Gʼoeˬ siˬ ba la

Yeˬsuˇ Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ Laˬzaˬluˇ bi shiˇ˗awˇ ngoeˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗awˇ “myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ meh.” (Yoˇ. 11:32-35) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ shiˇ˗euˬ miˇ neh ngoeˇ˗eu tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ Laˬzaˬluˇ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ ngoeˇ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ gaˬ˗eu cawˬ Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ aˇ naˆ ni noeˬ shaˬ luꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ za laˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh ma. Nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ luꞈ meh. Aˬ yawꞈ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ meh lehˇ ya siˬ˗euˬ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ za laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ pyeuꞈ haw˗euˬ miˇ neh, Saˬdaˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ shaˬ zahˬ naˇ gawˇ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ laˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu kʼaˇ geuˇ leˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui˗ahˇ Uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ “aˬ dui˗euˬ gʼaˬ baˬ duˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu” miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a.—Heˬ. 2:17, 18; 4:15, 16. w19.03 17 ¶12-13

Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu nmˇ˗aˬ ngeuˇ kʼawꞈ, gaˇ heu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ maˬ ngeuˇ˗a. (1 Gawˇ. 3:6, 7) Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ ahˇ laꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu, maˬ ha geuꞈ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ neh iˇ˗eu tehꞈ meh. (Tehˬ. 13:4-8) Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ saˬ laˬ dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ tsaꞈ gaˬ kʼawꞈ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ gaˇ taˬ ngehˇ. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ nawˇ ngehˬ gaˇ maˬ naˇ haˬ ngeh gʼaˬ taˬ baˬ. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ naˇ, muiˬ˗eu yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu meh. Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh laˬ kʼaˬ bi cehˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ ya biꞈ˗eu miˇ neh, nui saˇ jiˇ oꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu heu naˇ, “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ” biꞈ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ha geuꞈ mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ mawꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Kʼehˇ. 13:48) Teu miˇ neh “kʼaˇ yehꞈ laˇ ngeh tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ kaˇ˗euˇ.” (Gaˬ. 6:10) Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ aˬ cawˬ aˬ dui˗euˬ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.—Tehˬ. 5:16. w19.03 25 ¶18-19

Sahˬ paˬ Daˬbiˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ huiˬ dui mahˇ dui dui˗awˇ, ja ceuˬ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh’ lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 145:3) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh, nui gaˬ heu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “tsawˇ haˬ aˇ maꞈ bymˇ leˇ˗euˬ gaˇ” Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. (1 Laˬ. 29:10-13; Ceuˬ. 40:5) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Ka li zaˬ deuˬ bawˬ dzaˬ gaˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu heu meh. Aˬ dui bawˬ dzaˬ ngeh ya gaˬ˗eu gʼawˬ mya jeˬ lehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ nui duˇ deuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu ma. Aˬ dui zaˬ deuˬ neh nui ma laꞈ kʼoeˇ neh yaw awˬ awˬ lehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ gaˇ ya leˇ˗awˇ, yaw shuiꞈ shuiꞈ lehˇ gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ˗ahˇ ya gaˬ ngeh jiˇ gʼaˬ za laˇ˗eu meh. Aˬ dui shaꞈ dawˇ deuˬ hawˇ˗eu nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ dawˬ dzaw laˇ˗euˬ deuˬ neh “kʼaˬ duˬ ni” dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ja ceuˬ ma. (1 Teˇsaˬloˇni 2:2, YS97) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ neh leh jeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ nmˇ? Bi siˬ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, bawˬ dzaˬ gʼaˬ ngeh guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗eu heu meh. Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu heu meh. Teu miˇ neh aˬ dui bawˬ dzaˬ iˇ ngeh, aˬ dui gʼaˬ za laˇ ni tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ ya biꞈ˗eu meh.—Maˆ. 1:11, 12. w19.01 8 ¶1-2; 9 ¶6

Coiˬ doi naˇ˗eu zaˬ yo aˬ li tseˇ gʼaˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ laˆ taˬ nehˬ nya˗eu miˇ neh, nui ma cawˆ˗awˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni shaˬ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ nah aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ gaˇ mahˇ kaˬ gaˇ neh ya mawˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ naˇ gawˇ deuˬ˗ahˇ laˆ taˬ nya meh lehˇ ya gaˬ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ “Yeˬsuˇ˗oˇ, Sahˬpaˬ˗oˇ, nga maꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ laꞈ˗awˬ” lehˇ guˇ˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ jiˇ laˆ taˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ neh gʼawˬ shaˬ gaˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ mˇ doˆ laꞈ˗euˬ naˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ meh. Teu gʼaˬ˗aˬ, Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ guiˬ lahˬ˗ahˇ ja ceuˬ”˗eu meh. (Luˇ. 17:12-19) Aˬ dui kʼawꞈ Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ teu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ mˇ muiˬ nehˬ ngeh, aˬ dui guiˬ lahˬ huiˬ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ naˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ, aˬ dui kʼaˇ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu heu naˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ bi siˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (2 Saˬ. 22:21; Ceuˬ. 13:6; Tehˬ. 10:40, 41) Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ ‘Miˬyehˇ gaˬ dui dui˗eu zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ duˇ laˇ ni leh jeh˗awˬ’ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Peˇ. 5:1) Teu miˇ neh aˬ dui aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh ya bi pyeuꞈ meh. w19.02 14 ¶1-2; 15 ¶4

