɛ ba pee omleyi je matsɛ kɛ woyi je matsɛ ɔ nɛ. Se matsɛmɛ nɛ ɔmɛ tsuo pee ní komɛ. Kekleekle ɔ, matsɛmɛ nɛ ɔmɛ tsuo ye Mawu we bi a nɔ aloo a wa mɛ yi mi. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, bɔ nɛ a pee Mawu we bi ha a tsɔɔ kaa a nyɛ anɔkuale Mawu nɛ ji Yehowa a. Nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, matsɛmɛ enyɔ nɛ ɔmɛ plee he wami ko he. w20.05 3 ¶3-4

Yehowa nyɛɔ nɛ e peeɔ e he nɔ́ fɛɛ nɔ́ konɛ e kɛ ha nɛ e yi mi tomi nɛ ba mi. Yehowa ma nyɛ maa wo adesahi nɛ a yi mluku ɔ he wami nɛ a pee níhi nɛ ma ha nɛ e yi mi tomi nɛ ba mi. (Yes. 64:8) Kɛ gu blɔ nɛ ɔmɛ a nɔ ɔ, Yehowa haa nɛ e yi mi tomi baa mi. Nɔ́ ko be nɛ ma nyɛ maa tsi Yehowa blɔ konɛ e yi mi tomi ko ba mi. (Yes. 46:10, 11) Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ wa hiɔwe Tsɛ ɔ pee, kɛ níhi nɛ e wo wɔ he wami nɛ wa nyɛ pee ɔ he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa je hɛsa kpo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa susu níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ tsuo he ɔ, wa bua maa jɔ níhi nɛ Yehowa pee ɔ tsuo he wawɛɛ. (La 8:3, 4) Nɛ ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ Yehowa ye bua wɔ nɛ wa nyɛ nɛ wa pee ɔ he ɔ, e ma ha nɛ wa ná bu nɛ mi kuɔ kɛ ha lɛ. Niinɛ, bɔ nɛ wa Tsɛ ɔ ngɛ ha, níhi tsuo nɛ e pee kɛ níhi tsuo nɛ e maa pee ɔ haa nɛ wa naa bɔ nɛ e sa nɛ waa ye e biɛ ɔ gbeye ha!​—La 89:7, 8. w20.06 9-10 ¶6-7

Kɔɔhiɔ nɛ wa muɔ (Oxygen) ɔ ji nɔ́ ko nɛ adesahi kɛ lohwehi tsuo hia konɛ a nyɛ nɛ a hi wami mi. Akɔtaa bumi tsɔɔ kaa adebɔ níhi nɛ wami ngɛ a mi ɔ muɔ kɔɔhiɔ tɔn ayɔ akpe lafa daa jeha. Adebɔ ní nɛ ɔmɛ nɔuu jeɔ kɔɔhiɔ yaya ko nɛ a tsɛɛ ke carbon dioxide ɔ kpo. Se kɛ̃ ɔ, wa nui hyɛ kaa adebɔ ní nɛ ɔmɛ gbla kɔɔhiɔ kpakpa nɛ ji oxygen ɔ tsuo ta je ɔ mi gblee, nɛ wa nui hyɛ hu kaa je ɔ mi hyi tɔ kɛ kɔɔhiɔ “yaya” nɛ ji carbon dioxide ɔ sɔuu. Mɛni he je? Ejakaa tso slɔɔtohi nɛ Yehowa bɔ ɔ gblaa carbon dioxide, nɛ a jeɔ oxygen kpo. Kɔɔhiɔ he blɔ nya tomi nɛ ɔ maa wa mwɔnɛ ɔ ngmami nɔ mi. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa je hɛ sa kpo ngɛ wa si bɔlemi dodoe ɔ kɛ ní kpakpahi tsuo nɛ ngɛ nɔ ɔ a he? (La 115:16) Nɔ́ kake nɛ maa ye bua wɔ ji kaa wa ma pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ Yehowa pee ɔ a he. Jã peemi maa ye bua wɔ nɛ wa maa na Yehowa si daa ligbi ngɛ ní kpakpahi nɛ e kɛ dlooɔ wɔ ɔ he. Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ ma je hɛ sa kpo ngɛ zugba a he ke wa ha nɛ he nɛ wa ngɛ ɔ tsɔ. w20.05 22 ¶5, 7

Yehowa kɛ nile, tsui si tomi kɛ dami sane yemi tsu Satan nya pomi ɔ he ní. Jehanɛ hu ɔ, e je e he wami kpetekpleenyɛ ɔ kpo ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, e jeɔ suɔmi kpo ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e peeɔ ɔ mi. (1 Yoh. 4:8) Loloolo ɔ, Yehowa ngɛ ní tsue konɛ e kɛ tsɔ e biɛ ɔ he. Loloolo ɔ, Satan ngɛ Yehowa biɛ ɔ he guɛ gbee. E ngɛ mɔde bɔe kaa e ma ha nɛ nihi a juɛmi nɛ pee mɛ enyɔɔnyɔ ngɛ Mawu he wami, dami sane yemi, nile kɛ suɔmi ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Satan bɔɔ mɔde kaa e ma ha nɛ nihi nɛ a susu kaa tsa pi Yehowa ji Bɔlɔ ɔ. Nɛ ke loloolo ɔ, nihi he ye kaa Mawu ngɛ ɔ, Satan bɔɔ mɔde kaa e ma ha nɛ a he ye kaa Mawu mlaa amɛ a nɔ yemi yee nɛ a dɛ hulɔ. Jehanɛ hu ɔ, Satan tsɔɔ nihi kaa Yehowa ji Mawu nɛ e yi mi wa nɛ e sãa nihi ngɛ la mi. Ke a ba he tsɔɔmi nɛ ɔ ye ɔ, e he wɛ kaa a ma kua Yehowa kaa Nɔ Yelɔ nɛ da. Kɛ yaa si benɛ Yehowa ma kpata Satan hɛ mi ɔ, e maa bɔ mɔde kaa e ma ha nɛ mo hu o kua Yehowa. Se anɛ e maa ye manye lo? w20.06 5 ¶13-15

