Yehꞈ siˬ ba la

Mehˬ bawˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ mˇ˗euˬ lehˇ jiˇ aˬ myah luꞈ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗awˇ, yawˬ nah na luꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu ma. (2 Gawˇ. 5:14, 15) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma ka kʼoꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗awˇ, aˬ dui ja ceuˬ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, bawˬ dzaˬ ngeh nui ma laꞈ kʼoeˇ neh nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu heu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ maˬ geuꞈ ni Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui bawˬ dzaˬ gaˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya byehˇ˗eu meh. Aˇ muˇ gʼawˬ mya gaˇ jawˇ nah dzeuˇ tiˬ nah˗ahˇ neh ngaˬ nah yaw kaˬ˗ahˇ uˬ ciꞈ uˬ taw paw gʼaˬ doeˇ mˇ doeˇ taˬ˗euˬ ngeh bawˬ dzaˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ gʼaˬ naˬ naˬ˗eu koꞈ nah jawˇ nah˗ahˇ jiˇ bawˬ dzaˬ˗eu nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗eu meh. Aˬ dui gʼaˬ doeˇ doeˇ kʼawꞈ bawˬ dzaˬ gaˇ laˇ˗eu heu, Yeˬhawˇbaˬ mawˇ ngaˇ loˇ? Aˬ yawꞈ mawˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui ngehˬ˗ehˇ leh jeh naˇ ngehˬ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ kʼawꞈ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh.—Kuˆ. 12:41-44. w19.01 29 ¶12-13

Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ tahˬ puˬ haw˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ iˇ shaˬ shaˬ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ cu˗euˬ aˬ da Yoˇsehˆ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ haw˗euˬ miˇ neh, gaˇ yaw kah aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Tehˬ. 13:55; Kuˆ. 6:3) Yoˇsehˆ, Yeˬsuˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ dahˬ maˬ beh laˇ mi naˆ˗ehˇ shiˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ nehˬ laꞈ˗eu heu naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, jah˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗eu heu kʼawꞈ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. (Yoˇ. 7:5) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ ya tahˬ puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ ngeh meh. Aˬ yawꞈ maˬ jahˇ maˬ geuꞈ nya miˇ neh jahˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a, naˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ “gʼawˬ shaˬ haw gaˬ”˗euˬ miˇ neh meh. (Tehˬ. 20:29-34; Kuˆ. 1:40-42) Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ, caw ba nehˬ mawꞈ˗eu meh.—Kuˆ. 7:32-35; Luˇ. 7:12-15 w19.03 16 ¶10-11

Yeˬsuˇ dehꞈ saˬ saˬ ngeh miˇ, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni naꞈ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ shiˇ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ nya ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ naˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ noeˬ tmˬ kʼaˇ maˬ paˇ za meh. (Maˆ. 5:18, 19) Kʼoeˇ uˬ taꞈ heu naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ jiˇ laˆ cawˆ˗eu meh. (Baˆ. 2:4) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ gʼoeˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ciꞈ hawˬ byawˇ dzaˬ saˬ saˬ ngeh miˇ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ ‘aˬ geu gʼaˬ huiˬ dzehˬ˗eu gaˇ kawˆ tsawˇ pyehˇ pyehˇ˗eu meh.’ Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ nui ma maˬ pehˇ˗eu uˬ taꞈ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ nui ma aˬ joˆ˗ehˇ ya taˬ˗eu lehˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ duꞈ yawˇ ni tiˬ poˆ paˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ biꞈ lehˇ jiˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. (Luˇ. 22:24-28; Yoˇ. 13:1-5, 12-15) Aˬ dui uˬ duˬ kawꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ nui ma saˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui jiˇ ni aˬ cawˬ˗ahˇ nui ma pehˇ leˇ ni ngehˬ˗awˇ mˇ˗eu meh lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (Dawˬ. 12:18; Koˆ. 3:2, 5) Kʼoeˇ naˇ aˬ cawˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ ya ngehˬ keuˆ˗eu meh.—Peˇ. 4:29. w19.02 11-12 ¶16-17

Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗ahˇ yaw doeˇ maˬ bi ngehˬ˗a. Ja bu gaˇ ya daˬ˗euˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja bu nga lehˇ siˬ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ meh. (Mehˬ. 19:16-19; 25:1) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ bahˬ ngaˇ lehˇ maˬ bi daˇ mi naˆ˗ehˇ, tsawˇ kaˬ kʼaˇ teˬ˗eu nyiˬ gʼaˬ ya jawˇ˗eu meh. (Mehˬ. 17:6; 19:15) Ehˇ kʼawꞈ mˇ bahˬ˗euˬ gaˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ kaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ naˇ tawˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw mawˇ˗eu miˇ neh, ya buˬ˗iˇ meh lehˇ maˬ noeˬ kʼawꞈ gʼaˬ˗aˇ. Yeˬhawˇbaˬ kʼaˇ mˇ˗eu jeˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ miˇ neh, aˬ dui kʼaˇ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ caw tehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ˗awˇ, baoˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ zmˬ˗eu deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu meh. (2 Saˬ. 22:21-23; Yeˬ. 9:9, 10) Yaw haiˬ mˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu tiˬ gʼaˬ na cehˆ dzeuˇ nya gaˇ duˇ kʼawꞈ, aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dawˇ coe ni yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu meh. (Dawˬ. 28:13) Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ noeˬ poˆ maˬ noeˬ paˇ naˇ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ “dehꞈ luꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ laꞈ˗ahˇ ya uˇ keuˆ˗iˇ˗eu jeˬ˗aˬ, guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh” lehˇ ya siˬ˗eu meh.—Heˬ.10:30, 31. w19.02 23-24 ¶20-21

