Tseˇ tiꞈ siˬ ba la

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ naˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ neh kʼaˇ laˆ cawˆ˗euˬ jeˬ za kʼoꞈ jiˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ jiˇ keuˬ meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ zaˬ bi baw˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ cu˗eu lehˇ bi noeˬ tsehˆ˗eu gʼaˇ duˬ, gʼawˬ myahˇ ni bi ehꞈ˗eu meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ gʼoe˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, toˆ˗ehˇ tseˇ˗euˬ teu naˇ laiꞈ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mawˇ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li aˬ yuiꞈ gʼaˬ, tiˬ jeˬ˗iˬ iˬ baˇ maˬ ahˇ˗eu aˬ nyiˇ gʼaˬ˗ahˇ sehꞈ˗awˇ, myahˇ laˇ ngeh miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ hawˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ meh. (Beh. 4:8; 6:11-13) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ mawꞈ˗eu Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ ma tiˬ kahˇ shaˇ dahˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 6:38-40, 57) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗awˇ aˇ naˆ ni oˇ oꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗awˇ, Aˬda hawˇ˗eu Eˇbaˆ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ mawꞈ laˇ˗eu meh. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, aˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ luꞈ nga lehˇ siˬ nya ni ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ zaˬ guˬ tsawˇ mawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ hawˇ˗eu gaˬ˗eu gʼaˬ bi shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nya lehˇ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya naˇ haˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ ya tahˬ puˬ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗awˇ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ mawꞈ˗eu lehˇ ya bi siˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ kʼaˬ meh mehˬ boeˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, laꞈ neh bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Yoˇ. 3:18) Ehˇ kʼawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba ngeh, aˬ yawˇ yawꞈ haw haw˗ehˇ ya jahˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Tsawˇ haˬ deuˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ tahˬ piˇ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗a, tiˬ gʼaˬ na aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ mawꞈ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ na naˇ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ bi siˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh aˬ dui caw ba ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni maˬ ya naˇ haˬ˗a. (1 Teˇ. 4:11) Tiˬ go na aˬ yawꞈ maꞈ neh ja˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ dui nui ma maˬ tsaˬ kʼawꞈ, teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ pyeuꞈ nga lehˇ ya ha geuꞈ˗awˇ, ngehˬ˗eu maˬ tehˬ ni aˬ yawꞈ maꞈ ngehˬ gaˇ jeˬ hu ya naˇ haˬ nehˬ˗eu meh.—Tehˬ. 7:1; Koˆ. 1:19. w19.03 19 ¶18-19

Nawˇ yawˬ ha jah˗eu jeˬ aˬ cawˬ mehˬ shi ya ja nehˬ ngeh guˆ miˇ˗a loˇ? Neˬhaˬmiˇ naˇ, baoˬ huiˬ dui dui˗eu sahˬ paˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ nymˇ hawˇ˗ahˇ gaˇ mˇ˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ meuˬ lahˇ hawˇ˗eu laˇ gʼoˆ deuˬ byaˆ iˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh nui ma cawˆ˗eu meh. (Neˬ. 1:1-4) Shaˇ noeˬ haw sheˇ, nawˇ aˬ jeˬ miˇ nui ma cawˆ luꞈ de lehˇ sahˬ paˬ naˇ haˬ ngeh, aˇ naˆ ni yaw dzuˬ dzuˬ paˬ nga. Teu ngeh aˬ yawꞈ guiˬ lahˬ kawˇ ma˗ehˇ shaˬ˗awˇ, sahˬ paˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗euˬ meh. Dawˬ kʼoꞈ teu baˬ da neh, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ gʼaˇ duˬ sahˬ paˬ gʼawˬ mya jeˬ mˇ nehˬ˗euˬ meh. (Neˬ. 2:1-8) Kʼoeˇ naˇ Yawˇnaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Niˇnaˬbeˬ meuˬ˗ahˇ bi iˇ ngeh aˬ yawꞈ guˆ dui dui˗eu miˇ neh yawˬ paw yawˬ cehˆ˗euˬ meh. (Naˆ. 1:1-3) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ gaˇ mˇ luiˆ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ teu jiˇ Niˇnaˬbeˬ meuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ buˬ˗iˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Naˆ. 3:5-10) Neˬhaˬmiˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui dawˬ kʼoꞈ maˬ biꞈ mi naˆ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yawˇnaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh naˇ, aˬ dui aˇ naˆ ni guˆ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. w19.01 11 ¶12

Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ mˇ caw ngeh, cawˬ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ paˇ iˇ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nawˬ˗euˬ aˬ laꞈ laꞈ kʼoeˇ ha ahˇ geuꞈ˗awˬ. Nawˬ˗euˬ dawˬ˗aˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇ. 17:17) Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗awˇ Jaˇliꞈ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ mˇ caw˗eu miˇ neh, miˇ tsaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ taꞈ˗eu meh. Aˬ dui cawˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ nya paˬ˗ehˇ leh jeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ gʼoeˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ jiˇ laˆ tsoeˬ laˇ nya meh. Heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ ma ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ “Aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ yawˬ ha˗euˬ nymˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ yawˬ ha˗ahˇ muiˇ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh. (Tehˬ. 10:36) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ, aˬ geu jeˬ˗ahˇ ya byehˇ dzeh˗euˬ maˬ kaˬ, teu naˆ maˬ tseˇ za kʼoꞈ meh lehˇ Yeˬsuˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. w18.11 6 ¶11