Aˬ buˇ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ, saˬ laˬ dzaw nymˇ˗ahˇ bawˬ˗iˬ jahˇ gaˇ oe lehˇ kuˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ bawˬ˗iˬ teu˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ maˬ oe lehˇ ehˇ nehˬ˗eu. Zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh, Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ zawˇ˗ehˇ naˬ gʼa coeˇ˗eu sahˬ boꞈ dzaw cawˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ iˇ kahˇ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, laˇ gʼoˆ˗ahˇ kʼoˆ iˇ˗eu. Gaˇ mˇ dui dui˗awˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu aˬ da tiˬ gʼaˬ˗ahˇ, baw leˬ maˬ sui maˬ dawˇ˗eu jeˬ, maˬ ngeuˇ naˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ bahˬ˗eu jeˬ bi mˇ ngeh, aˬ yawꞈ nga maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ gaˇ maˬ ya leˇ˗eu miˇ neh, toˆ˗ehˇ maˬ mˇ nya˗a lehˇ teh doˆ laˇ gaˇ maˬ guˆ ni kʼaˬ duˬ ni ehˇ nehˬ˗eu. (Maˆ. 13:1-4; Heˬ. 13:18) Heu smˇ gʼaˬ aˬ jeˬ duˇ leˇ˗eu nga? Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ paˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, nui kʼaˬ hawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˇ jawˆ ni mawˇ laˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ gʼeh˗eu heu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ mˇ bahˬ˗aˬ. Yaw sui yaw dawˇ jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ uˬ soe laꞈ taˆ deuˆ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ teu˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu meh. Teuˇ gaˇ duˇ ni aˬ dui kʼawꞈ teu deuˬ loꞈ˗ehˇ, mˬ taˆ˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ mawꞈ˗eu ma. w19.02 2 ¶1-2

Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ, tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ haw piˇ nehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, miˇ coe aˬ nmˇ, miˬ coeˬ miˬ ma, boeˇ miˬ siˬ kʼaˬ heu deuˬ naˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha maˬ haw piˇ nya˗a. Teu miˇ neh Miˬyehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ˗ahˇ, “Boeˇ miˬ siˬ kʼaˬ deuˬ hawˇ˗eu muˇ coe aˬ nmˇ deuˬ˗ahˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ yaˇ kʼaˬ maˬ ya ja gʼaˬ˗a. Miˬ coeˬ miˬ ma˗ahˇ pyuˇ paˇ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ pehˇ kʼahˬ maˬ ya bi biꞈ daˇ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Mehˬ. 24:17) Yeˬhawˇbaˬ uˬ kʼawˇ maˬ piˇ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ luꞈ˗ehˇ jahˇ nehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu meh. (Doˆ. 22:22-24) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh tseˇ taˬ˗euˬ baoˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ bi ngehˬ gʼeh mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ bye˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ uˬ kʼawˇ maˬ piˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, yaw muiˬ˗ehˇ bi haw piˇ mawꞈ˗awˇ dawˇ coe ni bi mˇ nehˬ mawꞈ˗eu meh. (Tahˬ. 18:6-30) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ dawˇ coe ni mˇ nehˬ meh lehˇ jah naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ dawˬ˗ahˇ gaˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ ni gaˬ˗awˇ dawˇ coe ni mˇ nehˬ˗eu meh. w19.02 24-25 ¶22-26

Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ neh maˬ bi uˆ lahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga lehˇ yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ kʼaˬ miˬ sheu˗eu, jawꞈ dui dui˗eu jeˬ mˇ˗eu, Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ mˇ˗eu taˬ ehˇ siˬ. Ja˗eu kʼawꞈ maˬ tsaˬ˗a” lehˇ mehˬ˗eu meh. (Peˇ. 5:3) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ hawˇ˗eu sahˬ boꞈ dzaw cawˬ deuˬ kʼaˬ miˬ sheu˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ doˆ laˇ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ de? Loꞈ piˇ˗eu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma, aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Maˆ. 2:15) Aˬ dui naˇ haˬ ma loˇ? Cawˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ ja luꞈ˗eu kʼaˬ miˬ sheu˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ mawꞈ ni maˬ ehˇ, maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw ni maˬ ehˇ, lawˬ haw laˇ nya˗eu meh. Teu ngeh naˇ, lehˬ laˇ ca laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh cehˆ dzeuˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma laˇ gʼoˆ taˆ lehˇ ya piˬ tehˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui cawˬ deuˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui leh jeh˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ˗awˇ, aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ hawˇ˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ biꞈ nehˬ laꞈ meh.—2 Laˬ. 16:9; Yaˇ. 40:29; Koˆ. 1:5. w19.01 17-18 ¶12-13

