Shiꞈ siˬ ba la

Nymˬ˗mˇ aˬ dui “shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ” laꞈ kʼoeˇ jawˇ luꞈ ma. (2 Tiˆ. 3:1) Yeˬhawˇbaˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le˗eu lehˇ gʼeh ngeh hawˇ˗eu, aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˇ diˇ nui saˇ oˆ˗eu jeˬ bi jaˆ laˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, yaw dehꞈ dehꞈ˗eu jeˬ shaˬ laˇ tehˇ tehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ nui noeˬ nui duˇ hawˇ˗eu caw ba˗eu jeˬ shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ haw paˬ nga?’ lehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui caw ba˗eu jeˬ loˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ shaˇ ju˗eu heu aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga lehˇ, Jaˇliꞈ boꞈ zaˬ tiˬ gʼaˬ ehˇ taˬ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 123:1-4) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ haw ngeh, baw leˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ meh lehˇ, Jaˇliꞈ boꞈ zaˬ tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nya˗eu nga? Zaˬ kʼaˆ naˇ, ya dzaˬ ya dawˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu bi haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ baw leˬ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ ya gʼoe˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ baw leˬ aˬ jeˬ bi mˇ mawꞈ nga lehˇ ya siˬ˗awˇ, mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ baw leˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Aˬ dui kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi mˇ mawꞈ nga lehˇ siˬ nya˗awˇ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ ya gui˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui caw ba˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. w18.07 9 ¶1-2

Teu naˇ iˬ baˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ˗ahˇ neh buˬ˗iˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Yoˇ. 8:34) Heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ neh zaˬ kʼaˆ kʼaˇ geuꞈ haw laꞈ˗euˬ jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh doeˇ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Iˬ baˇ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ bi mˇ˗awˇ, tsaˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha kʼaˇ nya gaˇ keuˆ ni maˬ bi mˇ ni laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh, aˬ dui nui ma cawˆ˗eu jeˬ, nui ma naˇ˗eu jeˬ, shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ, heu deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗awˇ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh, shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. (Maˆ. 6:23) Aˬ dui iˬ baˇ byoˆ tsehˆ˗awˇ nehˬ tehꞈ˗ehˇ, Aˬdaˬ nyaꞈ neh za haw˗euˬ maˇ diˇ yawˬ ha naꞈ˗iˬ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu meh. Yeˬsuˇ neh “Naw maꞈ ngaˬ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ naˇ” lehˇ ehˇ˗euˬ heu dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui buˬ˗iˇ ni Yeˬsuˇ neh bi caw ba mawꞈ naˇ, tiˬ jeˬ paˬ ya jahˇ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Yoˇ. 8:31) A nehˬ dzeuˇ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha gʼaˇ duˬ dehꞈ˗eu jeˬ ya byehˇ dzeh˗awˇ, Yeˬsuˇ neh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ ehˇ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya dehꞈ caw meh. (Tehˬ. 16:24) Aˬ dui ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ za ngeh, mehˬ hu paw Yeˬsuˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, maˇ diˇ buˬ˗iˇ˗eu jeˬ za˗eu meh. w18.04 7-8 ¶14-16

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ poˆ na maˬ tsaˬ˗eu nui noeˬ ahˇ luꞈ ngeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu meh. Yawˇnaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Miˬyehˇ Yawˇnaˆ˗ahˇ Niˇnaˬbeˬ meuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gaˇ kawˆ bi tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Niˇnaˬbeˬ meuˬ zaˬ deuˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ miˇ neh, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ laˆ cawˆ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ Yawˇnaˆ naˇ, aˬ yawꞈ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ miˇ neh, “nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗ehˇ nui ma pehˇ˗euˬ meh.” Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ Yawˇnaˆ˗ahˇ oˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ maˬ tsaˬ˗eu nui noeˬ teu˗ahˇ laˆ paˇ nehˬ˗euˬ meh. (Naˆ. 3:10–4:11) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh˗aˬ, Yawˇnaˆ Miˬyehˇ neh mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗awˇ, gaˇ kawˆ teu aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ ni, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Maˆ. 15:4) Gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui aˇ naˆ ni ya shaˬ ya zahˬ luꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ, nui ma hawˇ˗eu dui dui baw˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui “maˬ kamˬ coeˇ˗eu muˇ juˇ juˇ˗eu jeˬ maˬ bi keuˆ le˗a.” (1 Gawˇ. 10:13) Dawˬ heu aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni gʼaˬ za laˇ˗eu nga. w19.03 16 ¶6-7

Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ uˬ moˆ jawˇ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ, uˬ duˬ tahˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya daˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a, maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zahˇ dawˬ nui deuˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ya daˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ haw ma. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ bi daˇ sehꞈ˗a. Meuˬ˗ahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ gaˇ kawˆ teu aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗euˬ nga, shiˇ˗eu geuˇ ngaˇ laˬ maˬ geuˇ nga laˬ lehˇ, maˬ daˇ mi naˆ˗ehˇ jeˬ hu pyehˆ tseˇ˗eu meh. (Mehˬ. 19:2-7, 11-13) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yuiꞈ deuˬ miˇ tsaˬ biˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, miˬ sawˇ yo zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya daˇ˗eu meh. (Doˆ. 21:35; Mehˬ. 22:13-19) Aˬ yawꞈ maꞈ dawˇ coe ni daˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ kʼawꞈ Zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw ngeh, yawˬ gʼaˬ na luꞈ muiˬ˗eu jeˬ za˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ jeuˬ lah˗i Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Tahˬ. 20:7, 8; Yaˇ. 48:17, 18) Heu gaˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ dawˇ coe ni bi mˇ nehˬ mawꞈ˗awˇ, bi gaˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui ngehˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ iˇ kahˇ˗ahˇ jawˇ ngeh keuˆ ni haw˗eu meh. w19.02 23 ¶16-18