Moˇseˬ nui noeˬ nui duˇ shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ “maˬ mawˇ nya˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ ya mawˇ haw˗euˬ loꞈ˗ehˇ . . . nui ma ziꞈ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Heˬ. 11:24-27) Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ ba la nyiˬ siˬ maˬ byah laˇ mi naˆ˗ehˇ, Siˇnaˆ gawˬ jawˬ˗ahˇ le keuˆ˗eu keuˆ laˇ ngeh gaˇ kawˆ doˆ laˇ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ iˇ cuꞈ dawˇ˗eu maˬ jaˆ˗eu miˇ neh Moˇseˬ˗ahˇ nui ma pehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “Tsawˇ haˬ heu deuˬ˗ahˇ ngaˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ nehˬ nmˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ kʼaˬ lo neh biˬ sehꞈ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 17:4) Teu ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gawˬ yoeˬ neh kʼaˬ lo˗ahˇ juiꞈ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Siˇnaˆ gawˬ jawˬ lo guˇ kʼoeˇ taˆ “Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ˗euˬ mehˬ shi, Moˇseˬ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ iˇ cuꞈ yoeˇ doˆ le˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ ya dawˇ ngeh, gaˇ kawˆ ui cuiˆ maˬ gaˇ laˇ˗euˬ meh.—Doˆ. 17:5, 6. w18.07 10 ¶4-5

Yeˬhawˇbaˬ nui gaˬ laꞈ kʼoeˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ muˇ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ aˇ poeˬ baw˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ gaˬ meh lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ˗eu ma. (1 Yoˇ. 4:19-21) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ “Nymˬ˗mˇ naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw dehˬ caw toˆ luꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, mehˬ hu paw kʼawꞈ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ dehꞈ daˆ le˗awˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (1 Teˇ. 5:11) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nya meh. (Maˆ. 15:1, 2) Nui ma ga ka˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, saˬ laˬ gʼoˬ jawˇ gaˇ iˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (Luˇ. 5:31) Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ nui deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ saˬ laˬ gʼoˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ siˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ neh caw ba˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu gʼaˬ biꞈ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ ‘nui ma baˬ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˇ gʼaˬ byehˆ byehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu uˬ taꞈ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ kʼoeˇ taˆ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ’ nehˬ nya meh.—1 Teˇ. 5:14. w18.09 11 ¶10-11

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ nya dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ ya siˬ nya dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ nya˗eu tiˬ jeˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Teu naˇ Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ gui˗awˇ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu meh. Jaˇliꞈ heu naˇ gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ˗eu gaˇ kawˆ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ teu deuˬ naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ jiˇ ni teu loꞈ˗ehˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ meh lehˇ jah coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Iˇsaˬyaˇ neh zawˇ˗ehˇ sheu cehˆ muiˬ taˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Iˇsaˬyaˇ Yeˬhawˇbaˬ yawˇ bo˗eu yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ naˇ yawˇ zaˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ “Yawˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ gaˇ jaˬ uiˬ jiˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ bawˇ kʼahˇ˗ahˇ ciˬ˗awˇ, yawˇ zaˬ aˬ ma deuˬ˗ahˇ aˬ za za˗ehˇ sheuˬ gʼeh tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˇ. 40:11) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ huiˬ˗eu aˬ laꞈ aˬ dui˗ahˇ byaˇ tawꞈ luꞈ nya lehˇ noeˬ naˇ, aˬ dui tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ guˆ ni nui ma saˇ˗eu meh. Nawˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ nui ma saˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ luꞈ˗uˇ. Dawˬ heu naˇ mehˬ hu paw jaˆ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. w19.01 7 ¶17-18

Nawˇ mˇ byah luꞈ˗eu aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ jaˆ ma loˇ? Yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, bawˬ dzaˬ ngeh nui noeˬ nui duˇ yaw muiˬ˗ehˇ biꞈ nya˗eu hawˇ˗eu yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ luiˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ ngeh Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ nya laˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, aˇ pyaˇ daˬ taˬ nya˗eu meh. Yawˬ ha muiˬ daˆ laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ, muiˬ daˆ laˇ luꞈ ngaˇ lehˇ tiˬ gʼaˬ na ehˇ nehˬ laꞈ ngeh, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Nawˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu paˬ. Teu naˇ yaw muiˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Teu naˇ nawˇ Yeˬhawˇbaˬ bi mˇ mawꞈ˗eu jeˬ mˇ luꞈ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. (Dawˬ. 27:11) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ naˇ, nawˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ, dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˇ poeˬ baw˗eu gaˇ mˇ luꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ “Gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ˗ehˇ ziꞈ dah ni yawꞈ tehˬ taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu yawꞈ ngehꞈ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ siˬ nya˗awˇ, Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu leh jeh dui dui˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:58) Ehˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ miˇ tsaˬ˗euˬ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsawˇ myahˇ doˆ jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, leh jeh gaˇ aˬ dui ya mawˇ ngeh, maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ dehꞈ dzaˬ laˇ gaˇ duˇ kʼawꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ shawꞈ ngehꞈ˗i gʼeh luꞈ meh.—Kaꞈ. 9:25. w18.12 18 ¶12-13.