Wa nyɛmimɛ komɛ ngɛ mɔde bɔe kaa a maa kase gbi kpa. Eko ɔ, e he waa ha mɛ kaa a ma je a susumi kpo faa. Se kɛ̃ ɔ, ke wa ngɔɛ wa juɛmi kɛ ma bɔ nɛ a tuɔ gbi ehe nɛ a ngɛ kasee ɔ ha a nɔ ɔ, wa maa na bɔ nɛ a suɔ Yehowa kɛ bɔ nɛ a pee klaalo kaa a ma sɔmɔ lɛ ha. Ke wa na a su kpakpa nɛ ɔmɛ ɔ, wa maa na mɛ kaa a he jua wa, wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ waa kɛ wa ní peepee be mɛ dee ke, “O he hia we mi,” akɛnɛ a nui wa je gbi ɔ saminya a he je. (1 Kor. 12:21) Wa bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa ha wɔ ní tsumi nɛ se be ngɛ e we asafo ɔ mi. Nyumu ji wɔ jio, yo ji wɔ jio, wa sɛ gba si himi mi jio, wa sɛ we gba si himi mi jio, wa wa jio, wa wɛ jio, wa le gbi ko tumi saminya jio, wa li tumi saminya jio, wɔ tsuo wa he jua wa ha Yehowa, nɛ wa he jua wa ha wa sibi hulɔ. (Rom. 12:4, 5; Kol. 3:10) Nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa pee níhi kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ ní tsumi nɛ wa kɛ ni kpahi ngɛ tsue ngɛ Yehowa asafo ɔ mi ɔ he. w20.08 31 ¶20-22

Atene bi ɔmɛ a bua jɔ wɔ jami he, a kɛ a he woɔ ajuama bɔmi mi, nɛ a bua jɔ je mi nile he, se bɔfo Paulo ya nɔ nɛ e fiɛɛ kɛ ha mɛ ngɛ jɛmihi tsuo nɛ a jɛ lɛ ɔ se. E ngɛ mi kaa sa a, Paulo “ji musu bɔlɔ kɛ yi mi walɔ kɛ nɔ builɔ” mohu lɛɛ, se e ba pee Kristofo no. (1 Tim. 1:13) Kaa bɔ nɛ Yesu na Paulo kaa nɔ ko nɛ ma nyɛ ma ba pee e kaselɔ ɔ, jã nɔuu nɛ Paulo hu na Atene bi ɔmɛ kaa a ma nyɛ ma ba pee kaseli. Nɛ e ba mi jã hu niinɛ. (Níts. 9:13-15) Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, nihi babauu nɛ a je he slɔɔtohi ba pee Yesu kaseli. Benɛ Paulo ngma sɛ womi kɛ mane Kristofohi nɛ a ngɛ Korinto ngɛ Hela a, e tsɔɔ kaa loko a ti ni komɛ ma ba pee Kristofohi ɔ, a ji ojo fiali, nɛ ni komɛ hu kɛ a he wo je mi bami yaya mi. Nɛ e kɛ piɛɛ he ke: “Jã ji bɔ nɛ nyɛ ti ni komɛ ngɛ. Se a fɔ nyɛ he nɛ nyɛ he tsɔ.” (1 Kor. 6:9-11) Ke mo ɔ, anɛ o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa nimli nɛ ɔmɛ ma nyɛ tsake ba pee kaseli lo? w20.04 12 ¶15-16

E sɛ nɛ asafo mi nikɔtɔmahi kɛ oya yemi nɛ kojo nihi nɛ eko ɔ, a kɛ a munyu tumi kɛ a ní peepee tsɔɔ kaa se nami tsɔ ko be Yehowa sɔmɔmi he ɔ. Mohu ɔ, e sa nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a bɔ mɔde nɛ a le nɔ́ tutuutu nɛ ha nɛ nɔ ɔ susu jã aloo e pee jã a. Jã nɛ a maa pee ɔ ma ha nɛ a le ngmami tutuutu nɛ maa wo nɔ ɔ he wami. Gbalɔ Eliya tu Manyɛ Yezebel nya fo. (1 Ma. 19:1-3) E susu kaa e ní tsumi ɔ he be se nami, nɛ e ná nɛ e gbo. (1 Ma. 19:10) Ngɛ Eliya si fɔfɔɛ nɛ ɔ tsuo se ɔ, Yehowa bui lɛ fɔ, mohu ɔ, Yehowa ma nɔ mi kɛ ha lɛ kaa e piɛɛ e he, nɛ e ma nyɛ ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ e he wami ɔ mi, ejakaa ní tsumi babauu ngɛ nɛ e ma tsu. Yehowa bu Eliya tue saminya, nɛ e kɛ ní tsumi ehehi wo e dɛ. (1 Ma. 19:11-16, 18) Mɛni wa kaseɔ ngɛ mi? E sa nɛ wɔ tsuo wa je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ Yehowa jijɔ ɔmɛ. Se titli ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi ji nihi nɛ e sa nɛ a pee jã. Ke nɔ ko tu munyu basabasa, aloo e susu kaa Yehowa kɛ e yayami ɔmɛ be lɛ kee po ɔ, e sa nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a bu lɛ tue saminya bemi nɛ e je e tsui mi kɛ ngɛ munyu tue ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, a maa bɔ mɔde kaa a ma ha nɛ to ɔ nɛ laa a nɛ nu he kaa Yehowa suɔ lɛ. w20.06 22 ¶13-14

Yehowa suɔ nɛ waa kɛ wa huɛmɛ kɛ wa weku li nɛ bla kɛ je wa hɛ ja. (La 133:1) Yesu ngɛ huɛmɛ kpakpahi. (Yoh. 15:15) Baiblo ɔ tsɔɔ se nami nɛ ngɛ huɛmɛ kpakpahi nɛ wa ma ná a he. (Abɛ 18:24) E tsɔɔ hu kaa e sɛ nɛ wa tsɔ wa he kɛ je wa huɛmɛ a he. (Abɛ 18:1) Nihi fuu susu kaa Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ji he nɛ a ma ná huɛmɛ fuu ngɛ nɛ a hɛ be jae. Se e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi ke waa kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ngɛ ní tsue. Níhi a mi hlami tsɔɔ kaa nihi nɛ a kɛ be babauu hyɛɛ nihi a fonihi kɛ níhi nɛ a ngmaa ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ɔ a hɛ ma nyɛ ma ja, nɛ a maa hao. Mɛni he je? Yi mi tomi kake ji kaa behi fuu ɔ, nihi kɛ fonihi nɛ tsɔɔ bua jɔmi be komɛ nɛ a ná ngɛ si himi mi, ní komɛ nɛ a kɛ a huɛmɛ pee, kɛ he komɛ nɛ a ya je a hɛ ja ngɛ ɔ he fonihi fɔɔ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi. Ke nɔ nɛ hyɛɔ foni nɛ ɔmɛ kɛ e he to nimli nɛ ɔmɛ a he ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ e bua nɛ jɔ ngɛ si himi mi. w20.07 5-6 ¶12-13