Shmˇ muiˬ muiˬ˗awˇ, baoˬ jaˆ dui dui˗eu Sawˇlaˬmoˬ, tiˬ jeˬ˗ahˇ jahˇ haw˗awˇ yawˬ haˇ yawˬ ha ehˇ˗eu, “Laˇ˗awˬ. Byawˬ˗eu mo˗eu jeˬ aˇ naˆ ni muiˬ˗eu nga lehˇ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ bi byawˬ bi muˆ gʼa nyaˇ.” (Tsoˆ. 2:1-10) Teu miˇ neh Sawˇlaˬmoˬ, huiˬ dui muiˬ dui dui˗eu nymˇ tsoˆ˗awˇ, aˇ yehˆ yaˇ kmˇ mˇ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ kʼaˇ mˇ mawꞈ˗eu jeˬ mˇ˗euˬ meh. Teu aˬ yawꞈ˗ahˇ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ ngaˇ laˬ? Sawˇloˬmoˬ aˬ yawꞈ neh mˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw kʼoꞈ gʼeh ngeh, iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ neh ya dzaw geuꞈ maˬ loˇ? Tiˬ gʼaˬ na mˇ lehˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ siˬ leˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ bi gʼeh mawꞈ˗a. Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ bi naˇ haˬ˗awˇ bi dehꞈ caw mawꞈ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ nui jah ya ahˇ˗awˇ, nawˇ yawˬ ha neh jah˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗euˬ baˬ da neh tiˬ jawˇ˗iˬ nui ma maˬ ya cawˆ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ nawˬ “neh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ” tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ˗a. (Heˬ. 6:10) Teu miˇ neh nui jah bi ziꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ˗uˇ. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ nawˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw muiˬ˗ehˇ tseˇ mˇ nya˗awˇ, mˬ taˆ Aˬda nawˬ˗ahˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ bi za mawꞈ ngaˇ˗a lehˇ nawˬ˗euˬ myaˆ nuiˆ neh ya mawˇ tehꞈ˗a.—Ceuˬ. 32:8. w18.12 18-19 ¶14-15

Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ Miˬyehˇ˗ahˇ nui jah ahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh bi sheuˬ gʼeh˗awˇ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ ma lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇ. 2:12, 13) Daˬbiˇ Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ ‘Yeˬhawˇbaˬ nawˇ ngaˬ˗euˬ ma’ lehˇ dawˬ caˇ caˇ˗eu meh. (Ceuˬ. 16:5) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu miˇ neh, “Ngaˬ˗euˬ nui ma laˬ kʼaˬ cehˇ” nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Daˬbiˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu jeˬ taꞈ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗a. (Ceuˬ. 16:9, 11) Pyuˇ hawˇ˗eu byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ kaꞈ gʼa˗eu deuˬ, Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ maˬ cehˇ˗a. (1 Tiˆ. 6:9, 10) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ naˇ, dehꞈ ziˇ aˇ poeˬ baw˗awˇ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh nawˬ˗euˬ nui jah ziꞈ laˇ ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ ya gui˗eu uˬ taꞈ aˬ yawꞈ neh beh taˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ ya haw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ ya noeˬ keuˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ nya meh.—Maˆ. 1:20. w18.12 22-23 ¶7-8

Pawˇluˆ aˬ myah myah loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ka li zaˬ deuˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw zeu ya baw˗awˇ ya taˬ huiˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, nawˬ˗euˬ nymˇ dahˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ haw ma loˇ? Nawˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ baw˗eu lehˇ haw naˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ mˇ mehˬ yaꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. Paˬliˬsehˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ gʼawˬ˗eu gaˇ kawˆ naˇ haˬ laˇ ngeh, sheuˬ dahˬ dzaˬ beh beh˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ Miˬyehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ˗eu lehˇ Yeˬsuˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ “Kʼoeˇ miˇ neh, kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗aˬ, yawˬ ha˗euˬ aˬ ma aˬ da˗ahˇ ya gʼawˬ˗iˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, nyiˬ gʼaˬ˗euˬ tiˬ shiˬ tiˬ shaˬ tehꞈ˗ehˇ ya pyeuꞈ laˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Miˬyehˇ neh yuˇ dzoeˇ taˬ˗euˬ gaˇ, tsawˇ haˬ zaˬ maˬ ya laˆ gʼawˬ˗a” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Kuˆ 10:2-12; Beh. 2:24) Yeˬsuˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dahˬ beh˗euˬ gʼaˬ naˇ Miˬyehˇ meh lehˇ nui ma tsaˬ˗awˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ deuˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya jawˇ sehꞈ meh lehˇ jiˇ nui ma tsaˬ˗eu meh. Miˬyehˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jahˇ doˆ dahˬ beh ngeh, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ gʼawˬ nya˗eu lehˇ maˬ ehˇ nehˬ˗aˬ. Miˬyehˇ naˇ, oeˇ mˇ baˇ˗eu “nyiˬ gʼaˬ” yaw kaˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi jawˇ mawꞈ˗eu meh. w18.12 9-10 ¶2-4

Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dzaw laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ yaw huiˬ deuˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui paˇ dzaw daˆ leꞈ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ siˬ nya dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu, aˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni leh jeh kʼawꞈ, maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu yaw shaˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ˗ehˇ dehꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu pyuˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, shiˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ aˬ jeˬ miˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ aˬ dui maˬ gʼoˆ shaw nya ni kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya dzehˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui˗euˬ nui ma yaw shuiꞈ ya beˬ paˇ meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya paˬ˗ehˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ ya pyehˆ tseˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu laꞈ kʼoeˇ ya shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni ya leh jeh˗eu meh. w18.11 27-28 ¶2-4

Haˬbaˬkuˆ shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu miˇ neh nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ geu paw haw gʼeh kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ behˬ dzaˬ˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ mˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ ya mawˇ˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ ‘Yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ heu aˬ myah byoˆ iˇ jiˇ˗a leˇ? Yeˬhawˇbaˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ ni aˬ jeˇ miˇ neh heu myah myah˗ehˇ bi jaˆ˗eu nga?’ lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ noeˬ tmˬ kʼaˇ maˬ za nya lehˇ noeˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ngehˬ gʼeh nga, tiˬ jeˬ ma jahˇ nehˬ nga lehˇ kʼawꞈ noeˬ nya meh. Nawˇ Haˬbaˬkuˆ loꞈ˗ehˇ noeˬ haw maˬ loˇ? Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma maˬ paˇ taˬ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ maˬ paˇ jah˗euˬ miˇ neh heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a. Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ noeˬ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬahˇ tahˬ shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ haˬ˗eu meh. Heu gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗awˇ nui ma taˬ˗eu uˬ taꞈ, teu ngeh noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗awˇ maˬ siˬ dzaˬ laˇ ni jawˇ luꞈ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nga lehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu myah myah˗ehˇ bi shaˬ nehˬ laꞈ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. w18.11 16 ¶4-5

Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Aˬdehˬlehˬ ngaˬ shaˬ nyehꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ geuꞈ laˇ lehˇ kuˇ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ mˇ dzaˬ kawꞈ dawˇ luꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ geuꞈ iˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 4:18-20) Yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dzaw laˇ naˇ, aˬ dui gaˇ˗ahˇ ya byehˇ dzeh meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ ya mˇ cu meh. (1 Tiˆ. 5:8) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dzaw laˇ ngeh, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ haw˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ maˇ diˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. Maˬliˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ pyuˇ gʼawˬ mya ni za˗eu gʼaˇ duˬ, gawˇ aˇ siˬ deh zaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ, ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗eu miˇ neh mˇ caw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu gawˇ aˇ siˬ deh˗eu jeˬ, tiˬ kawˆ di bi jaˆ naˇ yaw shaˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 6:24) Aˬ yawꞈ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ˗eu gʼaˇ duˬ, gawˇ aˇ siˬ deh zaˬ maˬ paˇ geuꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, “Ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˇ poeˬ baw dui dui˗awˇ, heu loꞈ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ cehˇ haw˗aˬ siˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. w18.11 6 ¶9-10

Yeˬsuˇ 30 kʼoꞈ byah ngeh, laꞈ saˇ maˇ maˬ paˇ geuꞈ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, gaˇ heu aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗euˬ heu naˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ bi tsaꞈ gaˬ mawꞈ˗eu baˬ da neh jiˇ ngeuˇ meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 20:28; Luˇ. 3:23; 4:43) Yeˬsuˇ guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh dui dui˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ bi mˇ mawꞈ˗eu meh. (Tehˬ. 9:35-38) Aˬ dui myaˬ tiˬ paˆ naˇ, laꞈ saˇ maˇ maˬ ngeuˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu ma. Gaˇ heu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ jiˇ mˇ caw˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ’ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇ. 3:9; 2 Gawˇ. 6:4) Aˬ dui Ja ceuˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ boꞈ˗euˬ gʼaˬ neh “Nawˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗euˬ puˇ nmꞈ˗aˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ nui ma tsaˬ˗eu ma. (Ceuˬ. 119:159, 160) Teu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh leh jeh˗awˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ gaˇ kawˆ dawˇ coe ni mehˬ˗eu” ma. (2 Tiˆ. 2:15) Aˬ dui Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ nya laˇ ni leh jeh˗eu ma. Jaˇliꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˇ maˬ ehˇ, mehˬ˗eu keu ka daˬ ma pyeuꞈ˗eu meh. w18.10 9 ¶1-2

Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ nui gaˬ ahˇ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, miˬ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh ‘yaw zeu baw˗eu’ yaw awˬ meh. (Peˇ. 5:22-25, 33) Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ yaw zeu baw naˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗awˇ gʼoˆ shaw nehˬ meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ neh ngeh, zaˬ deuˬ˗ahˇ mˇ mehˬ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ ni jiˇ ya mehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, zaˬ˗ahˇ Bawˬdzaˬnymˇ laꞈ kʼoeˇ taˬ cehˆ niˇ gʼa lehˇ mehˬ nehˬ nya˗awˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ hawˬ dzaˬ taꞈ ngeh kʼawꞈ, tsawˇ mawˬ tsawˇ kʼaˆ deuˬ˗ahˇ jeˬ hu bi kuˬ lehˇ jiˇ mehˬ nya˗eu meh. Zaˬ deuˬ laˇ gʼoˆ lawˬ muˇ pah nehˬ ngeh ja ceuˬ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Teu naˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ leˇ˗awˇ, “za˗eu naˆ maˬ tseˇ biꞈ˗eu” jeˬ˗aˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ dzehˬ miˇ˗a lehˇ siˬ leˇ˗eu meh. w18.09 28 ¶5-6

Nymˬ˗mˇ Sahˬpaˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu Yeˬsuˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ, nymˬ˗mˇ maˬ ehˇ, aˬ kaˇ maˬ ehˇ, aˬ dui˗ahˇ caw ba˗eu meh. Teu miˇ neh, poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ nga lehˇ haw. Nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ ngeh, poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ heu bawˬ dzaˬ gaˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ gaˇ maˬ ehˇ, nawˬ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga lehˇ ja sawˇ. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu yaw muiˬ ngaˇ lehˇ aˬ dui noeˬ taˬ naˇ, nui noeˬ nui duˇ deuˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ caw˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui gaˇ hu loꞈ˗ehˇ paˇ dmˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ yaꞈ doˆ˗euˬ miˇ neh, pyuˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ maˬ ya jiˇ˗a. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui keu ka yaw shuiꞈ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗eu miˇ neh, laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ iˇ doe˗eu meh. Aˬ dui tehˇbeˬ˗leꞈ hawˇ˗eu naˬ gaˬ neh, paˇ dmˬ gui˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ biˬdiˬoˬ haw˗eu za meh loˇ? Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ bi zmˬ mawꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ ngeh, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui jah ziꞈ laˇ˗awˇ, mehˬ bawˬ jiˇ gm dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. w18.10 20-21 ¶17-19

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ nahˬ yu ni gʼeh naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ neh guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (2 Gawˇ. 1:3-6) Ehˇ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ byah kuꞈ meh lehˇ taˬ noeˬ tmˬ. Kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ haw. Nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ dzeuˇ naˇ, nui ma ya cawˆ meh. (Tsoˆ. 7:21, 22) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui kʼaˇ mˇ nya˗eu myaˆ ni tehꞈ˗ehˇ noeˬ tmˬ meh lehˇ taˬ ngehˇ. Teu miˇ neh, aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ya oˇ oꞈ˗eu meh. (Peˇ. 4:2, 32) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ mˇ luꞈ˗eu jeˬ maˬ gʼaˬ leˇ nga siˬ lehˇ maˬ ya bi noeˬ leˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ mˇ luꞈ˗eu jeˬ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ maˬ ya sheu cehˆ˗a. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗awˇ gʼaˬ biꞈ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ nya meh.—Gaˬ. 6:4. w18.09 13 ¶16-17

Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dzaˇ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui shiˬ shaˬ pyeuꞈ˗eu dzaˇ deuˬ dzaˬ naˇ, laꞈ kʼaˬ cehˇ˗awˇ jawˇ saˇ doˆ˗eu loꞈ˗ehˇ, Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu jeˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ nui ma bi saˇ laˇ˗awˇ nui jah bi ziꞈ laˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ caw teh naˇ, nui gahˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh. (Ceuˬ. 107:43) Nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ laꞈ sawˬ gʼawˬ mya jeˬ za meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “tsawˇ haˬ zaˬ mehˇ juiˇ kʼaˇ juiˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ, zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ loꞈ˗ehˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ poeˬ˗a. . . . Zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ˗ahˇ kʼaˇ tuˆ tehˬ taˬ˗euˬ deuˬ, dehꞈ˗eu saꞈ laˇ aˇ bawˇ˗ahˇ tuˆ tehˬ taˬ gaˇ duˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ ziꞈ dah ni kʼaˇ tuˆ tehˬ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ byah˗eu tsawˇ haˬ lehˇ kuˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 3:13-18) Yeˬsuˇ “Gaˇ kawˆ heu deuˬ naw maꞈ ya siˬ gʼaˬ jiˇ˗euˬ meh. Siˬ nya˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ naˇ, naw maꞈ aˇ naˆ ni laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇ. 13:17, MS) Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ, Yeˬsuˇ neh kʼaˇ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu kʼoeˇ keuˆ ni laꞈ kʼaˬ cehˇ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ ya mˇ caw˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ geu paw dzeˇ maˬ kaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya dzaw geuꞈ˗eu meh. w18.09 4 ¶4-5

Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ tehꞈ˗ehˇ jawˇ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ gaˇ biꞈ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ zaˬ bi baw byah˗awˇ, miˇ tsaˬ baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ laˇ ni jahˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 1:28) Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ mehˬ hu paw dehꞈ le˗eu zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, bi cehˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ doe ni baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ laˇ ni tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗eu meh. Heu naˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ pyeuꞈ meh. Byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ miˇ tsaˬ baˬlaˬdiˇsuˆ bi pyeuꞈ laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi pyeuꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gʼaˬ naˬ naˬ˗eu jeˬ za˗eu meh. (Heˬ. 4:11) Gaˇ heu hmˬ aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ! Yeˬhawˇbaˬ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni aˬ cawˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ meh. w18.08 15 ¶2; 17 ¶8-9

Tiˬ gʼaˬ na nawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ jeˬ˗ehˇ pyehˬ kʼawˬ naˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ le? Gaˇ kawˆ heu Yeˬsuˇ hawˇ˗eu Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ jiˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 11:18, 19) Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ teu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ gʼaˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ dzawˇ nehˬ˗eu maˬ leh jeh˗aˬ. Aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw lehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ mehˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma bi ahˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ ehˇ˗eu “Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ tsaˬ˗eu gaˇ kawˆ, aˬ yawˆ yawꞈ bya cehˆ ni doˆ laˇ tehꞈ˗a.” (Tehˬ. 11:19) Aˬ dui gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ dzaw geuꞈ nya meh. Tiˬ poˆ na tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ngehˬ ngeh, aˬ dui˗euˬ tsawˇ myahˇ cawˆ˗eu paˬ lehˇ kʼahˬ lahˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ cawˬ aˬ dui yaw dehꞈ dehꞈ gaˇ haw ngeh, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ leˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ gaˇ duˇ ni, aˬ dui˗euˬ muiˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ kʼawꞈ, aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ ja bu˗eu gaˇ kawˆ teu, maˬ ngeuˇ nga lehˇ bi siˬ leˇ˗eu meh. w18.08 6-7 ¶11-13

Ehˇ dawˬ leuˇ˗eu Gaˬiˇnaˆ, Sawˇlaˬmoˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ, heu deuˬ noeˬ poˆ˗awˇ dehꞈ paˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 3:19) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ mˇ lehˬ˗euˬ gaˇ, ja buiˬ ni byehˇ dzeh˗eu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ, Aˬloˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ bye˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ ni bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ nui gaˬ laꞈ kʼoeˇ neh saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ biꞈ taꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ saˇ tiˇ biꞈ˗eu Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ saˇ tiˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ aˬ dui ehˇ peuˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ huiˬ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ, aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ jaˆ meh. (2 Gawˇ. 6:1) Gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ “shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui noeˬ nui loˆ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ heu kʼoeˇ taˆ dehꞈ ngeh yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ” ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ˗eu meh. (Tiˇ. 2:11-14) Nymˬ˗mˇ saˇ ka˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu gaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ˗uˇ. w18.07 20 ¶20-21

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh bi taˬ huiˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ naˇ, miˇ tsaˬ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ geuꞈ mawꞈ˗a. Aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui aˇ yeˇ huiˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Tiꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ taˬ huiˬ˗eu meh. (Heˬ. 6:10; 11:6) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ maˬ ya ngehˬ gʼeh naˇ, “dawˇ coe ni” maˬ mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “yaw tsaˬ yaw dawˇ deuˬ˗euˬ gaˇ ma”˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, bi buˬ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. (Ceuˬ. 1:6; 2 Beˬ. 2:9) Nyiꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni taˬ huiˬ nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ bi ja ceuˬ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ muiˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ paˇ biꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ teu gaˇ jiˇ˗euˬ meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 6:1-5) Ehˇ kʼawꞈ, “tsawˇ haˬ zaˬ maˬ mawˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ nya˗eu” Yeˬhawˇbaˬ naˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ˗euˬ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ja ceuˬ nehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ, guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. w18.07 5 ¶8, 10

Beˬtuˆluˆ teˇ saˇ teu aˬ jeˬ ehˇ mawꞈ˗eu nga lehˇ maˬ gʼoˆ shaw˗aˬ siˬ. Aˬ yawꞈ zahˬ leˇ taˬ˗awˇ shaˇ noeˬ luꞈ ngeh, Gawˬneˬliˇ˗euˬ tsawˇ haˬ iˇ kah mehˬ shi laˇ keuˆ taˬ˗awˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ Gawˬneˬliˇ pehˬ kahˇ˗ahˇ iˇ lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh, iˇ caw gʼeh˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ “kʼoeˇ taˆ paw tehꞈ˗ehˇ haw” law nmˇ˗aˬ, Gawˬneˬliˇ pehˬ kahˇ˗ahˇ maˬ iˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ myah myah naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ maˬ iˇ˗a. Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ iˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ nui ma baw˗eu kʼawꞈ, aˬ yawꞈ neh ya mawˇ˗euˬ aˇ baˇ hawˇ˗eu, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ sheuˬ gʼeh˗eu baˬ da neh aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ paˇ iˇ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ Gawˬneˬliˇ ja gaˇ ya gaˬ ngeh tiˬ jawˇ ehˇ˗eu, “Miˬyehˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ˗eu gaˇ kawˆ nymˬ˗mˇ ngaˇ siˬ duˬ˗eu ma. Aˬ geu jeˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu maˬ kaˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ guˆ˗awˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nui ma tsaˬ˗eu meh.” (Kʼehˇ. 10:34, 35) Beˬtuˆluˆ nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu ya gʼoˆ shaw˗euˬ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ˗awˇ, teu naˇ Ka li zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh. w18.08 10 ¶3-4