Daˬbiˇ ehˇ mawꞈ˗eu aˇ yamˬ teu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (2 Beˬ. 3:13) Iˇsaˬyaˇ 65:22 laꞈ kʼoeˇ “Ngaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ bawˇ loꞈ˗ehˇ ziˇ baw tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˇ heˇ aˇ heˇ kʼoꞈ ya dehꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Pah mehˬ˗eu 21:1-4 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ, teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ guiˬ lahˬ tiˬ jeˬ naˇ “shiˇ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ”˗eu meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ smˇ˗euˬ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ baˬlaˬdiˇsuˆ tiˬ poˆ paˇ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗awˇ, Daˬbiˇ jiˇ ni nui nahˬ nui yu ahˇ˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu tsawˇ muiˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ceuꞈ. 37:11) Iˇsaˬyaˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, aˬ dui miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ dehꞈ nya˗eu muiˬ dui dui˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Yaˇ. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23) Gaˇ kawˆ heu aˬ myah pyeuꞈ laˇ˗eu nga? Yeˬsuˇ neh yaw haiˬ teu gʼaˬ˗ahˇ dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ pyeuꞈ laˇ ngeh meh. (Luˇ. 23:43) Nawˇ jiˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ teu laꞈ kʼoeˇ jawˇ nya meh. w18.12 8 ¶22-23

Aˬ dui miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ tiˬ pawˬ˗iˬ maˬ bi ahˇ laˇ ni yahˇ nya ngaˇ loˇ? Maˬ yahˇ nya˗a. Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ jawˇ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗eu taꞈ naˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ ui cuiˆ na ahˇ luꞈ meh. (1 Gawˇ. 5:9, 10) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh kʼawꞈ, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu jah bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ ya gaˬ meh. Maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ teu˗ahˇ maˬ yahˇ tsehˆ tsehˆ nya kʼawꞈ, aˬ dui aˬ myah luꞈ noeˬ noeˬ˗ehˇ maˬ ya jawˇ˗eu uˬ taꞈ, nui noeˬ teu˗ahˇ jiˇ maˬ ya ha geuꞈ˗a. Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ, Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ teu˗ahˇ yaw kawˇ ma˗ehˇ ya deuˆ tsehˆ˗awˇ, maˬ loˬ gaˇ keuˆ ni miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ aˬ kawˬ˗aˬ maˬ ya biꞈ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui cawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya tseˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ cawˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ noeˬ iˇ nya meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (Dawˬ. 13:20; 1 Gawˇ. 15:12, 32, 33) Aˬ dui byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya tseˇ˗eu meh. Aˬ dui tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, diˬ˗eu ceh˗eu gaˇ kawˆ, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu gaˇ kawˆ, heu deuˬ˗ahˇ maˬ haw naˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ nya˗awˇ ‘Miˬyehˇ neh bi mˇ laꞈ˗euˬ’ jeˬ˗ahˇ mˇ nya meh.—2 Gawˇ. 10:5. w18.11 25 ¶16-17

Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ leh jeh˗awˇ cah daˆ leꞈ ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ya mehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ heu naˇ mi cehˇ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Muiˬ˗eu yehˇ tiˬ gʼaˬ mi cehˇ˗ahˇ ziꞈ dah ni tuˆ tehˬ taˬ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ dui jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya tuˆ tehˬ taˬ˗eu meh. (Peˇ. 6:17) Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu gʼaˬ pyeuꞈ nya˗awˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ gaˇ kawˆ dawˇ coe ni mehˬ” nya˗eu ma. (2 Tiˆ. 2:15) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ mehˬ ngeh Jaˇliꞈ zmˬ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya dzehˬ laˇ˗awˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ ma heu kahˇ˗ahˇ cah daˆ leꞈ ma lehˇ jiˇ noeˬ tsehˆ laˇ˗eu meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ poeˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ Aˬda pyeuꞈ˗eu aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu miˇ neh, aˇ poeˬ baw dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ mehˬ dzeuˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ heu naˇ dahˬ beh˗eu tehꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ mehˬ daˆ leꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh nawˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ aˇ caˇ caˇ kʼawꞈ sehˇ loꞈ˗ehˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu uˬ taꞈ, ‘yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ zeuˇ˗awˇ, tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ ahˬ’ lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ luꞈ˗uˇ.—Dawˬ. 23:23. w18.11 9 ¶2; 13-14 ¶15-17