October 1, 1988 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ de ke: “E sa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a yɔse kaa Kristo ma nyɛ maa gu asafo mi nɔkɔtɔma fɛɛ asafo mi nɔkɔtɔma nɔ kɛ tsɔɔ Baiblo sisi tomi mlaa ko nɛ maa ye bua konɛ a nyɛ nɛ a tsu si fɔfɔɛ ko nɛ mi wa wawɛɛ he ní. (Níts. 15:7-15) Mumi klɔuklɔu ɔ yeɔ bua asafo mi nikɔtɔmahi tsuo, se pi asafo mi nɔkɔtɔma kake pɛ.” Asafo mi nɔkɔtɔma nɛ e buu nikɔtɔma kpa amɛ ɔ bɔɛ mɔde kaa be fɛɛ be ɔ, e maa tu munyu kekle ngɛ a kpe ɔmɛ a sisi. E bɔɛ mɔde kaa e maa tu munyu fuu, nɛ e susuu we hu kaa be fɛɛ be ɔ, e susumi da. Mohu ɔ, e jeɔ he si bami mi kɛ tsɔɔ e juɛmi, nɛ e peeɔ e he humi. Ke ni kpahi ngɛ a juɛmi tsɔɔe ɔ, e buɔ mɛ tue saminya. Nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa a, e kɛ nikɔtɔma kpa amɛ susuɔ Baiblo ga womihi a he, nɛ e kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ je “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ” ngɔ ɔ tsuɔ ní. (Mat. 24:45-47) Ke asafo mi nikɔtɔmahi jeɔ suɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi ke a ngɛ níhi a he susue ɔ, Mawu mumi klɔuklɔu maa hi a nɔ, nɛ e ma kudɔ mɛ konɛ a nyɛ nɛ a mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da.​—Yak. 3:17, 18. w20.08 27 ¶5-6

Bɔfo Paulo he nyɛli ɔmɛ ngɛ he wami wawɛɛ pe lɛ. Behi fuu ɔ, a kongoɔ lɛ nɛ a woɔ lɛ tsu. Jehanɛ hu ɔ, nihi nɛ e sa nɛ a ko pee Paulo huɛmɛ ɔ kɛ lɛ hí si saminya. Nihi nɛ a ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi ɔ a kpɛti ni komɛ po te si kɛ wo lɛ. (2 Kor. 12:11; Filip. 3:18) Se Paulo ye nihi tsuo nɛ a te si kɛ wo lɛ ɔ a nɔ kunimi. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? E ya nɔ nɛ e fiɛɛ ngɛ si temi kɛ womi mi. E ya nɔ nɛ e ye e nyɛmimɛ ɔmɛ anɔkuale benɛ a ha nɛ e nine nyɛ si ɔ po. Nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa ji kaa, e ya nɔ nɛ e ye Mawu anɔkuale kɛ ya si gbenɔ mi. (2 Tim. 4:8) Tsa pi nyɛmi nɛ Paulo ngɛ ɔ nɛ ha nɛ e nyɛ pee ní nɛ ɔmɛ tsuo, mohu ɔ, e hɛ nɛ e kɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ lɛ ye bua lɛ. Anɛ a jɛɛ mo aloo a waa mo yi mi lo? Wa suɔ nɛ wa ha nɛ Mawu Munyu ɔ nɛ tlɔ tsui kpakpatsɛmɛ a yi mi nɛ e sɛ a tsui mi. Loko o ma nyɛ maa su oti nɛ ɔ he ɔ, ja o da Baiblo ɔ nɔ kɛ ha sanehi nɛ nihi biɔ mo ɔ a heto. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ o je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a kɛ mo hí si saminya a, nɛ́ o pee nihi tsuo nɛ o he nyɛli po piɛɛ he ɔ kpakpa.​—Mat. 5:44; 1 Pet. 3:15-17. w20.07 17-18 ¶14-15

Anɛ wa ma nyɛ ma de ke Yehowa baa e he si lo? Ee, wa ma nyɛ ma de jã kaa bɔ nɛ David de ɔ. (La 18:35) Benɛ David ngma munyu nɛ ɔ, eko ɔ, e kai benɛ gbalɔ Samuel ba e tsɛ ɔ we ɔ mi nɛ e ba pɔ nɔ nɛ maa ye matsɛ ngɛ Israel ɔ nu ɔ. A fɔ mɛ nyumuhi kpaanyɔ, nɛ David ji jokuɛyo, se lɛ nɛ Yehowa hla kaa e ba ye matsɛ ngɛ Matsɛ Saul se. (1 Sam. 16:1, 10-13) David bua maa jɔ nɔ́ nɛ a de ngɛ La 113 kɛ kɔ Yehowa he ɔ he. Lejɛ ɔ de ke: ‘E ma e yi si kɛ ngɛ hiɔwe, kɛ zugba tsuo hyɛe. E woɔ humi bi nɔ kɛ jeɔ zu mi; e woɔ ohiatsɛ nɔ nɛ e haa nɛ a kɛ lɛ nitsɛ e ma a mi ganɔ ɔmɛ hii si.’ (La 113:6-8) Bɔ nɛ Yehowa kɛ adesahi nɛ a yi mluku ɔ hiɔ si ha a tsɔɔ kaa e baa e he si. Tsa pi wa jami pɛ nɛ e kplɛɔ nɔ, mohu ɔ, e naa wɔ kaa e huɛmɛ hulɔ. (La 25:14) Yehowa ngɔ e Bi kake ɔ kɛ sã afɔle ngɛ wa yayami ɔmɛ a he konɛ wa nyɛ nɛ waa kɛ lɛ nɛ pee huɛ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa naa wɔ mɔbɔ nɛ e mi mi sãa lɛ ngɛ wa he wawɛɛ nitsɛ! w20.08 8 ¶1-3

Yehowa to be nɛ e kɛ maa po ní yayahi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ Satan je yaya nɛ ɔ mi ɔ tsuo se. (Mat. 24:36) Ke be ɔ nɛ Yehowa to ɔ sui ɔ, e be jã pee. E suɔ kaa e ma tle nihi nɛ a gbo ɔ si kɛ ba wami mi, se e ngɛ e tsui si toe. (Hiob 14:14, 15) E ngɛ mlɛe konɛ be ɔ nɛ e su. (Yoh. 5:28) Wa ngɛ yi mi tomi kpakpahi a he je nɛ e sa nɛ wa bua nɛ jɔ kaa Yehowa ngɛ e tsui si toe. Mo susu he nɛ o hyɛ: Akɛnɛ Yehowa toɔ e tsui si he je ɔ, e ngɛ mlɛe nɛ nihi babauu nɛ imi kɛ mo hu wa piɛɛ he ɔ “nɛ a tsake a tsui.” Yehowa suɔ kaa nihi babauu nɛ a ná neneene wami. Lɔ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa ngɔ wa ní peepee kɛ tsɔɔ kaa wa hɛ sa e tsui si tomi ɔ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Kɛ gu nihi nɛ a “ngɛ su kpakpa nɛ ma ha nɛ a ná neneene wami” nɛ wa ma hla a se blɔ nɛ waa ye bua mɛ konɛ a ba sɔmɔ Yehowa a nɔ. (Níts. 13:48) Kɛkɛ ɔ, mɛ hu a ma ná Yehowa tsui si tomi ɔ he se. w20.08 18 ¶17