Aˬ dui Miˬyehˇ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ naˇ, teu nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ ka gaˇ ya jawˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˇ jawˆ ni maˬ ehˇ nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ tawˇ neh? Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Aˬ dui Jaˇliꞈ neh aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ bi dzaw naˇ, yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ sheuˬ gʼeh nehˬ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ ma. Naw maꞈ gʼaˇ duˬ muiˬ ni mehˬ˗awˇ tsoˆ˗awˇ, naw maꞈ iˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ ma mehˬ nehˬ˗eu gʼaˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˇ. 48:17, 18) Aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni shaˇ noeˬ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ bi laˆ noeˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ laˆ muiˬ˗awˇ laˆ paˇ nya˗eu meh. Muiˬ˗eu siˬ nya˗eu nui ma heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ zahˇ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ dahˬ beh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ siˬ nya˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ dui˗ahˇ zahˇ dawˬ biꞈ˗euˬ lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. w18.06 16 ¶5; 17-18 ¶8-10

Heˬloˆ uˆ lahˇ gaˇ gʼaˬ biꞈ˗eu “Heˬloˆ aˇ muˇ deuˬ”, Yeˬsuˇ kawˬ maˬ ya taꞈ˗a lehˇ ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ sahˬ paˬ˗ahˇ muiˇ nga lehˇ yaw lehˬ poˆ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, kawˬ ya taꞈ meh lehˇ ehˇ naˇ, zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah maˬ paˇ caw teh mawꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu gʼaˇ duˬ yahˇ dui dui˗eu meh. Yeˬsuˇ kawˬ taꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ haw tsoˆ taˬ ni, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ le˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ meh. Miˇ kahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ deuˬ na, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ duˇ˗awˇ, tiˬ deuˬ na naˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui tiˬ paw˗iˬ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ. Ka li zaˬ deuˬ˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ mˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, dawˬ gʼoꞈ maˬ doˆ˗eu uˬ taꞈ maˬ suˬ saˬ iˇ. (Tehˬ. 6:33) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ yaw myaˬ gʼaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ keuˬ iˇ haw˗euˬ kʼawꞈ, byehˇ dzeh nya˗euˬ meh. w18.06 6 ¶9-11

Saˬdaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ neh lawˬ haw˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, tsawˇ haˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ bi uˆ lahˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Saˬdaˬ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ mawꞈ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu naˇ ‘aˬ buˇ˗euˬ zaˬ deuˬ’ gaˇ kawˆ meh. (Beh. 3:15) Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Saˬdaˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ pyeuꞈ˗aˬ. Aˬ yawꞈ iˇ cuꞈ bi dahˬ pymˬ le˗awˇ, Saˬdaˬ hawˇ˗eu nehꞈ deuˬ˗euˬ bawˬ toˆ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui ma huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ yahˇ. Saˬdaˬ nehˬ˗ehˇ gm leˇ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ gʼawˬ mya kʼoꞈ jawˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ muiˬ˗eu jeˬ geuꞈ mawꞈ˗eu nui noeˬ bi ahˇ laˇ˗awˇ, nui noeˬ teu bi huiˬ loˆ laˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu myahˇ laˇ kʼawꞈ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ geuꞈ mawꞈ˗eu nui noeˬ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ dehꞈ doˆ laˇ nya meh lehˇ aˬ myah luꞈ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (1 Gawˇ. 10:12) Teu miˇ neh, aˬ dui aˬ myah luꞈ dehꞈ bahˬ˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu nui ma huiˬ˗eu jeˬ ahˇ miˇ˗a laˬ lehˇ ya goˬ haw˗awˇ, ahˇ naˇ kawˇ ma˗ehˇ ya laˆ byoˆ˗eu meh.—Gaˬ. 5:26; Sehˇ. 3:5. w18.05 18 ¶11-12

Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ mehˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ha geuꞈ˗eu miˇ neh nui ma cawˆ kʼawꞈ, maˬ naˬ leˇ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ, “Ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ngaˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ dui dui nya. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˇ duˬ ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui luꞈ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ ni mˇ mawꞈ dui dui meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ mˇ˗eu kʼoeˇ gaˇ ma maˬ tsaˬ˗a” lehˇ ehˇ ehˇ gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ noeˬ luꞈ˗eu jeˬ siˬ laˇ˗eu meh. (Maˆ. 10:1, 2) Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ “nui ma laꞈ kʼoeˇ” aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ dui dui˗eu miˇ neh ma lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˆ. 11:13, 14) Aˬ yawꞈ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ ha geuꞈ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. Pawˇluˆ, “Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ ni mˇ mawꞈ dui dui meh” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ nya ngaˇ lehˇ haw˗eu meh. Pawˇluˆ leh jeh˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ leh jeh˗eu Ka li˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. w18.05 4 ¶4; 6-7 ¶13-14

Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ “Laꞈ guˬ shiˇ laˇ˗euˬ naw maꞈ˗euˬ aˬ laꞈ paˇ cawˬ diˇ˗awˇ, gʼaˬ juˬ laˇ˗euˬ naw maꞈ˗euˬ pawˬ tsuiꞈ gʼaˬ paˇ bi ahˇ kʼoꞈ laˇ˗awˬ. Kuiˇ shiˇ shiˇ˗eu tsawˇ haˬ yoeˬ tsuiꞈ maˬ bi jiˆ paˇ˗iˇ˗eu” gʼaˇ duˬ ya caw ba meh lehˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Heˬ. 12:12, 13) Maˇ diˇ naˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˇ kʼoꞈ yaw nyiˇ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˬ ni ngehˬ nehˬ nya meh. Pawˇluˆ Piˇliˇpiˆ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ, “Kʼoeˇ miˇ neh, ngaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ byah laˇ ni, naw maꞈ nui noeˬ tiˬ gaˇ taꞈ˗awˇ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ahˇ˗awˇ, nui ma tiˬ siˬ tehꞈ˗ehˇ taˬ˗eu gʼaˇ duˬ, ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ shaˇ˗eu ma. Yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, yawˬ ha˗ahˇ aˬ cawˬ bi noeˬ huiˬ˗eu gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, tiˬ pawꞈ˗iˬ taˬ mˇ. Ehˇ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma nahˬ yu ni taˬ˗awˬ. Aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ ma lehˇ noeˬ˗eu nui ma taˬ bi ahˇ. Yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni, aˬ cawˬ gʼaˇ duˬ shaˇ noeˬ˗awˬ” lehˇ boꞈ gʼeh˗euˬ meh.—Piˆ. 2:1-4. w18.04 23 ¶10; 24 ¶12

Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh bi buˬ˗iˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ ziˇ lah ni aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ bi mˇ˗eu lehˇ meh. Aˬ dui˗euˬ naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ gʼaˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ tiˬ byah ni zmˬ˗eu heu naˇ, muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha nui kʼahˇ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ heu, aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ maˬ bi pyeuꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Gaˬ. 5:16) Yaw jeˬ ma jeˬ, Noˇaˬ pehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ pehˬ, tsawˇ haˬ deuˬ haiˬ dui dui˗awˇ doeˇ dui dui˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ jawˇ˗euˬ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ caw˗aˬ. Aˬ yawꞈ pehˬ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kaꞈ gʼa˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ pehˬ saˇ baoˬ tsoˆ˗awˇ, yawˬ ha hawˇ˗eu jeˬ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ lehˬ hmˬ˗eu uˬ taꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ iˇ cuꞈ dahˬ pymˬ le shaw˗iˬ meh lehˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ, “Miˬyehˇ neh kʼaˇ ehˇ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Noˇaˬ jahˇ˗euˬ meh.” (Beh. 6:22) Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ pehˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah teu nah˗ahˇ neh ya buˬ ya dzeuˇ iˇ˗euˬ meh.—Heˬ. 11:7. w18.04 11 ¶8; 12 ¶11-12

Saˬdaˬ hawˇ˗eu nehꞈ deuˬ zahˇ kʼawꞈ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, “miˇ tsaˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ sheuˬ bahˬ”˗eu meh. (Pah. 12:9) Saˬdaˬ zahˇ kʼawꞈ deuˬ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ bi mehˬ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ laˆ zaꞈ˗eu lehˇ jiˇ leh jeh˗eu meh. (Miˇ. 23:26, 27) Teu miˇ neh, nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ ma lehˇ noeˬ kʼawꞈ, maˇ diˇ naˇ nehꞈ deuˬ˗ahˇ tahˬ luꞈ˗eu meh. (1 Gawˇ. 10:20; 2 Gawˇ. 11:13-15) Kʼoeˇ naˇ, Saˬdaˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka neh jiˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, pyuˇ hawˇ˗eu myawˬ gahˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ meh lehˇ myawꞈ˗eu meh. (Dawˬ. 18:11) Jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ heu˗ahˇ tawˆ leˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ ni “pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ” poˆ˗eu gʼaˇ duˬ dehꞈ˗eu meh. (Tehˬ. 6:24) Yaw beh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ haw˗eu kʼawꞈ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ gʼaˬ kʼaˆ dzehˬ laˇ˗euˬ miˇ neh, Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ paˇ gaˬ ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ meh.—Tehˬ. 13:22; 1 Yoˇ. 2:15, 16. w18.05 17 ¶7