November

Akɛnɛ wa li Yona si fɔfɔɛ ɔ he nɔ́ fɛɛ nɔ́ he je ɔ, eko ɔ, wa ma susu kaa e ji nɔ ko nɛ a be nyɛe maa ngɔ hɛ kɛ fɔ e nɔ, nɛ e yi anɔkuale hulɔ. Yehowa fã lɛ kaa e ya fiɛɛ kojomi sɛ gbi ngɛ Nineve. Se e bui Yehowa tue, nɛ e ya sɛ lɛ mi konɛ ‘e tu fo kɛ je Yehowa hɛ mi’ kɛ ya he nɛ Yehowa tsɔɛ lɛ. (Yona 1:1-3) Ke mo ɔ, anɛ o ko ha Yona he blɔ kpa lo? Eko ɔ, o be jã pee. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa na yi mi tomi komɛ a he je nɛ e sa nɛ e ha Yona he blɔ kpa. (Yona 3:1, 2) Yona tsɔɔ nɔ tutuutu nɛ e ji benɛ e sɔle ɔ. (Yona 2:1, 2, 9) Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yona sɔle ha Yehowa si abɔ. Sɔlemi nɛ e sɔle ngɛ lo ɔ mi mi ɔ ha nɛ wa le lɛ saminya pe nɔ ko nɛ e tu fo kɛ je ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ he kɛkɛ. E munyu ɔmɛ tsɔɔ kaa e baa e he si, e jeɔ hɛsa kpo, nɛ e pee klaalo kaa e maa bu Yehowa tue. E be nyakpɛ kaa Yehowa hyɛ we Yona tɔmi ɔ. Mohu ɔ, e bu e sɔlemi tue, nɛ e ya nɔ nɛ e kɛ lɛ tsu ní kaa gbalɔ! Hyɛ bɔ nɛ e he hia ha kaa asafo mi nɔkɔtɔma fɛɛ asafo mi nɔkɔtɔma maa bu ‘sane ko tue saminya’ loko e wo nɔ ko ga! w20.04 15 ¶4-6

Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ kplɛɛ tsɔɔmi nɛ ɔmɛ a nɔ, nɛ a ha nɛ mumi klɔuklɔu ɔ ye bua mɛ nɛ a nu Mawu Munyu ɔ sisi. A pee níhi a mi hlami, nɛ a ná nɔ mi mami kaa tsɔɔmi nɛ ɔmɛ da Ngmami ɔ nɔ. (Níts. 17:11, 12; Heb. 5:14) A ha we nɛ a hemi kɛ yemi ɔ nɛ da bɔ nɛ nihi peeɔ a ní ha kɛ he numi pɛ nɔ. Nɛ pi bua jɔmi nɛ a ma ná ke a kɛ nyɛmimɛ pee kake ɔ pɛ he je nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe, mohu ɔ, a fia a hemi kɛ yemi ɔ kɛ ma “Mawu he nile nitsɛnitsɛ” nɛ a ná a nɔ. (Kol. 1:9, 10) Anɔkualehi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ tsakee we. (La 119:160) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nyɛmi ko tɔ̃ wa nɔ, aloo e pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he po ɔ, loloolo ɔ, anɔkuale nɛ ɔmɛ tsakee we. Nɛ ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee hu a tsakee we. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa le níhi nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ ɔ saminya nɛ wa ná nɔ mi mami kaa a ji anɔkuale. Ke wa hemi kɛ yemi ɔ da Baiblo mi anɔkualehi nɛ wa le ɔ nɔ ɔ, e maa ye bua wɔ ke waa kɛ kahi ngɛ kpee kaa bɔ nɛ osɛkɛ nuɔ mele kɛ daa si ngɛ ahumi nya a. w20.07 9 ¶6-7

Yesu naa níhi nɛ wa peeɔ ha e nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ kaa nɔ́ nɛ wa ngɛ pee ha lɛ. (Mat. 25:34-40) Blɔ titli nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ fĩ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a se ji kaa waa kɛ wa he maa wo Matsɛ Yemi fiɛɛmi ní tsumi ɔ kɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ nɛ Yesu fã e se nyɛɛli tsuo kaa a tsu ɔ mi vii. (Mat. 28:19, 20) Ja “jijɔ kpa amɛ” ye bua Kristo nyɛmimɛ ɔmɛ loko a ma nyɛ ma tsu je kɛ wɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ. (Yoh. 10:16) Ke o piɛɛ jijɔ kpa amɛ a he ɔ, lɛɛ be fɛɛ be nɛ o kɛ o he maa wo fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ, o ngɛ tsɔɔe kaa o suɔ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ, kɛ Yesu nitsɛ hulɔ.Jehanɛ hu ɔ, waa kɛ Yehowa kɛ Yesu ma nyɛ maa pee huɛ kɛ gu wa sika nɛ waa kɛ ma fĩ ní tsumi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ɔ se. (Luka 16:9) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa ma nyɛ maa ye bua wa je kɛ wɛ ní tsumi ɔ. Ní komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee ji yemi kɛ buami nɛ waa kɛ ma ha nihi nɛ adebɔ mi oslaahi kpata a níhi a hɛ mi ɔ. Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ maa ngɔ sika kɛ ye bua wa we asafo ɔ, nɛ́ waa ye bua nihi nɛ wa le kaa a hia yemi kɛ buami ɔ.​—Abɛ 19:17. w20.04 24 ¶12-13

Kaa bɔ nɛ gbami ɔ tsɔɔ ɔ, omleyi je matsɛ ɔ bui ‘Mawu nɛ e nɛmɛ ɔmɛ ja a.’ Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Soviet Union ɔ to kaa e maa gu jamihi a sisi, lɔ ɔ he ɔ, e bɔ mɔde kaa e ma kpɔ he wami nɛ jamihi ngɛ ɔ ngɛ a dɛ. Soviet Union ɔ fã ngɛ jeha 1918 ɔ mi tɔɔ kaa a tsɔɔ sukuu bi kaa Mawu be. Enɛ ɔ maa ye bua konɛ e su oti nɛ ɔ he. Mɛni blɔ nɔ nɛ omleyi je matsɛ ɔ “wo mawu nɛ buu mɔhi a he ɔ hɛ mi nyami” ngɛ? Soviet Union ɔ puɛ sika fuu kɛ to e ta buli ɔmɛ a he blɔ nya, nɛ e pee ta hwumi ní nguanguahi konɛ e he nɛ wa wawɛɛ. Omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ tsuo bua ta hwumi ní nguanguahi nɛ ma nyɛ ma kpata nimli ayɔ akpehi abɔ a hɛ mi ɔ nya! Omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ bla kɛ tsu nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ ɔ he ní. A “ngɔ ní hiemi ní nɛ kpataa ma hɛ mi ɔ kɛ ba”​—Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ.​—Dan. 11:31, NW. w20.05 6-7 ¶16-17

