Tseˇ siˬ ba la

Yeˬhawˇbaˬ zaˬ siˬ nui gahˇ˗euˬ dawˬ pehˬ pyeuꞈ˗awˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu meh. Aˬ dui nui gahˇ˗ahˇ mawˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ laꞈ daˬ˗eu heu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh laˆ piˇ nehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬ. 2:10-12) Kʼoeˇ naˇ muiˬ dui dui˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu aˬ myah luꞈ dehꞈ gʼeh˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. (Yuˇ. 21) Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, huiˬ laˇ˗euˬ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, mehˬ laˇ tsoˆ laˇ˗eu heu naˇ, yaw muiˬ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ haw˗eu maˬ ehˇ, laꞈ daˬ˗eu maˬ ehˇ, yaw shaˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ tsoˆ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ muiˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ ngeh, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Dawˬdaˬ 3:11, 12-ahˇ ‘Ngaˬ li˗oˇ, Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ . . . mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ ngeh naˬ lehˬ taˬ lehˬ’ lehˇ ehˇ˗awˇ, ‘Yeˬhawˇbaˬ miˬyehˇ aˬ yawꞈ ha gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ mehˬ meh tsoˆ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.’ Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ mawꞈ ngaˇ lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Heˬ. 12:5-11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ tsoˆ aˬ myah luꞈ tsaˬ˗awˇ, aˬ dui loˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taˆ lehˇ cehˆ tsaˬ leˇ˗eu meh. w18.03 27 ¶1-2

Kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ laˆ taˆ jaˆ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu zahˇ sahˇ kʼoꞈ gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu Aˬshaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ boꞈ gʼeh nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ “lawˬ haw˗eu shaˬ˗eu zahˬ”˗eu jeˬ ya puˬ˗euˬ tiˬ dehˬ tehꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ shaˬ zahˬ teu poˆ laꞈ kʼoeˇ neh buˬ iˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga? (1 Beˬ. 1:1; 4:4, 7, 12) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui haw taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, Beˬtuˆluˆ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “tiˬ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ” bi ha˗eu heu meh. Heu naˇ, aˬ myah luꞈ siˬ nya luꞈ˗eu, tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ shaˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ha gaˇ ehˇ˗eu meh. Daˬ yah ha˗eu heu naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Daˬ yah ha˗eu nui ma mˇ mawˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ nawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ, nawˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ paˬ kuˇ laˇ˗awˇ, daˬ yah ha nehˬ laꞈ˗euˬ gaˇ noeˬ taˬ nya miˇ˗a loˇ? Kʼoeˇ naˇ, nawˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ nawˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ ha ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nya? Bi gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ? Daˬ yah ha˗eu heu naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ siˬ nya dzehˬ laˇ˗awˇ, gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Beˬtuˆluˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ, shaˬ zahˬ guˆ gaˆ tiˬ nah saˇ˗i tiˬ nah myaˬ laˇ luꞈ˗eu miˇ neh, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼoeˇ˗eu jeˬ loˬ dui dui˗eu meh. Aˬ dui kʼawꞈ “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” teu loꞈ˗ehˇ ya jahˇ meh.—2 Tiˆ. 3:1. w18.03 15-16 ¶1-3

Jaˇliꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu loˬ nga lehˇ gʼoˆ shaw taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Loˇmaˆ 8:6, MS laꞈ kʼoeˇ˗ahˇ jiˇ “Shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ lahˇ˗euˬ jeˬ˗aˬ, shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi uˆ lahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗aˬ, dehꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh naˇ, nymˬ˗mˇ neh Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗awˇ, yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ nui saˇ oꞈ˗eu uˬ taꞈ, mehˬ hu paw aˬ myah luꞈ ya dehꞈ jeˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ nya meh. Aˬ dui guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ ma. Aˬ duiˬ˗euˬ tiˬ jawˬ Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ˗eu deuˬ neh jawˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya haw piˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ maˬ shaˇ dawˆ naˇ, miˇ tsaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ shaˇ dawˆ laˇ˗eu meh. Yuˇdaˆ ‘Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ maˬ jawˇ’ gaˇ keuˆ ni doeˇ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh.—Yuˇ. 18, 19. w18.02 17 ¶5; 18 ¶7-8

Saˬ laˬ gʼoˬ hawˇ˗eu caw ba˗eu deuˬ, nyawˬ iˇ nya˗eu naˇ gawˇ naˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh haw piˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, saˬ laˬ gʼoˬ hawˇ˗eu caw ba˗eu deuˬ naˇ gawˇ teu yawˬ ha˗ahˇ maˬ bi nyawˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya yahˇ˗eu meh. Tiˬ paw dzeˇ neh ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ kʼawꞈ teu gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui gʼawˬ mya gʼaˬ Miˬyehˇ nui noeˬ hawˇ˗eu aˇ gʼehˇ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ ya mˇ taꞈ˗eu miˇ neh, nui noeˬ hawˇ˗eu aˇ gʼehˇ teu naˇ nyawˬ iˇ nya˗eu naˇ gawˇ loꞈ˗ehˇ duˇ meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ heu naˇ aˬ dui gʼaˇ duˬ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Miˬyehˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ zahˇ˗ahˇ nui ma maˬ ahˇ˗a. Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ gʼeh ngeh, maˬ muiˬ˗eu aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (2 Tiˆ. 3:1-5) Tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ gʼehˇ tiˬ deuˬ na˗ahˇ aˬ dui tsawˬ guˆ iˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui tiˬ jawˬ jawˇ˗eu deuˬ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu ngehˬ˗eu jeˬ, mˇ˗eu jeˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ coeˬ˗eu meh. (Dawˬ. 13:20) Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ ngeh, nyawˬ iˇ˗eu naˇ gawˇ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu aˇ gʼehˇ teu deuˬ˗ahˇ ya yahˇ˗eu meh. w18.01 27 ¶1-2

