Tseˇ siˬ ba la

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ siˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ noeˬ˗eu jeˬ, loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya ni leh jeh nya˗eu meh. (2 Gawˇ. 11:29) Aˬ dui yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ gʼeh ni, Jaˇliꞈ˗ahˇ “yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni, aˬ cawˬ gʼaˇ duˬ shaˇ noeˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ caw˗eu ma. (Piˆ. 2:4) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya gaˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ yawˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ Miˬyehˇ mehˬ shi ya dzawˇ nehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Heˬ. 13:17) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗awˇ gʼoˆ shaw nehˬ nya˗eu tsawˇ haˬ ya pyeuꞈ meh. Toˆ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ, ngehˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ ngehˬ gaˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ dzawˇ nehˬ paˬ maˬ siˬ ngaˇ lehˇ noeˬ luꞈ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. (Dawˬ. 20:5) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma taˬ dzehˬ laˇ˗awˇ, gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Kʼehˇ. 20:37. w19.03 17 ¶14-17

Aˬ cawˬ aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw ngaˇ˗a lehˇ aˬ dui ya siˬ ngeh, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ cawˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ dui aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ bi siˬ ngeh jiˇ, aˬ cawˬ kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ paˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba˗awˇ, aˬ dui loˬ dui dui luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ biꞈ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu lehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ leˇ naˇ, nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu heu naˇ, poeˬ dui lawˬ dui dui˗eu meh. Pyuˇ kʼoeˇ taˆ shuiˇ neh aˇ boꞈ aˇ yehˆ yehˆ daˆ taˬ˗euˬ teu, aˇ naˆ ni aˇ poeˬ baw paˬ nga. Nawˇ laꞈ sawˬ teu˗ahˇ za naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Nawˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ kʼawꞈ laꞈ sawˬ teu hmˬ loꞈ˗ehˇ aˇ poeˬ baw˗eu meh. Pyuˇ kʼoeˇ taˆ shuiˇ neh aˇ boꞈ aˇ yehˆ yehˆ daˆ taˬ˗euˬ heu, byoˆ iˇ˗eu maˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ nawˬ neh tiˬ gʼaˬ paˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, guiˬ lahˬ huiˬ nehˬ˗euˬ dawˬ teu jiˇ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ zawˇ leˇ˗awˇ tiˬ ziˇ noeˬ taˬ nya˗eu meh. w19.02 15 ¶5-6

Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ biꞈ˗eu aˇ bawˇ kʼoeˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ pyaˆ dzaˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ nui ma maˬ taˬ˗eu lehˇ mˇ doˆ laꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ jeˬ muiˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ ma lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ haw sheˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ jeˬ jeˇ ya smˇ iˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ muiˬ ni pyeuꞈ iˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ jiˇ maˬ paˇ za˗euˬ uˬ taꞈ, oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ˗ahˇ jiˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ bi keuˆ le˗euˬ meh. (Maˆ. 5:12) Piˇliˇpuˆ Iˬdiˬyoˇbyaˇ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh teu gʼaˬ naˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu jeˬ mˇ doˆ laꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ zawˇ˗ehˇ taˬ baw˗eu miˇ neh, taˆ lehˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 8:34-38) Aˬ dui yaw huiˬ yaw mahˇ teu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ tehꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu ehˇ tsehˆ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ meh lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w19.03 2 ¶1-2

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw sui yaw dawˇ heu naˇ, nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ ni aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh maˬ kaˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ jeˬ hu noeˬ keuˆ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “yaw sui yaw dawˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu, byah kuꞈ˗eu, ehˇ kʼaˇ maˬ za˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ lawˇ˗eu jeˬ zaˬ deuˬ naˇ, yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ zaˬ ya pyeuꞈ˗eu meh. (Tahˬ. 22:21, 22) Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kuiˇ kʼehꞈ kʼehꞈ˗eu, myaˆ behꞈ behꞈ˗eu, aˇ sehˇ maˬ byah˗eu, baˆ kʼoˆ maˇ naˇ naˇ˗eu, jeˬ zaˬ heu deuˬ maˬ ya lawˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ dui dui˗awˇ byah kuꞈ˗eu uˬ taꞈ, ehˇ kʼaˇ maˬ za ni muiˬ˗eu jeˬ zaˬ lawˇ˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Kiˇ. 1:6-9) Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Aˬ dui lehˆ˗ahˇ iˇ ngeh, maˇ naˇ naˇ˗eu aˇ siˇ maˬ ehˇ, pyehˬ˗iˇ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ maˬ ehˇ, tiˬ jeˬ paˬ maˬ kuꞈ˗eu myawˬ gahˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ zeuˇ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ kʼawꞈ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ, yaw muiˬ˗ehˇ bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. w19.02 3 ¶3