Mɛnɔmɛ nɛ a ma nyɛ maa ye bua kɛ hla nihi nɛ a kɛ asafo ɔ kpa bɔmi ɔ? Asafo mi nikɔtɔmahi, daa blɔ gbali, nihi nɛ a laa a a weku li, kɛ fiɛɛli nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ tsuo. Anɛ o huɛ ko aloo o weku no ko kɛ asafo ɔ kpa bɔmi lo? Ke o ngɛ fiɛɛe ngɛ wehi a mi, loo o ngɛ ma nɔ odase yee nɛ o na nɔ ko nɛ e kɛ asafo ɔ kpa bɔmi ɔ, mɛni e sa nɛ o pee? Mo ha nɛ nɔ ɔ nɛ le kaa ke e maa suɔ nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a ba slaa lɛ ɔ, lɛɛ o kɛ e we adrɛs loo e fon nɔma ma ha mɛ. Asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Thomas ɔ de ke: “Kekleekle nɔ́ nɛ i peeɔ ji kaa i biɔ nyɛmimɛ ɔmɛ kaa alini a le he nɛ nyɛmi ko nɛ e kɛ asafo ɔ kpa bɔmi ɔ ngɛ amlɔ nɛ ɔ lo. Aloo i biɔ fiɛɛli ɔmɛ kaa alini a le nɔ ko nɛ e kpa asafo mi kpehi yami lo. Pee se ke i ya slaa nɔ ko nɛ e kɛ asafo ɔ kpa bɔmi ɔ, i biɔ e bimɛ kɛ e weku li kpahi a si. Be ko nɛ be ɔ, jinɛ nihi nɛ a kɛ asafo ɔ kpa bɔmi ɔ a ti ni komɛ kɛ a bimɛ yaa asafo mi kpehi, nɛ eko ɔ, a bimɛ ɔmɛ po ji fiɛɛli. Wa ma nyɛ maa ye bua jokuɛ ɔmɛ hulɔ nɛ a kpale kɛ ba Yehowa ngɔ.” w20.06 24 ¶1; 25 ¶6-7

Akɛnɛ adesahi pɛ lɛ a ngɛ nyɛmi nɛ a kɛ kaiɔ si fɔfɔɛhi nɛ a kɛ kpe ngɛ a si himi mi be ko nɛ be ɔ he je ɔ, e haa nɛ a kaseɔ ní kɛ jeɔ mi. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ maa kase ní kpakpahi ngɛ si himi mi nɛ wa tsake wa susumi kɛ bɔ nɛ wa baa wa je mi ha. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ma nyɛ ma tsɔse wa he nile konɛ e le slɔɔto nɛ ngɛ kpakpa kɛ yayami a kpɛti. (Heb. 5:14) Wa ma nyɛ maa kase bɔ nɛ a jeɔ suɔmi kɛ mɔbɔ nami kpo ha, kɛ bɔ nɛ wa mi mi maa sã wɔ ngɛ nihi a he ha. Nɛ wa ma nyɛ maa kase bɔ nɛ Yehowa yeɔ dami sane ha a hulɔ. Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa hɛ sa nyɛmi nɛ wa ngɛ nɛ waa kɛ kaiɔ níhi ɔ ji kaa wa maa bɔ mɔde nɛ wa kai behi nɛ Yehowa ye bua wɔ nɛ e wo wa bua a tsuo. Enɛ ɔ ma ha nɛ wa ná nɔ mi mami kaa e maa ye bua wɔ hwɔɔ se hulɔ. (La 77:12; 78:4, 7) Blɔ kpa nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ je hɛ sa kpo ngɛ nike ní nɛ ɔ he ji kaa wa ma kai ní kpakpahi nɛ nihi pee kɛ ha wɔ ɔ nɛ wa bua nɛ jɔ he. Níhi a mi hlami tsɔɔ kaa ke nɔ ko jeɔ hɛ sa kpo ɔ, e ma nyɛ ma ná bua jɔmi. w20.05 23 ¶12-13

Mo susu bɔ nɛ Mose nu he ha benɛ e ngɛ tɛ puɔ ko mi nɛ e na Yehowa hɛ mi nyami ɔ nɛ bee ɔ. Eko ɔ, enɛ ɔ ji nyakpɛ nɔ́ nɛ pe kulaa nɛ adesa ko na loko Yesu ba zugba a nɔ! Mose nu nɛ bɔfo ko tu munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ ngɛ Yehowa he: ‘Imi Yehowa a, Mawu mɔbɔ nalɔ, kɛ dloolɔ ji mi; ye mi mi fu we mla, nɛ ye suɔmi kɛ anɔkuale yemi hiɛ babauu. I yeɔ ye si womi nɔ kɛ haa nimli akpeakpe, nɛ i ngɔɔ a he yayami kɛ tɔmi ngɔ paa mɛ.’ (2 Mose 33:17-23; 34:5-7) Eko ɔ, Mose kaiɔ sane nɛ ɔ ke e kɛ biɛ Yehowa a ngɛ ní tsue kaa bɔ nɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ tsɔɔ. Ke wa ngɛ biɛ nɛ ji Yehowa a he susue ɔ, e sa nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ Nɔ nɛ Yehowa ji nitsɛnitsɛ ɔ he. E sa nɛ wa susu e su komɛ kaa e he wami, nile, dami sane yemi kɛ suɔmi ɔ he. Ke wa susu e su nɛ ɔmɛ kɛ e su kpa komɛ a he ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa ma ná bu nɛ mi kuɔ kɛ ha lɛ.​—La 77:11-15. w20.06 8-9 ¶3-4

Yesu de e kaseli ɔmɛ kaa ke a suɔ a sibi ɔ, nihi maa na kaa e kaseli ji mɛ. (Yoh. 13:34, 35) Se loko wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa wawɛɛ ɔ, e biɔ nɛ waa pee babauu. E sɛ nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ nɛ da suɔmi nɛ ngɛ Mawu we bi a kpɛti ɔ pɛ nɔ. Mɛni he je? Ngɔɔ lɛ kaa asafo mi nɔkɔtɔma ko, aloo blɔ gbalɔ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he. Aloo nyɛmi ko pee mo nɔdɔ nɔ́ ko. Aloo eko ɔ, nɔ ko kua hemi kɛ yemi ɔ, nɛ e ngɛ tsɔɔe kaa nɔ́ nɛ wa heɔ yeɔ ɔ pi anɔkuale. Ke e ba jã a, anɛ o ma kpa Yehowa sɔmɔmi lo? Oti ɔ ji, ke hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ ngɛ Mawu mi ɔ da bɔ nɛ nihi peeɔ a ní ha se pi huɛ bɔmi kpakpa nɛ maa hi o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ nɔ ɔ, lɛɛ lɔ ɔ be hae nɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Bɔ nɛ ni kpahi peeɔ a ní ha a ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi, se nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ ji kaa wa maa kase Baiblo ɔ, waa nu nɔ́ nɛ wa ngɛ kasee ɔ sisi, nɛ wa hla níhi a mi konɛ wa ná nɔ mi mami kaa nɔ́ nɛ wa ngɛ kasee ngɛ Yehowa he ɔ ji anɔkuale. E sa nɛ mo nitsɛ o ná nɔ mi mami kaa níhi nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ ngɛ Yehowa he ɔ ji anɔkuale.​—Rom. 12:2. w20.07 8 ¶2-3