Wa suɔ nɛ wa Baiblo kaselɔ ɔ nɛ e kase Yehowa he ní, se e sa nɛ nɔ́ nɛ e kase ɔ nɛ ta e tsui he konɛ e kɛ tsu ní ngɛ e si himi mi. Yesu ji tsɔɔlɔ nɛ ke e tsɔɔ ní ɔ, e tlɔɔ nihi a yi mi. Akɛnɛ níhi nɛ Yesu tsɔɔ ɔ taa nihi a tsui he he je ɔ, lɔ ɔ ha nɛ nihi nyɛɛ e se. (Luka 24:15, 27, 32) E sa nɛ Baiblo kaselɔ ɔ nɛ e na Yehowa kaa nɔ ko nɛ ngɛ nitsɛnitsɛ nɛ e kɛ lɛ ma nyɛ maa pee huɛ. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ e le kaa Yehowa ma nyɛ maa pee e Tsɛ, e Mawu, kɛ e Huɛ. (La 25:5) Ke nyɛ ngɛ ní ɔ kasee ɔ, moo gbla e juɛmi kɛ ya Mawu su kpakpa amɛ a nɔ. (2 Mose 34:5, 6; 1 Pet. 5:6, 7) Ngɛ ní kasemi ɔ eko fɛɛ eko mi ɔ, moo gbla ní kaselɔ ɔ juɛmi kɛ ya Nɔ nɛ Yehowa ji ɔ nɔ. Moo ye bua ní kaselɔ ɔ konɛ e bua nɛ jɔ Yehowa su kpakpahi nɛ ekomɛ ji suɔmi, kpakpa peemi, kɛ mi mi sami ɔ he. Yesu tsɔɔ kaa “kita nɛ pe kulaa kɛ kekleekle nɔ́” ji “suɔ Yehowa o Mawu ɔ.” (Mat. 22:37, 38) Moo bɔ mɔde kaa o maa ye bua Baiblo kaselɔ ɔ nɛ e suɔ Yehowa wawɛɛ. w20.10 10 ¶12

Yesu je bu kpo kɛ tsɔɔ yihi tsuo. (Yoh. 4:27) Yesu buu yihi nɛ a peeɔ e Tsɛ ɔ suɔmi nya ní ɔ wawɛɛ. E naa mɛ kaa e nyɛmimɛ yihi, nɛ e wo a biɛ ta kɛ piɛɛ nyumuhi nɛ a piɛɛ e weku ɔ he ɔ a he. (Mat. 12:50) Jehanɛ hu ɔ, huɛ bɔmi kpakpa hi e kɛ mɛ a kpɛti. Mo susu huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Maria kɛ Marta a kpɛti ɔ he nɛ o hyɛ. A ji yihi nɛ a sɛ we gba si himi mi. (Luka 10:38-42) Yesu munyu tutui kɛ e ní peepee ha nɛ Maria kɛ Marta nyɛ nɛ a hɛ kɛ su e he. Maria nyɛ nɛ e hɛ kɛ su Yesu he nɛ e hi si ngɛ e nane nya nɛ e kase níhi fuu ngɛ e ngɔ. Marta nyɛ nɛ e hɛ kɛ su Yesu he faa nɛ e de lɛ bɔ nɛ e nu he ha benɛ e ngɛ ní hooe nɛ Maria yi bua lɛ ɔ. Ngɛ jamɛ a he nya buami ɔ sisi ɔ, Yesu nyɛ nɛ e ye bua yi enyɔ nɛ ɔmɛ tsuo nɛ a kase ní komɛ nɛ a he hia. Yesu ya slaa a kɛ a nyɛminyumu Lazaro ngɛ be kpahi hu a mi kɛ tsɔɔ kaa e susuɔ a he. (Yoh. 12:1-3) Enɛ ɔ he ɔ, benɛ a nyɛminyumu Lazaro be he wami wawɛɛ ɔ, a le kaa a ma nyɛ maa ngɔ a hɛ kɛ fɔ Yesu nɔ kɛ ha yemi kɛ buami.​—Yoh. 11:3. w20.09 20 ¶3; 21 ¶6

Yesu kaseli ɔmɛ hu hyɛ blɔ kaa Matsɛ Yemi ɔ ma “je e he kpo amlɔ nɔuu” konɛ e je mɛ kɛ je Roma nɔ yemi ɔ sisi. Wa ngɛ be nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma je ní yayahi kɛ je konɛ e ngɔ je ehe ɔ kɛ ba a blɔ hyɛe. (2 Pet. 3:13) Se e sa nɛ waa to wa tsui si nɛ waa mlɛ kɛ ya si be nɛ Yehowa nitsɛ to ɔ maa su. Yehowa ha Noa be babauu nɛ e kɛ kpɛ daka a, nɛ e sɔmɔ hu kaa “dami fiɛɛlɔ.” (2 Pet. 2:5; 1 Pet. 3:20) Benɛ Abraham bi Yehowa sane si abɔ ngɛ yi mi nɛ e to kaa e ma kpata yiwutsotsɛmɛ nɛ a ngɛ Sodom kɛ Gomora a hɛ mi ɔ he ɔ, Yehowa bu Abraham tue. (1 Mose 18:20-33) Yehowa to e tsui si kɛ ha Israel ma nɛ a yi lɛ anɔkuale ɔ jeha lafahi abɔ. (Neh. 9:30, 31) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, wa naa kaa Yehowa toɔ e tsui si wawɛɛ, ejakaa e ha nihi tsuo nɛ e gbla mɛ kɛ ba e ngɔ ɔ be nɛ a kɛ “tsake a tsui.” (2 Pet. 3:9; Yoh. 6:44; 1 Tim. 2:3, 4) Yehowa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ha nɛ wa na kaa e sa nɛ waa to wa tsui si ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. w20.09 10 ¶8-9