Aˬ dui nui ma˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ maˬ bi ahˇ laˇ ni nui ma piˬ tehˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, yaw muiˬ jeˬ ahˇ laˇ ni jiˇ nui ma ya pah˗eu meh. Gaˇ hu meuˬ lahˇ˗euˬ laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˬ muiˇ˗eu deuˬ laˇ ngeh, laˇ gʼoˆ ya piˬ tehˬ˗eu nmˇ˗aˬ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ, dzaˬ dzaˬ dawˬ dawˬ hawˇ˗eu myawˬ gahˬ deuˬ kʼehˇ ahˇ laꞈ ngeh˗aˬ, laˇ gʼoˆ ya pah˗eu meh. Laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˬ laˇ gʼoˆ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ pah naˇ, meuˬ zaˬ deuˬ dzahˬ sehꞈ jiˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui aˬ myah luꞈ nui ma laˇ gʼoˆ pah˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ bi ahˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya bi uˆ lahˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ ahˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui Jaˇliꞈ kʼaˇ gui ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ neh aˬ dui˗euˬ nui noeˬ, nui ma, hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ bi uˆ lahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ gui gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga? Aˬ dui ‘zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ’ mawˇ nya ni guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. (Ceuˬ. 119:18) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui yawˬ ha neh gui˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ ya shaˇ sawˇ˗eu meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ aˬ dui˗euˬ “nui ma laꞈ kʼoeˇ juiˇ taˬ”˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gaˬ laˇ˗eu meh.—Dawˬ. 4:20-22. w19.01 18 ¶14-15

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ nya˗eu jeˬ hawˇ˗eu ya puˬ ya mawˇ˗eu jeˬ beu gaˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui neh lawˇ nehˬ nya˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Miˬyehˇ ha geuꞈ˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Tiˬ gʼaˬ na, yawˇ maˬ ngeuˇ naˇ ciꞈ myehꞈ lawˇ nehˬ nya kʼawꞈ, iˇ shaˬ zaˬ deuˬ naˇ “kʼaˬ kʼoeˬ nyiˬ mawˇ, maˬ ngeuˇ naˇ, kʼaˬ guˬ nyiˬ mawˇ” hawˇ˗eu ‘cehˇ meu tiˬ pehˬ’ lawˇ nehˬ nya meh. (Tahˬ. 5:7, 11) Cehˇ meu maˬ poeˬ kʼawꞈ, muiˬ dui dui˗eu “cehˇ meu” yaw nmˆ pyeuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh lawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nui ma muiˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni teu loꞈ˗ehˇ gʼeh luꞈ˗a siˬ. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh, Miˬyehˇ aˬ dui dawˬ ngehˬ˗eu bym dui dui˗eu Aˬpawˇluˆ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, Pawˇluˆ naˆ ni yaw duˬ duˬ lehˇ dzawˇ nehˬ nya meh lehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. (Kʼehˇ. 18:24; 19:8) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh muiˬ dui dui˗eu dawˬ kʼoꞈ bi biꞈ mawꞈ˗eu meh. Guiˬ shuiˇ maˇ byaˆ nyiˬ byaˆ damˬ nehˬ˗euˬ miˬ coeˬ miˬ ma tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh muiˬ dui dui˗eu jeˬ damˬ nehˬ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ poeˬ baw˗eu meh.—Luˇ. 21:1-4. w19.01 8-9 ¶3-5

Aˬ dui Yeˬsuˇ jeˬ nah caw teh luꞈ˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ bye˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬsuˇ aˇ saˬ saˬ saˇ ka˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ, kʼaˆ dui dui˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 24:9; Yoˇ. 15:20) Iˇsaˬyaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ bye˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, keu ka gʼawˬ mya jeˬ neh aˬ dui˗ahˇ deuˆ laˇ meh lehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Keu ka teu laꞈ kʼoeˇ ngeuˇ gaˇ duˇ˗eu loꞈ˗ehˇ myawꞈ˗eu jeˬ, ja bu ja doeˇ˗eu jeˬ, yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ, heu deuˬ jiˇ keuˬ˗eu meh. (Tehˬ. 5:11) Yeˬhawˇbaˬ muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ keu ka teu deuˬ neh deuˆ laˇ gaˇ maˬ laˆ tsoeˬ˗a. (Peˇ. 6:12; Pah. 12:17) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. “Nawˬ˗ahˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ nya˗eu, guiˇ deuˆ˗eu keu ka maˬ jaˆ˗a” lehˇ Yeˬhawˇbaˬ ehˇ˗eu heu meh. (Yaˇ. 54:17) Uˬ jeˬ jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ gaˇ haw piˇ nehˬ˗eu kaˇ pyawˇ loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ ni aˬ dui˗ahˇ “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ”˗ahˇ neh buˬ˗iˇ ni uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ˗eu meh. (Yaˇ. 25:4, 5) Muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ maˬ laˆ cawˆ nya˗a. (Yaˇ. 65:17) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ “ya shiˇ gaˇ keuˆ tehꞈ˗a.”—Yaˇ. 41:11, 12. w19.01 6-7 ¶13-16

Zaˬ guˬ deuˬ˗oˇ, Yeˬhawˇbaˬ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, nawˬ˗ahˇ jiˇ bi gaˬ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nawˇ yawˬ ha˗ahˇ haw piˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ bi zmˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ cawˬ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw˗eu, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu, shiˇ gaˇ maˬ guˆ ni mui˗eu, ya piˇ ya maˇ dawˇ˗eu, jiˇ baˬ dawˇ˗eu heu deuˬ mˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Heu naˇ dahˬ beh ngeh naˇ byawˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh˗aˬ, naˇ gawˇ nyawˬ laˇ˗eu, dzaˬ dzoˆ dawˇ dzoˆ˗eu, shiˇ gaˇ keuˆ˗eu heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. (Gaˬ. 6:7, 8) Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha naꞈ˗i kʼaˇ jahˇ mawꞈ˗eu jeˬ jahˇ nya ma lehˇ noeˬ kʼawꞈ, teu naˇ maˬ ngeuˇ leˇ˗a. (Tiˇ. 3:3) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ jawˇ saˇ doˆ˗awˇ maˇ diˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. (Ceuˬ. 19:7-11) Nawˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ byah kuꞈ˗eu zahˬ dawˬ hawˇ˗eu, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw naˇ, nawˇ yawˬ ha uˬ kʼawˇ piˇ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu, aˬ da aˬ ma˗ahˇ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, nawˬ da nawˬ ma nawˬ˗ahˇ nui ma taˬ dzehˬ laˇ˗awˇ, yawˬ ha naꞈ˗i paˇ bi tseˇ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Maˆ. 8:21. w18.12 19 ¶16-17