A.D. 33-ahˇ Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ naˇ, huiˬ zaˬ nyiˇ zaˬ keuˬ˗eu tsawˇ haˬ 500 gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ Yeˬsuˇ dawˬ ngehˬ cawˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬsuˇ laꞈ taˆ jaˆ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. (1 Gawˇ. 15:6) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ jeˬ nah caw teh˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ bi pyeuꞈ laˇ ni mˇ lehˇ kʼehˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ mawꞈ˗awˇ kʼaˆ baꞈ baꞈ mawꞈ˗eu deuˬ naˇ, iˇ cuꞈ ya shawˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 11:29, 30) Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ mawꞈ˗eu deuˬ naˇ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi pyeuꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ bi oe˗euˬ meh lehˇ ha geuꞈ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ ha geuꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ iˇ cuꞈ shawˇ nya˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ dahˬ beh˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ naˇ, iˇ cuꞈ shawˇ˗eu jeˬ heu, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ sawˇ˗awˇ, nyi naˬ nyi naˬ˗ehˇ maˬ jawˇ ni, yaw kawˇ ma˗ehˇ shawˇ˗eu lehˇ gʼawˬ mya gaˇ mawˇ laˇ˗eu meh.—Kʼehˇ. 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33. w18.03 5 ¶8

Nymˬ˗mˇ aˬ dui dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zahˇ kʼawꞈ tehꞈ˗ehˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu ma. Tsawˇ haˬ deuˬ zahˇ kʼawꞈ pyeuꞈ˗eu Huiˬ dui dui˗eu Baˬbuˇloˬ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ kaˬ taˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ zahˇ kʼawꞈ heu deuˬ˗ahˇ “nehꞈ deuˬ . .  yaw bui bui duˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. (Pah. 18:2) Aˬ dui miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ daˬ yah loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu miˇ neh, naˬ gʼa laˇ gaˇ ya daˬ meh. (Kuˆ. 13:13) Teu miˇ neh, Daˬyeˬlaˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ziꞈ dah ni ya cawˬ˗eu meh. Aˬ dui taˬ aw˗awˇ nui jah taˬ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ naˇ, Miˬyehˇ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ taˬ baw˗eu meh. (Gaiˇ. 2:7) Aˬ da aˬ ma deuˬ Daˬyeˬlaˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ nya meh. Daˬyeˬlaˇ yaw nyiˇ ngeh, yaw doeˇ jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. Maˬ mehˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ da aˬ ma aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗euˬ duˬ meh. (Dawˬ. 22:6) Daˬyeˬlaˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ dawˬ tsuiꞈ kʼawꞈ, “Miˬyehˇ ngaˬ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ” lehˇ ehˇ gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Daˬ. 1:6, MS) Teu miˇ neh zaˬ˗ahˇ mehˬ ngeh, oˇ oꞈ˗awˬ gʼaˬ taˬ baˬ. (Peˇ. 6:4) Zaˬ nehˬ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˇ nehˬ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ zaˬ deuˬ gaˬ ni mehˬ˗eu leh jeh˗awˬ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.—Ceuˬ. 37:5. w18.02 6 ¶12, 14; 7 ¶15

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ biꞈ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Kuiˇlaꞈ Yoˇhaˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mˬ taˆ jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ ‘Nga maꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗oˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ nawˬ neh beh˗awˇ, nawˬ˗euˬ nui kʼahˇ baˬ da baˇ neh, jaˆ luꞈ jawˇ luꞈ˗eu baˬ da neh, yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ maˬ ehˇ, taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, baoˬ maˬ ehˇ, nawˇ za geuˇ˗eu meh’ lehˇ ehˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Pah. 4:11) Yeˬhawˇbaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, yaw zeu baw˗eu jeˬ˗ahˇ za geuˇ˗eu yaw duˬ baw˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ, tiˬ kʼoꞈ˗ahˇ smˬ poˆ bawˬ˗iˬ jahˇ lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. Bawˬ˗iˬ jahˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ biꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ, yawꞈ ngehꞈ˗ehˇ maˬ laˇ ni, laꞈ sawˬ ya yuˇ laꞈ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Mehˬ. 16:16) Nymˬ˗mˇ iˬ nah yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni biꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. w18.01 16 ¶4-5

Yeˬsuˇ “Ngaˬ˗euˬ kʼaˆ baꞈ baꞈ” laˇ˗awˬ lehˇ ehˇ˗awˇ, “Ngaˬ˗euˬ kʼaˆ baꞈ baꞈ muiˬ˗awˇ, ngaˬ˗euˬ kʼaˆ behˆ yaw pyaˇ ma” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 11:29, 30) Heu naˇ maˇ diˇ ngeuˇ meh. Tiˬ poˆ na, aˬ dui bawˬ dzaˬ gaˇ, maˬ ngeuˇ naˇ tsaꞈ gaˬ gaˇ iˇ ngeh gʼaˬ doeˇ doeˇ˗eu kʼawꞈ, iˇ kahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nya? Aˬ dui shiˬ keuˇ ni gʼeh kʼoꞈ laˇ˗awˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ taˬ nya laˇ meh. Ngeuˇ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ kʼaˆ baꞈ baꞈ˗eu maˇ diˇ yaw awˬ meh. Mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ gʼaˬ maˬ ahˇ˗eu naˇ gawˇ naˇ˗awˇ, nui ma cawˆ˗eu naˇ gawˇ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, uˬ duˬ jiˇ naˇ dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh, tiˬ poˆ na bawˬ dzaˬ iˇ˗eu shaˬ dui dui meh. Ehˇ kʼawꞈ, tiˬ nah leh jeh˗awˇ bawˬ dzaˬ gaˇ iˇ gʼaˬ ngeh, “Dawˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ kawˆ, gʼaˬ baˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu jeˬ mehˬ˗eu miˇ neh, mehˬ˗eu gʼaˬ aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ, kʼahˬ lahˇ ngaˇ˗a lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ ngoeˇ doˆ leꞈ nya. Ngaˇ bawˬ dzaˬ gaˇ jawˇ luꞈ de lawˇ heu beu lehˇ noeˬ˗awˇ, saˇ tiˇ taˬ˗euˬ ma” lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ bawˬ dzaˬ gaˇ leh jeh˗awˇ iˇ˗euˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. w18.01 4-5 ¶6-7

Iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ zaˬ deuˬ nui jah gʼaˬ baˬ dahˬ beh laˇ naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ de? Yaw jeˬ ma je, zaˬ deuˬ miˇ tsaˬ˗euˬ myawˬ gahˬ˗ahˇ nui ma ahˇ laˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ naˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ miˇ˗a laˬ leˇ lehˇ noeˬ laˇ ngeh. (Ceuˬ 73:1-3, 12, 13) Nawˬ˗euˬ ngehˬ jeˬ mˇ jeˬ teu naˇ, zaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ tawꞈ leꞈ ni maˬ ehˇ, byehˇ dzeh ni maˬ ehˇ bi pyeuꞈ iˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh, gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ja sawˇ ngeh, maˬ ja myaˬ˗eu uˬ taꞈ, nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu lehˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ siˬ leˇ ni ya jahˇ nehˬ meh. Iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ zaˬ guˬ deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ dzeuˇ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, nawˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Kuˆ. 12:30) Yeˬhawˇbaˬ a nehˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu dawˬ maˬ saˇ jaˇ nga lehˇ haw˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui kʼawꞈ toˆ˗ehˇ ya haw˗eu meh.—Tsoˆ. 5:4, 5. w17.12 19-20 ¶16-17

Maˬta loꞈ˗ehˇ duˇ ni Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu je jaˆ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ neh Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ Iˇtsaˆ lawˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬbyaˬhaˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ Iˇtsaˆ˗ahˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ dawˬ laꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ “Aˬ li tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh nawˇ gaˬ dui dui˗eu nawˬ li Iˇtsaˆ˗ahˇ sheuˬ˗awˇ, Mawˇliˇyaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ iˇ˗awˬ. . . . Gawˬ jawˬ kʼoeˇ jawˬ kʼoeˇ taˆ, Iˇtsaˆ˗euˬ gʼawˇ mawˇ ngaˬ˗ahˇ lawˇ nehˬ laꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 22:2) Aˬbyaˬhaˬ dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh paˬ nga lehˇ nawˇ noeˬ nya? Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ nawˬ˗euˬ oˆ neh jeuˬ le˗euˬ deuˬ˗ahˇ neh, tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 13:14-16; 18:18; Maˆ. 4:17, 18) Kʼoeˇ naˇ, “Iˇtsaˆ o neh” guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ jiˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (Beh. 21:12) Ehˇ kʼawꞈ, Aˬbyaˬhaˬ Iˇtsaˆ lawˇ neh shaw naˇ, gaˇ kawˆ heu pyeuꞈ leˇ nya meh loˇ? Pawˇluꞈ Miˬyehˇ neh bi noeˬ doˆ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ, Aˬbyaˬhaˬ Miˬyehˇ Iˇtsaˆ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya meh lehˇ jah meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬ. 11:17-19) Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li aˬ myah gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Iˬtsaˆ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ jah˗eu meh. w17.12 6-7 ¶12-14

Pawˇluꞈ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, aˬ dui dehꞈ ziˇ˗ahˇ Miˬyehˇ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw mawꞈ˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ ‘dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ iˬ baˇ bi noeˬ poˆ˗eu’ mawꞈ˗eu meh. (2 Beˬ. 3:9) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ naˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ ya gaˬ meh. Gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu nui ma heu naˇ, aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu paw bi leh jeh˗awˇ, gaˇ heu˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ meh. Dehꞈ ziˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu gʼaˇ duˬ, laˆ tahˬ laˆ naˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya noeˬ keuˆ˗eu meh. Aˬ dui lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu, gaˇ mˇ˗eu, nymˇ tsoˆ˗eu, tiˬ jeˬ paˬ laˆ muiˬ˗eu, Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ iˇ˗eu, teu ngeh laˆ tahˬ laˆ naˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya yahˇ meh. Tsawˇ haˬ, jawˇ saˇ doˆ˗eu, maˬ laˆ tahˬ maˬ laˆ naˇ˗eu heu naˇ, pyuˇ hawˇ˗eu aˇ yamˬ naˆ maˬ tseˇ aˬ myah luꞈ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ meh. Aˬ dui˗euˬ Miˬyehˇ aˬ myah luꞈ yaw muiˬ jeˬ mˇ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ jiˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ bi gʼeh mawꞈ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, yawˬ ha hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ maˬ laˆ naˇ ni ya yahˇ meh. (Dawˬ. 22:3) Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ maˬ bi lehˬ laˇ ca laˇ˗eu gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ laˇ naˇ, naˇ haˬ˗awˬ. (Gaˬ. 6:1) Dehꞈ ziˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw. Toˆ˗ehˇ naˇ “tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ baˬ da neh” iˬ baˇ maˬ ya pi˗a.—Mehˬ. 19:10. w17.11 18 ¶11-12

Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ mˬ kʼoeˇ taˆ zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mˬ kʼoeˇ taˆ ya dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ heu˗ahˇ “mˬ kʼoeˇ taˆ ya jawˇ ni . . . Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ kuˇ luꞈ˗eu” laꞈ sawˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. (Piˆ. 3:14) Aˬ yawꞈ maꞈ mˬ kʼoeˇ taˆ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ uˆ lahˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ byah kuꞈ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Pah. 20:6) Heu aˇ naˆ ni muiˬ˗eu noeˬ tmˬ jeˬ pyeuꞈ nga! Yawˇ nui deuˬ naˇ noeˬ tmˬ˗eu nui jeˬ˗ahˇ loꞈ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ˗eu noeˬ tmˬ jeˬ jaˆ˗awˇ, noeˬ tmˬ jeˬ heu aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu meh. (2 Beˬ. 3:13) Pawˇluˆ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ nya˗awˇ laꞈ sawˬ za nya ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “mˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ naw maꞈ˗euˬ nui ma noeˬ tsoˆ taˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Sehˇ. 3:2) Aˬ yawꞈ maꞈ zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu mˬ taˆ laꞈ sawˬ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. (Sehˇ. 1:4, 5) Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗eu guiˬ lahˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laꞈ sawˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.—1 Gawˇ. 9:24. w17.11 27 ¶1-2

“Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ caˇ˗awˇ ja ceuˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ caˇ paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu yaw myaˬ bymˇ ahˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu uˬ taꞈ, “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ kʼahˇ kʼoꞈ˗awˇ ngehˬ gʼeh” nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Heˬ. 10:24) Aˬ dui dawˬ caˇ deuˬ˗euˬ deuˇ˗mˬ, kawˬ sheu hawˇ˗eu dawˬ deuˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu ma. Aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ buˇ aˬ li deuˬ neh caˇ ahˇ taˬ˗euˬ gaˇ naˇ haˬ˗eu heu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ neh caˇ taˬ˗euˬ dawˬ caˇ jw.org gʼoeˇsaiˇ˗ahˇ haw nya meh. Nawˇ iˇ kahˇ jawˇ ngeh dawˬ caˇ heu caˇ dzaw taˬ naˇ, nui ma˗ahˇ˗neh kʼaˬ duˬ ni caˇ nya laˇ meh. Dawˬ caˇ heu naˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ neh kʼaˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. (Yaˇ. 12:5) Nawˇ yaw zoˇ zoˇ lehˇ caˇ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ kʼawꞈ toˆ˗ehˇ caˇ mawꞈ laˇ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ jawˇ˗eu zaˬ guˬ tsawˇ mawˬ maˬ ehˇ, tsawˇ shuiꞈ deuˬ maˬ ehˇ, dawˬ caˇ caˇ˗eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh, maˬ shaꞈ dawˇ ni caˇ doˆ leꞈ˗awˬ. Aˬ dui laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ caˇ kaˇ˗euˇ. w17.11 8 ¶18-19

Nymˬ˗mˇ iˬ nah cehˆ˗eu deuˬ myaˬ ni, maˬ bi tsaꞈ gaˬ laꞈ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Cehˆ˗eu deuˬ gʼawˬ mya heˇ gʼaˬ˗ahˇ “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ” gaˬ haw ni mehˬ nehˬ luꞈ˗eu Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya huiˬ˗eu meh. (Tehˬ. 13:19, 23) Gʼawˬ mya gʼaˬ “Kʼaˆ behˆ yaw kah pi” luꞈ ngeh, aˬ dui˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ neh nui ma saˇ˗eu jeˬ za˗euˬ miˇ neh, “Naw maꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ maˇ maˇ ni jawˇ˗eu ngaˇ” lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 11:28-30; 1 Gawˇ. 14:25) Aˬ dui cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh ya noeˬ gahˇ˗awˇ, ya “yahˇ”˗eu meh. (Dawˬ. 22:3) Cehˆ˗eu deuˬ ngehˬ ngeh oˇ oꞈ˗awˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˬ, ehˇ kʼawꞈ miˇ kʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ taˬ ja. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ maˬ bi shaˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, beˬdeˬlaˇ saˇ naˇ hawˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ haw piˇ˗eu deuˬ neh biꞈ˗euˬ zahˇ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. Cehˆ˗eu deuˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu jah˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ yaw zeu ya taˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ neh oe˗euˬ deuˬ zaˬ miˬ aˬ buˇ moeˬ tsoeˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya dmˬ˗eu lehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼahˬ lahˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ dm˗eu heu naˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. w17.05 8 ¶17-18

Aˬ dui nui jah maˬ ahˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ nahˬ yu ni jahˇ nehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ ya shaˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ neh jah bahˬ taˬ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ ja dzaˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh nui ma˗ahˇ naˇ laˇ naˇ kʼawꞈ, kuiˇ laꞈ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. “Nga maꞈ˗ahˇ yaˬ kʼehˇ yaˬ laˇ gaˇ dawˬ ngehˬ gʼeh nehˬ˗awˇ, nga maꞈ˗ahˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ oˇ oˇ˗ehˇ daˬ˗eu ma. Nga maꞈ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ laˇ gaˇ, dawˬ nahˬ yu ni ngehˬ kʼoꞈ nehˬ˗eu ma” lehˇ Pawˇluˆ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 4:12, 13) Heu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Aˬ dui˗euˬ yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ nahˬ yu ni ngehˬ nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗eu uˬ taꞈ yaw muiˬ jeˬ mˇ naˇ muiˬ dzehˬ meh. (1 Beˬ. 3:1, 2, 16) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗awˇ, zaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗awˇ aˇ poeˬ baw ni dehꞈ ngaˇ lehˇ yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ nawˬ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ neh bi mawˇ luꞈ˗uˇ. Yuiꞈ nyiˇ deuˬ Saˇ kiˇ maˬ pyeuꞈ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ mˇ luꞈ ma lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. w17.10 13 ¶13-14