Ke Yehowa tle nihi nɛ a gbo ɔ si kɛ ba wami mi ɔ, a ma susu níhi a he kaa bɔ nɛ a peeɔ sa a, nɛ a maa hi kaa bɔ nɛ a ngɛ loko a gbo ɔ. Mo susu nɔ́ nɛ lɔ ɔ tsɔɔ ɔ he nɛ o hyɛ. Yehowa suɔ mo wawɛɛ, nɛ e le níhi tsuo nɛ kɔɔ o he, nɛ e kaiɔ hulɔ. E le bɔ nɛ o susuɔ níhi a he ha, bɔ nɛ o nuɔ he ha, bɔ nɛ o tuɔ munyu ha kɛ bɔ nɛ o peeɔ o ní ha. Enɛ ɔ he ɔ, ke o gbo nɛ e ma tle mo si ɔ, e he be wae kaa e ma kai bɔ nɛ o ngɛ ha tutuutu. Matsɛ David le kaa Yehowa le wa ti nɔ fɛɛ nɔ saminya. (La 139:1-4) Kɛ wa nuɔ he ha kɛɛ ke wa le kaa Yehowa le wɔ saminya? Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ bɔ nɛ Yehowa le wɔ ha saminya a he ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ waa na kaa e kɛ e juɛmi mɛ wa gbɔjɔmihi a nɔ. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa susuɔ wa he wawɛɛ. E naa wa ti nɔ fɛɛ nɔ kaa e he jua wa. E naa níhi tsuo nɛ yaa nɔ ngɛ wa si himi mi nɛ náa wa nɔ he wami ɔ. Enɛ ɔ woɔ nɔ bua wawɛɛ! E sɛ nɛ waa nu he gblegbleegble kaa e piɛ wɔ pɛ. Be fɛɛ be ɔ, Yehowa ngɛ wa kasa nya, nɛ e suɔ nɛ e ye bua wɔ.​—2 Kron. 16:9. w20.08 17 ¶13-14

Yehowa suɔ nɛ e tsɔɔ e we bi ní. E suɔ nɛ e we bi nɛ a le lɛ, a suɔ lɛ, nɛ a hi si kɛ ya neneene kaa e bimɛ nɛ e suɔ. Ke pi tsɔsemi nɛ e kɛ haa wɔ ɔ he ɔ, jinɛ wa ko ná we kikɛmɛ a he blɔ nɛ ɔmɛ. (Yoh. 17:3) Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Yehowa gu Kristofohi asafo ɔ nɔ kɛ tsɔɔ e we bi ní. (Kol. 1:9, 10) Jehanɛ hu ɔ, mumi klɔuklɔu ɔ nɛ ji “yemi kɛ bualɔ” ɔ nɛ Yesu wo he si ɔ hu ye bua mɛ wawɛɛ. (Yoh. 14:16) E ha nɛ kaseli ɔmɛ nu Mawu Munyu ɔ sisi saminya, nɛ e ha nɛ a kai níhi nɛ Yesu de kɛ níhi nɛ e pee kaa bɔ nɛ a ngma ngɛ Sane Kpakpa amɛ a mi ɔ. Nile nɛ kaseli nɛ ɔmɛ ná a wo a hemi kɛ yemi mi he wami, nɛ e ha nɛ suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha Mawu, e Bi ɔ, kɛ a sibi ɔ hu mi wa. Yehowa gba kɛ fɔ si kaa “hwɔɔ se ko ɔ” [ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ], nihi nɛ a je je mahi tsuo a mi ma ba kuɔ e we o kadi peemi yoku ɔ konɛ e tsɔɔ mɛ ní. (Yes. 2:2, 3) Wa naa kaa gbami nɛ ɔ ngɛ mi bae. w20.10 24 ¶14-15

Mɛni lɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ kua ga womi kpakpa nɛ e huɛ ko nɛ ngɛ suɔmi ɔ kɛ ha lɛ? He nɔ womi. Nihi nɛ a woɔ a he nɔ ɔ suɔ nɛ a “ta a tue mi kɛ ha mɛ.” A bui “anɔkuale ɔ tue.” (2 Tim. 4:3, 4) A susuɔ kaa a le ní loo a nɔ kuɔ pe ni kpahi, lɔ ɔ he ɔ, a hia we ga womi. Se bɔfo Paulo ngma ke: “Ke nɔ ko susuɔ kaa nɔ ko ji lɛ be mi nɛ pi nɔ ko ji lɛ ɔ, e ngɛ lɛ nitsɛ e he sisie.” (Gal. 6:3) Matsɛ Salomo mwɔ munyu nɛ ɔ nya saminya. E ngma ke: “Niheyo ohiatsɛ nɛ le ní ɔ, e hi hluu pe nɔkɔtɔma kuasia nɛ ngɛ tsɛ yee, nɛ́ jehanɛ hu e bui ga womi tue.” (Fiɛlɔ 4:13, 14) Mo susu nɔ́ nɛ bɔfo Petro pee benɛ bɔfo Paulo kã e hɛ mi ngɛ nihi a hɛ mi ɔ he nɛ o hyɛ. (Gal. 2:11-14) Jinɛ Petro mi mi ko nyɛ fu ngɛ bɔ nɛ Paulo tu munyu ha kɛ he nɛ e tu munyu ɔ ngɛ ɔ he je. Se Petro kplɛɛ ga womi ɔ nɔ, nɛ e ná we Paulo he abofu. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Petro le ní. Pee se ɔ, e kale Paulo kaa e ji ‘nyɛminyumu nɛ a suɔ lɛ.’​—2 Pet. 3:15. w20.11 21 ¶9, 11-12

Mɛni ma nyɛ maa ye bua Baiblo kaseli wawɛɛ nɛ a ya a hɛ mi ngɛ mumi mi? Lɔ ɔ ji Kristofohi a kpehi nɛ a maa ya. Níhi nɛ Baiblo kaseli maa nu ngɛ kpe ɔmɛ a sisi ɔ maa ye bua mɛ nɛ a kase níhi fuu, nɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Jehanɛ hu ɔ, e maa ye bua mɛ nɛ suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha Mawu ɔ mi nɛ wa. (Níts. 15:30-32) Jehanɛ hu ɔ, fiɛɛlɔ ɔ ma nyɛ ma de Baiblo kaselɔ ɔ bɔ nɛ suɔmi nɛ mi wa nɛ e ná kɛ ha Yehowa a ye bua lɛ nɛ e kɛ Mawu mlaa amɛ tsu ní ngɛ e si himi mi ha. (2 Kor. 7:1; Filip. 4:13) Ke Baiblo kaseli ba le nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ slɔɔtoslɔɔtohi ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa ye bua mɛ konɛ a na bɔ nɛ e sa nɛ a ye Kristo mlaa kaa a suɔ Mawu kɛ a nyɛmi nɔmlɔ ɔ nɔ ha. (Yoh. 13:35; 1 Tim. 4:12) Ke Baiblo kaseli na fiɛɛli nɛ a si fɔfɔɛhi ngɛ kaa a nɔ́ ɔ, fiɛɛli ɔmɛ a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ ma nyɛ maa ye bua mɛ nɛ a na tsakemi nɛ e sa nɛ a pee ngɛ a si himi mi konɛ a ba pee Kristo kaselɔ. (5 Mose 30:11) Nɔ fɛɛ nɔ nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ ye bua Baiblo kaseli nɛ a ya a hɛ mi ngɛ mumi mi.​—Mat. 5:16. w20.11 5 ¶10-12