Níhi a si kpamihi fuu tsɔɔ kaa bɔfo ɔmɛ yeɔ bua wɔ kɛ hlaa nihi nɛ a suɔ nɛ a kpale kɛ ba Yehowa ngɔ ɔ. (Kpoj. 14:6) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Silvio nɛ e ngɛ Ecuador ɔ sɔle kɛ bi Yehowa konɛ e tsɔ nɔ ko kɛ ba nɛ e ba ye bua lɛ konɛ e kpale kɛ ba asafo ɔ mi. Benɛ e ngɛ sɔlee ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi enyɔ ba si e sinya. Ngɛ jamɛ a slaami ɔ mi ɔ, nikɔtɔma amɛ a bua jɔ kaa a ngɛ lɛ yee buae. Wa bua maa jɔ ke wa ngɛ nihi nɛ a gbɔjɔ ɔ ye buae nɛ a kpale kɛ ba Yehowa ngɔ. Mo kadi nɔ́ nɛ blɔ gbalɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Salvador nɛ e bɔ mɔde kaa e maa ye bua nihi nɛ a kɛ asafo ɔ kpa bɔmi ɔ de. E de ke: “Ke i susu nihi nɛ a kpale kɛ ba Yehowa ngɔ ɔ a he ɔ, be komɛ ɔ, bua jɔmi sɔuu nɛ i náa haa nɛ i foɔ ya. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa i piɛɛ Yehowa he kɛ ye bua nɛ e sɔmɔli nɛ e bua jɔ a he wawɛɛ ɔ a kpɛti nɔ kake je Satan je ɔ mi kɛ ba asafo ɔ mi.” Ke o kɛ Yehowa we bi kpa bɔmi ɔ, wa kpa mo pɛɛ nɛ o ná nɔ mi mami kaa loloolo ɔ, Yehowa suɔ mo. E suɔ nɛ o kpale kɛ ba e ngɔ. E suɔ nɛ e kɛ bua jɔmi nɛ he mo atuu. w20.06 29 ¶16-18

Yehowa nɛ ji wa Tsɔɔlɔ Kpanaa a guɔ he si bami he nɔ hyɛmi níhi nɛ ngɛ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ mi ɔ nɔ kɛ tsɔɔ wɔ ní. (Yes. 30:21) Baiblo ɔ tu nihi nɛ a ngɛ suhi nɛ saa Mawu hɛ mi ɔ a he munyu. Wa ma nyɛ maa kase a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ. Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ maa kase ní kɛ je nɔ́ nɛ ba nihi nɛ a je we su kpakpa nɛ ɔ kpo ɔ a nɔ ɔ hu mi. (La 37:37; 1 Kor. 10:11) Mo susu Matsɛ Saul nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ e ji niheyo wayoo ɔ, e pee e he humi. E le níhi nɛ e be he blɔ nɛ e peeɔ. Nɛ e he wa ha lɛ kaa e maa kplɛɛ he blɔ komɛ po a nɔ. (1 Sam. 9:21; 10:20-22) Se kɛ yaa kɛ yaa a, Saul ba pee nɔ ko nɛ e woɔ e he nɔ, nɛ e pee ní komɛ po nɛ e be he blɔ kaa e peeɔ. E je su nɛ ɔ kpo benɛ e ba pee matsɛ ɔ se bɔɔ pɛ. Ligbi ko benɛ e ngɛ gbalɔ Samuel mlɛe nɛ e ba sã afɔle ɔ, e nyɛ we nɛ e to e tsui si. Saul nitsɛ sã afɔle ɔ be mi nɛ e be he blɔ kaa e peeɔ jã. Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba ji kaa Yehowa kua lɛ, nɛ nyagbenyagbe ɔ, matsɛ yemi ɔ je e dɛ. (1 Sam. 13:8-14) Nile ngɛ mi kaa wa maa kase ní kɛ je e sane ɔ mi, nɛ wa ko pee níhi nɛ wa be he blɔ kaa wa peeɔ. w20.08 10 ¶10-11

Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa “ngɔ nike níhi kɛ ha ngɛ adesahi a mi” ngɛ e we asafo ɔ mi kɛ gu Kristo nɔ. (Efe. 4:8) Nike ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli, nihi nɛ a yeɔ bua Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ, Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli, kpɔ mi nɔ hyɛli, nihi nɛ a tsɔɔ ní ngɛ Baiblo kasemi sukuuhi a mi, asafo mi nikɔtɔmahi kɛ asafo mi sɔmɔli. A kɛ mumi klɔuklɔu ɔ hla nyumu nɛ ɔmɛ tsuo konɛ a hyɛ Yehowa to ɔmɛ a nɔ, nɛ a tsu asafo ɔ hiami níhi a he ní ha mɛ. (1 Pet. 5:2, 3) A kɛ mumi klɔuklɔu ɔ hla nyɛmimɛ nyumuhi konɛ a tsu blɔ nya ní tsumi slɔɔtohi a he ní ngɛ asafo ɔ mi. Kaa bɔ nɛ nɔmlɔ tso ɔ he níhi kaa nine kɛ nane tsuɔ ní konɛ nɔmlɔ tso ɔ tsuo nɛ ná he se ɔ, ja nɔuu kɛ̃ nɛ a kɛ mumi klɔuklɔu ɔ hla nyɛmimɛ nyumu nɛ ɔmɛ nɛ a tsu ní wawɛɛ konɛ asafo ɔ tsuo nɛ ná he se. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ hla we hɛ mi nyami kɛ ha a he, mohu ɔ, a bɔɔ mɔde kaa a maa wo nyɛmimɛ ɔmɛ he wami nɛ a fia mɛ kɛ ma si. (1 Tɛs. 2:6-8) Wa naa Yehowa si kaa e ha wɔ nyumuhi nɛ a he su nɛ a fo we mɛ pɛ a nɔ́ mi! w20.08 21 ¶5-6