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ, aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ mehˇ nmˇ teu deuˬ biꞈ laꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, teu deuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ shi mehˇ nmˇ teu deuˬ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu Pawˇluˆ neh Loˇmaˆ 16:1-15-ahˇ mehˇ nmˇ 27 gʼaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗awˇ, Biˇgiˇla hawˇ˗eu Aˬguˇla aˬ nyaꞈ˗ahˇ myaˬ ni ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ “gʼawˇ mawˇ shiˇ dah tsaˇ˗i caw ba nehˬ”˗euˬ miˇ neh meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ hawˇ˗eu ‘mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ’ Piˇbeˬ˗ahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗awˇ, gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu mehˇ nmˇ teu deuˬ˗ahˇ jiˇ ja ceuˬ taˬ˗euˬ meh (Maˆ. 16:1-15) Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ teu deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ sahˬ boꞈ teu gui ngeh, gʼaˬ aˇ naˆ ni ahˇ leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Teu baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ˗ahˇ gʼoeˇ dui dui leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Nawˇ nawˬ˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ neh ngehˬ˗awˇ mˇ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ ma loˇ? w19.02 16 ¶8-9

Aˬ dui byah kuꞈ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ nya meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga laˬ? Aˬ dui gʼaˬ baˬ˗awˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ mˇ lehˬ nya lehˇ noeˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ˗eu gʼaˇ duˬ toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ haw tsoˆ taˬ˗a. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Nga maꞈ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ nawˇ noeˬ taˬ naˇ, aˬ geu gʼaˬ dzeuˇ˗iˇ nya nmˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 130:3) Aˬ yawꞈ aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu uˬ taꞈ, iˬ baˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu meh. (Ceuˬ. 86:5) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yaw dui baw meh lehˇ siˬ nya˗awˇ, maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni maˬ noeˬ tmˬ˗a. (Ceuˬ. 103:12-14) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ˗ahˇ yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ nui gaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Aˬda Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ muiˬ dui dui˗awˇ byah kuꞈ˗eu uˬ taꞈ, ehˇ kʼaˇ maˬ za ni ya gʼeh˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ nui gaˬ aˬ myah luꞈ toˆ˗ehˇ gʼeh naˇ, aˬ dui lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ kʼawꞈ yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ daˆ leꞈ nya meh. (1 Laˬ. 28:9; Tehˬ. 22:37) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ jaˆ meh lehˇ siˬ nya˗awˇ, mˬ taˆ Aˬda nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ naˇ, aˬ geu jeˬ˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh maˬ kaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ jeˬ hu noeˬ keuˆ ni maˬ ehˇ, yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ ni maˬ ehˇ, laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. w19.02 3 ¶4-5

Aˬ dui yaw muiˬ jeˬ mˇ gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ dui˗euˬ nui jah ziꞈ laˇ˗eu meh. (Koˆ. 1:2, 3) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zaˬ lehˇ kuˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui kʼawꞈ aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ ni dehꞈ˗euˬ miˇ neh aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma jiˇ myaˬ laˇ˗eu meh. (Dawˬ. 27:11) Aˬ dui˗ahˇ kʼaˇ lawˬ haw laˇ ngeh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma maˬ keuˆ ni mˇ luꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗eu ma. (Ceuˬ. 119:113) Aˬ dui nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ ya leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ caw˗eu naˇ, nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Sahˬ. 8:61) Aˬ dui mˇ lehˬ nya meh. Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh mˇ lehˬ naˇ, sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Aˬ yawꞈ mˇ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ, noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, “nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ” Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. (Yaˇ. 38:3-6, MS; 2 Laˬ. 29:1, 2; 32:25, 26) Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ taˬ bi nyawˬ laˇ. “Ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu nui ma” ahˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ˗uˇ.—1 Sahˬ. 3:9, MS; Ceuˬ. 139:23, 24. w19.01 18-19 ¶17-18

Aˬ dui bawˬ dzaˬ gaˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ naˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu meh. (Yaˇ. 48:17) Aˬ joˆ˗ehˇ? Dahˬ beh˗eu jeˬ, aˬ dui nui noeˬ nui duˇ biꞈ ma lehˇ noeˬ naˇ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ˗eu meh. Aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni siˬ nya laˇ˗awˇ, ngehˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ iˇ nya˗eu meh. Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ, aˬ dui jiˇ bawˬ dzaˬ gaˇ nui noeˬ nui duˇ ya biꞈ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh˗euˬ miˇ neh, bawˬ dzaˬ gʼaˬ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ dui neh ngehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼawˬ myahˇ ni noeˬ taˬ nya˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui jah mˇ mawˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh bawˬ dzaˬ gaˇ leh jeh˗awˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ, aˬ dui jah ziꞈ nya meh. (Kiˇ. 3:16) Miˬyehˇ teu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui neh aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ ni leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. (Kiˇ. 3:10) Heu gaˇ haw ngeh, aˬ dui aˬ jeˬ miˇ bawˬ dzaˬ ngeh nui noeˬ nui duˇ biꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu muiˬ˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