Aˬdaˬ iˬ baˇ mˇ˗euˬ taꞈ naˇ gʼawˬ mya jeˬ paˇ laˇ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ shiˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ shiˇ˗eu jeˬ heu naˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ saˬ bi saˬ˗awˇ, dehꞈ yaꞈ˗eu gʼaˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ paˇ nya meh lehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maˆ. 7:1-3) Miˬyehˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ laꞈ kʼoeˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ jiˇ ahˇ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ zaˬ yo aˬ li˗ahˇ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu bi sheuˬ˗eu meh. Zahˇ sahˇ kʼoꞈ heu hmˬ naˇ, Miˬyehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ maˬ biꞈ mi naˆ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh Miˬyehˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ hawˇ˗eu zaˬ deuˬ˗ahˇ yehˬ baw sehˇ lu˗ehˇ maˬ bi jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, haw piˇ nehˬ˗eu Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ zaˬ kʼaˆ˗ahˇ sheuˬ˗awˇ, ma nyiˇ paˇ sheuˬ naˇ, ma huiˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw beh loꞈ˗ehˇ ya ngehˬ gʼeh˗awˇ ya bo saˆ daˆ leꞈ meh lehˇ Miˬyehˇ ehˇ˗eu meh. (Doˆ. 21:9, 10) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ˗ahˇ uˬ moˆ maˬ paˇ jawˇ˗euˬ kʼawꞈ, Zahˇ dawˬ heu naˇ Miˬyehˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu lehˇ bi siˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw zeu baw ni caw ba nehˬ˗eu meh. w18.12 9 ¶3; 10 ¶5-6

Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ gʼaˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ gaˬ˗eu Aˬda pyeuꞈ˗eu miˇ neh Haˬbaˬkuˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ mˇ luꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ shaˇ ju luꞈ ngaˇ lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ noeˬ de lehˇ maˬ dehˬ ni, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ saˇ jaˇ peuˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ maˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Haˬbaˬkuˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah keuˆ le luꞈ˗eu gaˇ kawˆ pah mehˬ beh beh˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ paˬ jahˇ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ taˬ dzeuˇ maˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ mˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu lehˇ gʼeh meh. Yeˬhawˇbaˬ “nawˇ dehꞈ luꞈ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” lehˇ ehˇ taˬ gaˇ haw ngeh, aˇ nah heu Haˬbaˬkuˆ dehꞈ luꞈ ngeh maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ dehꞈ luꞈ ngeh pyeuꞈ laˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗a. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ paˇ bi shaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. w18.11 17 ¶7-8

Nawˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ maˬ dzaw dah˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw le? Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu kʼawꞈ, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Pawˇluˆ miˇshaˬnaˬliˬ geuꞈ˗awˇ aˬ cawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ iˇ beh beh ngeh poˆ, Baˬnaˬbaˇ nehˬ˗ehˇ Luˇdaˬlaˇ meuˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ jawˇ˗eu Luˇgawˇni dawˬ ngehˬ˗eu deuˬ, Pawˇluˆ hawˇ˗eu Baˬnaˬbaˇ˗ahˇ Juˇsaˆ hawˇ˗eu Heˬmeˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. Tsawˇ myahˇ heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ miˬ yehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ meh. Pawˇluˆ aˬ yawꞈ nyaꞈ, teu deuˬ neh taˬ huiˬ nehˬ gaˇ ya leˇ ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ nyaꞈ teu meuˬ˗ahˇ maˬ oe mi na˗ehˇ meuˬ nyiˬ meuˬ˗ahˇ bi kʼehˬ bi kʼaˆ dzeuˇ˗euˬ miˇ neh, heu loꞈ˗ehˇ ya tahˬ puˬ˗eu heu naˇ yaw muiˬ ngaˇ lehˇ noeˬ ngaˇ laˬ? Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ ha laˇ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ bi siˬ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ noeˬ ngaˇ laˬ? Maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ nyaꞈ nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ muiˬ ni “Naw maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ jahˇ te. Nga nyaꞈ kʼawꞈ naw maꞈ loꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ zaˬ ma” lehˇ guˇ˗eu meh.—Kʼehˇ. 14:8-15. w18.09 5 ¶8-9.