Tsawˇ haˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ya siˬ ngeh, yaw kʼaˆ˗ehˇ dehꞈ paˇ˗eu heu naˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Gaˇ hu A.D. tiˬ yaˬ kʼoꞈ teu kaˬ ahˇ jawˇ˗eu mˬ taˆ le˗eu mehˇ nmˇ deuˬ kʼawꞈ, toˆ˗ehˇ dehꞈ paˇ˗euˬ meh. (1 Gawˇ. 6:9-11) Miˬyehˇ uˆ lahˇ uˬ moˆ maˬ ya jawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ Pawˇluˆ ngehˬ keuˆ ngeh ehˇ˗eu “Naw maꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ paˆ na deuˬ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ dehꞈ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ meh.” Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh, teu deuˬ˗ahˇ dehꞈ paˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ na Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˬ gaˇ keuˆ ni mˇ lehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Jaˇliꞈ˗ahˇ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ bi teh doˆ˗awˇ, myahˇ laˇ ngeh jawˇ, dehꞈ poˆ˗awˇ neh gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇ. 5:1-5; 2 Gawˇ. 2:5-8) Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Miˬyehˇ dawˬ˗euˬ baoˬ neh gʼawˬ mya jeˬ ya laˆ paˇ˗euˬ meh. Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za mawꞈ˗eu ma. w17.09 22 ¶2-3

Yeˬhawˇbaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗euˬ iˇ byoe pyeuꞈ˗eu meh. (1 Yoˇ. 4:7) Muiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu meh. Nui gaˬ heu jeˬ˗ahˇ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ, a gaˬpeˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Nui gaˬ heu naˇ, tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ lmˇ boˬ ni gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ehˇ˗awˇ, nui ma nui noeˬ naˆ maˬ tseˇ dzehˬ˗eu meh. Nui gaˬ heu jeˬ, yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ neh siˬ laˇ˗eu meh. Nui gaˬ heu naˇ, aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ mˇ muiˬ nehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗awˇ, aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ maˬ beh mi na˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ˗ahˇ beh ngeh, aˬ dui dehꞈ nya ni kʼaˇ loˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ beh nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼawꞈ jawˇ muiˬ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ ni beh nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ beh˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a, aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui˗euˬ jawˇ duˬ beh gʼaˬ naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ beh˗awˇ, baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ bi dehꞈ˗eu lehˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. w17.10 3 ¶1-2

Yaˬkoˆ “myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ naˇ, iˬ baˇ mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ” meh lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Koˆ. 2:9) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ naˇ, dzaw goˇ taˬ˗euˬ aˇ tiꞈ, tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca hawˇ˗eu gaˇ heu deuˬ baˬ da neh, myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ˗a. Aˬ dui myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ˗eu loꞈ˗ehˇ jahˇ geuꞈ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ˗eu jeˬ maˇ diˇ ya ahˇ˗eu meh. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, “nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ”˗eu uˬ taꞈ, “huiˬ mawꞈ mahˇ mawꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ˗a.” (1 Gawˇ. 13:4) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, oˇ oꞈ˗eu jeˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu taˬ aw˗eu jeˬ ya ahˇ˗eu meh. (Tehˬ. 28:19) Aˇ gʼehˇ heu deuˬ naˇ, mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nehˬ˗ehˇ yaw awˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ mˇ mawˇ ngeh, aˬ dui˗euˬ aˇ muˇ mehˬ bawˬ gm˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, mehˬ bawˬ gm˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu deuˬ kʼawꞈ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ laˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ yaw shuiꞈ “heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ˗euˬ kʼoeˇ taˆ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ bi jaˆ˗awˬ. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, dawˬ tawˆ luꞈ tiˬ gaˇ taꞈ leˇ jiˇ ni gahˇ dzahˬ˗eu meh” lehˇ kawˆ shaw˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ tsaˬ meh.—Sehˇ. 3:14. w17.08 25-26 ¶18-19

Teu gaˇ duˇ ni, noeˬ poˆ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu, Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya ni jawˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ dui gʼawˬ shaˬ ya gaˬ nehˬ meh. Keuˆ laˇ luꞈ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah laꞈ kʼoeˇ, Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ ahˇ˗iˬ maˬ bi cawˆ iˇ mawꞈ˗a. (2 Beˬ. 3:9) Teu miˇ neh, aˇ yamˬ jaˆ luꞈ ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za ni, aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ mawꞈ˗awˇ tsaꞈ gaˬ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Yeˬsuˇ˗aˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, “aˬ yawꞈ maꞈ˗aˬ, yawˇ bo˗eu yaw sahˇ maˬ baw˗eu yawˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu miˇ neh.” Kʼoeˇ naˇ, Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? “Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ meh.” (Tehˬ. 9:36; Kuˆ. 6:34) Ehˇ kʼawꞈ, Paˬliˬsehˇ deuˬ naˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ maˬ ahˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ maˬ caw ba mawꞈ˗a. (Tehˬ. 12:9-14; 23:4; Yoˇ. 7:49) Nawˇ aˬ cawˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ neh mˇ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ caw ba˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ nehˬ mawꞈ ma loˇ? w17.09 11 ¶6; 12 ¶9