Iˇ cuꞈ maˬ dahˬ le mi naˆ˗ehˇ, Noˇaˬ neh tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ laꞈ kʼoeˇ, oe luꞈ˗eu luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ˗eu gaˇ kawˆ jiˇ ahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. “Iˇ cuꞈ maˬ dahˬ pymˬ dah˗euˬ jeˬ hu heu myaˆ nah laꞈ kʼoeˇ, Noˇaˬ lawˬ laꞈ kʼoeˇ daˆ uˇ leˇ ngeh nah keuˆ ni, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ dzaˬ byawˬ dawˇ byawˬ˗awˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ taꞈ˗eu maˬ tsehˆ leˇ˗a. Iˇ cuꞈ huiˬ le˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dehˬ dzaˬ gʼeh ngeh keuˆ ni, aˬ jeˬ keuˆ le˗euˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ siˬ leˇ˗a. Tsawˇ haˬ˗euˬ Zaˬmaˇ oe ngeh kʼawꞈ, kʼoeˇ gaˇ duˇ tehꞈ˗a” lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 24:38, 39) Tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ, Noˇaˬ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ˗euˬ saˇ tiˇ dawˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ, mehˬ hu paw tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ mˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ bi dzaw laˇ˗eu gʼaˇ duˬ ma. Aˬ dui kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ bi mˇ caw mawꞈ˗awˇ, “yaw dehꞈ” bi dehꞈ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu ma. (Yeˬ. 18:23) Aˬ dui iˇ kahˇ doe ni maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le shaw˗iˬ meh lehˇ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsaꞈ gaˬ doe˗eu jeˬ pyeuꞈ ma.—Yeˬ. 3:18, 19; Daˬ. 2:44; Pah. 14:6, 7. w18.05 11 ¶8-9

Nawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ bi tsaꞈ gaˬ gaˇ nawˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗awˇ bi nyehꞈ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ naˇ haˬ tseˇ naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga? Nawˇ kʼaˇ siˬ nya˗eu jeˬ ehˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh ngaˇ laˬ? Yeˬsuˇ Loˇmaˆ˗euˬ sahˬ paˬ naˇ haˬ gaˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬsuˇ “ciˬ cuˇ jawˇ yamˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ, dawˬ ja ja˗eu yamˬ baw˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ zmˬ˗eu miˇ neh, tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ dawˬ maˬ tmˇ˗a. (Tsoˆ. 3:1, 7; Tehˬ. 27:11-14) Aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ keuˆ le naˇ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ bi shaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, ya yahˇ˗eu meh. (Dawˬ. 10:19; 11:12) Nawˬ˗euˬ cawˬ, maˬ ngeuˇ naˇ nawˬ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ gaˇ nawˇ siˬ nya naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ te? Jaˇliꞈ˗ahˇ “Dawˬ tsaˬ ngehˬ˗eu kʼaˬ meh yaw dawˇ jeˬ doˆ laˇ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ zaꞈ taˬ ni ya ehˇ nehˬ jiˇ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ paˇ bi muiˬ kʼoꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ naˇ muiˬ dzehˬ nga lehˇ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ siˬ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh.—Koˆ. 5:14, 15. w18.10 7-8 ¶17-18

Aˬ dui nui gaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Aˬ dui jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu heu meh. (Koˆ. 1:19) Aˬ dui aˬ cawˬ˗euˬˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ naˇ, nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ gʼoˆ shaw nya ni naˇ haˬ. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˇ diˇ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ, aˬ dui˗euˬ myaˆ pyawˬ˗ahˇ haw˗awˇ neh kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ siˬ leˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nya lehˇ dzawˇ nehˬ luꞈ ngeh, maˬ ngehˬ tsoeˬ ni yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ. Nawˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ nui ma taˬ laˇ˗awˇ neh, nawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba ngeh nawˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ laˇ˗eu yaw awˬ meh. Aˬ cawˬ deuˬ nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˇ diˇ kʼahˬ lahˇ nga lehˇ ya siˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ gʼawˬ mya ni za˗eu meh. w18.09 11 ¶10; 12 ¶13

Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ naˇ haˬ˗eu, Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ boꞈ doˆ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ gui˗eu, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw˗eu, bawˬ dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ˗eu, bawˬ dzaˬ gaˇ iˇ˗eu, heu deuˬ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui aˇ yamˬ ya zmˬ˗awˇ, aˬ dui neh mˇ haw˗euˬ aˇ yeˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ maˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya byehˇ dzeh meh. (Peˇ. 5:15, 16) Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ dzaw˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ aˇ myaˆ ni ya zmˬ˗eu nga? Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˬ duˇ leˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ ma, aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ, gaˇ kawˆ heu deuˬ dzaw˗eu heu naˇ, dzaw jiˇ˗eu aˇ nah maˬ baw˗a. (Maˆ. 11:33) Loꞈ˗eu nymˇgoˇ tiˬ dmˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ, “yaw tiˇ tiˇ lehˇ gʼeh˗eu aˇ yehˆ tiˬ yehˆ” nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ, “Yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ aˇ yehˆ tiˬ yehˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ nui kʼahˇ taˬ shiˇ. Teu myaˆ tehꞈ˗ehˇ nui kʼahˇ shiˇ naˇ, teu myaˆ za˗eu tehꞈ meh. Teu myaˆ maˬ tseˇ poˆ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, dzaw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya ni jaˆ˗a siˬ. Aˬ dui nymˬ˗mˇ neh kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w18.11 5 ¶7