Aˬ dui uˬ duˬ kawꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh nahˬ yu ni gʼeh˗eu yaw shaˬ meh. Aˬ dui dawˬ yaw toe toe˗ehˇ yaw kʼaˆ kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ laˇ nya meh. Nawˇ shaˬ zahˬ naꞈ ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ luꞈ˗uˇ. Yeˬsuˇ dehꞈ saˬ saˬ ngeh yamˬ˗ahˇ, shaˬ zahˬ naꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ˗awˇ, naˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ ya shiˇ meh lehˇ siˬ nya meh. (Yoˇ. 3:14, 15; Gaˬ. 3:13) Yeˬsuˇ shiˇ˗eu peh laˇ taˬ ngeh, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ naꞈ dui dui nya lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇ. 12:50) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ ya shiˇ˗eu gʼawˬ mya nah maˬ paˇ ca ngeh, “Ngaˬ˗euˬ nui ma shaˬ zahˬ naꞈ dui dui nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ taˬ aw˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Yoˇ. 12:27, 28) Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ daˬ ga laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ nehˬ laꞈ˗awˇ, naˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ sehꞈ laˇ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ mehˬ shi kʼaˬ duˬ ni doˆ laˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ uˬ duˬ kawꞈ˗awˇ shaˬ zahˬ naꞈ dui dui kʼawꞈ, nahˬ yu ni Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ caw˗euˬ meh. Teu˗ahˇ aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.—Yaˇ. 53:10. w19.02 11 ¶14-15

Aˬ dui shaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, aˬ myah luꞈ bawˬ dzaˬ gaˇ le nya˗eu gʼaˇ duˬ, nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. Nui ma cawˆ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, gʼaˬ baˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ maˬ ngeuˇ naˇ miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, bawˬ dzaˬ gaˇ iˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu nui jah baˬ da neh tawˬ˗ahˇ uˇ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Heˬ. 13:3) Aˬ yawꞈ maꞈ a dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ luꞈ meh siˬ lehˇ ya gaˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗awˇ, nui jah ziꞈ laˇ˗awˇ, kʼaˬ duˬ ni gʼeh laˇ˗eu uˬ taꞈ, saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu meh. PawˇluˆLoˇmaˆ tawˬ˗ahˇ uˇ luꞈ ngeh, mehˇ nmˇ deuˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laˆ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ luꞈ meh siˬ lehˇ kʼaˇ ya gaˬ ngeh, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (Piˆ. 1:3-5, 12-14) Pawˇluˆ tawˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Heˬbyehˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ gʼeh˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ teu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ bawˬ dzaˬ gaˇ maˬ tsehˆ leˇ ni iˇ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Heˬ. 10:25 w19.01 28 ¶9

Saˬdaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ bi gʼeh mawꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ mˇ caw ni bi muiˇ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ bi shaˇ noeˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ nyawˬ leˇ taˬ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ ni jahˇ˗eu meh. Saˬdaˬ teu deuˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ deuˬ laˇ˗awˇ, “yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma cawˆ˗iˇ” meh lehˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:33) Kʼoeˇ naˇ Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, tsawˇ haˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ˗ahˇ nui ma taˬ ni, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ dawˆ ahˇ˗eu leh jeh˗eu meh. (Sehˇ. 2:8) Saˬdaˬ gʼaˬ biꞈ˗eu nui noeˬ tiˬ hmˬ naˇ, smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu jeˬ heu meh. Heu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh maˇ diˇ smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, maˬ muiˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Pyuˇ poˆ˗eu gaˇ kaꞈ gʼa˗eu miˇ neh, yawˬ ha˗euˬ mawˇ do hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗ahˇ maˬ ngehˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ keuˆ ni byehˇ dzeh coeˇ˗eu miˇ neh meh. (1 Tiˆ. 6:10) Aˬ dui pyuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ haw nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ byah˗eu mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a.—Tsoˆ. 7:12; Luˇ. 12:15. w19.01 15 ¶6; 17 ¶9

Maˇ diˇ naˇ Yeˬsuˇ neh ehˇ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ heu maˬ jaˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Heˬsaˬgiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, aˬ yawꞈ Aˬshuˇliˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ ngeh, guiˇ maꞈ˗euˬ aˬ yuiꞈ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. “Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ ehˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ gʼaˬ ahˇ laˇ˗euˬ meh.” (2 Laˬ. 32:6-8) Yawˇbaˆ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ luꞈ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ paˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Yawˇbaˆ gʼaˬ biꞈ laˇ˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗eu kʼoeˇ smˇ gʼaˬ˗ahˇ, ‘ngaˇ naw maꞈ pyeuꞈ law nmˇ˗aˬ, aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ naˇ ni maˬ ngeuˇ˗eu, muiˬ˗eu dawˬ neh gʼaˬ biꞈ˗awˇ, nui ma saˇ laˇ ni jahˇ nehˬ ma’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Baˆ. 16:1-5) Yawˇbaˆ uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu, Eˇliˇhuˆ neh gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗euˬ meh.—Baˆ. 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10. w18.04 16 ¶6; 17 ¶8-9

Iˇsaˬyaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu lehˇ ehˇ taˬ dzeuˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ uˆ lahˇ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ, . . . aˬ yawꞈ˗euˬ baoˬ neh uˆ lahˇ˗eu lehˇ oe luꞈ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˇ. 40:10) Heu deuˆ˗ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ baoˬ huiˬ dui dui˗eu sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba haw piˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ciˬ cehˆ laˇ nya˗eu baoˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ˗awˇ, gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Mehˬ. 1:30, 31; Yaˇ. 43:10) Aˬ dui˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, Yeˬhawˇbaˬ “Ngaˇ gʼaˬ biꞈ” ma lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ mˇ caw˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah tiˬ gaˇ na muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu leh jeh dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui aˇ dzehˬ˗ehˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, ziꞈ dah gʼeh ni caw ba nehˬ ma lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Nawˬ˗ahˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ nya˗eu, guiˇ deuˆ˗eu keu ka maˬ jaˆ˗a” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—Yaˇ. 54:17. w19.01 5-6 ¶12-13

Jeˬ zaˬ naˇ yaw sahˇ paw˗euˬ dzaˇ maˬ loˬ˗a, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗ahˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui naˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. (Tehˬ. 4:4) Aˬ dui Miˬyehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ naˇ, noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu jeˬ ahˇ˗awˇ, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, laˬ kʼaˬ jiˇ cehˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ nui jah bi ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ biꞈ˗awˇ, “saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ” neh paˇ dmˬ deuˬ hawˇ˗eu keu ka deuˬ jiˇ bi lehˬ hmˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. (Tehˬ. 24:45) Paˇ dmˬ hawˇ˗eu keu ka heu deuˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui jah bi ziꞈ laˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu miˇ neh, yaw sahˇ paw˗euˬ dzaˇ lehˇ ehˇ nya meh. Aˬ dui yaw sahˇ paw˗euˬ dzaˇ gʼawˬ mya ni za˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. (Yaˇ. 65:13, 14) Yaw sahˇ paw˗euˬ dzaˇ heu naˇ, nawˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ neh haw piˇ nehˬ nya˗eu zaˬ siˇ nui gahˇ hawˇ˗eu noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. (Dawˬ. 2:10-14) Nui gahˇ heu naˇ, Miˬyehˇ maˬ jawˇ˗a lehˇ myawꞈ˗eu, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ meh lehˇ myawꞈ˗eu, gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ haw doˆ nya ni caw ba nehˬ˗awˇ, yawˬ ha˗ahˇ shaˬ laˇ˗eu nui ma nui kʼahˇ˗ahˇ yahˇ nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ nui gahˇ hawˇ˗eu noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu jeˬ teu˗ahˇ za nya ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh luꞈ˗uˇ. w18.12 16-17 ¶6-7

Aˬ dui “aˇ bawˇ loꞈ˗ehˇ ziˇ baw tehꞈ˗a” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ haw sheˇ. Aˇ bawˇ tiˬ jeˬ na˗aˬ, aˇ heˇ aˇ heˇ kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni dehꞈ nya˗eu meh. Tsawˇ haˬ zaˬ teu loꞈ˗ehˇ dehꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yaw muiˬ jawˇ saˇ ya doˆ dui dui˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Iˇsaˬyaˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ muiˬ dui dui˗awˇ nui saˇ oꞈ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ ya jawˇ naˇ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu ngeh miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ neh guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, jeˬ zaˬ maˬ ehˇ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ehˇ muiˇ laˇ gaˇ maˬ paˇ ya guˆ meh. Kʼoeˇ naˇ myaˆ behꞈ, naˬ bawˬ, kuiˇ shiˇ laꞈ shiˇ, heu deuˬ jiˇ ni taˬ leˇ˗awˇ, yawˬ ha neh tsoˆ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ ya jawˇ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha neh ka˗euˬ aˇ siˬ aˇ lu˗ahˇ yawˬ ha ya dzaˬ˗awˇ, aˇ bawˇ naˆ maˬ tseˇ ziˇ baw˗eu meh. Jaˇliꞈ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ bi siˬ laꞈ kʼawꞈ, aˬ dui neh ya ngehˬ cawˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗a maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu, miˇ tsaˬ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh dawˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ dehꞈ haw yaꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ, aˬ dui˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kahˇ tiˬ hmˬ ehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.—Luˇ. 23:43. w18.12 5-6 ¶13-15

