Koꞈ siˬ ba la

Yeˬsuˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ heu naˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬsuˇ shiˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ gʼoˆ shaw leˇ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ shiˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ mˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui kʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 4:29, 31) Nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ oˇ oꞈ ngeh, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bo saˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui tahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya meh. (Piˆ. 4:13) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗awˇ aˬ dui nehˬ˗ehˇ cawˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ jawˇ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ heu deuˬ naˇ, aˇ siˬ siˬ daˆ leꞈ ni aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ lahˬ nehˬ laꞈ˗eu meh.—Koˆ. 1:17. w18.05 14 ¶17-18

Teu ngeh mehˇ nmˇ deuˬ, 5 kʼoꞈ maˬ byah laˇ mi naˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah peh le shaw ngaˇ lehˇ ya mawˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ neh cehˆ doˆ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya mˇ caw nga lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 2:19, 20; Luˇ. 21:20-22) Ehˇ loꞈ˗ehˇ A.D. 70 kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Loˇmaˆ guiˇ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah maˇ diˇ keuˆ le˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ aˇ nah˗aˬ, guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗awˇ” keuˆ le˗eu peh laˇ taˬ˗euˬ meh. (Yawˇ. 2:11) Kʼoeˇ naˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ aˇ nah nah huiˬ, yaw kawˇ kawˇ˗ehˇ keuˆ le luꞈ meh” lehˇ Zeˬpaˬniˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu, nymˬ˗mˇ aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ keuˆ ni zmˬ nya˗eu meh. (Niˇ. 1:14) Teu miˇ neh, aˬ dui “aˬ cawˬ˗ahˇ gʼoeˇ nya gaˬ nya˗awˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nya ni, aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ kʼahˇ kʼoꞈ˗awˇ ngehˬ gʼeh”˗eu loˬ meh. (Heˬ. 10:24) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ gʼaˬ baˬ ngeh gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma ya ahˇ˗eu meh. w18.04 21-22 ¶1-2

Dawˬ heu naˇ Yawˇshuˆ Iˇsaˬleꞈlaˆ deuˬ˗ahˇ Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya sheuˬ leꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ nehˬ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ meh. Dawˬ heu Yawˇshuˆ˗ahˇ aˇ naˆ ni gʼaˬ ahˇ leˇ paˬ nga. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ muˇ˗ehˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ ngeh, gʼaˬ loˬ meh lehˇ Miˬyehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Taˬ guˆ. Ngaˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ma. Ngaˇ naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ ngeuˇ ma. Tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ naw maꞈ guˆ˗eu maˬ loˬ. Ngaˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw ba nehˬ ma. Nawˬ maꞈ˗ahˇ ngaˇ haw piˇ˗awˇ ka kʼoꞈ ma” lehˇ, gʼaˬ za laˇ˗eu paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu ehˇ nehˬ˗eu heu neh gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 41:10) Myahˇ laˇ ngeh jawˇ, Yeˬhawˇbaˬ dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nymˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ jiˇ ni biꞈ nehˬ luꞈ˗eu meh. (2 Gawˇ. 1:3, 4) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ jiˇ ni gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ neh “Heu˗aˬ, ngaˇ gaˬ dui dui˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu teˇ saˇ˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 3:17) Dawˬ teu, Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ gaˇ mˇ luꞈ ngeh gʼaˬ aˇ naˆ ni ahˇ leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. w18.04 16 ¶3-5

Tiˬ gʼaˬ na naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ ngaˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ heu naˇ, aˬ jeˬ muiˬ˗awˇ aˬ jeˬ maˬ muiˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗a lehˇ maˬ siˬ nya˗a. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ˗eu hawˇ˗eu, maˬ naˇ haˬ˗eu yawˬ ha naꞈ˗i jaˆ meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ jeˬ muiˬ˗awˇ aˬ jeˬ maˬ muiˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ‘yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya˗eu aˇ bawˇ’˗ahˇ neh haw mawˇ nya˗eu meh. (Beh. 2:9) Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ aˇ bawˇ kʼoeˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ maˬ bi dzaˬ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ maˇ diˇ naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ jaˆ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ ehˇ dawˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ meh lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ neh tseˇ˗euˬ jeˬ Saˬdaˬ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ ngaˇ loˇ? Maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ Aˬ yawꞈ nyaꞈ yawˬ ha naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ maˬ jaˆ myaˬ laˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ maˇ diˇ naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ kʼawꞈ smˇ iˇ˗euˬ meh. w18.04 5-6 ¶9-12