Jaˇliꞈ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ, ya gʼoˆ shaw nehˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 3:7) Miˬ zaˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ naˇ, miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu jeˬ gʼawˬ mya jaˆ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ miˬ zaˬ taꞈ˗ehˇ muiˬ dzehˬ ma lehˇ maˬ noeˬ˗a. (Beh. 2:18) Aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu meh. Miˬ zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ, soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, iˇteuꞈnehꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˬ buˇ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ cawˬ niˇ gʼa˗a. (Baˆ. 31:1) Aˬ yawꞈ soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ paw neh aˬ buˇ˗ahˇ maˬ ngehˬ cawˬ niˇ gʼa˗eu uˬ taꞈ, maˬ muiˬ˗eu gʼoeˇsaiˇ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ maˬ haw˗a. Aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu heu naˇ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bye˗eu miˇ neh jiˇ ngeuˇ meh.—Ceuˬ. 19:14; 97:10. w18.09 28 ¶3-4

Jaˇliꞈ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu, aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ˗eu nga? Mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ, ya taˬ aw˗eu miˇ neh meh. “Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” aˬ dui tiˬ jawˬ jawˇ˗eu deuˬ “yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu, pyuˇ˗ahˇ mehˇ juiˇ juiˇ˗eu, kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu, nui ma huiˬ˗eu” hawˇ˗eu, “yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ gʼaˬ leˇ˗eu” tsawˇ haˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ byah˗eu miˇ neh taˬ aw˗eu yaw shaˬ meh. (2 Tiˆ. 3:1-3, YS97) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui ma teu naˇ maˬ muiˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ, teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗awˇ dehꞈ dzaˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Ceuˬ. 37:1; 73:3) Teu miˇ neh, aˬ dui ‘Ngaˇ aˬ cawˬ˗euˬˬ gʼaˇ duˬ jeˬ hu shaˇ noeˬ nehˬ naˇ, ngeuˇ meh laˬ leˇ heu? Ngaˇ taˬ aw˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ naˇ teuˇ neh, aˬ cawˬ ngaˬ˗ahˇ yaw zeu baw meh laˬ? lehˇ noeˬ laˇ nya meh. Aˬ dui yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ lahˇ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ kawˆ doˆ laˇ nya˗awˇ, aˬ cawˬ deuˬ kʼawꞈ heu deuˬ˗aˬ, Ka li zaˬ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ nga lehˇ noeˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ taˬ aw gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ poˆ tseˇ˗awˇ dzaw geuꞈ naˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. w18.09 3 ¶1

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗euˬ aˇ yamˬ tiˬ yamˬ jaˆ yaꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ mˬ taˆ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taꞈ maˬ ehˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ sawˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. “Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu Miˬyehˇ” Yeˬhawˇbaˬ yaw muiˬ jeˬ biꞈ gaˇ gaˬ˗eu meh. (1 Tiˆ. 1:11; Koˆ. 1:17) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗ahˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ lehˇ mehˬ˗eu meh. (Maˆ. 1:20) Miˬyehˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ duˇ ni beh˗euˬ meh. (Beh. 1:27) Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ duˇ ni seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ beh ahˇ nehˬ˗euˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu loˬ meh. Aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya ngehˬ gʼeh˗awˇ, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu tsawˇ haˬ ya pyeuꞈ meh. (Piˆ. 2:3, 4; Koˆ. 1:5) Aˬ jeˬ miˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ beh nehˬ taˬ˗euˬ miˇ neh meh. Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗awˇ, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi dzaw geuꞈ mawꞈ˗awˇ, aˬ dui tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ ngeh, aˬ yawꞈ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu meh.—Peˇ. 5:1. w18.08 15 ¶1-2; 16 ¶4

Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a, maˇ diˇ mˇ caw˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ‘yaw dehꞈ dehꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni kʼahˬ lahˇ’ kʼahˬ lahˇ˗ehˇ maˬ jawˇ˗a. (Luˇ. 21:34) Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ jaˆ kʼawꞈ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ heu loꞈ˗ehˇ ya tahˬ puˬ˗awˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ˗a siˬ. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗euˬ deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu heu meh. (Heˬ. 13:7, 17) Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ, Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ gʼawˬ mya jeˬ laˆ paˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˬyehˇ gaˇ laꞈ kʼoeˇ keu ka yaw shuiꞈ hawˇ˗eu mˇ jeˬ mˇ kawˆ yaw shuiꞈ, jawˇ nah dzeuˇ tiˬ nah˗ahˇ neh ngaˬ nah yaw kaˬ˗ahˇ˗euˬ mehˬ bawˬ yaw shuiꞈ, Bawˬdzaˬnymˇ tsoˆ˗eu hawˇ˗eu laˆ saˆ˗eu uˬ taꞈ, bo saˆ˗eu jeˬ yaw shuiꞈ heu deuˬ paˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui noeˬ dahˇ doe˗awˇ nui gaˬ ahˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ teu˗euˬ gʼaˇ duˬ, guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu ma. Aˬ dui aˇ maꞈ aˇ muˇ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw gaˇ, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. w19.03 10-11 ¶11-12