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ aˬ myah luꞈ tsaˬ ngaˇ lehˇ mawˇ laˇ˗awˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw mawꞈ laˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ nui noeˬ Yeˬhawˇbaˬ noeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ laˆ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ‘miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ dehꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ ya dehꞈ’ meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ haw, maˬ paˇ gui, maˬ paˇ naˇ haˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yaw jeˬ ma jeˬ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ jawˇ saˇ doˆ mawꞈ˗eu miˇ neh dzaˇ dzaˬ sheuˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ aˬ myah luꞈ maˬ muiˬ˗eu dzaˇ jiˇ dzaˬ caw naˇ, aˬ yawꞈ neh leh jeh˗euˬ jeˬ teu gaˇ dahˇ maˬ paˇ tsoeˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ noeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ naˆ ni leh jeh kʼawꞈ, miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ bi ahˇ laˇ naˇ, aˬ dui neh leh jeh˗euˬ teu jiˇ gaˇ dahˇ maˬ paˇ tsoeˬ ni pyeuꞈ iˇ˗eu meh. w18.11 24 ¶14-15

Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dehꞈ caw ma lehˇ ya leh jeh˗eu meh. Jaˇliꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ yehˇ˗euˬ joꞈ paꞈ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ yehˇ deuˬ guiˇ deuˆ ngeh joꞈ paꞈ paꞈ ziꞈ taˬ naˇ, maˬ bi taˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, maˬ paꞈ ziꞈ taˬ naˇ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗a. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ aˬ dui˗ahˇ joꞈ paꞈ loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dehꞈ caw naˇ, yawˬ ha˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya laˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui huiˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh maˬ ehˇ, mˇ bahˬ ni lawˬ haw laˇ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ geuꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, guiˇ deuˆ iˇ˗eu yehˇ deuˬ joꞈ paꞈ maˬ paꞈ ni maˬ iˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ ya byehˇ dzeh˗a. Aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. w18.11 13 ¶15

Aˬ dui Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ dzaw˗eu ya leh jeh˗awˇ, tiˬ jeˬ na jiˇ ya byehˇ dzeh˗eu meh. “Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ zeuˇ”˗eu heu naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dzaw gaˇ ehˇ mawꞈ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ “ahˬ”˗eu heu naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ zeuˇ dzeuˇ naˇ, maˬ ahˬ ni ya yahˇ˗eu meh. Yawˬ ngehꞈ˗ehˇ za˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ya smˇ˗iˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Dawˬdaˬ 23:23 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ “zeuˇ”˗eu heu naˇ, Heˬbyehˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ “za laˇ” gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Heu nyiꞈ dawˬ luꞈ˗ahˇ haw ngeh, aˇ poeˬ baw˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, ya leh jeh˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, tiˬ jeˬ na ya biꞈ ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zeuˇ nya˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ, lehˆ˗ahˇ nga behˆ yawˬ ngehꞈ˗ehˇ biˇ nehˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Nga behˆ teu aˬ dui maˬ laˬ iˇ˗euˬ gaˇ saˇ suˬ ni aˬ dui˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ jaˆ laˇ nya meh laˬ? Maˬ jaˆ laˇ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Maˬ ya zeuˇ kʼawꞈ aˬ dui lehˆ˗ahˇ iˇ˗awˇ ya yuˇ laˬ iˇ˗eu meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ zeuˇ˗eu kʼawꞈ teu gaˇ duˇ meh. Aˬ dui pyuˇ maˬ ya biꞈ kʼawꞈ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dzaw˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh˗awˇ, tiˬ jeˬ na ya smˇ˗iˇ˗eu meh. w18.11 4 ¶4-5

Yeˬsuˇ goˇ˗eu gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ daˆ leˇ ngeh, Beˬtuˆluˆ, Yaˬkoˆ, Yoˇhaˬ˗ahˇ jiˇ kuˇ leꞈ˗awˇ, teu gaˇ jawˇ luꞈ ngeh, nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw sahˇ aˇ baˇ mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ pyawˬ hawˇ˗eu mehˬ tsoeˬ yaw shehꞈ bya luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ Moˇseˬ hawˇ˗eu Eˇliˇyaˆ, Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ja luꞈ gaˇ jiˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 9:29-32) Kʼoeˇ naˇ yaw shehꞈ bya˗eu mˬ dmˇ aˬ yawꞈ maꞈ kʼoeˇ taˆ zaꞈ le˗awˇ, mˬ dmˇ laꞈ kʼoeˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ teˇ saˇ doˆ le˗euˬ meh. Yaw sahˇ aˇ baˇ heu naˇ, mehˬ hu paw Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ geuꞈ ngeh˗euˬ baoˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ˗ahˇ aˇ baˇ baˇ mawˇ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˇ baˇ heu naˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, shaˬ zahˬ hawˇ˗eu naˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ ya shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu uˬ taꞈ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ nui jah bi ziꞈ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ hawˇ˗eu mehˬ hu paw loꞈ luꞈ˗eu huiˬ˗eu gaˇ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh 30 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ ngeh kʼawꞈ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ gʼawˇ mawˇ paˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ngehˬ keuˆ luꞈ˗a siˬ. Teu gaˇ haw ngeh aˇ baˇ heu aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ maˇ jawˆ ni jaˆ luꞈ nga siˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—2 Beˬ. 1:16-18. w19.03 10 ¶7-8

Maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ kʼawꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ bi beu gaˇ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ”˗eu ma. (Zaˬ. 8:16, 17) Aˬ dui maˬ siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu gaˇ mˇ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, cawˬ deuˬ hawˇ˗eu yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ˗eu meh. Nawˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ naˇ, cawˬ deuˬ neh bi ha geuꞈ mawꞈ˗eu paˬ. Teu baˬ da neh zaˬ guˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, mehˬ shi naˇ kʼah tiˬ jeˬ lehˇ dehꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nymˇ jiˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ngeh, yawˬ gʼaˬ yawˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ iˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ da aˬ ma hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Ceuˬ. 26:4, 5) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu jahˇ geuꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ bye˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ naˇ, aˬ yawꞈ siˬ nya meh. (Kuˆ. 7:6) Teu miˇ neh aˬ dui Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ, “Iˬ baˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ myaˆ taˬ naˆ. Nawˬ˗euˬ tiˬ ziˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu jeˬ taˬ bi byoˆ˗iˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ muiˬ dzehˬ meh.—Dawˬ. 23:17. w18.10 6-7 ¶14-15

Miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ, nymˇ jiˇ tiˬ jiˇ˗ahˇ duˇ˗awˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu meh. (1 Yoˇ. 4:21) Tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ maꞈ tiˇ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, leh jeh˗awˇ yawˬ ngehꞈ˗ehˇ mˇ nehˬ˗eu meh. Myaˬ˗eu tiˬ paˆ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ yaw muiˬ jeˬ ui cuiˆ na mˇ nehˬ˗eu heu neh nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ muiˬ ngehˬ˗awˇ ja ceuˬ nehˬ˗eu, muiˬ˗eu tiˬ jeˬ na mˇ nehˬ˗eu heu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ˗euˬˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ ngeh, mˬ taˆ jawˇ˗eu Aˬda˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Peˇ. 5:1) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ nahˬ yu ni mˇ muiˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Kʼaˆ behˆ yaw kah pi˗awˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ˗eu tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ ngaˇ jawˇ gaˇ laˇ˗awˬ. Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ gʼaˬ naˬ bi naˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 11:28, 29) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ “yaw shaˬ zaˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh” nehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ leˇ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ laꞈ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu meh. (Ceuˬ. 41:1) Teu miˇ neh, aˬ dui nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ uˬ taꞈ, tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ kaˇ˗euˇ. w18.09 27 ¶1-2

Aˬ dui uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu heu jiˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui pyuˇ damˬ nehˬ nya meh. (Yoˇ. 13:34, 35; Kʼehˇ. 11:27-30) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui laˆ luiˆ laˆ buˇ˗eu paw maˬ ehˇ, laˆ saˆ˗eu paw maˬ ehˇ, caw ba nya meh. Aˬ dui yaw jeˬ ma jeˬ heu hmˬ˗ahˇ haw ma. Poˆlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Gaˇbaˬ˗liˬlaˬ, aˬ yawꞈ pehˬ kahˇ iˇ cuꞈ neh gʼawˬ naˆ ni bi laˆ cawˆ˗awˇ, dawˬ peh jawˇ˗eu aˇ muˇ deuˬ caw ba laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ teu poˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, aˬ yawꞈ yawˬ ha neh ya smˇ iˇ˗euˬ myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ neh zaˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗awˇ, “Heu poˆ ya tahˬ puˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ Ka li zaˬ aˇ muˇ laˆ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ˗euˬ heu, aˇ poeˬ baw˗awˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗awˇ, heu loꞈ˗ehˇ caw ba gaˇ za˗euˬ gʼawˬ mya gʼaˬ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗awˇ, heu deuˬ˗ahˇ ya caw ba˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ ya mˇ˗eu laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh.—Kʼehˇ. 20:35; 2 Gawˇ. 9:6, 7. w18.08 25 ¶12

Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ bo saˆ nya mawꞈ naˇ, lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ nya˗awˇ, yaw kawˇ ma˗ehˇ ya yahˇ˗eu meh. Heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gaˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ˗eu meh. Sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu deuˬ meuˬ lahˇ kʼoeˇ taˆ yawꞈ taˬ˗awˇ, guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, kawˇ ma˗ehˇ guˇ gaˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ bi nyawˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu meh. (2 Saˬ. 18:24-26) Aˬ yawꞈ nyaꞈ meuˬ˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, muiˇ˗eu deuˬ kʼaˇ laˇ ngeh laˇ gʼoˆ piˬ tehˬ jiˇ taˬ˗euˬ ngaˇ laˬ lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗eu meh. (Neˬ. 7:1-3) Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ tsaˬ˗eu aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma kʼawꞈ, loꞈ piˇ˗eu gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu meh. Teu naˇ, Saˬdaˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˆ laˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ, nui ma, aˬ dui˗euˬ nui kʼahˇ heu deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu leh jeh ngeh, aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ neh dzeuˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, siˬ nya˗eu nui ma aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ ngeh, naˇ haˬ˗awˇ nui ma laˇ gʼoˆ kawˇ ma˗ehˇ ya piˬ tehˬ˗eu meh. w19.01 17 ¶10-11

Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ baˬ da neh zahˇ jahˇ doˆ laꞈ naˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ mˇ caw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu, yawˬ ha jawˇ kʼahˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ gʼoe˗awˇ maˬ ya daˇ˗a, Jaˇliꞈ˗ahˇ kʼaˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ya bi pyeuꞈ meh. (2 Tiˆ. 3:16, 17) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ, maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ tseˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw naˇ, geuꞈ deˇ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ˗ahˇ, aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu tiˬ gʼaˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗awˇ, sheuˬ gʼeh˗eu nui deuˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ nya laˇ˗euˬ ngaˇ lehˇ haw˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na, yaw nyiˇ nga siˬ lehˇ haw˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ maˬ biꞈ˗a. Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ teu gʼaˬ aˇ kʼoꞈ yaw nahˬ baˬ da neh, sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ maˬ ya geuꞈ˗eu heu naˇ, zawˇ gʼawˬ cawˇ cawˆ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Miˇ kʼahˬ yaw myaˬ gaˇ kʼawꞈ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ duˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ gʼoe ni Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoe˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ Yeˬsuˇ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, myaˆ˗ahˇ mawˇ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ bi daˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Yoˇ. 7:24. w18.08 14 ¶16-17

Yaw muiˬ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni iˇ˗meˬ˗oˬ hawˇ˗eu naˬ gaˬ paw neh sahˬ boꞈ sha˗eu heu naˇ, lehˬ laˇ nya˗eu nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ. Miˇ kʼahˬ tiˬ gaˇ na, aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu meh. Teu gaˇ jawˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ, aˬ dui˗ahˇ laˆ guˆ˗awˇ, aˬ dui yaw kaˬ maˬ jah coeˇ ni bi gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, diˇ daˬ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ biˇ kʼawˬ˗eu meh. Soˇbi˗yaˬ Yuˇni˗yamˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. KeˬJiˬBiˬ yehˇ deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na puiˬ˗euˬ meh lehˇ dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu meh. Nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ dawˬ teu˗ahˇ jah leˇ˗awˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh iˇ doˆ˗euˬ meh. Myah laˇ ngeh yaw myaˬ gʼaˬ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ na maˬ gʼoꞈ laˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗euˬ nui jah˗ahˇ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ dawˬ neh bi laˆ cawˆ˗euˬ meh. (1 Tiˆ. 1:19) Aˬ dui laˆ luˬ laˆ seˇ laˇ˗eu jeˬ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ yahˇ nya˗eu nga? Aˬ dui maˬ muiˬ˗eu paw ja˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu maˬ duˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ maˬ ya biˇ kʼawˬ˗a. Kʼaˇ ya gaˬ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ taˬ jah, nawˇ gaˇ kawˆ maˇ diˇ˗ahˇ za taˬ˗euˬ yaw duˬ bi baw. w18.08 5 ¶8

Nymˬ˗mˇ iˬ nah jaˆ luꞈ˗eu oeˇ dui dui˗eu Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ ngeuˇ gaˇ dawˬ naˬ, dawˬ saˬ lawˬ muˇ dawˆ ahˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ “Iˬ nah nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a lehˇ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma” maˬ ngeuˇ naˇ, “Iˬ nah ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma, nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ ngeh, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ tiˬ gʼaˬ na zahˬ leˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ ya shiˇ˗eu gaˇ kawˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ “Tsawˇ haˬ˗euˬ Zaˬmaˇ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ dawˬ dah smˬ nah smˬ miˇ ya uˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Kuˆ. 10:34; Kʼehˇ. 10:39, 40) Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu yaw haiˬ yaw doeˇ kʼoeˇ gʼaˬ shiˇ ngeh nah neh, Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ iˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ “Lmˬ bymˇ˗ahˇ” smˬ nah jawˇ˗euˬ meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 2:31, 32) Yaw haiˬ teu gʼaˬ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ mˬ taˆ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ bi uˆ lahˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ maˬ siˬ nya. (Luˇ. 22:29) Kʼoeˇ naˇ, yaw haiˬ heu gʼaˬ iˇ cuꞈ jiˇ maˬ shawˇ˗aˬ siˬ. (Yoˇ. 3:3-6, 12) Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ ngeh, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. w18.12 6-7 ¶17-18; 8 ¶20-21

Tiˬ kʼehˬ tiˬ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ shaw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ luꞈ ma lehˇ noeˬ˗awˇ, Aˬloˬ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu naˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu bawˬ˗iˬ gʼeh”˗eu lehˇ sawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗ahˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “iˬ baˇ mˇ˗awˇ ngaˬ˗ahˇ puiˬ luꞈ meh” lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗awˇ, “Ngaˬ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi cah˗euˬ gaˇ ma˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ byehˇ dzeh gʼaˬ˗euˬ meh” lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ tsawˇ jeuˬ jeuˬ lah ni laˆ cawˆ jiˇ ma lehˇ noeˬ gaˇ keuˆ ni nui ma pehˇ˗eu meh. (Doˆ. 32:5-10) Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ cawˆ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. (Doˆ. 32:14) Aˬloˬ shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ aˬ yawꞈ neh tehˆ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu Leˬbiˇ tsawˇ haˬ deuˬ noeˬ poˆ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Teu ngeh nah mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ ya shiˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu deuˬ ya buˬ iˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu meh.—Doˆ. 32:26-29. w18.07 18-19 ¶13-16

Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ nga muiˬ dzehˬ˗eu? Muiˬ dzehˬ˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ leh jeh˗awˇ sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu, dehꞈ dzaˬ laˇ˗eu, dawˬ caˇ caˇ˗awˇ aˇ baˇ jahˇ gaˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu heu deuˬ˗ahˇ neh za˗euˬ taˬ huiˬ˗eu jeˬ teu maˬ ngeuˇ˗a. Pawˇluˆ “Nymˬ˗mˇ poˆ jawˇ˗aˬ, naw maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, Miˬyehˇ naw maꞈ˗ahˇ siˬ nya˗euˬ meh lehˇ kʼawꞈ ehˇ˗awˬ. Gʼaˬ baˬ dui dui˗awˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya˗eu yaw sahˇ kʼoeˇ deuˬ jawˇ paw naw maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ gʼoꞈ pyawˇ˗iˇ mawꞈ˗eu nya. Aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ paˇ geuꞈ poˆ mawꞈ˗eu nya?” lehˇ ehˇ˗awˇ, muiˬ dzehˬ˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gaˬ. 4:9) Boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ Uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ ‘siˬ nya˗eu’ heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ bi cawˬ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ beh˗euˬ miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ pyeuꞈ nya˗eu meh.—Tsoˆ. 12:13, 14. w18.07 4 ¶3-4

Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ neh bi caw ba mawꞈ naˇ, aˬ dui zahˇ dawˬ teu˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu jiˇ ya taˬ˗eu meh. (Moˆ. 5:15) Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Aˬ dui yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni ya dzaw meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Nawˇ maˬ yuꞈ kʼaˆ leˇ ni shaˬ luꞈ ngeh, saˬ laˬ gʼoˬ nawˬ˗ahˇ shiˬ shaˬ pyeuꞈ˗eu dzaˇ dzaˬ, sehˇ ni gʼa, dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ laˆ paˇ lehˇ ehˇ˗awˇ, ehˇ loꞈ˗ehˇ nawˇ mˇ caw ngeh muiˬ daˆ laˇ gaˇ ya mawˇ naˇ, saˬ laˬ gʼoˬ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya? Teu gaˇ duˇ ni, Beh˗euˬ yaw sahˇ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ mˇ˗euˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya daˬ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, dehꞈ ziˇ bi muiˬ daˆ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, zahˇ dawˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Jaˇliꞈ jaˬ myawꞈ taˬ myawꞈ, mehˇ shuiˇ taˬ shuiˇ, smˇ kʼoeˬ taˬ kʼoeˬ, taˬ dehꞈ bahˬ, yaw haiˬ jeˬ taˬ mˇ, maw loˬ ja maw taˬ zmˬ lehˇ mehˬ˗eu meh. (Dawˬ. 6:16-19; Pah. 21:8) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu miˇ neh yaw muiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. w18.06 16 ¶5-6

Piˇlaˆ Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ Loˇmaˆ˗ahˇ puiˬ ni jahˇ gaˇ guˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Ngaˬ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗aˬ, miˇ tsaˬ heu˗ahˇ taꞈ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 18:36) Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ suˬ saˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ mˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu miˇ neh meh. Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ naˇ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ”˗eu gaˇ meh. (Yoˇ. 18:37) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui kʼawꞈ aˬ dui˗euˬ gaˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya naˇ, nui ma laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ maˬ biꞈ˗a. Heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ, aˬ yawꞈ neh gʼa iˇ˗euˬ duˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ haiˬ˗eu nui noeˬ myaˬ laˇ tehˇ tehˬ luꞈ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha tsawˇ jeuˬ˗ahˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ jeuˬ neh uˆ lahˇ naˇ, dehꞈ ziˇ muiˬ daˆ laˇ meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ paˇ ehˇ˗eu, “Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ naˇ, mehˬ bawˬ gm˗awˇ, leh jeh˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ laˆ byoˆ neh le gaˇ dawˬ˗eu miˇ neh, laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.” w18.06 5 ¶6-7

Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Saˬdaˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ smˇ dmˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Teu naˇ, 1 Laˬsaˬbaˬ, Yawˇbaˆ, Zaˬkaˬliˇ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Meˬsiˇya maˬ doˆ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh, muiˇ˗eu gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ pah mehˬ nehˬ taˬ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Saˬdaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ duꞈ yawˇ ni maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Teu miˇ neh, Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ boꞈ˗euˬ teu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ Meˬsiˇya˗ahˇ bi siˬ nya˗awˇ bi caw teh˗eu gʼaˇ duˬ meh. (Luˇ. 24:44; Gaˬ. 3:24) Meˬsiˇya oe keuˆ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Meˬsiˇya hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ Saˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gm leˇ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ bi pah mehˬ˗eu meh. Heu naˇ tsaˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Saˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ jawˇ paw jawˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ bi laˆ cawˆ˗eu miˇ neh meh. (Maˆ. 16:20; Pah. 17:14; 20:10) Saˬdaˬ˗euˬ baoˬ yaw dui baw meh. Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ, Yeˬsuˇ, saˇ jaˇ ziꞈ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ, heu deuˬ haw piˇ nehˬ luꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ caw ba˗eu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ dui deuˆ gʼaˬ nya meh. w18.05 15-16 ¶2-4