Aˬ dui Jaˇliꞈ dzaw˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ ya laˆ paˇ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ˗awˬ. Aˇ hu naw maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya ngeh yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ nui loˆ geuꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ taˬ gʼeh” lehˇ ehˇ˗awˇ, “naw maꞈ kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ bi muiˬ bi shawˇ˗awˬ” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 1:14, 15) Gaˇ hu Gawˇliˬtu meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi shawˇ jehˆ ni bi gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ gʼawˬ mya jeˬ ya laˆ paˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah teu gaˇ duˇ ni, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dzaw laˇ˗euˬ deuˬ gʼawˬ mya jeˬ ya laˆ paˇ˗eu meh. Beˬtuˆluˆ ehˇ˗eu, “Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ deuˬ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ, dzeuˇ laˇ ngeh naw maꞈ mˇ dehˆ shaˇ dehˆ gʼaˬ˗euˬ meh. Kaˬ miˬ sheu˗eu, shiˬ shaˬ jiˇ nui loˆ geuꞈ˗eu, jiˇ baˬ yehꞈ˗eu, byawˬ gʼaˬ mo gʼa˗eu, dzaˬ yehꞈ dawˇ yehꞈ dzaˬ boˆ dawˇ boˆ boˆ˗eu, tahˬ paˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu, heu deuˬ laꞈ kʼoeˇ naw maꞈ dehꞈ dzeuˇ jawˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ meh.”—1 Beˬ. 4:3. w18.11 7 ¶13

Aˬ dui “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, tsaˬ˗eu nui ma neh leh jeh˗eu deuˬ”˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ mawˇ nya˗eu nga? Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Teu naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu heu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ meuˬ tiˬ meuˬ na˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh maˬ ehˇ, pu tiˬ pu na˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh maˬ ehˇ, naw maꞈ˗ahˇ ha geuꞈ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ poˆ mawˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 10:11) Aˬ dui jahˇ gʼeh˗eu deuˬ, maˬ ngeuˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ meh lehˇ maˬ noeˬ tmˬ. Aˬ dui nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ naˇ, nui nahˬ nui yu ahˇ˗awˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ ya poˆ˗eu meh. Nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ poˆ˗eu jeˬ, Yeˬsuˇ neh laꞈ saˇ maˇ pyeuꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ nya meh. Yeˬsuˇ dahˬ beh ngeh nuiˇ mahˬ, laˇ gʼoˆ, kʼaˆ baꞈ, myawˬ nui deuˬ, heu deuˬ jahˇ˗eu daˇ kʼawˬ ya poˆ˗awˇ, keu ka bawˬ keuˆ pah˗awˇ, myawˬ gahˬ teu deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, keu ka teu˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui nui ma ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jeˬ hu ya poˆ˗awˇ, keu ka deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh.—Tehˬ. 28:19, 20. w18.10 10 ¶3-4

Guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu Piˇliˇpuˆ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ poˆ laˇ paˇ laˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ gaˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ luꞈ ngeh, yawˬ jeˬ na luꞈ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 6:1-6) Saˬteˬpaˬ shiˇ˗eu taꞈ naˇ, Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ neh cehˆ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Piˇliˇpuˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh, guiˬ lahˬ dawˬ naˇ haˬ mawꞈ˗eu Saˬmaˬliˆ meuˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 10:5; Kʼehˇ. 8:1, 5) Piˇliˇpuˆ Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ neh kʼaˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ nui ma keuˆ laꞈ kʼoeˇ iˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ dawˬ maˬ gaˬ haw˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ jawˇ gaˇ bi tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗awˇ, yehˬ baw sehˇ lu˗ehˇ jahˇ nehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Piˇliˇpuˆ teu loꞈ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a, aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ teu deuˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ nehˬ mawꞈ˗eu meh. Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ “aˇ maꞈ deuˬ” jiˇ aˬ yawꞈ mehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu meh. (Kʼehˇ. 8:6-8) Piˇliˇpuˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ jiˇ aˬ yawꞈ pehˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh.—Kʼehˇ. 21:8, 9. w18.10 25-26 ¶14-16

Tiˬ nah Yeˬsuˇ Meuˬ tseˇ meuˬ miˇ kʼahˬ lehˇ kuˇ˗eu paw cah tsehˆ ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ “naˬ bawˬ bawˬ˗awˇ dawˬ maˬ ngehˬ lawˆ nya˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ” sheuˬ laꞈ˗euˬ meh. (Kuˆ. 7:31-35) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ cawˬ mehˬ shi maˬ laˆ saˆ nehˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ naˬ bawˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ uiˬ gaˇ laˆ saˆ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ sa maˇ saˇ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ “tsawˇ haˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ Yeˬsuˇ sheuˬ ceuˆ gʼeh˗awˇ” laˆ saˆ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ jahˇ nya kʼawꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ nya˗awˇ, caw ba nehˬ nya meh. Yeˬsuˇ naˬ bawˬ bawˬ˗eu heu gʼaˬ˗euˬ nui ma aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ gʼoˆ shaw˗awˇ, nahˬ yu ni jahˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui kʼawꞈ tsawˇ mawˬ hawˇ˗eu naˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, yaw biˇ maˬ ngeuˇ˗a, gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Yoˇ. 13:34, 35) Nui gaˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ tsawˇ mawˬ hawˇ˗eu naˇ˗eu gawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, bawˬ dzaˬ˗iˇ nya˗awˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ nya ni caw ba nehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui maˬ dah kʼawꞈ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ˗eu ma.—Tehˬ. 13:23. w18.09 29 ¶7-8

Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu meh. (Gaˬ. 2:20) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nahˬ yu ni ya mˇ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw dehˬ caw toˆ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui noeˬ tsoˆ taˬ˗eu” ma. (Maˆ. 14:19) Aˬ dui nui ma laˆ cawˆ laˇ˗eu jeˬ, naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ, guiˇ deuˆ˗eu jeˬ, iˬ baˇ baˬ da neh shiˇ˗eu jeˬ, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ noeˬ miˇ maˬ tsaꞈ˗eu jeˬ, heu deuˬ maˬ jaˆ˗eu Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ gaˇ dawˬ luꞈ˗eu ma. Tiˬ heˇ kʼoꞈ dzeuˇ iˇ ngeh, tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ byah kuꞈ jiˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ lawˬ haw˗eu aˇ saˬ saˬ˗eu poˆ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ buˬ iˇ˗eu deuˬ˗ahˇ miˇ tsaꞈ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lehˇ ha geuꞈ˗awˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ huiˬ˗eu buˬ˗iˇ law˗iˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi za˗eu’ meh. (Maˆ. 8:21) Teu miˇ neh, aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui gaˬ neh gʼaˬ biꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ miˇ yaw shuiꞈ˗ahˇ ahˇ leˇ nya ni tiˬ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ caw ba kaˇ˗euˇ. w18.09 11 ¶10; 13 ¶18

Jaˇliꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu heu naˇ, kʼaˇ gui maˬ gui gui gui˗ehˇ, dawˬ kʼoꞈ˗ahˇ kawˆ taˬ kawˆ taˬ˗ehˇ iˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui neh ya gui˗euˬ gaˇ kawˆ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu nga lehˇ ya shaˇ noeˬ ya shaˇ sawˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ bi jahˇ˗awˇ, aˬ jeˬ miˇ maˬ bi jahˇ nga lehˇ jiˇ gʼoˆ shaw nya ni ya leh jeh˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ iˇ nya˗eu nga, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ aˬ geu hmˬ˗ahˇ ya laˆ paˇ˗eu nga lehˇ jiˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ dui pyehˆ tseˇ ngeh, yawˬ poˆ na luꞈ heu loꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ maˬ shaˇ sawˇ jiˇ nya kʼawꞈ, aˇ yamˬ zmˬ˗eu heu naˇ yaw muiˬ meh. Aˬ dui pyehˆ tseˇ˗eu aˇ yamˬ tiˬ paˆ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu aˇ yamˬ tiˬ paˆ lehˇ biˇ taˬ nya meh. (1 Tiˆ. 4:15) Aˬ dui aˬ myah luꞈ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kawˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh, aˬ dui “siˬ nya laˇ”˗eu maˬ ngeuˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ byah kuꞈ ngaˇ˗a lehˇ siˬ duˬ laˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw nga lehˇ gʼoˆ shaw laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ nui ma tsaˬ laˇ˗eu meh. (Maˆ. 12:2) Teu ngeh, aˬ dui nui ma yaw shuiꞈ beˬ paˇ˗awˇ yawˬ jeˬ yawˬ lehˇ shaˇ noeˬ paˇ laˇ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya laˇ˗eu meh. w18.11 28 ¶5-6

Pawˇluˆ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ nui deuˬ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ mehˬ˗eu miˇ neh, ‘Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ pyeuꞈ’ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 3:6, 9) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui kʼawꞈ, Miˬyehˇ neh biꞈ taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, gʼaˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ heu deuˬ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni zmˬ˗eu heu neh, ‘Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ pyeuꞈ’ nya meh. Heu naˇ huiˬ dui dui˗eu yaw zeu baw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui˗euˬ gʼaˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu mehˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni zmˬ ngeh, aˬ dui laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui laˇ˗eu meh. Heu naˇ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ ehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui aˬ dui˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ maˇ maˇ ni Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗awˇ nui jah myaˬ laˇ˗awˇ dehꞈ ziˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui laˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni Yeˬsuˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ neh pyehˬ gʼeh˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ 70 gʼaˬ, muiˬ˗eu jeˬ ya tahˬ puˬ˗awˇ “laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ” gaˇ ya mawˇ ngeh, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh.—Luˇ. 10:17-21. w18.08 18 ¶11-12

Aˬ dui yawˬ ha neh gʼoˆ shaw taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma taˬ naˇ aˬ dui˗ahˇ gaˇ kawˆ bi doˆ laˇ nya meh. Aˬ dui maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ duˬ jiˇ gaˇ, gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ gʼoˆ shaw jiˇ maˬ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui nehˬ˗ehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ naˇ jiˇ haw tsaˬ˗eu yaw shaˬ meh. Aˬ dui nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ beu gaˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ˗ahˇ nui ma maˬ taˬ coeˇ ni pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui mehˇ nmˇ teu gʼaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh kʼawꞈ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ siˬ duˬ mi naˆ˗ehˇ jah mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ muiˬ ni dzuˇ dzuˇ˗ehˇ jawˇ naˇ, maˬ siˬ duˬ˗euˬ gaˇ kʼawꞈ, maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ ehˇ nya˗eu meh. (1 Tiˆ. 6:4, 5) Aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ myaˆ naˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗eu jeˬ maˬ ya bi jaˆ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ bi gaˬ mawꞈ˗awˇ, nui ma laꞈ kʼoeˇ neh iˬ baˇ bi pyehˬ mawꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ taˬ ngehˇ.—Sehˇ. 3:12-14. w18.08 7 ¶15; 8 ¶18

Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ beh˗euˬ miˇ neh, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ pyeuꞈ˗eu ma. (Ceuˬ. 100:3; Pah. 4:11) Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ haw˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ bi pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ tsawˇ haˬ tiˬ deuˬ na˗ahˇ tseˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Ja ceuˬ 135 laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ hu˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ “aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ” lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 135:4) Hawˇseˬ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ jiˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Hawˇ. 2:23) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu, Yeˬhawˇbaˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ Ka li nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ bi uˆ lahˇ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ tseˇ dahˬ beh ngeh byah laˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 10:45; Maˆ. 9:23-26) Tsawˇ haˬ teu deuˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ bi shehˆ daˆ˗awˇ, “muiˬ˗eu shawˇ˗eu tsawˇ haˬ” lehˇ jiˇ bi kuˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ poeˬ dui dui˗eu “tsawˇ haˬ pyeuꞈ”˗eu meh. (1 Beˬ. 2:9, 10) Ehˇ kʼawꞈ, saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ teuˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jiˇ ni “ngaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ” hawˇ˗eu, “ngaˬ neh tseˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh.—Yaˇ. 65:22, MS. w18.07 21 ¶1-2

Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu ma. Aˬ yawꞈ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya dehꞈ˗eu gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ meh. (Tehˬ. 20:28) Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?’ lehˇ naˇ haˬ nya˗eu meh. (1 Beˬ. 2:21) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw ngeh, aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ caw ba˗eu lehˇ leh jeh˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, gaˇ kawˆ heu Yeˬsuˇ Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja gaˇ haw ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇ. 10:29-37) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ gaˇ neh laˇ˗awˇ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ ya caw ba meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ˗euˬ gaˇ kawˆ teu ja˗eu lehˇ nawˬ˗ahˇ noeˬ miˇ˗a siˬ loˇ? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Yawˬ ha dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ ehˇ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ ta?” lehˇ naˇ haˬ˗eu miˇ neh. Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ teu˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ, aˬ dui tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ˗eu Saˬmaˬliˆ teu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ ya gʼeh meh lehˇ mehˬ˗eu meh. w18.08 16 ¶5-6

Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗euˬ Maˬliˇ˗ahˇ taˬ huiˬ daˆ leꞈ ngaˇ loˇ? Taˬ huiˬ meh. Aˬ yawꞈ Maˬliˇ neh ngehˬ˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ 3 kʼoꞈ guiˬ mˇ ngeh Maˬliˇ iˇ caw nya˗euˬ gaˇ maˬ duˇ˗a. Teu naˇ Maˬliˇ miˬ coeˬ miˬ ma pyeuꞈ˗awˇ, Naˬzaˬlehˇ meuˬ˗ahˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ aˬ cawˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya tahˬ puˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ shiˇ ngeh teu gaˇ jawˇ˗eu meh. (Yoˇ. 19:26) Kʼoeˇ uˬ taꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ, Maˬliˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ luꞈ˗eu meh. (Kʼehˇ. 1:13, 14) Teu miˇ neh Maˬliˇ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh tseˇ doˆ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Teu maˇ diˇ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ za ziˇ ya jawˇ˗eu meh. Heu naˇ, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, za˗eu muiˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh. w18.07 6 ¶11; 7 ¶14

Yeˬsuˇ Jaˇliꞈ zahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui noeˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ kawˆ caw meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ nui pehˇ nehˬ˗ehˇ yaw haiˬ jeˬ caw˗awˇ, dehꞈ bahˬ˗eu nui noeˬ nehˬ˗ehˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ caw meh lehˇ mehˬ˗eu meh. (Tehˬ. 5:21, 22, 27, 28) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ neh bi sheuˬ gʼeh naˇ, aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma yaw muiˬ˗ehˇ bi dzaw˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ za ni noeˬ tsehˆ˗eu meh. Ka li zaˬ deuˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh, siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dzaw˗euˬ kʼawꞈ, gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh, beu gaˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, jiˇ baˬ dawˇ˗eu gaˇ kawˆ. Jaˇliꞈ˗ahˇ jiˇ baˬ dawˇ˗eu heu naˇ yaw bahˬ˗a lehˇ maˬ ehˇ taˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, aˇ dzehˬ taˬ dawˇ dzeuˇ, taˬ dawˇ yehꞈ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 20:1; 1 Tiˆ. 3:8) Heu naˇ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ dawˇ dzeuˇ naˇ tiˬ jeˬ shaˇ noeˬ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga laˬ? Maˬ. Yawˬ ha˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma bi dawˇ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗euˬˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ ya noeˬ keuˆ nehˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ tehꞈ meh. w18.06 18 ¶10-11

Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ Paˬliˬsehˇ hawˇ˗eu Saˬduˬgehˇ uˬ taꞈ, Heˬloˆ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗eu meh. (Tehˬ. 16:6, 12) Yeˬsuˇ neh saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ dawˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ geuꞈ lehˇ kʼehˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ ngehˬ˗euˬ miˇ neh, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Zahˇ deuˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu paw pyawˬ naˇ, yaw haiˬ jeˬ doˆ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ paw˗iˬ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ ni jawˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ miˇ neh, piˇ ma aˬ yuiꞈ deuˬ hawˇ˗eu Paˬliˬsehˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ sehꞈ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mehˬ nah maˬ paˇ caw teh laˇ gaˇ guˆ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ maˬ paˇ jaˆ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ehˇ˗eu, “Aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ mˇ mˇ˗ehˇ bi jawˇ naˇ, tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ jah leˇ jiˇ˗eu ngaˇ. Kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ naˇ, Loˇmaˆ tsawˇ haˬ deuˬ oe˗awˇ, aˬ dui˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le˗eu ngaˇ.” (Yoˇ. 11:48) Teu miˇ neh, Piˇ ma Yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Gaˬyaˬpaˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ jawˬ˗eu meh.—Yoˇ. 11:49-53; 18:14. w18.06 7 ¶12-13