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ shaˬ luꞈ gaˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, maˇ diˇ laꞈ keuˆ iˇ˗awˇ caw ba˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ aˇ naˆ ni ya shaˬ luꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗ahˇ ‘Ngaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ cawˬ aˇ naˆ ni kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ luꞈ˗eu ngaˇ ya mawˇ gʼaˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ ngoeˇ luꞈ˗eu teˇ saˇ˗ahˇ ngaˇ ya gaˬ gʼaˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ ya daˬ luꞈ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ, ngaˇ siˬ luꞈ mawˇ luꞈ ma. Kʼoeˇ miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ neh sheuˬ doˆ nehˬ ma’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 3:7, 8) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu miˇ neh, zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ gaˇ ka kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. Yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh jiˇ muiˇ˗eu deuˬ deuˆ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗euˬ nga? Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ ‘kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗awˇ mahˇ luꞈ˗eu teˇ saˇ˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ ya gaˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu meh.’ Gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ caw ba nehˬ ni tiˬ poˆ paˇ laˆ noeˬ nehˬ˗awˇ, muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh bi buˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Daˇ. 2:16, 18. w19.03 15 ¶4-5

Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ Tseˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dahˬ beh˗eu nyiˬ dawˬ˗ahˇ naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗awˇ, tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ maˬ ya tahˬ˗a lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 20:3-6) Zahˇ dawˬ heu nyiˬ dawˬ jahˇ doˆ taˬ˗euˬ heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ˗a, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ pyeuꞈ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ cawˬ˗euˬˬ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗iˇ ngeh naˇ, ya shaˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ dawˇ coe ni mˇ nehˬ naˇ, guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Sahˬ. 10:4-9) Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ma lehˇ ehˇ˗eu deuˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ caw teh ni, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ yaw doeˇ jahˇ gaˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ iˬ baˇ taˬ˗eu maˬ tsaˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ cawˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ jahˇ ngeh haw mawˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui nui ma aˇ naˆ ni naˇ˗eu lehˇ jiˇ, zaˬ nahˬ jawˇ saˇ maˬ doˆ gaˇ siˬ nya˗eu aˬ ma tiˬ gʼaˬ naˆ maˬ tseˇ, aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. Miˬyehˇ aˬ dui˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ mi naˆ˗ehˇ maˬ laˆ byoˆ nehˬ kʼawꞈ, aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh maˬ noeˬ paˇ ni aˬ cawˬ˗ahˇ yaw doeˇ jahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh. w19.02 22-23 ¶13-15

Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ maˬ keuˆ laˇ˗euˬ yaw myaˬ jaw ca ngeh, aˇ muˇ bawˬ dzaˬ gaˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ziˇ lawˇ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, yaw awˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu ma. Aˬ dui aˬ yawꞈ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh nui kʼaˬ mˇ mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ muiˇ˗eu deuˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ daˬ laˆ ga nehˬ˗awˇ diˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ meh lehˇ Yeˬsuˇ siˬ nya˗eu meh. (Tehˬ. 20:17-19) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ shiˇ gaˇ maˬ guˆ˗a. Aˇ yamˬ teu peh laˇ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ Geˬseˬmaˬniˇ yaˇ kmˇ˗ahˇ jawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ “Tuˇ˗awˬ. Iˇ kaˇ˗euˇ. Haw sheˇ. Ngaˬ˗ahˇ ahˬ dzaˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ heu gaˇ oe keuˆ taˬ˗euˬ ngaˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 26:36, 46) Guiˇ deuˆ˗eu keu ka kuꞈ˗eu yehˇ deuˬ laˇ keuˆ ngeh, Yeˬsuˇ mehˬ shi doˆ laˇ˗awˇ, naw maꞈ poˆ luꞈ˗eu gʼaˬ ngaˇ ma, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ taˬ nyehꞈ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 18:3-8) Yeˬsuˇ aˇ naˆ ni nui kʼaˬ ahˇ˗eu nga! Nymˬ˗mˇ iˬ nah, tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu yawˇ nui deuˬ jiˇ ni Yeˬsuˇ˗euˬ nui kʼaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. w19.01 27-28 ¶7-8

Aˇ baˇ boꞈ zaˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ boꞈ doˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, naˬ yawˬ yaw myaˬ jeˬ ya laˆ keuˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui kʼawꞈ nahˬ yu ni gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, taˬ aw˗eu jeˬ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ, ziꞈ dah ni gʼeh˗eu jeˬ, heu deuˬ ya ahˇ˗eu meh. Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ˗eu deuˬ naˇ, taˬ aw˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Gaˬ. 5:23) Aˬ dui Miˬyehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ mˇ naˇ, Saˬdaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ pehˇ˗eu miˇ neh aˬ dui taˬ aw˗awˇ nahˬ yu ni gʼeh kʼawꞈ, Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ bye˗eu meh. (Yoˇ. 15:18, 19) Teu miˇ neh aˬ dui Saˬdaˬ deuˆ laˇ gaˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ziꞈ dah ni ya gʼeh˗eu meh. Nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ duˇ leˇ˗eu jeˬ naˇ, jahˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ nui pehˇ maˬ oˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ jiˇ maˬ naˇ haˬ˗a. Saˬdaˬ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ neh, nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ bye gaˇ aˬ dui maˬ zahˬ leˇ. Nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ, Saˬdaˬ maˬ ahˇ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ahˇ˗eu miˇ neh, Saˬdaˬ aˇ naˆ ni doeˇ˗awˇ, jaˬ myawꞈ aˇ naˆ ni myawꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu meh. Saˬdaˬ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ kʼawꞈ, nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ byehˇ dzeh ni maˬ jahˇ nya˗eu miˇ neh meh.—Baˆ. 2:3-5. w19.02 8-9 ¶3-5

Yeˬhawˇbaˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ guˆ meh lehˇ siˬ nya meh. Meˬdiˇ Paˇshaˇ guiˇ maꞈ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ deuˆ le˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ guiˇ maꞈ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ pyehˬ˗eu meh. (Yaˇ. 41:2-4) Baˬbuˇloˬ tsawˇ haˬ hawˇ˗eu teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ jeuˬ nui deuˬ muiˇ˗eu deuˬ laˇ peh dui dui luꞈ meh lehˇ ya siˬ ngeh, “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ”˗awˇ caw ba nehˬ laꞈ˗eu paˬ lehˇ noeˬ˗awˇ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ paˇ tehˆ lahˬ˗eu meh. (Yaˇ. 41:5-7) Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ Yuˇdaˆ deuˬ˗ahˇ ‘Ngaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ Iˇsaˬleˬlaˆ˗oˇ, [naw maꞈ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗a] . . . Ngaˇ naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ ma. Tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ naw maꞈ guˆ˗eu maˬ loˬ’ lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ nui ma laˆ saˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 41:8-10) Yeˬhawˇbaˬ ‘Ngaˇ naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ ma’ lehˇ ehˇ gaˇ haw taˬ. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maˬ ngehˇ lehˇ kamˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ luꞈ˗a siˬ. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Naw maꞈ˗ahˇ ngaˇ haw piˇ nehˬ ma. Naw maꞈ˗ahˇ ngaˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ ka kʼoꞈ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Gʼaˬ biꞈ˗eu dawˬ heu naˇ bi nyehꞈ gʼeh˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ za leˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—Yaˇ. 46:3, 4. w19.01 4 ¶8

Maˬkuˆ 1:9-11 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh mˬ taˆ˗ahˇ neh ngehˬ˗eu smˬ poˆ laꞈ kʼoeˇ neh dahˬ beh˗eu poˆ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ “Ngaˇ zawˇ gaˬ˗eu ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma. Nawˬ˗ahˇ ngaˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu lehˇ ya siˬ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu paˬ. Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu smˇ jeˬ˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Tiꞈ, Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ pyeuꞈ˗eu. Nyiꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ gaˬ˗eu. Smˇ, Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu. Yeˬhawˇbaˬ “Nawˇ˗aˬ . . . ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu dawˬ˗ahˇ neh aˬ yawꞈ gaˬ˗eu Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu yaw shuiꞈ jeˬ beh˗euˬ meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ oe ngeh neh Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ pyeuꞈ luꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ˗ehˇ paˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh tseˇ ngeh, mˬ taˆ gʼoˆ daˆ leˇ˗awˇ Miˬyehˇ neh tseˇ˗euˬ Sahˬpaˬ hawˇ˗eu Piˇma Yaw huiˬ gʼaˬ geuꞈ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ laˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 1:31-33; Heˬ. 1:8, 9; 2:17) Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh “Nawˇ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma” lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ˗eu nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—Luˇ. 3:22. w19.03 8 ¶3-4

Maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ jaˆ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ meh. Saˬdaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ beh beh˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Eˇbaˆ˗ahˇ naw nyaꞈ dzeˇ zaˬ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu lehˇ yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 3:1-6) Saˬdaˬ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma˗ahˇ jiˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ bi tahˬ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ˗ahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ biꞈ˗euˬ gʼaˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ bi caw ba˗awˇ, muiˬ dui dui˗eu yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ bi jawˇ˗euˬ uˬ taꞈ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ nya˗eu byah kuꞈ˗eu gʼawˇ mawˇ jiˇ beh nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ Miˬyehˇ ehˇ dawˬ leuˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ yawˬ ha˗ahˇ dehꞈ ziˇ biꞈ˗euˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ gʼawˬ tsehˆ tsehˆ˗euˬ miˇ neh, aˇ bawˬ˗ahˇ neh tseuˆ tsehˆ˗euˬ aˇ yehˆ aˬ lawˆ lawˆ˗ehˇ nyoeˬ iˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ jiˇ aˬ lawˆ lawˆ˗ehˇ mawˬ iˇ˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma pyeuꞈ˗eu aˬ dui jiˇ ni teu loꞈ˗ehˇ ya shaˬ˗eu meh. (Maˆ. 5:12) Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ leuˇ˗awˇ, yawˬ ha nui kʼahˇ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu meh. (Peˇ. 2:1-3) Iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ ngeuˇ meh. w18.12 16 ¶3-4