Aˬ dui aˇ siˬ siˬ le˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ nya˗eu meh. (Tehˬ. 13:23; 21:43) Teu miˇ neh, Yoˇhaˬ 15:1-5 laꞈ kʼoeˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ, aˇ siˬ siˬ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, tsawˇ shuiꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Tehˬ. 28:19) Aˇ siˬ siˬ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba gaˇ ehˇ mawꞈ naˇ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni maˬ caw ba nehˬ nya˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ aˇ siˬ maˬ siˬ le˗eu uˬ laꞈ˗ahˇ duˇ˗eu meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Heu naˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni maˬ ka tiˇ nya˗eu miˇ neh meh. Yeˬhawˇbaˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ naˇ, maˬ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ shaˇ haw˗aˬ. (Mehˬ. 30:11-14) Toˆ˗ehˇ naˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu heu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Aˇ siˬ siˬ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ mˇ nya˗eu jeˬ ya bi pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi mˇ˗eu nga? Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ gaˇ kawˆ bi tsaꞈ gaˬ˗eu meh.—Tehˬ. 24:14. w18.05 5 ¶8-9

Aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ zahˇ˗euˬ aˬ nyiꞈ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, saˬ laˬ, aˬ bawˇ guˬ dawˬ, hawˇ˗eu nui deuˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Paˬliˬsehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mehˬ ni “Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ yuˇ˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ paˇ geuꞈ˗euˬ meh.” (Maˆ. 1:18, 25) Aˬ yawꞈ maꞈ neh mehˬ bahˬ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na naˇ, shiˬ buiˇ lah ma, saˇ laˇ maˬ shiˇ˗eu, aˇ kaˇ kaˇ ziˇ gaˇ kawˆ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ, Miˬyehˇ aˬ li cawˬ cawˬ aˬ buˇ cawˬ cawˬ gaˬ˗awˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ gaˇ nui ma tsaˬ meh lehˇ jiˇ mehˬ˗eu meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ kʼawꞈ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ neh tsawˇ haˬ˗ahˇ mehˇ shuiˇ shuiˇ˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ huiˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ “miˇ kʼahˬ saˇ˗awˇ guˆ kʼaˇ maˬ za˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, ja pyuˬ ni “luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ kʼoeˇ taˆ keuˆ le tehꞈ˗a.” Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ jeˬ na luꞈ muiˬ daˆ laˇ luꞈ meh lehˇ ehˇ gaˇ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ ya jah˗a. Maˇ diˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ “aˇ nah˗aˬ, uˬ ciꞈ sehˇ gʼahˇ smˇ kʼoeˬ tahˇ joe oe˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ maˬ duˇ˗ehˇ jawˇ ngeh keuˆ le tehꞈ˗a.”—1 Teˇ. 5:1-4. w18.10 4-5 ¶6-8

Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, “aˬ yuiꞈ aˬ tsu” pyeuꞈ˗eu tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu yawˇ nui deuˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ “uˆ lahˇ˗eu” deuˬ maˬ ngeuˇ˗a, aˬ dui˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu aˬ dui˗euˬ “gaˇ mˇ cawˬ” pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ bi mˇ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu meh. (Yaˇ. 32:1, 2; 2 Gawˇ. 1:24) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, aˬ myah luꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ kʼehˬ gaˇ ya daˬ˗eu Teˇsaˬloˇni meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ˗ahˇ nga maꞈ gʼoeˇ dui gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni, nga maꞈ˗euˬ gʼawˇ mawˇ kʼawꞈ naw maꞈ gʼaˇ duˬ shiˇ dah nehˬ coeˇ ma. Naw maꞈ˗ahˇ nga maꞈ gaˬ dui dui˗eu ma” lehˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. (1 Teˇ. 2:8) Pawˇluˆ gʼaˬ biꞈ˗eu dawˬ heu ngehˬ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, Eˇpeˇsu meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu dawˬ jiˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ meh. w18.04 22-23 ¶6-8

Aˬ dui buˬ˗iˇ mawꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ ‘jawˇ gaˇ ya gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ’ meh. Heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ jawˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (2 Gawˇ. 3:16) Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ jawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ haw ni, tsawˇ haˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu nui ma˗ahˇ saˬ paˇ neh dehˬ kaˬ taˬ gaˇ duˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ yawˬ ha nui kʼahˇ gʼaˇ duˬ mˇ mawꞈ˗eu meh. (Heˬ. 3:8-10) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ neh bi buˬ˗iˇ˗eu jeˬ˗aˬ, zaˬ kʼaˆ geuꞈ gaˇ neh bi buˬ˗iˇ˗euˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Baoˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ maˬ jahˇ nya˗eu huiˬ dui dui˗eu buˬ˗iˇ˗eu jeˬ˗ahˇ biꞈ˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, zahˇ kʼawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗euˬ zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, bi buˬ bi law˗iˇ laꞈ˗eu meh. (Maˆ. 6:23; 8:2) Buˬ˗iˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˇ naˆ ni muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga! Aˬ cawˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ luꞈ˗eu deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ, tawˬ˗ahˇ uˇ luꞈ˗eu deuˬ kʼawꞈ, buˬ iˇ˗eu jeˬ heu za nya meh.—Beh. 39:20-23. w18.04 10 ¶3-5