Yi mi tomi kake he je nɛ wa fiɛɛɔ kɛ haa nihi nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ ji kaa a ngɛ kaa jijɔhi nɛ a “plaa mɛ, nɛ a gbɛ fĩa” nɛ a suɔ nɛ a kase anɔkuale nɛ kɔɔ Matsɛ Yemi ɔ he. (Mat. 9:36) Yehowa suɔ nɛ nimli slɔɔtoslɔɔtohi tsuo nɛ a ba ná anɔkuale ɔ he nile nitsɛnitsɛ ɔ konɛ a he a yi wami. (1 Tim. 2:4) Ke wa susu bɔ nɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ ma nyɛ ma he nihi a yi wami ha a he ɔ, e maa wo wɔ he wami nɛ waa fiɛɛ. Wa heɔ nihi a yi wami. (Rom. 10:13-15; 1 Tim. 4:16) Jehanɛ hu ɔ, wa hia níhi nɛ waa kɛ ma tsu ní ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ e sa nɛ waa le bɔ nɛ waa kɛ ní nɛ ɔmɛ ma tsu ní ha. Yesu kɛ fami ha e kaseli ɔmɛ ngɛ bɔ nɛ a ma tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ ha a he. E tsɔɔ mɛ níhi nɛ e sa nɛ a hɛɛ, bɔ nɛ e sa nɛ a fiɛɛ ha, kɛ nɔ́ nɛ e sa nɛ a de. (Mat. 10:5-7; Luka 10:1-11) Mwɔnɛ ɔ, Yehowa asafo ɔ to Ní Tsɔɔmi Ga Dade kpakpahi a he blɔ nya kɛ ha wɔ. A tsɔɔ wɔ bɔ nɛ waa kɛ ga dade nɛ ɔmɛ ma tsu ní ha. Tsɔsemi nɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ waa kɛ kã tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ wa ba peeɔ tsɔɔli nɛ a he be.​—2 Tim. 2:15. w20.09 4 ¶6-7, 10

Hyɛ bɔ nɛ bɔfo Yohane bua maa jɔ ha benɛ e nu kaa nihi nɛ e ye bua mɛ nɛ a ba na anɔkuale ɔ ya nɔ nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe ngɛ anɔkuale mi ɔ. Yohane na Kristofohi nɛ ɔmɛ kaa e mumi mi bimɛ, nɛ e ya nɔ nɛ e wo a hemi kɛ yemi ɔ mi he wami ngɛ nyagbahi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ mi. Jã kɛ̃ nɛ wɔ hu ke wa na nɛ wa bimɛ loo nihi nɛ wa ye bua mɛ nɛ a ba kase anɔkuale ɔ jɔɔ a he nɔ ha Yehowa nɛ a fĩ si ngɛ e sɔmɔmi mi ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. (3 Yoh. 3) E ma nyɛ maa pee kaa ngɛ jeha 98 ɔ mi ɔ, Yehowa kɛ mumi ɔ ye bua Yohane nɛ e ngma sɛ womi etɛ ɔ nɛ. E ngma sɛ womi nɛ ɔmɛ konɛ e kɛ wo anɔkuale Kristofohi he wami nɛ a ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ a ngɛ ngɛ Yesu mi ɔ mi nɛ wa, nɛ a ya nɔ nɛ a nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ nya. Yohane hao ngɛ bɔ nɛ lakpa tsɔɔli ngɛ asafo ɔmɛ a nɔ he wami náe ha a he. (1 Yoh. 2:18, 19, 26) Hemi kɛ yemi kuali nɛ ɔmɛ tsɔɔ kaa a le Mawu, se a yi Yehowa mlaa amɛ a nɔ. w20.07 20 ¶1-3

Wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ sɛ gbi nɛ wa fiɛɛɔ mi, enɛ ɔ he ɔ, wa suɔ nɛ waa fiɛɛ kɛ ha nihi babauu. Wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ si womihi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ mi. (La 119:42; Yes. 40:8) Wa na Baiblo gbamihi nɛ a ba mi ngɛ wa be nɛ ɔ mi. Wa na bɔ nɛ Baiblo mi ga womihi nɛ nihi kɛ tsu ní ngɛ a si himi mi ɔ ha nɛ a si himi pee kpakpa ha. Odase nɛ ɔmɛ ha nɛ wa na kaa e sa nɛ wa ha nɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ nu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a. Jehanɛ hu ɔ, wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa, Nɔ nɛ sɛ gbi nɛ wa fiɛɛɔ ɔ je e ngɔ ɔ mi, nɛ wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu, nɔ nɛ e wo lɛ matsɛ ngɛ e Matsɛ Yemi ɔ nya a hu mi. Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ ngɛ si fɔfɔɛ fɛɛ si fɔfɔɛ nɛ wa ma ya je mi ɔ mi, nɛ e maa pee wa we sa he kɛ wa he wami. (La 46:1-3) Jehanɛ hu ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami kaa Yesu kɛ he wami kɛ he blɔ nɛ Yehowa kɛ ha lɛ ɔ ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ kudɔe. (Mat. 28:18-20) Hemi kɛ yemi haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ wa mɔde bɔmi ɔ nɔ. w20.09 12 ¶15-17

Be komɛ ɔ, ke nyɛmimɛ yihi kɛ nyagba ko kpe ɔ, a hia nɔ ko nɛ ma fã a he nɛ e ye bua mɛ. (Yes. 1:17) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, be komɛ ɔ, yalɔyo aloo yo nɛ e huno kɛ lɛ po gba mi ɔ maa hia nɔ ko nɛ e ye bua lɛ kɛ pee níhi nɛ jinɛ e huno ɔ lɛ peeɔ ha lɛ ɔ. Eko ɔ, nyɛmiyo ko nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ hu maa hia nɔ ko nɛ e kɛ dɔkitahi maa tu munyu ha lɛ. Aloo eko ɔ, nyɛmiyo ko nɛ e ji blɔ gbalɔ nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e tsuɔ teokrase ní tsumi kpahi hu ɔ maa hia nɔ ko nɛ ma fã e he ke nyɛmimɛ ngɛ munyu tue kɛ si lɛ kaa e nyɛ we nɛ e tsu babauu ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi kaa blɔ gbali kpahi. Nyɛ ha nɛ wa susu Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ waa hyɛ. Benɛ ni komɛ nui Yesu nyɛmimɛ yi ɔmɛ sisi ɔ, Yesu he sɔ kɛ fã a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Marta kã Maria hɛ mi ɔ, Yesu fã Maria he. (Luka 10:38-42) Jehanɛ hu ɔ, benɛ ni komɛ kã Maria hɛ mi kaa e pee we juɛmi nɛ da a, Yesu fã e he. (Maak. 14:3-9) Yesu le juɛmi nɛ Maria hɛɛ, nɛ e je e yi ngɛ he. E de po kaa a maa fiɛɛ nɔ́ kpakpa nɛ Maria pee ɔ ngɛ “he fɛɛ he nɛ a maa fiɛɛ sane kpakpa a ngɛ ɔ.” w20.09 24 ¶15-16