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗euˬ uˬ taꞈ, tsawˇ jeuˬ˗euˬ dawˬ yaw teˬ nyiˬ jeˬ ngehˬ nya˗eu meh. (Kʼehˇ. 5:34, 21:37, 39; 22:2, 3) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ geuꞈ ni Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoe˗awˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 17:2; 1 Gawˇ. 2:6, 7) Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya ni mˇ byah yaꞈ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ziꞈ˗eu laꞈ sawˬ˗ahˇ dawˬ luꞈ meh. (2 Tiˆ. 4:8) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ mˇ caw naˇ, maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗awˇ mˇ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ noeˬ lehˇ maˬ ka tiˇ˗a. “Saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ” hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jiˇ ni aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ ka tiˇ˗a. (Tehˬ. 24:45; 2 Gawˇ. 1:24) Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni nui noeˬ˗ahˇ laˆ paˇ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ doˇ˗eu meh. w18.11 24 ¶12-13

Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh, miˇ kʼahˬ teu laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ehˇ jeˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗eu uˬ taꞈ, zaˬ hawˇ˗eu tsawˇ mawˬ deuˬ guˆ kʼaˇ maˬ za ni ya jawˇ meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬyaˇ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ bi ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 11:6-9; 35:5-10; 51:3) Iˇsaˬyaˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ “iˬ ma laˆ shaˆ iˇ cuꞈ byah˗eu loꞈ˗ehˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya˗eu jeˬ” byah tehꞈ˗a lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬyaˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ ngeh, tsawˇ haˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ laˇ meh lehˇ ehˇ gaˇ haw sheˇ. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ naˇ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ loꞈ˗ehˇ iˇ cuꞈ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ˗eu miˇ neh, dzaˬ la gʼo cehˇ jiˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ˗eu meh. (Beh. 2:10-14; Miˇ. 31:12) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu Iˇsaˬleˬlaˆ saˇ ka˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga laˬ? Ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu laꞈ kʼoeˇ myaˆ behꞈ, kuiˇ shiˇ laꞈ shiˇ, naˬ bawˬ, heu deuˬ kʼawꞈ ni taˬ leˇ˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ heu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Maˇ diˇ naˇ mehˬ hu paw Miˬyehˇ naˇ gawˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ taˬ jiˇ˗eu meh. w18.12 5 ¶11-12

Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma˗ahˇ cah daˆ leꞈ ma lehˇ noeˬ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ leh jeh ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ dzaw daˆ leꞈ˗awˇ, ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ dui ngehˬ˗ehˇ dzaw naˇ ngehˬ˗ehˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ laˇ˗awˇ, tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ byehˇ dzeh lehˇ leh jeh laˇ˗eu meh. Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ Dawˬdaˬ 23:23 laꞈ kʼoeˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ zeuˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗awˇ, “zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu, dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ uˬ taꞈ noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu jeˬ jiˇ zeuˇ˗awˬ” lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ jiˇ˗a, maˇ diˇ ya zmˬ˗eu meh. Aˬ dui noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui neh ya dzaw˗euˬ yaw shuiꞈ jeˬ hawˇ˗eu yaw oeˇ jeˬ˗ahˇ ya yuˇ dzoeˇ˗eu meh. Zaˬ siˬ nui gahˇ heu naˇ aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw ni laˆ noeˬ nehˬ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ jiˇ, aˬ dui laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ nya ni mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, kawˇ ma˗ehˇ ya laˆ paˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ heu naˇ, pyuˇ naˆ maˬ tseˇ poeˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Dawˬ. 8:10. w18.11 10 ¶3; 13 ¶13-14

Nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ poeˬ baw dzehˬ˗eu aˬ geu jeˬ nya? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ poeˬ baw dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui tiˬ jeˬ neh˗iˬ heu nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ. Aˬ dui Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ jiˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu˗aˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ bi cawˬ taꞈ nya˗eu miˇ neh ma. (Sehˇ. 1:9, 10) Yeˬhawˇbaˬ Huiˬ dui dui˗eu saˬ laˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ gʼawˬ mya jeˬ mehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ mehˬ˗awˇ, muiˬ dui dui˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ ehˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ gaˬ˗eu Zaˬmaˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ biꞈ nehˬ˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗awˇ, Meˬsiˇyaˆ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ jiˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ ya dehꞈ˗eu lehˇ jiˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ heu deuˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ nehˬ˗ehˇ bi gʼoeˇ laˇ˗awˇ, dehꞈ ziˇ aˇ poeˬ baw ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu ma. w18.11 3 ¶1-2

Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu deuˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ myawꞈ dzeuˇ nya kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ myawꞈ dzeuˇ nya˗a lehˇ aˬ dui maˬ ya ngehˇ˗a. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi dehˬ kaˬ zaꞈ taˬ nya˗eu tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬ. 4:13) Yaw jeˬ ma jeˬ, Aˬnaˬniˇ hawˇ˗eu Saˬpiˇla Saˬdaˬ neh bi uˆ lahˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ miˇ tsaˬ ahˬ˗awˇ, pyuˇ tiˬ paˆ na deuˬ tehꞈ˗ehˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ biꞈ kʼawꞈ, aˇ muˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ neh bi ja ceuˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, kʼaˇ ahˬ za˗euˬ pyuˇ dawˬ tawˆ luꞈ biꞈ jiˇ maˬ lehˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, yaˇ kʼaˬ daˇ nehˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 5:1-10) Yeˬhawˇbaˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Diˇ daˬ˗ehˇ yaw doeˇ noeˬ˗awˇ maˬ noeˬ poˆ maˬ noeˬ paˇ ni jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ “miˬ dzaˬ” lah˗ahˇ ya jawˇ˗eu meh. Teu naˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi laˆ cawˆ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Pah. 20:10; 21:8; Ceuˬ. 5:6) Yeˬhawˇbaˬ “dzaˬ myawꞈ myawꞈ nya˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ duˇ”˗eu uˬ taꞈ, “Miˬyehˇ jaˬ myawꞈ maˬ myawꞈ” nya˗a lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. (Tsahˬ. 23:19; Heˬ. 6:18) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ “jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu mehˬ laˇ”˗ahˇ bye˗eu meh. (Dawˬ. 6:16, 17) Aˬ dui Miˬyehˇ neh nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ya ngehˬ˗eu meh. w18.10 5-6 ¶10-13

Nawˬ˗euˬ baw leˬ zahˇ kʼawꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu bawˬ˗iˬ jahˇ gaˇ pyuˇ damˬ dawˆ nehˬ laꞈ lehˇ ehˇ laˇ ngeh, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ le? Gaˇ kawˆ teu pyeuꞈ laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ ma lehˇ maˬ dawˬ ni, nymˬ˗mˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˇ˗ehˇ noeˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ taˬ˗eu muiˬ dzehˬ meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ maˇ diˇ ya tahˬ puˬ ngeh, tsaˬ˗eu jeˬ ngehˬ˗awˇ mˇ˗eu yaw awˬ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ buiˬ lehˇ naˇ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui shiˬ maˬ ehˇ, shiˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu 4 jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ dawˆ lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ law nmˇ˗aˬ ngeuˇ meh. (Kʼehˇ. 15:28, 29) Ehˇ kʼawꞈ, shiˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ na Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ gʼoe˗awˇ yawˬ haˇ yawˬ ha ya noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ jiˇ jaˆ meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ geu ngeh noeˬ tsehˆ˗eu muiˬ dzehˬ nga? Aˬ dui naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ, naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ ngeh yaw kawˇ ma˗ehˇ noeˬ tsehˆ lehˇ ka tiˇ laˇ ngeh laˬ? Teu ngeh maˬ ngeuˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui shiˬ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ dawˆ˗eu lehˇ saˬ laˬ gʼoˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, nymˬ˗mˇ neh gaˇ kawˆ poˆ tseˇ˗awˇ, zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ taꞈ˗eu naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu sahˬ boꞈ aˇ taꞈ boꞈ taˬ˗eu muiˬ dzehˬ meh. w18.11 28 ¶5; 30-31 ¶15-16

Yeˬhawˇbaˬ naˇ yawˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ bo saˆ˗eu yawˇ bo zaˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ bi guˆ˗eu uˬ taꞈ, muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh haw piˇ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ keuˆ le luꞈ˗eu aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah˗ahˇ maˬ bi guˆ ni nui kʼaˬ bi tsmˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu meh. (Pah. 7:9, 10) Teu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, zaˬ hawˇ˗eu tsawˇ mawˬ maˬ ehˇ, jawˇ saˇ doˆ˗eu maˬ doˆ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Kʼoeˇ uˬ taꞈ aˬ dui Yeˬsuˇ neh “Uˬ duˬ baꞈ diˇ˗awˇ haw˗awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, naw maꞈ˗ahˇ ka kʼoꞈ le˗eu aˇ yamˬ peh laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ˗eu miˇ neh maˬ guˆ˗a. (Luˇ. 21:28) Paˬlawˇ naˆ maˬ tseˇ gʼaˬ kʼaˆ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ miˇ kʼahˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu Gawˇgaˆ aˬ dui˗ahˇ deuˆ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ meh lehˇ aˬ dui jah nya meh. (Yeˬ. 38:2, 14-16) Aˬ jeˬ miˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu maˬ baw˗a lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ kʼahˬ lahˇ˗eu Bi buˬ bi law iˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ aˬ myah luꞈ bi siˬ˗eu meh.—Yaˇ. 26: 20. w18.09 25-26 ¶15-16

Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ dui kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ poeˬ baw meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, gʼaˬ leˇ˗eu baoˬ biꞈ laꞈ tehꞈ˗a. Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ” ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Niˇ. 3:16, 17) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw ba nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Aˬ ma˗euˬ bawˇ kʼahˇ laꞈ kʼoeˇ ciˬ ahˇ˗awˇ, gaˬ huiˬ haw huiˬ˗euˬ zaˬ˗ahˇ naw maꞈ duˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˇ. 66:12, 13) Aˬ ma tiˬ gʼaˬ zaˬ˗ahˇ ciˬ˗awˇ niˇ gʼa nehˬ ngeh, zaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni lmˇ boˬ ni gʼeh leˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬhawˇbaˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, lmˇ boˬ ni bi gʼeh˗awˇ guˆ kʼaˇ maˬ za ni bi jawˇ mawꞈ˗eu meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ poeˬ baw dui dui˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah nya meh.—Miˇ. 31:3. w18.09 9-10 ¶6-7

Gaˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ caw ba˗eu gaˇ gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu meh. (Doˆ. 36:2; Neˬ. 11:2) Nymˬ˗mˇ iˬ nah teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui kʼawꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ, yawˬ ha nya˗eu jeˬ, yawˬ ha˗euˬ aˇ yamˬ heu deuˬ zmˬ˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nya˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ ngeh, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. Tsoˆ˗eu gaˇ paw caw ba˗eu deuˬ, aˬ myah myah naˇ cawˬ yaw shuiꞈ za˗eu meh. Mehˇ nmˇ aˬ buˇ Maˇjiˬ Bawˬdzaˬnymˇ tsoˆ˗eu 18 kʼoꞈ byahˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ aˬ buˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ dzaw nehˬ˗eu meh. Maˇjiˬ, heu naˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˆ. 1:12) Maˇ diˇ naˇ, Maˇjiˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tsoˆ˗eu paw mˇ haw˗euˬ deuˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ caw ba iˇ haw maˬ loˇ? w18.08 24 ¶9, 11

Pawˇluˆ sahˬ boꞈ heu boꞈ neh ngeh, Tiˆmoˇseˬ 30 kʼoꞈ dawˬ peh byah laˇ˗euˬ tehꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Heu aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga? Aˬ dui mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗euˬ aˇ kʼoꞈ˗ahˇ haw˗awˇ maˬ ya daˇ˗a. Yeˬsuˇ neh 33 kʼoꞈ heu kaˬ kʼawˆ ngeh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ! Zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ gaˇ na, zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ taˬ˗a. Teu miˇ neh, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na, mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ, maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ nya laˇ˗euˬ kʼawꞈ, gʼaˬ maˬ biꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ myaˆ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ, maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ nya˗eu lehˇ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ.—1 Tiˆ. 3:1-10, 12, 13; Tiˇ. 1:5-9. w18.08 13-14 ¶15-16

Aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˇ maˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ duˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui gui˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya yahˇ dui dui meh. (Piˆ. 4:8, 9) Aˬ dui jah coeˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu iˇteuꞈnehꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu iˇ˗meˬ˗oˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ duˬ maˬ ciˇ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ maˬ ya bi jiˇ leˇ˗a. Kʼoeˇ naˇ, yawˬ ha nui noeˬ geuꞈ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu deuˬ˗euˬ gʼoeˇsaiˇ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ maˬ ya haw iˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ nui jah gʼaˬ bi baˬ laˇ mawꞈ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ jiˇ laˆ pyawˆ mawꞈ˗eu meh. Maˬ duˬ maˬ ciˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ aˬ dui˗ahˇ bi noeˬ tsehˆ lehˬ˗eu meh. Maˬ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ, nawˬ˗ahˇ maˬ deuˬ laˇ˗a lehˇ taˬ noeˬ. Moˇseˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ kʼoeˬ sho leˇ˗euˬ tsawˇ haˬ 12 gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼoꞈ le ngeh, kʼoeˬ sho leˇ˗euˬ 10 gʼaˬ naˇ, maˬ muiˬ paw jeˇ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ˗eu meh. (Tsahˬ. 13:25-33) Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ngeuˇ gaˇ keuˆ ni dzawˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ guˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ laˇ˗euˬ meh. (Tsahˬ. 14:1-4, 6-10) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ poˆ tseˇ duˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ taˬ ni, dawˇ ga˗ahˇ duˇ ni maˬ muiˬ˗eu paw ja˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jah˗euˬ meh. w18.08 4 ¶4-5

Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ muiˬ˗eu seu dzeuꞈ ahˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu deuˬ aˬ myah luꞈ yaw haiˬ jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Nawˇ jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ siˬ nya˗eu paˬ. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ nawˬ˗euˬ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ nya meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ naw nyaꞈ˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ ja˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ moeˬ tsoeˬ yaw shuiꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ, pyuˇ shuiˇ gaˇ kawˆ, naˬ gaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, kahˬpyuˇteuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, tehˇbaˬ˗lehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, gaˇ kawˆ heu deuˬ tehꞈ˗ehˇ ja˗eu nga laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ ja bu˗eu nga laˬ? Aˬ yaw maꞈ maˬ muiˬ˗eu dawˬ deuˬ ngehˬ niˇ gʼa gaˇ ya leˇ nga laˬ? Yeˬsuˇ “Kʼaˬ meh˗aˬ, nui ma laꞈ kʼoeˇ tiˬ byah ni shaˇ dawˆ taˬ˗euˬ jeˬ ngehˬ doˆ laꞈ˗eu meh” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Tehˬ. 12:34) Teu miˇ neh nawˇ, nymˬ˗mˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ luꞈ˗eu deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ naw nyaꞈ˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ luꞈ nya lehˇ ya siˬ˗euˬ naˇ, nawˇ tiˬ jeˬ paˬ jahˇ˗eu tsaˬ laˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ aˇ yamˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ dzeuˇ ni taˬ zmˬ, loˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ cawˬ taꞈ ni kʼawꞈ ya gʼeh meh.—Dawˬ. 13:20. w18.07 18 ¶11