Saˬdaˬ zmˬ˗eu dzaˇ tiˬ jeˬ naˇ, tsawˇ haˬ maˬ jahˇ nya˗eu baoˬ˗ahˇ bi siˬ mawꞈ bi mawˇ mawꞈ˗eu heu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Saˬdaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ nehꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui ma bi ahˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, zahˇ kʼawꞈ hawˇ˗eu byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Tiˬbiˬ hawˇ˗eu keˆ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, byawˬ gʼa mo gʼa gaˇ maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ maˬ jahˇ nya˗eu baoˬ˗ahˇ byawˬ laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ doˆ laꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya yahˇ˗eu nga? Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ, byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ geu jeˬ muiˬ˗awˇ maˬ muiˬ˗eu lehˇ, boꞈ doˆ laꞈ gaˇ aˬ dui maˬ noeˬ tmˬ. Aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ gʼoe˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ tseˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ ya dzaw˗eu meh. (Heˬ. 5:14) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ “maˇ maˇ ni gaˬ” naˇ, yaw muiˬ˗ehˇ tseˇ mˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ tseˇ ngeh, heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ. ‘Ngaˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw teh lehˇ mehˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ yawˬ ha jiˇ mˇ caw luꞈ ma loˇ? Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ nui ma ahˇ˗eu deuˬ, ngaˬ neh tseˇ˗euˬ byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?’ Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ mˇ caw lehˇ mehˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˬ dui jiˇ mˇ caw naˇ, Saˬdaˬ˗euˬ dzaˇ˗ahˇ yahˇ pawˇ˗eu yaw awˬ meh.—1 Yoˇ. 3:18. w18.05 18-19 ¶13

Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Tiꞈ, aˬ dui “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, tsaˬ˗eu nui ma neh leh jeh˗eu deuˬ”˗ahˇ maˇ diˇ poˆ mawꞈ˗eu nui ma ya ahˇ˗eu meh. Nyiꞈ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ, aˬ dui tsaꞈ gaˬ ngeh nui ma laˇ gʼoˆ pah ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 13:48; 16:14) 30 kʼoꞈ dawˬ peh huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laꞈ˗euˬ Seˬbaˇnaˬ ehˇ˗eu, “Ngaˇ nymˇ sahˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ cawˬ mi naˆ˗ehˇ, muiˬ˗eu paw noeˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu ma.” Aˬ dui kʼawꞈ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh nui ma ahˇ˗eu deuˬ jawˇ gaˇ bi sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya meh. (Tehˬ. 10:11-13; Pah. 14:6) 30 kʼoꞈ dzehˬ ni huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ Lawˇbeuˬ ehˇ˗eu, “Nymˇ sahˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ ya mˇ˗eu heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.” Smˇ, aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ poˆ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ nya laˇ meh lehˇ ya haw˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Kaˇloˬ ehˇ˗eu, “Ngaˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˇ diˇ nui ma ahˇ ngaˇ laˬ lehˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ maꞈ uiˇ gaˇ hawˇ˗eu nui ma˗ahˇ haw˗eu uˬ taꞈ, dawˇ coe ni naˇ haˬ ngaˇ laˬ lehˇ jiˇ haw˗eu ma.” Aˬ dui heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ naˇ, Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ ‘oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le’˗eu meh. w18.05 6 ¶13; 7 ¶15

Gaˇ hu aˬ dui neh caw ba˗euˬ deuˬ, nymˬ˗mˇ keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ˗a siˬ lehˇ ya gaˬ ngeh, aˬ dui laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Yoˇhaˬ “Ngaˬ˗euˬ zaˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ luꞈ meh lehˇ ya gaˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ, ngaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nui jeˬ maˬ paˇ jaˆ ma” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (3 Yoˇ. 4) Huˬ mehˬ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ, gaˇ hu aˬ yawꞈ maꞈ neh Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ˗euˬ deuˬ, nymˬ˗mˇ keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ gʼaˬ na huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ jiˇ geuꞈ luꞈ meh lehˇ ya gaˬ ngeh, gʼaˬ ahˇ leˇ˗awˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ gʼaˬ baˬ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˇ hu aˬ yawꞈ maꞈ neh aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗euˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ leˇ ni ya laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ, aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ doe ni gʼa leˇ gʼaˬ˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu sahˬ boꞈ za ngeh, nyiˬ dzeˇ zaˬ luꞈ gʼaˬ ahˇ laˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ maˬ ehˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ hawˇ˗eu Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, heu deuˬ jiˇ aˬ dui guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu meh. w18.04 24-25 ¶14-15

Sawˇlaˬmoˬ zahˇ dawˬ heu˗ahˇ maˬ mˇ caw ni miˬ zaˬ 700 gʼaˬ hawˇ˗eu maˬ nyiˇ 300 gʼaˬ jawˇ˗eu meh. (1 Sahˬ. 11:3) Aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗awˇ, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, Sawˇlaˬmoˬ aˬ cawˬ˗euˬˬ tsawˇ jeuˬ nehˬ˗ehˇ taˬ yuˇ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ jiˇ maˬ naˇ haˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Mehˬ. 7:3, 4) Sawˇlaˬmoˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ maˬ gaˬ ni pyeuꞈ iˇ˗awˇ, haiˬ dui dui˗eu jeˬ mˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Aˬsaˇtaˬteˬ miˬ yehˇ hawˇ˗eu, Sheˬmoˇshaˆ miˬ yehˇ˗euˬ lawˇ duˬ tsoˆ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ miˬ yehˇ teu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ mehˬ shi jaˆ˗eu aˬ yawꞈ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ˗euˬ gawˬ jawˬ˗ahˇ, lawˇ duˬ jiˇ paˇ tsoˆ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 11:5-8; 2 Sahˬ. 23:13) Sawˇlaˬmoˬ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ, kʼaˇ lawˇ nehˬ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yaw lehˬ maˬ yuˇ paˬ lehˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha tsawˇ gahˇ gahˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ yaw haiˬ jeˬ mˇ gaˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ haw dzeuˇ˗a. w18.07 16-17 ¶7-9