To hyɛlɔ kpakpa le kaa jijɔ ko ma nyɛ maa laa. Nɛ ke jijɔ ko laa a, to hyɛlɔ ɔ be e tue gblae. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Yehowa pee benɛ e ngɛ e sɔmɔli komɛ nɛ a tla blɔ be bɔɔ ɔ ye buae ɔ. Gbalɔ Yona tu fo ngɛ ní tsumi nɛ Yehowa kɛ ha lɛ ɔ nya. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa kua we Yona. Kaa bɔ nɛ to hyɛlɔ kpakpa peeɔ ɔ, Yehowa ya hla lɛ nɛ e ha nɛ e ná he wami nɛ e hia a konɛ e nyɛ nɛ e tsu ní tsumi nɛ e kɛ wo e dɛ ɔ. (Yona 2:7; 3:1, 2) Pee se ɔ, Mawu ngɔ tso ko kɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ye bua Yona konɛ e na bɔ nɛ adesa fɛɛ adesa wami he jua wa ha lɛ ha. (Yona 4:10, 11) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi? E sɛ nɛ asafo mi nikɔtɔmahi a he nɛ sɔ kɛ ngmɛɛ nihi nɛ a kpa fiɛɛmi kɛ asafo mi kpehi yami ɔ a he. Mohu ɔ, e sa nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a bɔ mɔde nɛ a le nɔ́ nɛ ha nɛ jijɔ ɔ tla blɔ. Nɛ ke jijɔ ko kpale kɛ ba Yehowa ngɔ ɔ, e sa nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a ya nɔ nɛ a je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ lɛ. w20.06 20-21 ¶11-12

Benɛ Soviet Union ɔ gu ngɛ jeha 1991 ɔ mi ɔ, Mawu we bi nɛ a ngɛ jamɛ a kpokpa a nɔ ɔ ná he jɔmi bɔɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a “ba je ngmlaa ha mɛ.” Enɛ ɔ he ɔ, Mawu we bi nyɛ nɛ a fiɛɛ nɛ nɔ́ ko tsi we a nya, nɛ e kɛ we nɛ a ba ná fiɛɛli akpe lafahi abɔ ngɛ mahi nɛ a piɛɛ Soviet Union ɔ he ɔ a mi. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ. Loko nɔ yemi ko ma ba pee omleyi je matsɛ ɔ aloo woyi je matsɛ ɔ, e sa nɛ e pee ní etɛ komɛ: (1) e ye Mawu we bi a nɔ aloo e wa mɛ yi mi, (2) e kɛ e ní peepee nɛ tsɔɔ kaa e nyɛ anɔkuale Mawu nɛ ji Yehowa kɛ e we bi, kɛ (3) e kɛ matsɛ kpa a nɛ plee he wami he. Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ye Mawu we bi a nɔ, nɛ a tsi a fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya. A wa wa nyɛmimɛ akpe lafahi abɔ yi mi. Nɔ́ nɛ a pee nɛ ɔ tsɔɔ kaa a nyɛ Yehowa kɛ e we bi. Nɛ a kɛ woyi je matsɛ ɔ nɛ ji Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ ngɛ hwue. w20.05 12-13 ¶3-4

Akɛnɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ kɛ ní tsɔɔmi ngɛ tsakpa he je ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ wa ha nɛ wa ní tsɔɔmi nɛ nu tso. Waa kɛ nihi ayɔhi abɔ ngɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔmɛ kasee ngɛ je kɛ wɛ. Wa bua jɔ níhi nɛ wa tsɔɔ nihi ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ a he. Enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa tu ní nɛ ɔmɛ a he munyu fuu. Se kɛ̃ ɔ, ke Hwɔɔmi Mɔ ɔ Mi Ní Kasemi ɔ loo Asafo Baiblo Mi Ní Kasemi ɔ nɔ wa ngɛ hyɛe jio, waa kɛ nɔ ko ngɛ Baiblo ɔ kasee ngɛ e we mi jio, e sɛ nɛ ní kasemi nɔ hyɛlɔ ɔ nɛ e tu munyu fuu. Loko tsɔɔlɔ ɔ ma nyɛ maa ngɔ Baiblo ɔ kɛ tsɔɔ ní ɔ, jã e ye e he nɔ, nɛ́ e de we nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e le ngɛ nɔ́ nɛ e ngɛ tsɔɔe ɔ he. (Yoh. 16:12) Moo ngɔ Baiblo mi anɔkualehi nɛ o le loko a baptisi mo ɔ kɛ to nɔ́ nɛ o le amlɔ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Eko ɔ, Baiblo sisije tsɔɔmi ɔmɛ pɛ nɛ o nu sisi jamɛ a be ɔ. (Heb. 6:1) E he mo jehahi abɔ kɛ kase níhi nɛ o le amlɔ nɛ ɔ, lɔ ɔ he ɔ, koo bɔ mɔde kaa o maa tsɔɔ o Baiblo kaselɔ ɔ níhi tsuo nɛ o le ɔ si kake. w20.10 14-15 ¶2-4

Yehowa hla fɔli kpakpa kɛ ha Yesu. (Mat. 1:18-23; Luka 1:26-38) Munyuhi nɛ Maria je e tsui mi kɛ tu nɛ a ngma ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ suɔmi nɛ mi kuɔ kɛ ha Yehowa kɛ e Munyu ɔ. (Luka 1:46-55) Nɛ bɔ nɛ Yosef hu pee e ní ha ngɛ blɔ tsɔɔmi nɛ Yehowa kɛ ha lɛ ɔ he ɔ tsɔɔ kaa e yeɔ lɛ gbeye nɛ e suɔ nɛ e sa e hɛ mi. (Mat. 1:24) Mo kadi kaa Yehowa hlɛ fɔli nɛ a ngɛ he lo nya ní babauu kɛ ha Yesu. Afɔle nɛ Yosef kɛ Maria sã benɛ a fɔ Yesu ɔ tsɔɔ kaa a ji ohiatsɛmɛ. (Luka 2:24) Eko ɔ, a pee a si himi kpokploo, titli ɔ, akɛnɛ weku ɔ mi bi ɔmɛ a he ngɛ hiɛe ɔ he je. Jokuɛwi nɛ a ngɛ a weku ɔ mi ɔ a yibɔ ma nyɛ maa su kpaago. (Mat. 13:55, 56) Yehowa po Yesu he piɛ ngɛ oslaa komɛ a he, se e tsi we nyagbahi tsuo nɛ e Bi ɔ kɛ kpe ɔ nya. (Mat. 2:13-15) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yesu ngɛ weku li nɛ a he we lɛ yi. A kplɛɛ we nɔ kaa lɛ ji Mesia a kɛ je sisije. (Maak. 3:21; Yoh. 7:5) Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ Yosef gbo benɛ Yesu wɛ lolo. Hyɛ bɔ nɛ e maa dɔ lɛ ha. w20.10 26-27 ¶4-6