Eko ɔ, lohwe nitsɛnitsɛ nɛ bɔfo Paulo ngɛ tsɔɔe kaa e kɛ mɛ nɔ kunɔ ngɛ Efeso ɔ nɛ. (2 Kor. 1:8; 4:10; 11:23) Aloo eko ɔ, si temi kɛ womi nɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ ni kpahi nɛ a ngɛ kaa “lohwe awi yeli” ɔ kɛ ba e nɔ ɔ he munyu nɛ e ngɛ tue. (Níts. 19:26-34; 1 Kor. 16:9) Bɔ fɛɛ bɔ nɛ ji ɔ, wa le kaa Paulo kɛ kahi nɛ a mi wa kpe, se kɛ̃ ɔ, e ya nɔ nɛ e ná hemi kɛ yemi kaa e ma ná bua jɔmi hwɔɔ se. (1 Kor. 15:30, 31; 2 Kor. 4:16-18) Wa ngɛ behi nɛ a mi wa mi. Wa nyɛmimɛ komɛ ya je oslaa mi, a kpɛti ni komɛ hu ngɛ hehi nɛ a ngɛ ta hwue ngɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a be tue mi jɔmi. Ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, Yehowa sɔmɔli nyɛ we nɛ a fiɛɛɔ faa, se kɛ̃ ɔ, a yaa nɔ nɛ a sɔmɔɔ Yehowa, e ngɛ mi kaa lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ a wo mɛ tsu loo a gbe mɛ. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ tsuo ngɛ si fĩe ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi, nɛ a ji nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. A yi gbeye, ejakaa a le kaa ke a gbo amlɔ nɛ ɔ po ɔ, Yehowa wo si kaa e ma ha mɛ si himi kpakpa hwɔɔ se. w20.12 9 ¶3-4

Anɛ o kɔni mi jɔ̃ɔ be komɛ akɛnɛ nihi fuu bui sane kpakpa a tue ngɛ o zugba kpɔ ɔ mi, aloo nihi bɔɔ pɛ nɛ o ya náa ngɛ we mi ɔ he je lo? Ke e ba jã a, mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ waa ya nɔ nɛ wa ná bua jɔmi aloo wa bua jɔmi ɔ nɛ pue nɔ? E sa nɛ o ná juɛmi nɛ da ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he. Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ? Ngɔɔ o juɛmi kɛ ma Mawu biɛ ɔ kɛ e Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a nɛ o maa fiɛɛ ɔ nɔ. Yesu tsɔɔ kaa nihi bɔɔ pɛ nɛ a maa nyɛɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. (Mat. 7:13, 14) Ke wa ngɛ sane kpakpa a fiɛɛe ɔ, wa náa he blɔ nɛ waa kɛ Yehowa, Yesu kɛ bɔfo ɔmɛ tsuɔ ní. (Mat. 28:19, 20; Kpoj. 14:6, 7) Yehowa gblaa nihi nɛ a ngɛ tsui kpakpa a. (Yoh. 6:44) Lɔ ɔ he ɔ, ke nɔ ko bui wa sɛ gbi ɔ tue mwɔnɛ ɔ, eko ɔ, e maa bu tue be kpa. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Deborah a de ke, “Ke wa kɔni mi jɔ̃ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ Satan nɛ ná wa nɔ he wami.” Se Yehowa Mawu ngɛ he wami kulaa pe Satan kɛ e ta hwumi ní ɔmɛ. w20.12 26 ¶18-19; 27 ¶21

Kristofohi anɔkualetsɛmɛ fuu kɛ be babauu tsuɔ ní bɔ nɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a hyɛ mɛ nitsɛmɛ a he kɛ a weku ɔ nɔ. Ngɛ lɔ ɔ tsuo mi ɔ, fiɛɛli nɛ ɔmɛ bɔɔ mɔde nɛ a fĩɔ Mawu asafo ɔ se ngɛ blɔ fɛɛ blɔ nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ni komɛ yeɔ bua ngɛ he nɛ oslaa ba ngɛ, ni kpahi hu yeɔ bua ke a ngɛ asafo ɔ tsu ko mae, nɛ wɔ tsuo wa náa he blɔ kɛ haa yemi kɛ buami kɛ fĩɔ je kɛ wɛ ní tsumi ɔ se. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ peeɔ ní nɛ ɔmɛ akɛnɛ a suɔ Yehowa kɛ a nyɛmi nɔmlɔ ɔ he je. Daa otsi ɔ, wa yaa asafo mi kpehi nɛ waa kɛ wa he woɔ mi kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ. Be komɛ ɔ, pɔ tɔɔ wa he, se wa bɔɔ mɔde nɛ wa yaa wa kpe ɔmɛ. Wa kpɛti ni komɛ yeɔ gbeye kaa wa ma ha sanehi a heto, se wa bɔɔ mɔde nɛ wa peeɔ jã. Jehanɛ hu ɔ, wɔ tsuo waa kɛ nyagbahi kpeɔ, se wa bɔɔ mɔde kaa wa maa wo ni kpahi he wami ke wa ya asafo mi kpe. (Heb. 10:24, 25) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ ngɛ mɔde nɛ nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ ngɛ bɔe ɔ he! w21.01 10 ¶11