Moˇseˬ 80 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˇ tiˬ hmˬ biꞈ˗euˬ meh. Teu naˇ Iˇjiˇtuˆ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ sheuˬ doˆ laˬ iˇ˗eu heu meh. (Doˆ. 3:10) Moˇseˬ gaˇ teu˗ahˇ maˬ mˇ lehˇ yaw myaˬ poˆ ehˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ oˇ oꞈ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ nya ni baoˬ paˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 4:2-9, 21) Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ baoˬ zmˬ˗awˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ ni laˆ guˆ nehˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ oˇ oꞈ˗awˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, nahˬ yu ni taˬ aw˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ heu gʼaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ ma lehˇ bi siˬ duˬ˗euˬ meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ heu ngeuˇ leˇ ngaˬ laˬ? Ngeuˇ leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Moˇseˬ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗euˬ muiˬ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ jahˇ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ jiˇ aˬ cawˬ˗ahˇ nahˬ yu ni jahˇ nehˬ˗awˇ aˬ cawˬ˗euˬˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗euˬ meh. Nawˇ tiˬ jeˬ na ya uˆ lahˇ˗eu baw naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, nahˬ yu ni oˇ oꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ jiˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Sehˇ. 3:19-21; 1 Beˬ. 5:1-3) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ kʼawꞈ nawˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ laˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nya meh.—Tehˬ. 11:28, 29. w18.09 23-24 ¶7-10

Aˬ dui yaw bya yaw lawˬ lawˬ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ naˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ shiˬ keuˇ ni gʼeh leˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jiˇ mehˬ bawˬ gm dzehˬ laˇ˗eu meh. Nawˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ siˬ nya dzehˬ laˇ ni jahˇ nya mehˇ laˬ? (2 Gawˇ. 6:11-13) Nawˇ aˬ gaˇ jawˇ kʼawꞈ yaw shehꞈ bya nya meh. Nawˇ yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ naˇ, nawˬ˗euˬ gaˇ dahˬ gaˇ dzeˇ jawˇ˗eu deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ, ‘Ngaˬ˗euˬ gaˇ dahˬ gaˇ dzeˇ jawˇ˗eu deuˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga? Ngaˬ˗euˬ iˇ kahˇ yaw luiˆ luiˆ˗ehˇ yaw buˇ buˇ˗ehˇ jaˆ ngaˇ laˬ? Ngaˬ˗euˬ iˇ kahˇ pu laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ haw muiˬ ni gʼeh ngaˇ laˬ? Ngaˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ngaˇ laˬ? Mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ˗awˇ aˬ cawˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu heu, aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ hawˇ˗eu gaˇ mˇ cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga? lehˇ naˇ haˬ haw.—Peˇ. 5:9. w18.06 24 ¶13-14

Gʼaˬ kʼehˇ Saˬteˬpaˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ gaˇ haw ngeh, saˇ tiˇ dawˬ heu maˇ diˇ ngeuˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 6:8, 12; 7:54-60) Gaˇ hu ba neh zahˇ gʼawˬ mya zahˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ sehꞈ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗eu lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Doˆ. 20:13) Heu gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ geuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ sheuˬ gʼeh nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ duˬ nya˗eu nga? Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zahˇ dawˬ deuˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ heu naˇ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu tsoˆ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, iˬ baˇ˗ahˇ toeˬ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mehˬ paˇ tsoˆ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ ni mehˬ˗eu tsoˆ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ” gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. (2 Tiˆ. 3:16) Aˬ dui aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ gui˗awˇ, aˬ jeˬ ehˇ mawꞈ nga lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ noeˬ ya shaˇ sawˇ˗eu uˬ taꞈ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya zmˬ iˇ˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya laˇ ni leh jeh mawꞈ laˇ˗awˇ, aˬ dui siˬ nya˗eu nui ma yaw muiˬ˗ehˇ sheuˬ gʼeh nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. w18.06 16 ¶3-4