Aˬ dui tiˬ poˆ na˗aˬ, tiˬ paˆ na tehꞈ˗ehˇ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ˗eu miˇ neh, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu yaw shaˬ meh. Tiˬ paˆ na tehꞈ˗ehˇ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ dui maˬ jah nya˗a. Aˬ dui Yawˇshuˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yawˇdaˬ Lawˇ baˬ nahˇ ma ga kʼehˬ paw jawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya meh. (Shuˆ. 22:9-34) Aˬ yawˬ maꞈ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jawˇ˗eu deuˬ lawˇ baˬ dawˬ peh huiˬ dui dui˗eu lawˇ duˬ gawˬ˗eu lehˇ ya gaˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu maˇ diˇ ngeuˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ maˬ ngeuˇ˗a siˬ. Nahˇ ma ga kʼehˬ paw jawˇ˗eu deuˬ, nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ puiˬ nga lehˇ noeˬ˗eu meh. (Shuˆ. 22:9-12) Ehˇ kʼawꞈ maˬ deuˆ iˇ mi naˆ˗ehˇ tsawˇ haˬ pyehˬ˗awˇ gaˇ kawˆ bi caw tseˇ iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Maˇ diˇ naˇ lawˇ duˬ gawˬ˗eu heu naˇ, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗aˬ. Aˇ kaˇ mehˬ hu paw tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ kʼawꞈ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu tiˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ jeˬ hu haw duˬ iˇ˗euˬ miˇ neh, yawˬ ha˗euˬ mehˇ nmˇ nehˬ˗ehˇ guiˇ maˬ ya deuˆ˗eu aˇ naˆ ni laꞈ kʼaˬ cehˇ paˬ nga. w18.08 6 ¶9-10

Pawˇluˆ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu tsawˇ haˬ kʼawꞈ yaw haiˬ jeˬ mˇ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ tiˬ jeˬ maˬ ehˇ laˇ˗a lehˇ kʼawꞈ noeˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ pyeuꞈ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ mawꞈ miˇ˗a lehˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (1 Gawˇ. 10:1-5) Moˇseˬ Siˇnaˆ gawˬ jawˬ˗ahˇ neh maˬ zaꞈ ka le ngeh, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ laˇ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ yamˬ˗ahˇ maˬ oe ngeh, aˬ dui kʼawꞈ shaˬ zahˬ dawꞈ laˇ nya˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ muiˬ dui dui˗awˇ pyeuꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw kʼawꞈ, gʼawˬ myahˇ ni ca ngaˇ siˬ lehˇ noeˬ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, yawˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma ahˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui maˬ yahˇ naˇ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ kaˬ iˇ˗awˇ, maˬ noeˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ laˇ nya˗eu meh. w18.07 19 ¶17-18

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ ya gaˬ˗awˇ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ ya a nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇ. 8:3)Teu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ ya cawˬ daˆ leꞈ˗eu meh. Gaˬlaˬtiˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu, dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, aˬ dui miˇ tsaˬ heu siˬ˗euˬ “Gʼaˬ baˬ˗awˇ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu” jeˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ paˇ ya geuꞈ meh. Heu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ dzaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Gaˬ. 4:9, YS97) Gaˬlaˬtiˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ Miˬyehˇ jiˇ ni aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ heu deuˬ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jeˬ paw paˇ “gʼoꞈ iˇ” nga lehˇ Pawˇluˆ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ‘Gʼaˬ baˬ˗awˇ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jeˬ jawˇ gaˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼoꞈ˗iˇ te?’ lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. w18.07 4 ¶5-6

Aˬ dui aˬ jeˬ tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsa˗eu lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗awˇ shaˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ, gaˇ hu˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ neh mˇ bahˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya meh. Dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗awˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ dzehˬ˗eu dawˬ tsoˆ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ ni Baˬsheˬba nehˬ˗ehˇ dehꞈ bahˬ˗awˇ aˇ naˆ ni shaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (2 Saˬ. 12:7-14) Nawˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ gui ngeh, ‘Daˬbiˇ gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ yahˇ nya˗eu nga? Ngaˇ teu loꞈ˗ehˇ ya tahˬ puˬ naˇ, ngaˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya nga? Ngaˬ˗ahˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ ni muˇ juˇ juˇ laˇ naˇ, ngaˇ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ Yoˇsehˆ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu laˬ?’ (Beh. 39:11-15) Aˬ dui iˬ baˇ mˇ˗eu teu aˇ naˆ ni shaˬ laˇ nya˗eu nga lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ naˇ, “yaw haiˬ jeˬ˗ahˇ bye” dzehˬ laˇ˗eu meh.—Moˆ. 5:15. w18.06 16 ¶5, 7