Yoˇsehˆ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗euˬ tawˬ˗ahˇ jawˇ ngeh, aˬ yawꞈ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ˗euˬ laꞈ oˆ gʼaˬ ya geuꞈ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ keuˆ le ngeh aˬ yawꞈ pehˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ bi caw ba˗eu lehˇ aˬ yawꞈ maˬ noeˬ haw˗euˬ paˬ. (Beh. 40:15; 41:39-43; 50:20) Yeˬhawˇbaˬ Yoˇsehˆ maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu jeˬ mˇ nehˬ˗euˬ meh. Tsawˇ mawˬ mawˬ iˇ˗euˬ Saˬlaˇ, zaˬ kʼaˆ˗euˬ zaˬ maˬ ngeuˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ zaˬ bi jawˇ le meh lehˇ noeˬ haw meh loˇ? Iˇtsaˆ dehꞈ le˗euˬ heu naˇ, Saˬlaˇ gʼaˇ duˬ maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Beh. 21:1-3, 6, 7) Aˬ dui miˇ yaw shui maˬ keuˆ le miˇ na˗ehˇ aˬ dui˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ neh laˆ piˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ maˬ noeˬ tmˬ. Kʼoeˇ uˬ taꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ nehˬ laꞈ lehˇ jiˇ maˬ shaˇ. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu jeˬ jahˇ nehˬ meh lehˇ aˬ dui ya siˬ˗euˬ ma. (Yaˇ. 43:10-12) Aˬ dui Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ mˇ nya ni Miˬyehˇ gʼaˬ biꞈ lahˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ aˬ dui jah nya˗eu meh. (2 Gawˇ. 4:7-9) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, shaˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh. w17.08 13 ¶13-14

Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu heu naˇ, nawˇ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah ni mˇ luꞈ˗eu nui deuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ taꞈ ngeh, noeˬ dahˇ doe˗eu Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni, caw ba nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, yaw nyiˇ ngeh neh Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah ni mˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ gʼawˬ mya ni caw ba nehˬ nya lehˇ, gʼawˬ mya gʼaˬ ya siˬ˗euˬ meh. Huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ myaˬ ni, sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ paˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu meh. (Maˆ. 16:3, 4.) Ja ceuˬ 20:4-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ “Nawˇ kʼaˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ za˗awˇ, kʼaˇ noeˬ˗euˬ jeˬ mˇ pyeuꞈ nya ni, aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ caw ba luꞈ˗uˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Mehˬ hu paw˗euˬ gʼaˇ duˬ nawˇ bawˬ toˆ toˆ ngeh, maˇ maˇ ni nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ mawꞈ nya lehˇ shaˇ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, nymˇ aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˇ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ, nawˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ jeˬ mˇ neh nya˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ bawˬ toˆ toˆ. Dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni zmˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ ya ciˬ huiˬ˗eu miˇ neh nawˇ kʼawꞈ laꞈ kʼaˬ ya cehˇ dui dui tehꞈ˗a. “[Yeˬhawˇbaˬ] laꞈ kʼoeˇ cehˇ˗awˬ. Nawˇ kʼaˇ mawꞈ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ, aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ biꞈ laꞈ tehꞈ˗a.”—Ceuˬ. 37:4. w17.07 26 ¶15-18

Aˬ dui tiˬ gʼaˬ na neh ngehˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ ngeh ciˬ huiˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ teu naˆ maˬ tseˇ ja ceuˬ mawꞈ˗eu ma. Beh taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ˗neh ya mawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ huiˬ dui dui˗eu baoˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, Zaˬmaˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ kʼawꞈ aˬ dui gʼaˇ duˬ bi shiˇ dah le˗euˬ gaˇ ja ceuˬ ma. Aˬ dui Ja ceuˬ 147-ahˇ gui ngeh, boꞈ˗euˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ mawꞈ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ ni aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu gʼaˇ duˬ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Ceuˬ. 147:7, 12) Ja ceuˬ 147-ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ neh boꞈ˗euˬ lehˇ aˬ dui maˬ siˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ boꞈ˗euˬ heu gʼaˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ pyehˬ kʼoꞈ laꞈ˗euˬ aˇ yamˬ heu ngeh dehꞈ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh (Ceuˬ. 147:2) Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ gʼaˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˬ duˬ tiˬ poˆ paˇ ya tahˬ kʼoꞈ laˇ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗euˬ meh. “Haˬleˬluˇyaˬ” maˬ ngeuˇ naˇ, “Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ” lehˇ caˇ doˆ leꞈ paˬ˗ehˇ, nawˇ aˬ jeˬ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu jeˬ jaˆ le?—Ceuˬ. 147:1, MS. w17.07 15 ¶1-3

Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ ya jawˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh “miˇ tsaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ” lehˇ kuˇ˗eu lehˇ maˬ ja sawˇ taˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ, pyuˇ gʼawˬ mya ni poˆ˗eu jeˬ˗aˬ, Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ loˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ yawˬ ngehꞈ˗ehˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 2:15, 16) Myahˇ laˇ ngeh tiˬ jawˇ, Miˬyehˇ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ nehˬ ngeh, “yawˬ ha kʼaˇ jaˆ˗eu myawˬ gahˬ˗aˬ, yawˬ ha˗euˬ tehꞈ ma lehˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ehˇ ni, kʼaˇ jaˆ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ geuꞈ˗euˬ meh.” (Kʼehˇ. 4:32) Iˇsaˬyaˇ, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ neh jahˇ doˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ cehˇ˗eu saˇ ka tiˬ ka jaˆ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 25:6-9; 65:21, 22) Ehˇ kʼawꞈ, saˇ ka teu maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ “yaw gahˇ” ya zmˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh dehꞈ kʼawꞈ ni, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ ni ya leh jeh˗eu meh.—Luˇ. 16:8. w17.07 4 ¶5-6