Nihi nɛ a woɔ a he nɔ ɔ lɛɛ e he waa ha mɛ kaa a ma je ni kpahi a yi, nɛ a suɔ nɛ ni kpahi mohu nɛ a je a yi. Behi fuu ɔ, a kɛ a he toɔ ni kpahi a he, nɛ a kɛ nihi siɔ koli. Mɛ nitsɛmɛ a suɔ nɛ a pee níhi mohu pe nɛ a ma tsɔse ni kpahi nɛ a pee, ejakaa a susu kaa ni kpahi be nyɛe maa pee lɛ saminya. Nɔ nɛ woɔ e he nɔ ɔ susuɔ kaa e he hia pe ni kpahi, nɛ ke ni kpahi bɔɔ mɔde pe lɛ ɔ, e hɛ kɔ̃ɔ a nɔ. Ke wa yɔse kaa he nɔ womi su ngɛ wa mi ɔ, e sa nɛ waa je wa tsui mi kɛ sɔle ha Yehowa konɛ e ye bua wɔ nɛ wa ‘tsake wa juɛmi’ bɔ nɛ pee nɛ su nɛ ɔ ko he si ngɛ wa mi. (Rom. 12:2) Wa naa Yehowa si wawɛɛ kaa e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ! (La 18:35) Bɔ nɛ Yehowa kɛ e sɔmɔli hiɔ si ha a tsɔɔ kaa e baa e he si, nɛ wa suɔ nɛ waa kase lɛ. Jehanɛ hu ɔ, wa suɔ nɛ waa kase nihi nɛ a hi si blema nɛ a ba a he si ha Mawu ɔ a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ. Nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ bumi kɛ hɛ mi nyami nɛ sa Yehowa a kɛ ha lɛ.​—Kpoj. 4:11. w20.08 13 ¶19-20

Gba si himi ji nike ní nɛ ye mluku nɛ je Mawu ngɔ, se adesahi yi mluku. (1 Yoh. 1:8) Enɛ ɔ he je nɛ Mawu Munyu ɔ bɔ nihi nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ kɔkɔ kaa a kɛ nyagbahi nɛ a kale lɛ kaa “amanehlu ngɛ a he lo mi” ɔ maa kpe ɔ nɛ. Yehowa hyɛɛ blɔ kaa hunomɛ nɛ a ji Kristofohi ɔ ma ha a weku ɔ he lo nya hiami níhi kɛ mumi mi hiami níhi, nɛ a hyɛ kaa a ngɛ slɔkee. (1 Tim. 5:8) E ngɛ mi kaa yigbayihi be deka mohu lɛɛ, se e sa nɛ a he be kɛ kane Mawu Munyu ɔ daa ligbi, a pue a yi mi tɛ ngɛ he, nɛ a je a tsui mi nɛ a sɔle kɛ ha Yehowa. Enɛ ɔ peemi be gbɔjɔɔ. Yigbayihi be deka se e sa nɛ a ná be kɛ ha ní nɛ ɔmɛ a peemi. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa suɔ nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ kɛ lɛ nɛ ná huɛ bɔmi kpakpa nɛ jamɛ a huɛ bɔmi ɔ nɛ ya nɔ nɛ e hi si. (Níts. 17:27) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e biɔ mɔde bɔmi loko yogbayo ma nyɛ maa ba e he si ha e huno nɛ e yi mluku ɔ. Se ke e le nɔ́ he je nɛ Baiblo ɔ de jã nɛ e kplɛɛ nɔ ɔ, e he be wae ha lɛ kaa e maa pee jã. w21.02 9 ¶3, 6-7

Wa ma nyɛ maa ngɔ kahi kɛ to la nɛ a kɛ sɔɔ dade ɔ he. Ke a sɔ dade ɔ ta nɛ a kɛ fɔ si nɛ e he la jɔ ɔ, e he waa saminya. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke wa fĩ si ngɛ kahi a mi ɔ, lɔ ɔ woɔ wa hemi kɛ yemi ɔ mi he wami wawɛɛ. Enɛ ɔ he je nɛ Yakobo ngma ke: “Nyɛ ha nɛ si fimi nɛ gbe e ní tsumi ɔ nya, konɛ nyɛɛ hi kɛ pi si, nɛ nyɛ he nɛ su ngɛ blɔ fɛɛ blɔ nɔ.” (Yak. 1:4) Ke wa na kaa kahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ haa nɛ wa hemi kɛ yemi mi waa a, lɔ ɔ ma ha nɛ waa kɛ bua jɔmi nɛ fĩ si. Ngɛ sɛ womi nɛ Yakobo ngma a mi ɔ, e tsɔɔ nyagba komɛ hu nɛ ma nyɛ ma puɛ bua jɔmi nɛ wa ngɛ ɔ. Nyagba kake ji kaa ke wa li nɔ́ nɛ wa maa pee. Ke waa kɛ kahi ngɛ kpee ɔ, wa suɔ nɛ waa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ nɛ e ye bua wɔ nɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ma ná he se, nɛ́ e ye bua wɔ nɛ waa ya nɔ nɛ waa ye lɛ anɔkuale. (Yer. 10:23) Wa hia juɛmi bɔ nɛ pee nɛ waa le nɔ́ nɛ e sa nɛ waa pee, kɛ nɔ́ nɛ e sa nɛ wa de nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ wɔ ɔ. Ke wa li nɔ́ nɛ wa maa pee ngɛ wa si fɔfɔɛ ɔ he ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma jɔ̃ wa kɔni mi, nɛ e ma puɛ bua jɔmi nɛ wa ngɛ ɔ. w21.02 28 ¶7-9

Yehowa peeɔ enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ haa wɔ. Yehowa ngɛ suɔmi nɛ mi wa kɛ ha wɔ, enɛ ɔ he ɔ, ke wa ya nɔ nɛ wa ye lɛ anɔkuale ɔ, e suɔmi ɔ se be poe gblee ngɛ wa nɔ. (Rom. 8:38, 39) Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “wawɛɛ nitsɛ” ɔ tsɔɔ nɔ ko nɛ e ngɛ mɔde bɔe wawɛɛ loo e ngɛ dengme gboe konɛ e su nɔ́ ko he. Be komɛ ɔ, e he maa hia nɛ waa “kpã wa mi” aloo wa “gbo dengme” konɛ wa nyɛ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ Kristofohi. Ke wa nyɛmimɛ pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko po ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ ‘nɛ wa ná wa sibi a he tsui ngɛ suɔmi mi, nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ waa hɛɛ mumi ɔ kake peemi ɔ mi ngɛ tue mi jɔmi nɛ fĩɔ wɔ kɛ peeɔ kake ɔ mi.’ (Efe. 4:1-3) Waa kɛ wa juɛmi be a fã tɔmihi a nɔ mae, mohu ɔ,wa maa bɔ mɔde nɛ wa maa na wa nyɛmimɛ kaa bɔ nɛ Yehowa naa mɛ ɔ. (1 Sam. 16:7; La 130:3) Pi be fɛɛ be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa ma je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ, titli ɔ, ke wa le a gbɔjɔmihi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, enɛ ɔ ba pee ka kɛ ha Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ. Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Yodia kɛ Sintike a blɔ fa mi ɔ, bɔfo Paulo wo mɛ ga kaa a “hɛɛ juɛmi kake ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ mi.”​—Filip. 4:2, 3. w21.01 22-23 ¶10-11

Nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a bua jɔɔ wawɛɛ ke nihewi kɛ mɛ pee “kake” kɛ sɔmɔ Yehowa! (Zef. 3:9) A hɛ sa kã, he wami kɛ gɛjɛmi nɛ nyɛɛ kɛ tsuɔ nyɛ ní tsumi ɔ. A bua jɔ nyɛ he wawɛɛ. Nihewi, nyɛ hɛ ko je nɔ kaa Yehowa suɔ nyɛ, nɛ e ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ nyɛ mi. E gba kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, nihewi babauu maa je a tsui mi, nɛ a maa ngɔ a he kɛ ha faa. (La 110:1-3) E le kaa o suɔ lɛ, nɛ e suɔ nɛ o kɛ o nyɛmi tsuo nɛ sɔmɔ lɛ. Enɛ ɔ he ɔ, moo to o tsui si kɛ ha ni kpahi kɛ mo nitsɛ o he. Ke o tɔ̃ ɔ, kplɛɛ ga womi kɛ tsɔsemi nɛ a kɛ ma ha mo ɔ nɔ, nɛ o na lɛ kaa e je Yehowa ngɔ. (Heb. 12:6) Mo tsu ní tsumihi nɛ a kɛ maa wo o dɛ ɔ saminya. Nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa a, mo ha nɛ o hiɔwe Tsɛ ɔ bua nɛ jɔ o he ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi.​—Abɛ 27:11. w21.03 7 ¶17-18

Níhi fuu ma nyɛ ma jɔ̃ wa kɔni mi. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ je wɔ nitsɛmɛ, nɛ ekomɛ hu je ní kpahi. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji, mluku nɛ wa yi, wa gbɔjɔmihi kɛ hiɔ. Eko hu ma nyɛ maa je sɔmɔmi he blɔhi nɛ wa ngɛ hlae ngɛ Yehowa asafo ɔ mi se wa nine sui nɔ, aloo fiɛɛmi nɛ wa fiɛɛɔ ngɛ zugba kpɔ nɛ nihi fuu bui wa sɛ gbi ɔ tue ɔ mi. E yi kaa wa ma ná juɛmi nɛ dɛ ngɛ wa gbɔjɔmihi kɛ mluku nɛ wa yi ɔ a he. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma susu kaa akɛnɛ wa tɔ̃ɔ he je ɔ, Yehowa be hae nɛ waa hi e je ehe ɔ mi. Susumi nɛ ɔ ma nyɛ maa ye wɔ awi wawɛɛ. Baiblo ɔ ha nɛ wa na kaa adesahi tsuo “pee yayami,” jã Yesu Kristo pɛ. (Rom. 3:23) Se Baiblo ɔ Ngmalɔ ɔ ngɔɛ e juɛmi kɛ mɛ wa tɔmihi a nɔ, nɛ e hyɛ we blɔ hu kaa wa maa pee wa ní kaa nihi nɛ a ye mluku. E ji Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi, nɛ e suɔ nɛ e ye bua wɔ. Jehanɛ hu ɔ, e toɔ e tsui si. E le kaa wa ngɛ wa hɛ mi miae konɛ waa pee nɔ́ nɛ da, nɛ́ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ wa gbɔjɔmi ɔmɛ a he, nɛ e pee klaalo kaa e maa ye bua wɔ.​—Rom. 7:18, 19. w20.12 22 ¶1-3

Wɔ tsuo wa ngɛ blɔ ko hiae. Oti nɛ ngɛ wa hɛ mi ji kaa wa suɔ nɛ waa hi Yehowa nɔ yemi sisi ngɛ je ehe ɔ mi. Daa ligbi ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa nyɛɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. Se kaa bɔ nɛ Yesu de ɔ, jamɛ a blɔ ɔ ngɛ tokofii, nɛ be komɛ ɔ, e nɔ nyɛɛmi yee. (Mat. 7:13, 14) Wa yi mluku, enɛ ɔ he ɔ, e he wɛ kaa wa ma gba kɛ je blɔ nɛ ɔ nɔ. (Gal. 6:1) Loko wa ma nyɛ maa nyɛɛ blɔ nɛ e kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ ɔ, ja wa pee klaalo kaa wa ma dla wa susumi, wa subai loo wa ní peepee. Bɔfo Paulo wo wɔ he wami kaa wa “ha nɛ a dla” wɔ. E be gbɔjɔɔ kaa wa ma susu bɔ nɛ wa nuɔ he ha kɛ bɔ nɛ wa susuɔ níhi a he ha a he. Mɛni he je? Ejakaa tsui ɔ sisiɔ nɔ, nɛ e he ma nyɛ maa wa kaa wa maa le he nɛ e ngɛ wɔ kudɔe kɛ yaa. (Yer. 17:9) E he wɛ kaa waa kɛ “lakpa susumi” maa sisi wa he. (Yak. 1:22) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ngɔ Mawu Munyu ɔ kɛ kpa wa mi. Mawu Munyu ɔ jeɔ wa “juɛmihi kɛ [wa] tsui mi susumihi” kpo.​—Heb. 4:12, 13. w20.11 18 ¶1-3

Ke wa baa wa he si nɛ wa peeɔ wa he humi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa bua nɛ jɔ. Mɛni he je? Ke wa le kaa ní komɛ ngɛ nɛ wa be nyɛe maa pee ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ waa kɛ bua jɔmi nɛ kplɛɛ yemi kɛ buami nɔ kɛ je ni kpahi a ngɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu benɛ Yesu tsa kpititsɛmɛ nyɔngma a he nɛ o hyɛ. Nyumu nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake pɛ lɛ kpale kɛ ba nɛ e ba na Yesu si ngɛ hiɔ gbeyegbeye nɛ Yesu tsa ha lɛ ɔ he. Akɛnɛ nyumu nɛ ɔ baa e he si nɛ e peeɔ e he humi he je ɔ, e je hɛsa kpo ngɛ yemi kɛ buami nɛ e ná a he nɛ e wo Mawu hɛ mi nyami. (Luka 17:11-19) Behi fuu ɔ, nihi nɛ a baa a he si nɛ a peeɔ a he humi ɔ nyɛɔ nɛ a kɛ nihi hiɔ si saminya, nɛ a náa huɛmɛ kpakpahi. Mɛni he je? A bua jɔɔ kaa ni kpahi ngɛ su kpakpahi, nɛ a ngɔɔ a ní peepee kɛ tsɔɔ kaa a he mɛ ye. Nihi nɛ a baa a he si nɛ a peeɔ a he humi ɔ bua jɔɔ ke ni kpahi tsu nɔ́ ko nɛ a kɛ wo a dɛ ɔ he ní saminya, nɛ a he sɔɔ kɛ jeɔ a yi. w20.08 12 ¶17-18