Saˬdaˬ nawˬ˗ahˇ beuˆ˗eu “miˬ dzaˬ doꞈ˗eu kaˆ myaˬ” naˇ, aˬ jeˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ nya meh. Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ maˬ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ deuˬ jiˇ nawˬ˗ahˇ maˬ haw cawˬ mawꞈ˗a lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh. 19 kʼoꞈ kʼawˆ˗eu Aiˇdaˬ ehˇ˗eu, “Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ cawˬ maˬ gʼoeˇ mawꞈ nga lehˇ ngaˇ noeˬ haw˗euˬ ma.” Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ laˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu, “Bawˬ dzaˬ˗eu jeˬ ngaˬ˗euˬ nui jah˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu meh. Gaˇ hu ngaˇ bawˬ dzaˬ iˇ ngeh, saˇ suˬ ni nuiˇ taˬ˗awˇ, tiˬ jeˬ˗iˬ nui noeˬ nui duˇ maˬ biꞈ˗euˬ uꞈ taꞈ, paˇ biꞈ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ mawꞈ˗a lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ ngaˇ bawˬ dzaˬ iˇ˗eu yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ˗awˇ, 2 poˆ 3 poˆ laˬ lehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu ma.” Yehˇ˗euˬ dehˬ daˬ duˬ tiˬ shehˆ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Aiˇdaˬ neh ya puˬ haw˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui˗euˬ nui jah naˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni, lahˬ laˇ teˬ iˇ lehˇ gʼeh nya˗awˇ, gʼaˬ kʼaˆ laˇ gʼaˬ baˬ iˇ lehˇ gʼeh nya˗eu meh. Heu naˇ, yawˬ ha˗ahˇ jaˆ˗eu tehꞈ meh. (Tehˬ. 14:31; 2 Teˇ. 1:3) “Jah˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu dehˬ daˬ duˬ” aˬ myah luꞈ aˬ dui˗ahˇ bi haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui˗euˬ nui jah bi myaˬ laˇ˗awˇ gʼaˬ ya bi kʼaˆ laˇ˗eu meh. w18.05 24-25 ¶12-14

Tawˬ˗ahˇ haw˗eu gʼaˬ miˇ luˆ luˆ laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ paˇ laˇ˗awˇ, caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ gaˇ haw taˬ. (Kʼehˇ. 16:25-34) Teu gaˇ duˇ ni, Jaˇliꞈ˗euˬ dawˬ kawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ mawꞈ˗eu deuˬ kʼawꞈ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ nui ma cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, nui noeˬ paˇ laˇ˗awˇ shaˇ ju laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ gʼaˬ na maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ gaˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ, tiˬ gʼaˬ na naˇ huiˬ˗eu naˇ gawˇ pi luꞈ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ bi shiˇ˗euˬ heu deuˬ baˬ da neh nui ma cawˆ dui dui luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Tsawˇ haˬ deuˬ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ ngeh, dehꞈ ziˇ˗ahˇ taꞈ˗eu tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ naˇ haˬ haw˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ laˇ nya˗awˇ, ‘Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za nya ni ngaˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ nga?’ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu uˬ taꞈ, noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ dahˬ beh˗eu poˆ naˇ haˬ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ naˇ haˬ mawꞈ laˇ˗awˇ ha geuꞈ nya laˇ ngeh caw ba nehˬ nya˗eu meh.—Yaˇ. 61:1. w18.05 12 ¶10-12

Nymˬ˗mˇ iˬ nah Saˬdaˬ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ˗ahˇ myaˆ nuiˆ naˬ bawˇ piˬ tehˬ nehˬ taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ zahˇ kʼawꞈ, pyuˇ shuiˇ, miˇ kʼahˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ, heu deuˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ luꞈ kʼawꞈ pyeuꞈ luꞈ nya lehˇ maˬ siˬ leˇ˗aˬ. (2 Gawˇ. 4:4) Aˬ dui kʼawꞈ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi buˬ bi law˗iˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗awˇ, uˬ duˬ tahˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu muiˬ dui dui˗eu gaˇ za taˬ˗euˬ ma. (Tehˬ. 28:19, 20) Tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ, yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Tiˬ gaˇ na Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ˗a. Tiˬ gaˇ na aˬ dui tsaꞈ gaˬ laˇ gaˇ nui ma pehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ iˇ lehˇ dawˬ biꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh, yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ. ‘Ngaˇ yawˬ ha˗euˬ naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ heu naˆ maˬ tseˇ mˇ˗eu za meh laˬ?’ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu keuˆ laˇ˗euˬ lehˇ siˬ duˬ˗eu miˇ neh, yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ laˇ˗awˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ dahˬ beh laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu gʼaˬ za laˇ dui dui˗eu meh. (1 Gawˇ. 9:19, 23) Tiˬ gʼaˬ na yawˬ ha jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ deuˬ naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ loˬ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ jawˇ iˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ yawˬ ha˗euˬ naꞈ˗i jaˆ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ gʼaˇ duˬ zmˬ˗eu heu naˇ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh.—Ceuˬ. 110:3. w18.04 13 ¶13-14