Loˇmaˆ yehˇ zmˬ˗euˬ mi cehˇ tiˬ sawˬ taꞈ laꞈ zaˬ tiˬ daˬ mahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ nah na luꞈ dzaw˗eu miˇ meh, deuˆ nya dui dui˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kawˬ˗ahˇ mi cehˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ biꞈ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ haw piˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ beˬ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya zmˬ dzaw˗eu meh. (2 Gawˇ. 10:4, 5; 2 Ti. 2:15) Aˬ dui Saˬdaˬ hawˇ˗eu nehꞈ deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ baoˬ ahˇ dui dui kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ taꞈ˗ehˇ teˬ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ myah luꞈ maˬ ya dehꞈ gʼeh˗a, aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, tiˬ heˇ kʼoꞈ teu kaˬ˗ahˇ bi nyehꞈ taˬ˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ gʼaˬ ahˇ˗iˬ yaw doeˇ maˬ paˇ jahˇ nya uˬ taꞈ, tiˬ heˇ kʼoꞈ jiˇ ngeh bi laˆ cawˆ byoˆ jiˇ meh. (Pah. 20:1-3, 7-10) Nymˬ˗mˇ aˬ dui˗ahˇ muiˇ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ lahˇ ju hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ aˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ dui ya siˬ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Saˬdaˬ hawˇ˗eu nehꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni caw ba nehˬ meh lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ ma. w18.05 25 ¶15; 26 ¶19-21

Aˬdaˬ aˇ lawˇ dawˬ maˬ ngehˬ nya˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh, aˇ lawˇ Eˇbaˆ˗ahˇ ngehˬ cawˬ le˗euˬ lehˇ Aˬdaˬ ya siˬ ngeh, Aˬdaˬ yaw sahˇ ngehˬ cawˬ le˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Beh. 3:1-6) Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ yaw sahˇ heu aˬ geu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ, Aˬdaˬ maˬ siˬ maˬ suˇ˗eu tsawˇ haˬ nehˬ˗ehˇ gm leˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˬ˗eu mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ muiˇ˗euˬ meh. (1 Tiˆ. 2:14) Yeˬhawˇbaˬ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ haiˬ˗eu muiˇ˗eu heu gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pah mehˬ˗awˇ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh laˆ cawˆ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˇ lawˇ geuꞈ˗awˇ ngehˬ˗eu yaw sahˇ heu gʼaˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ muiˇ meh lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Beh. 3:15) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ehˇ nehˬ haw˗a. Eˬdeˬ yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ muiˇ˗euˬ 2,500 kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ muiˇ˗euˬ kʼoeˇ gʼaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ pah mehˬ˗euˬ meh.—Baˆ. 1:6. w18.05 15 ¶1-2

Nawˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ gaˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh gʼaˬ baˬ haw maˬ loˇ? Nawˇ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ haw˗euˬ naˇ, Pawˇluˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ nya˗eu paˬ. Aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu 30 kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 14:21; 2 Gawˇ. 3:2, 3) Ehˇ kʼawꞈ ni, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni maˬ caw ba nehˬ nya˗aˬ. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ myaˬ ni maˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ gʼaˬ na˗aˬ Pawˇluˆ˗ahˇ paˇ kʼehˬ paˇ kʼaˆ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 14:19; 17:1, 4, 5, 13) Pawˇluˆ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Pawˇluˆ “Ngaˇ aˇ naˆ ni noeˬ shaˬ luꞈ˗eu nga . . . ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ maˬ tsehˆ leˇ ni shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni ya mˇ luꞈ˗eu nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˆ. 9:1-3) Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ ngeh nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗awˇ, caw ba nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh.—Tehˬ. 22:39; 1 Gawˇ. 11:1 w18.05 4 ¶4-5

Pawˇluˆ neh ngehˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu deuˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ jiˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Pawˇluˆ Loˇmaˆ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ˗ahˇ ngaˇ mawˇ mawꞈ dui dui nya. Saꞈ laˇ paw˗euˬ guiˬ lahˬ biꞈ taꞈ yuˇ taꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, naw maꞈ gʼaˬ ahˇ dzehˬ laˇ ni mˇ mawꞈ dui dui nya. Ngaˇ ehˇ mawꞈ˗eu˗aˬ, ngaˬ˗euˬ jah˗eu jeˬ baˬ da neh naw maꞈ gʼaˬ ahˇ dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, naw maꞈ˗euˬ jah˗eu jeˬ baˬ da neh ngaˇ gʼaˬ ahˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, nyiˬ paw luꞈ guiˬ lahˬ baw˗eu jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maˆ. 1:11, 12) Tiˬ poˆ na Pawˇluˆ jiˇ mehˇ nmˇ deuˬ neh gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. (Maˆ. 15:30-32) Yawˬ ha nui kʼahˇ maˬ geuꞈ ni dehꞈ˗eu deuˬ, ja ceuˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya geuˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ neh “Ka li zaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya dahˬ dzaˬ˗iˇ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ teu deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ nya meh. (1 Gawˇ. 7:39) Kʼoeˇ naˇ kʼehˬ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu deuˬ hawˇ˗eu naˇ luꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ kʼawꞈ, gʼaˬ za˗eu geuˇ meh.—2 Teˇ. 1:3-5. w18.04 22 ¶3-5