Tsawˇ haˬ deuˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ ya mawˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ, uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ suˬ saˬ iˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ, kawˬ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ baˬ da neh tsawˇ haˬ deuˬ, uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ geu paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu meh. Zaˬ lahˇ deuˬ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ pehˇ tsahˇ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, iˇ kahˇ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, kawˬ yaw myaˬ jeˬ ya taꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, kawˬ taꞈ˗eu deuˬ mehˇ shuiˇ shuiˇ˗eu miˇ neh paˇ laˆ shaˬ nehˬ˗eu meh. Tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha jaˆ˗eu baoˬ neh pyuˇ gʼawˬ mya ni poˆ˗eu gʼaˇ duˬ, uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ laꞈ nmꞈ nmꞈ˗awˇ, aˇ yaˬ zeuˇ˗eu meh. Yeˬliˇkoˇ meuˬ˗ahˇ kawˬ taꞈ˗eu aˬ yuiꞈ pyeuꞈ˗eu Saˬgehˇ kʼawꞈ, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ myawꞈ dzaˬ˗eu miˇ neh shmˇ muiˬ muiˬ laˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ meh. (Luˇ. 19:2, 8) Yeˬsuˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ, Yeˬsuˇ kawˬ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ kaꞈ gʼa laˇ ni leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ pyuˇ maˇ byaˆ tiˬ byaˆ ‘kawˬ ya doˆ nehˬ˗eu’ gaˇ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 22:16-18) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ naˇ kawˬ taꞈ gaˇ bye dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Loˇmaˆ deuˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ doˆ leˇ˗eu miˇ neh meh. w18.06 6 ¶8-10

Saˬdaˬ paw pyawˬ˗eu heu naˇ, aˬ myah luꞈ maˬ muiˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ za˗eu meh. Maˇ diˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. (Baˆ 21:7-17; Gaˬ. 6:8) Saˬdaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Heu naˇ aˬ dui sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ haw ni caw ba nehˬ˗eu uˬ taꞈ, guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ ni jiˇ laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ˗ahˇ yaw zeu bi baw mawꞈ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya ma. (1 Beˬ. 2:17) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ maˬ laˆ tsoeˬ taꞈ˗euˬ naˇ, aˬ dui mˇ caw meh lehˇ Miˬyehˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. (Maˆ. 13:1-4) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baˆ maˬ ya baˆ˗eu uˬ taꞈ, uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ muˇ na˗ahˇ maˬ ehˇ, sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ maˬ ehˇ gʼaˬ maˬ ya biꞈ˗a lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu ma. (Yoˇ 17:15, 16; 18:36) Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ laˆ zaꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ teˇ doˆ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu leh jeh luꞈ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu miˇ neh, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ mehˬ˗eu lehˇ leh jeh˗eu ma. Aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ neh kuˇ gaˇ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ heu ya zmˬ˗euˬ nui kʼahˇ shiˇ miˇ˗a. Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ poeˬ baw dzehˬ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma.—Yaˇ. 43:10; 1 Tiˆ. 6:6-10. w18.05 17 ¶8-9

Miˬ zaˬ yo zaˬ yaw kaˬ gaˇ kawˆ doˆ laˇ naˇ jawˇ gʼawˬ iˇ nya ngaˇ laˬ? Aˬ jeˬ baˬ da neh jawˇ gʼawˬ iˇ nya˗eu lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Pawˇluˆ “Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ, Ka li zaˬ maˬ ngeuˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ dahˬ dzaˬ˗iˇ˗awˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ kʼoeˇ gʼaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ dehꞈ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ naˇ, maˬ ya kʼoꞈ nehˬ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 7:12, 13) Gaˇ kawˆ heu nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ zmˬ nya meh. Tiˬ poˆ na “Ka li zaˬ maˬ ngeuˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ” yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ “dehꞈ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu nui ma” maˬ ahˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗ahˇ shiˇ taw tehˬ ni diˬ˗eu, diˇ daˬ˗ehˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ maˬ mˇ cu˗eu, miˬ zaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ nya ni laˆ tsoeˬ˗eu. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, kʼaˬ dzeˇ zaˬ gʼaˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ “dehꞈ daˆ leꞈ” mawꞈ miˇ˗a lehˇ dawˇ coe ni maˬ ehˇ laˇ kʼawꞈ, Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu miˬ zaˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ gʼawˬ˗eu laˬ lehˇ noeˬ tsehˆ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ na yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ daˆ leꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ oˇ oꞈ˗awˇ, nymˇ dahˬ muiˬ daˆ laˇ ni leh jeh˗euˬ meh. w18.12 13 ¶14, 16; 14 ¶17

Siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gaˇ kawˆ yaw jeˬ ma jeˬ, Luˇkaꞈ 8:5-8, 11-15 laꞈ kʼoeˇ ahˇ meh. Yeˬsuˇ siˬ yoeˬ heu naˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ˗eu “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui ma pyeuꞈ meh. Muiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ ga iˇ˗euˬ siˬ yoeˬ, ciˇ ni doˆ le˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ ji ji laˇ˗awˇ aˇ bawˬ pyeuꞈ iˇ˗eu meh. Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ, “tiˬ yaˇ bymˇ za le˗euˬ meh.” Siˬ yoeˬ teu huiˬ loˆ laˇ˗awˇ aˇ siˬ siˬ le deˇ laˇ˗euˬ meh. Cehˇ bawˬ yaw shuiꞈ dehꞈ doˆ leˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a, cehˇ nuiˆ yaw shuiꞈ doˆ le˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui aˇ siˬ siˬ le˗eu heu naˇ, gʼaˬ kʼehˇ yaw shuiꞈ mˇ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a, aˇ nuiˆ yaw shuiꞈ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Yawˬ poˆ na luꞈ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ ngeh aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu siˬ yoeˬ bi myaˬ laˇ˗awˇ, sehˬ doˆ iˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Luˇ. 6:45; 8:1) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ kʼaˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni, ‘oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu’ meh. w18.05 5-6 ¶10-11

Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ “kʼaˇ jaˆ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ . . . damˬ˗eu” meh. (2 Gawˇ. 12:15) Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ ni nui ma saˇ laˇ ni mehˬ boeˬ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, laꞈ ya mˇ keuˆ iˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˇ diˇ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Gawˇ. 14:3) Tiˬ poˆ na sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui noeˬ nui duˇ ya biꞈ nehˬ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ neh gʼaˬ ahˇ leˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ naˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu paw aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ meh. A yawꞈ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ˗awˇ, Aˬshaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu Eˇpeˇsu, Beˬlaˬgaˬ, Saˬdiˬlehˇ aˇ muˇ heu deuˬ˗ahˇ dawˬ tsaꞈ biꞈ gʼeh ngeh, nui noeˬ nui duˇ yaw kʼaˆ kʼaˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ maˬ biꞈ mi naˆ˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗awˇ, ja ceuˬ nehˬ˗euˬ meh. (Pah. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. w18.04 23 ¶8-9

Aˬ da aˬ ma deuˬ, aˬ myah myah naˇ aˬ dui zaˬ˗ahˇ nyawˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh haw piˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, iˇ kahˇ˗ahˇ laˆ luiˆ laˆ buˇ˗awˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ bi naˇ bi gawˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi dzeh˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui zaˬ˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ ahˇ˗eu tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, mui niˇ gʼa˗eu keˆ, gʼoeˇsaiˇ, heu deuˬ˗ahˇ neh ya haw piˇ nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zaˬ˗euˬ nui jah ziꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu gaˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 1:8) Teu miˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zahˇ jahˇ doˆ˗eu taˬ guˆ. Zaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ haw nya˗eu maˬ haw nya˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ lehˇ jiˇ zaˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw leˇ ni dzawˇ nehˬ. (Tehˬ. 5:37) Zaˬ huiˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ kʼaˇ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ geuꞈ nya ni zaˬ˗ahˇ dzaw nehˬ. (Heˬ. 5:14) Zaˬ nawˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, gʼawˬ mya jeˬ za dzaw meh lehˇ taˬ ngehˇ.—Mehˬ. 6:6, 7; Maˆ. 2:21. w19.01 16 ¶8

Nawˇ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, mehˇ nmˇ tsawˇ mawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu za meh loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ mˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ aˬ jeˬ˗a lehˇ naˇ haˬ haw. Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu jeˬ mehˬ nehˬ laꞈ tehꞈ˗a. Heu naˇ, nawˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ geu shehˆ pyeuꞈ kʼawꞈ, bawˬ dzaˬ gaˇ laˇ˗euˬ nui ma ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ha nehˬ laꞈ nya lehˇ noeˬ leˇ ni jahˇ nehˬ nya meh. Nawˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ bawˇ dzaˬ gaˇ ya sheuˬ gʼeh naˇ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ, yaw shehꞈ bya daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ maꞈ iˇ nya˗eu tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ ya haw nehˬ˗awˇ, mehˇ nmˇ aˇ kʼoꞈ yaw nyiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ bi mˇ nya meh. Mehˇ nmˇ tsawˇ mawˬ deuˬ hawˇ˗eu jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ, yaw beh ngeh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ tsaꞈ gaˬ nya˗euˬ miˇ neh gʼaˬ baˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗awˇ gʼoˆ shaw nehˬ laꞈ miˇ˗a lehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ noeˬ leˇ ngeh, nui ma saˇ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ kʼoꞈ aˇ naˆ ni kʼawˆ laˇ˗awˇ, Saˇ kiˇ geuꞈ˗eu aˇ myaˆ kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ dui neh ngehˬ gʼeh˗euˬ jeˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ leh jeh˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ ni gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Tahˬ. 19:32. w18.06 23-24 ¶10-12

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh bi buˬ iˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ siˬ nya˗eu nui ma shawˇ˗awˇ, maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Ceuˬ. 40:8) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ ma lehˇ ehˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ jiˇ˗a. Aˬ dui yawˬ ha naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw bahˬ paw maˬ zmˬ ni ya yahˇ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ aˬ dui yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dehˬ lehꞈ˗awˇ, yaw bahˬ jeˬ maˬ ya mˇ˗a lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Saˇ tiˇ biꞈ˗eu dawˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ, gaˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ jawˇ ngeh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui ngehˬ˗ehˇ dzehˬ saˇ tiˇ dawˬ teu˗ahˇ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Saˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ tsaˬ, aˬ dui˗ahˇ moeˬ tsoeˬ, dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ hawˇ˗eu byawˬ gʼaˬ mo gʼaˬ˗eu jeˬ heu deuˬ neh lawˬ haw˗eu meh. Tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ myawˬ ahˬ˗eu deuˬ, aˇ gʼehˇ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ maˬ loˬ gaˇ, zeuˇ mawꞈ laˇ ni lawˬ haw˗eu meh. Yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ yaw bahˬ paw zmˬ˗awˇ, miˇ tsaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ paꞈ leˇ˗eu awˬ dui dui˗eu meh. w18.04 11 ¶7-8