Anɛ o kɛ nyagba ko kpe hyɛ, nɛ o nu he kaa nɔ ko yi bua mo kɛ da nya lo? Nihi fuu nu he jã hyɛ, Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ po nu he jã hyɛ. (1 Ma. 19:14) Ke o kɛ si fɔfɔɛ ko kaa jã kpe ɔ, mo kai Yehowa si womi nɛ ɔ: “I be mo sie, nɛ i be mo kuae gblegbleegble.” Lɔ ɔ he ɔ, waa kɛ nɔ mi mami ma nyɛ ma de ke: “Yehowa ji ye yemi kɛ bualɔ; i be gbeye yee.” (Heb. 13:5, 6) Bɔfo Paulo lɛ ngma munyu nɛ ɔ kɛ ha e nyɛmimɛ Kristofohi nɛ a ngɛ Yudea a maa pee jeha 61 ɔ mi. E munyu ɔ kaiɔ wɔ munyu nɛ la polɔ ɔ tu ngɛ La 118:5-7 ɔ. Paulo nitsɛ níhi a si kpami ha nɛ e na kaa Yehowa ji e Yemi Kɛ Bualɔ kaa bɔ nɛ e ba mi ngɛ la polɔ ɔ blɔ fa mi ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, jeha enyɔ se loko Paulo ngma sɛ womi kɛ ya ha Hebri Bi ɔmɛ ɔ, e kɛ ahumi nɛ nya wa kpe ngɛ wo nɔ benɛ e ngɛ blɔ hiae. (Níts. 27:4, 15, 20) Loko e maa hia blɔ ɔ, Yehowa kɛ lɛ ngɛ, nɛ Yehowa piɛɛ e he ngɛ e blɔ hiami ɔ mi hulɔ. Yehowa ye bua Paulo ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ. w20.11 12 ¶1-2

Mɛni he je nɛ nile be mi kaa wa maa ya nɔ maa hi susue kaa wa sa si himi ɔ hi wawɛɛ? Jamɛ a susumi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa kai ní kpakpahi nɛ ya nɔ ngɛ wa si himi mi blema a pɛ. Moo lɛɛ mo susu Israel bi ɔmɛ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ a je Egipt pɛ nɛ a hɛ je si fɔfɔɛ nɛ mi wa nɛ a ya je mi ngɛ lejɛ ɔ nɔ, nɛ a ngɔ a juɛmi kɛ ma ní kpakpa nɛ a ye ngɛ lejɛ ɔ mohu nɔ. A de ke: “Nyɛɛ hyɛ bɔ nɛ lo pueɔ si ngɛ Egipt nɛ a pee we he nɔ́ ko, nɛ wa yeɔ bɔ nɛ wa suɔ. Nyɛɛ hyɛ jamatlɛ ɔmɛ, atlɛ ɔmɛ, pui ɔ, kɛ sabola amɛ!” (4 Mose 11:5) Se e ji anɔkuale kaa níhi nɛ a ye ɔ “pueɔ si” nɛ a wui he hiɔ lo? Dɛbi. Israel bi ɔmɛ na nɔ́ wawɛɛ; a pee nyɔguɛhi kɛ ha Egipt bi ɔmɛ. (2 Mose 1:13, 14; 3:6-9) Se a hɛ je nɔ́ nɛ a na a nɔ, nɛ a suɔ nɛ a ya je a sa si himi ɔ mi ekohu. A hla kaa a kɛ a juɛmi maa ma ní kpakpahi nɛ a ná ngɛ a si himi mi be ko nɛ be ɔ nɔ mohu pe ní kpakpahi nɛ Yehowa pee ha mɛ ɔ nɔ. Yehowa bua jɔɛ a ní peepee nɛ ɔ he.​—4 Mose 11:10. w20.11 25 ¶5-6

Be komɛ ɔ, wa ma nyɛ ma susu bɔ nɛ wa wami ngɛ kpiti ha kɛ bɔ nɛ e “mi haomi hiɛ babauu” ha a he. (Hiob 14:1) Enɛ ɔ he ɔ, tɔmi be he kaa wa kɔni mi jɔ̃ɔ be komɛ. Yehowa sɔmɔli nɛ a hi si blema a a kpɛti ni komɛ hu nu he jã. A kpɛti ni komɛ po ná nɛ a gbo. (1 Ma. 19:2-4; Hiob 3:1-3, 11; 7:15, 16) Se be fɛɛ be nɛ a maa nu he jã a, Yehowa​—Mawu nɛ a ngɔ a hɛ kɛ fɔ e nɔ ɔ woɔ a bua, nɛ e woɔ mɛ he wami. A ngma a níhi a si kpami ɔmɛ kɛ fɔ si konɛ ke wa kane ɔ, e tsɔɔ wɔ ní, nɛ e wo wa bua. (Rom. 15:4) Kaa a fiaa hɛngmɛ ɔ, Yosef si himi tsake kulaa. E kɛ e tsɛ nɛ e suɔ lɛ ɔ be we mi hu. E ya pee nyɔguɛ ko nɛ se nami be e he ngɛ Egipt, nɛ e ya tsu ní ha Potifar nɛ e sɔmɔ we Yehowa a. (1 Mose 37:3, 4, 21-28; 39:1) Kɛkɛ nɛ Potifar yo ɔ po e nya kaa e ngɛ hlae ma tua lɛ abonua. Potifar hu hyɛ we sane ɔ mi saminya nɛ e ha nɛ a wo Yosef tsu, nɛ a wo lɛ kɔsɔkɔsɔ. (1 Mose 39:14-20; La 105:17, 18) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e da blɔ kaa Yosef kɔni mi jɔ̃! w20.12 16-17 ¶1-4

Yesu tsɔɔ kaa Mawu biɛ ɔ he nɛ a ma tsɔ ɔ piɛɛ níhi nɛ a he hia wawɛɛ nɛ e sa nɛ waa sɔle ngɛ he ɔ a he. Se mɛni Yesu ngɛ tsɔɔe? Ke a ke a tsɔ nɔ́ ko he ɔ, e sa nɛ a ha nɛ nɔ́ ɔ nɛ pee klɔuklɔu aloo mu kó hi he. Eko ɔ, ni komɛ ma de ke, ‘Tse Yehowa biɛ ɔ ngɛ klɔuklɔu momo, nɛ mu ko be he!’ Loko wa maa na munyu nɛ ɔ nya a, jã wa susu níhi nɛ biɛ ɔ kɔɔ he ɔ a he. Biɛ pi munyungu ko nɛ a ngmaa ngɛ womi nɔ loo a tsɛɛ kɛkɛ. Mo kadi kaa Baiblo ɔ de ke: “Biɛ kpakpa hi pe ní nami babauu.” (Abɛ 22:1; Fiɛlɔ 7:1) Mɛni he je nɛ biɛ he hia a? Ejakaa e tsɔɔ bɔ nɛ nihi naa nɔ ɔ ha. Enɛ ɔ he ɔ, tsa pi bɔ nɛ a ngmaa biɛ ko ha aloo bɔ nɛ a tsɛɛ biɛ ɔ ha a nɛ he hia; nɔ́ nɛ he hia mohu ji nɔ́ nɛ nihi susuɔ ke a na aloo a nu jamɛ a biɛ ɔ. Ke nihi tu Yehowa he lakpa munyuhi ɔ, lɔ ɔ haa nɛ nihi susuɔ ní yayahi ngɛ Yehowa he. Enɛ ɔ haa nɛ a piaa Mawu nɛ a gbeɔ e biɛ ɔ he guɛ ngɛ ní yayahi a he. w20.06 3 ¶5-7

Nyagbahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa hao hluu kaa wa be nyɛe ma susu nɔ́ kpa ko he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa maa hao kaa wa be nyɛe ma ná sika nɛ maa su kɛ he wa hiami níhi, aloo wa maa hao kaa hiɔ be hae nɛ wa nyɛ waa ya ní tsumi, nɛ lɔ ɔ he ɔ, wa ní tsumi ma nyɛ maa je wa dɛ. Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ maa hao kaa ke waa kɛ ka ko kpe ɔ, wa be nyɛe maa ye Mawu anɔkuale. E be kɛe nɛ Satan ma ha nɛ nihi nɛ e ngɛ mɛ kudɔe ɔ nɛ a ya tua Mawu we bi, enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ maa hao ngɛ nɔ́ wa maa pee ke e ba lɛ jã a he. Eko ɔ, wa ma bi wa he ke, ‘Anɛ tɔmi ngɛ he kaa ma hao ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he lo?’ Wa le kaa Yesu de e se nyɛɛli ɔmɛ ke: “Nyɛɛ jɔɔ yeyeeye peemi.” (Mat. 6:25) Anɛ Yesu ngɛ tsɔɔe kaa wa ko hao ngɛ nɔ́ ko nɔ́ ko he kulaa lo? Pi jã kulaa ji sane ɔ! Mo kai kaa Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ komɛ nɛ a hi si blema a pee yeyeeye, se kɛ̃ ɔ, Yehowa kplɛɛ a nɔ. (1 Ma. 19:4) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu ngɛ wa bua woe. E pee jã konɛ wa ko pee yeyeeye tsɔ ngɛ níhi nɛ wa hia a he nɛ lɔ ɔ nɛ ba sa wa Mawu jami he ngɛ blɔ yaya nɔ. w21.01 3 ¶4-5

Huno maa bu bɔ nɛ e kɛ weku ɔ hiɔ si ha a he akɔtaa kɛ Yehowa kɛ Yesu. (1 Pet. 3:7) Akɛnɛ Yehowa ji yi kɛ ha e weku nɛ ngɛ hiɔwe kɛ zugba a nɔ tsuo he je ɔ, e ngɛ he blɔ nɛ e woɔ e weku mi bimɛ ɔmɛ mlaahi ngɛ bɔ nɛ e sa nɛ a ba a je mi ha a he, nɛ e ngɛ he blɔ nɛ e hyɛɛ kaa a kɛ mlaa amɛ ngɛ ní tsue lo. (Yes. 33:22) Yesu hu ji yi kɛ ha Kristofohi asafo ɔ, enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ he blɔ nɛ e woɔ asafo ɔ mlaahi, nɛ e ngɛ he blɔ nɛ e hyɛɛ kaa a ngɛ mlaa amɛ a nɔ yee lo. (Gal. 6:2; Kol. 1:18-20) Kaa bɔ nɛ e ngɛ ngɛ Yehowa kɛ Yesu blɔ fa mi ɔ, weku yi ngɛ he blɔ kaa e mwɔɔ yi mi kpɔhi kɛ haa e weku ɔ. (Rom. 7:2; Efe. 6:4) Se ní komɛ ngɛ nɛ e be he blɔ kaa e peeɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sa nɛ e da sisi tomi mlaahi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ nɔ kɛ wo mlaahi. (Abɛ 3:5, 6) E be he blɔ kaa e woɔ nihi nɛ a be e weku ɔ mi ɔ mlaahi. (Rom. 14:4) Jehanɛ hu ɔ, ke e bimɛ nyumuhi kɛ yihi wa nɛ a je we mi ɔ, a yaa nɔ nɛ a jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ lɛ, se tsa pi lɛ ji a yi hu.​—Mat. 19:5. w21.02 2-3 ¶3-5

Blɔ kake nɛ weku yi ko ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa e suɔ e weku ɔ ji kaa e ma ha mɛ a he lo nya hiami níhi. Se e sa nɛ e kai hu kaa e he hia nɛ e ye bua e weku ɔ konɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi a kɛ Yehowa a kpɛti. (Mat. 5:3) Benɛ Yesu ngɛ gboe ngɛ sɛumi tso ɔ nɔ po ɔ, e suɔ nɛ e pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ kɛ po e yayo he piɛ. E ngɛ mi kaa Yesu ngɛ nɔ́ nae wawɛɛ mohu lɛɛ, se e to blɔ nya kaa Yohane nɛ hyɛ e nyɛ Maria nɔ. (Yoh. 19:26, 27) Eko ɔ, nyɛminyumu ko nɛ e ji weku yi ɔ ngɛ blɔ nya ní tsumi fuu. E ma bi nɛ e tsu ní wawɛɛ ngɛ e ní tsumi mi nɛ e kɛ wo Yehowa hɛ mi nyami. (Efe. 6:5, 6; Tito 2:9, 10) Nɛ eko ɔ, blɔ nya ní tsumi fuu ngɛ e kuɛ nɔ ngɛ asafo ɔ mi. Blɔ nya ní tsumi nɛ ɔ ekomɛ ji nyɛmimɛ nɛ e maa slaa mɛ nɛ e wo mɛ he wami, kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ e maa nyɛɛ hɛ mi. Nɛ ngɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu hu ɔ, e sa nɛ e kɛ e yo kɛ e bimɛ nɛ a kase Baiblo ɔ daa ligbi. Ke e ye bua e weku ɔ nɛ a ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa, a ná bua jɔmi, nɛ a ya nɔ nɛ a sɔmɔ Yehowa a, e weku ɔ bua maa jɔ wawɛɛ.​—Efe. 5:28, 29; 6:4. w21.01 12 ¶15, 17