Dahˬ beh˗eu paˇ dmˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu Yawˇbaˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ, Yawˇbaˆ huiˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ byehˇ dzeh tehꞈ˗a lehˇ Saˬdaˬ ehˇ˗eu meh. Yawˇbaˆ˗ahˇ shaˬ zahˬ bi tahˬ puˬ˗awˬ lehˇ Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ heu naˆ keuˆ ni shaˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ maˬ jahˇ˗a. Saˬdaˬ neh bi lawˬ haw˗eu meh. Tiˬ kʼehˬ naˇ, Yawˇbaˆ˗euˬ zaˬ kʼaˆ deuˬ hawˇ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ deuˬ kʼawꞈ byoˆ jiˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ 10 gʼaˬ luꞈ shiˇ jiˇ˗euˬ meh. Saˬdaˬ gaˇ kawˆ heu Miˬyehˇ neh jahˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ laˆ duˇ˗euˬ meh. (Baˆ. 1:13-19) Kʼoeˇ naˇ, Saˬdaˬ Yawˇbaˆ˗ahˇ naˇ dui dui˗awˇ jawꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu naˇ gawˇ bi naˇ leˇ˗euˬ meh. (Baˆ. 2:7) Gaˇ kawˆ deuˬ doeˇ dzehˬ laˇ ni miˬ zaˬ gʼaˬ hawˇ˗eu cawˬ smˇ gʼaˬ kʼawꞈ, Yawˇbaˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ naˇ leˇ˗awˇ gʼaˬ baˬ iˇ ni ngehˬ˗eu meh. (Baˆ. 2:9; 3:11; 16:2) Aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Saˬdaˬ neh ja bu ja doeˇ˗euˬ dawˬ maˬ ngeuˇ nga lehˇ siˬ duˬ laˇ˗euˬ meh. Yawˇbaˆ Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ byehˇ lehˇ ehˇ˗eu meh.—Baˆ. 27:5. w17.06 17 ¶9-10

Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ nymˇ sahˇ aˬ da deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ bi ngehˬ gʼeh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nymˇ jiˇ˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˇ duˬ, ya leh jeh dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka heu laꞈ kʼoeˇ mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu jeˬ baˬ da neh, noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nya meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah gaˇ mˇ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ, tsawˇ haˬ myaˬ dzehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ gaˇ lu ceh ceh˗eu meh. Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ pyuˇ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ za˗eu kʼawꞈ, gaˇ gʼawˬ mya ni ya mˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Gaˇ mˇ duˬ gʼawˬ mya gaˇ, gaˇ mˇ zaˬ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ zmˬ˗awˇ mˇ myawˬ˗aˬ, gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ jahˇ doˆ laꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh, gaˇ mˇ zaˬ deuˬ uˬ duˬ kawꞈ, gʼaˬ doeˇ doeˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ ni pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Yaw myaˬ gʼaˬ baw leˬ kʼaˇ ehˇ˗eu jeˬ maˬ mˇ naˇ, gaˇ ya doˆ iˇ gaˇ guˆ˗eu meh. Aˬ dui Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, baw leˬ hawˇ˗eu yawˬ gʼaˬ yawˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ya ziꞈ˗eu meh. (Luˇ. 10:27) Gaˇ naˇ aˬ dui loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗awˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ jiˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui maˬ yahˇ naˇ, aˬ dui gaˇ heu Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ nya˗eu meh. w17.05 22 ¶5-7

Tiˬ poˆ na, tsawˇ shuiꞈ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ bi mehˬ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ da aˬ ma tiˬ gʼaˬ na, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ laˇ ngeh, aˬ dui aˬ da aˬ ma deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ kawˬ˗aˬ maˬ jaˆ˗a lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (Peˇ. 6:1-4) Tiˬ poˆ na, aˬ dui mehˬ˗eu zaˬ deuˬ˗euˬ aˬ da aˬ ma yawˬ tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ jawˇ˗eu paˬ. Aˬ cawˬ zaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma mawˇ gaˇ mehˬ˗eu maˬ ehˇ, noeˬ dahˇ doe˗eu Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ na nehˬ˗ehˇ mehˬ iˇ˗eu maˬ ehˇ, aˬ cawˬ mawˇ nya gaˇ mehˬ˗eu maˬ ehˇ, heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ aˬ cawˬ maˬ bi noeˬ bahˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Tiˬ nah, aˬ da aˬ maˬ deuˬ yawˬ ha zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ nya laˇ˗eu paˬ. w17.06 8 ¶15-16

Zaˬ deuˬ aˬ da aˬ ma˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ lehˇ noeˬ ngeh, aˬ da aˬ ma˗euˬ dawˬ, uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ ahˇ ni pyeuꞈ iˇ˗eu meh. Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ da aˬ ma deuˬ yawˬ ha loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, zaˬ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jeˬ hu ya taˬ˗eu meh. (1 Gawˇ. 10:24) Mehˇ nmˇ Shaˬmoˬlaˆ ehˇ˗eu “Nga nyaꞈ dzeˇ zaˬ, zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ geu jeˬ˗euˬ dawˬ neh nui jah paw huiˬ laˇ mahˇ laˇ nya nga lehˇ haw˗awˇ zaˬ siˬ nui gahˇ zaˬ˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma. . . . Nga nyaꞈ˗euˬ dawˬ neh bawˬ dzaˬ iˇ naˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˇ dahˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ maˬ tsoeˬ nga lehˇ ya mawˇ ngeh, zaˬ ngehˬ nya˗eu dawˬ zmˬ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ pawˇ iˇ˗euˬ ma. Nga pehˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ bawˬ dzaˬ˗awˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu ma. Kʼoeˇ naˇ, jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ hawˬ dzaˬ taꞈ˗awˇ dawˬ deh gʼaˬ iˇ˗eu ma. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, zaˬ deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu tehꞈ maˬ ngeuˇ˗eu Aˬda hawˇ˗eu cawˬ jiˇ pyeuꞈ nga lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ za siˬ nya laˇ˗euˬ meh. Heu˗aˬ, nga nyaꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ dzaw naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ nga lehˇ ya siˬ nya˗eu ma.” w17.05 11-12 ¶11-13

Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ˗eu meh. Aˬ dui aˇ yamˬ teu˗ahˇ dawˬ luꞈ ma. Aˬ dui Diˬboˇlaˬ hawˇ˗eu Baˬyehˇ neh ‘Yeˬhawˇbaˬ˗oˇ, nawˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ, kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ shiˇ luꞈ˗uˇ. Ehˇ kʼawꞈ, nawˬ˗euˬ cawˬ deuˬ˗aˬ, doˆ laˇ luꞈ˗eu nahˇ ma loꞈ˗ehˇ bya luꞈ˗uˇ’ lehˇ caˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu ma. (Daˇ. 5:31) Gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ Saˬdaˬ˗euˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ ngeh maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ dahˬ beh ngeh, muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba˗eu nui ma keuˆ˗eu deuˬ maˬ loˬ˗a. Aˬ dui “loꞈ tawˬ”˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ “gʼaˬ leˇ” gaˇ ya mawˇ tehꞈ˗a. (2 Laˬ. 20:17) Nymˬ˗mˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu aˇ yamˬ za˗euˬ ma. Diˬboˇlaˬ hawˇ˗eu Baˬyehˇ guiˇ deuˆ gaˇ gʼaˬ leˇ ngeh, tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu dawˬ neh caˇ dahˬ beh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ‘Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗awˬ, . . . Nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ deuˆ˗euˬ’ deuˬ, lehˇ caˇ˗eu meh. (Daˇ. 5:1, 2) Teu gaˇ duˬ ni, aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ kʼaˇ loˬ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ iˇ naˇ, aˬ dui aˬ cawˬ ‘Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ’ laˇ nya ni gʼaˬ biꞈ˗eu meh. w17.04 32 ¶17-18

Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ neh ya tahˬ puˬ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ 13 kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ngehˇ leˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma maˬ pehˇ˗a. (Beh. 45:5-8) Teu naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ neh mˇ doeˇ laꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ bi laˆ cawˆ˗aˬ. Yoˇsehˆ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ piˇ gaˇ ya mawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ kʼawꞈ guiˬ lahˬ za˗euˬ meh. Aˬ dui kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya bo saˆ˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ neh, aˬ dui gaˬ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya bi laˆ cawˆ˗a. (Maˆ. 8:38, 39) Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ naˇ, Yoˇsehˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, yaw beh naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh ya jiˆ leˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ, laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ keuˆ ni mˇ gʼaˬ˗euˬ taꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˬ laꞈ˗ahˇ ya a dzeh nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˇ yamˬ tsaˬ ngeh laˆ piˇ meh lehˇ aˬ dui jah nya meh. w17.04 18 ¶12; 19 ¶15-16

Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ehˇ tsehˆ nehˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Saˬmeuˬlaˆ˗ahˇ Shiˇloˬ meuˬ˗euˬ sehˬ gʼawˆ˗ahˇ jawˇ˗eu Piˇma Eˇliˆ˗ahˇ sheuˬ nehˬ˗awˇ, ‘aˬ li heu li za ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, ngaˬ neh kʼaˇ shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ li heu li a nehˬ˗eu ma’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Saˬ. 1:24-28) Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ, Saˬmeuˬlaˆ sehˬ gʼawˆ˗ahˇ jawˇ˗euˬ meh. “Aˬ li Saˬmeuˬlaˆ gʼaˬ˗aˬ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ mˇ˗ehˇ huiˬ laˇ luꞈ˗eu meh” lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (1 Saˬ. 2:21) Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu Haˬnahˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu aˬ li nehˬ˗ehˇ maˬ ya jawˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li huiˬ laˇ gaˇ maˬ ya mawˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ huiˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh ehˇ tsehˆ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ laꞈ taꞈ aˇ yeˇ huiˬ kʼawꞈ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ a nehˬ˗eu meh.—1 Saˬ. 2:1, 2; Ceuˬ. 61:1, 5, 8. w17.04 5 ¶7-8

Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah a yamˬ laꞈ kʼoeˇ shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ keuˆ le tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗awˇ, “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ hawˇ˗eu jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ deuˬ˗aˬ, ngehˬ jawˇ ngehˬ doeˇ dzehˬ laˇ” tehꞈ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Tiˆ. 3:2-5, 13) Nawˇ heu loꞈ˗ehˇ tahˬ puˬ haw maˬ loˇ? Aˬ dui haiˬ˗eu deuˬ neh bi behˬ dzaˬ haw˗euˬ paˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼehˬ˗eu, bye˗eu, aˇ jeuˬ aˇ ca˗ahˇ haw teˬ˗eu, yaw haiˬ yaw doeˇ jahˇ laˇ˗eu. Behˬ dzaˬ˗eu heu deuˬ naˇ, bya cehˆ ni mˇ doˆ laꞈ˗eu deuˬ jawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, caw ba˗eu jahˇ geuꞈ˗awˇ shuiˇ dzaˬ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ dui kʼoeˇ taˆ do lehˇ maˬ keuˆ le kʼawꞈ, haiˬ˗eu tsawˇ haˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ aˬ dui˗ahˇ coeˬ laˇ nya meh. Zaˬ, tsawˇ mawˬ hawˇ˗eu uˬ kʼawˇ maˬ piˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ yaw doeˇ jahˇ˗eu lehˇ ya gaˬ ngeh, aˬ dui nui ma˗ahˇ gʼawˬ shaˬ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu meh. Haiˬ˗eu heu deuˬ naˇ, bawˇ tsahˬ jeˬ zaˬ hawˇ˗eu nehꞈ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu meh. (Koˆ. 3:15) Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ aˬ dui˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. w17.04 11 ¶4