Benɛ Mawu Munyu ɔ ngɛ yo kpakpa kalee ɔ, e tsɔɔ kaa e ma nyɛ maa hyɛ we nɔ, e ma nyɛ ma he zugba nɛ e hyɛ nɔ, nɛ e ma nyɛ maa ye jua hulɔ. (Abɛ 31:15, 16, 18) Tsa pi nyɔguɛ ji lɛ nɛ́ e be he blɔ nɛ e tsɔɔ e juɛmi ngɛ níhi a he, mohu ɔ, e huno ngɔɔ e hɛ kɛ fɔɔ e nɔ, nɛ e buɔ lɛ tue ke e ngɛ e juɛmi tsɔɔe ngɛ níhi a he. (Abɛ 31:11, 26) Ke nyumu ko buɔ e yo ɔ, yo ɔ kɛ bua jɔmi maa ba e he si kɛ ha e huno ɔ. E ngɛ mi kaa Yesu nyɛ tsu níhi fuu a he ní mohu lɛɛ, se e nɛ́ e he si nɛ e maa ba ha Yehowa a kaa nɔ́ nɛ a ba lɛ si. (1 Kor. 15:28; Filip. 2:5, 6) Jã nɔuu kɛ̃ nɛ yo kpakpa nɛ e kaseɔ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ be he nue kaa e he si nɛ e maa ba kɛ ha e huno ɔ tsɔɔ kaa a ba lɛ si. Pi suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha e huno ɔ pɛ he je nɛ e fĩɔ e se. Yi tomi titli he je nɛ e peeɔ jã ji kaa e suɔ Yehowa nɛ e buɔ lɛ. Yogbayo nɛ e ji Kristofo no nɛ e baa e he si ɔ be e huno se fĩe ke e de lɛ kaa e kɛ Baiblo mi mlaahi loo Baiblo sisi tomi mlaa komɛ nɛ ko tsu ní. w21.02 11 ¶14-15; 12 ¶19

Suɔmi nɛ Yehowa we bi ngɛ kɛ ha lɛ ɔ yeɔ bua mɛ nɛ a nyɛɛ nɛ a daa yi mi wami nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Yuda kojomi he ngua a fã bɔfo ɔmɛ kaa a kpa fiɛɛmi ɔ, suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha Mawu ɔ wo mɛ he wami nɛ a “bu Mawu tue kaa nɔ yelɔ mohu pe adesahi.” (Níts. 5:29; 1 Yoh. 5:3) Suɔmi nɛ mi wa nɛ ɔ nɔuu lɛ yeɔ bua Mawu sɔmɔli mwɔnɛ ɔ nɛ a daa yi mi wami nɛ nɔ yeli yiwutsotsɛmɛ kɛ baa a nɔ ɔ nya. Ke je ɔ nyɛ wɔ ɔ, wa kɔni mi jɔ̃ we, mohu ɔ, wa bua jɔɔ. (Níts. 5:41; Rom. 5:4, 5) Ke wa weku li te si kɛ wo wɔ ɔ, enɛ ɔ ma nyɛ maa pee ka nɛ nya wa wawɛɛ kɛ ha wɔ. Ke wa weku li na kaa wa ngɛ hlae nɛ waa kase Yehowa he ní ɔ, eko ɔ, a ti ni komɛ ma susu kaa a ngɛ wɔ sisie. Nɛ eko ɔ, ni komɛ hu ma susu kaa wa yi ngɛ puɛe. (Kɛ to Maako 3:21 ɔ he.) A ma nyɛ maa te si kɛ wo wɔ wawɛɛ nitsɛ. Se e sɛ nɛ lɔ ɔ nɛ pee wɔ nyakpɛ. Yesu de ke: “Nɔ nitsɛ e we mi bimɛ ma plɛ pee e he nyɛli.”​—Mat. 10:36. w21.03 21 ¶6-7

Ke o piɛɛ fiɛɛlɔ ko he kɛ yaa pee Baiblo mi ní kasemi ɔ, moo bu tue saminya be mi nɛ Baiblo kaselɔ ɔ kɛ tsɔɔlɔ ɔ ngɛ munyu tue ɔ. Ja jã loko o maa le he nɛ e sa nɛ o ye bua ngɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ o hyɛ si fɔfɔɛ ɔ loko o tu munyu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sɛ nɛ o tu munyu fuu, e sɛ nɛ o po tsɔɔlɔ ɔ nya ke e ngɛ munyu tue, nɛ e sɛ nɛ o tu nɔ́ kpa ko nɛ kɔ we ní kasemi ɔ he ɔ he munyu. Mohu ɔ, moo tu munyu kpiti, moo ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ kɛ tsu ní aloo mo bi sane ko nɛ ma ha nɛ Baiblo kaselɔ ɔ nɛ nu níhi a sisi saminya. Be komɛ ɔ, o ma nyɛ maa nu he kaa o be nɔ́ ko tsɔ nɛ o ma de. Se ke o je Baiblo kaselɔ ɔ yi nɛ o tsɔɔ kaa o susuɔ e he ɔ, e ma nyɛ maa ye bua lɛ nɛ e ya e hɛ mi. Ke e he maa hia a, mo de Baiblo kaselɔ ɔ blɔ nɔ nɛ o gu kɛ ba na anɔkuale ɔ, blɔ nɔ nɛ o gu kɛ da nyagba ko nya, aloo bɔ nɛ Yehowa ye bua mo ha ngɛ si himi mi. (La 78:4, 7) Eko ɔ, lɔ ɔ lɛ Baiblo kaselɔ ɔ hia. E ma nyɛ maa wo e hemi kɛ yemi ɔ mi he wami loo e wo lɛ he wami nɛ e ya e hɛ mi kɛ su baptisimi he. w21.03 10 ¶9-10

Ke wa ye manye ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ, mɛnɔ nɛ e sa nɛ waa ngɔ hɛ mi nyami ɔ kɛ ha? Paulo ha sane bimi nɛ ɔ heto be nɛ e ngma sɛ womi nɛ ɔ kɛ ya ha Korinto asafo ɔ. E de ke: “I du, Apolo pue nɔ nyu, se Mawu ya nɔ nɛ e ha nɛ e ngɛ wae, enɛ ɔ he ɔ, pi nɔ nɛ e duɔ ɔ ji nɔ́ ko, nɛ jã kɛ̃ nɛ pi nɔ nɛ e pueɔ nɔ nyu ɔ, mohu ɔ, Mawu, nɔ nɛ e haa nɛ e waa a.” (1 Kor. 3:6, 7) Kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ, e sa nɛ waa ngɔ yi jemi ɔ kɛ ha Yehowa ke wa ye manye ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa hɛ sa he blɔ nɛ wa ngɛ kaa waa kɛ Mawu, Kristo, kɛ bɔfo ɔmɛ “pee kake kɛ ngɛ ní tsue” ɔ? (2 Kor. 6:1) Wa ma nyɛ maa pee jã ke wa ngɔ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ wa ma ná a kɛ fiɛɛ sane kpakpa a kɛ ha ni kpahi. E sa nɛ wa du anɔkuale wu ɔ nɛ wa pue nɔ nyu hulɔ. Ke nɔ ko bua jɔ munyu ɔ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa kpale ya slaa lɛ, aloo waa to blɔ nya konɛ nɔ kpa ko nɛ ya slaa lɛ nɛ e kɛ lɛ nɛ je Baiblo ɔ kasemi sisi. Wa bua jɔɔ wawɛɛ ke wa na kaa Yehowa ngɛ Baiblo kaselɔ ɔ ye buae nɛ e ngɛ tsakemi pee ngɛ e si himi mi. w20.05 30 ¶14, 16-18