Yeˬhawˇbaˬ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ dui dui meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya ngehˬ gʼeh˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ gʼawˬ mya maˬ biꞈ ni, nui gaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ mˇ caw lehˇ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗awˇ, yaw haiˬ jeˬ˗ahˇ bye lehˇ jiˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ jiˇ gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh, tsawˇ haˬ aˬ jeˬ miˇ neh yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. (Tehˬ. 5:27, 28) Miˇ shuiꞈ laꞈ kʼoeˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ geuꞈ˗eu Yeˬsuˇ, tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ haw nya ni mehˬ daˆ leꞈ˗eu meh. (Heˬ. 1:9) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ byah kuꞈ laˇ ni jiˇ jahˇ nehˬ laꞈ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ nawˬ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ mˇ ni lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ hawˇ˗eu, maˬ byah kuꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya tahˬ puˬ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh paˬ nga? Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui “yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ huiˬ˗eu buˬ˗iˇ law˗iˇ˗eu jeˬ” maˬ ngeuˇ naˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya˗eu jeˬ za˗eu meh. (Maˆ. 8:21) Miˇ shuiꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗euˬ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ dui dui baw luꞈ˗a siˬ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ, maˇ diˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh lehˇ ehˇ nya meh.—1 Yoˇ. 4:7, 8. w18.12 20 ¶19-20

Iˇsaˬleˬlaˆ kʼaˬ dzeˇ zaˬ miˬ zaˬ˗ahˇ “nui ma maˬ tsaˬ˗eu jeˬ jaˆ” naˇ, bi gʼawˬ˗euˬ meh. Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ “nui ma maˬ tsaˬ˗eu jeˬ” heu naˇ aˬ geu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ dzawˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, heu naˇ nyiˇ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗a, shaꞈ dawˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu huiˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. (Mehˬ. 23:14) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ “aˬ jeˬ gaˇ kawˆ baˬ da neh maˬ kaˬ” miˬ zaˬ˗ahˇ gʼawˬ dzeh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 19:3) Aˬ dui toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ maˬ ahˇ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Bawˇlawˇpeh Maˬlaˬkiˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ miˬ zaˬ˗ahˇ gʼawˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ paˇ iˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ gʼawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Nymˇ dahˬ gʼawˬ gaˇ ngaˇ bye dui dui nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Kiˇ. 2:14-16) Miˬyehˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ˗eu jeˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ paˇ iˇ˗a. Aˬ yawꞈ yaw beh neh “kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗aˬ, yawˬ ha˗euˬ aˬ ma aˬ da˗ahˇ ya gʼawˬ˗iˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, nyiˬ gʼaˬ˗euˬ tiˬ shiˬ tiˬ shaˬ tehꞈ˗ehˇ ya pyeuꞈ laˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ luꞈ˗a siˬ. (Beh. 2:24) Yeˬsuˇ jiˇ aˬ yawꞈ Aˬda˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, “Miˬyehˇ neh yuˇ dzoeˇ taˬ˗euˬ gaˇ tsawˇ haˬ zaˬ maˬ ya laˆ gʼawˬ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Tehˬ. 19:6. w18.12 11 ¶7-8

Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na gaˇ mahˇ kaˬ gaˇ jawˇ iˇ nya meh. Aˬ yawꞈ maꞈ bawˇlawˇpeh Iˇsaˬyaˇ noeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu meh. Iˇsaˬyaˬ Yeˬhawˇbaˬ “Aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ pyehˬ gʼeh nmˇ. Aˬ suˇ gʼaˬ aˬ dui gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗iˇ nmˇ?” lehˇ naˇ haˬ ngeh, “Ngaˇ iˇ ma. Ngaˬ˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 6:8) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ caw ba nya˗awˇ caw ba mawꞈ miˇ˗a loˇ? Yeˬsuˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ˗eu, “Kʼoeˇ miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ cehˇ yehˬ duˬ˗ahˇ cehˇ yehˬ zaˬ deuˬ gʼawˬ mya ni bi oe˗eu gʼaˇ duˬ, Yaw sahˇ gʼaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˬ.” (Tehˬ. 9: 38) Nawˇ tsaꞈ gaˬ deuˬ loˬ˗eu gaˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ iˇ nya meh loˇ? Maˬ ngeuˇ naˇ aˬ cawˬ deuˬ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya ni nawˇ caw ba nya ma loˇ? Mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ naˇ, tsaꞈ gaˬ deuˬ loˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ iˇ˗eu heu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ nya˗eu aˬ jeˬ jeˇ paˇ jaˆ nga siˬ? Nawˇ Miˬyehˇ gaˇ ngehˬ˗ehˇ mˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. w18.08 25-26 ¶14-15

Yeˬhawˇbaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw nga lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu, Yeˬsuˇ dehꞈ le˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. Miˬyehˇ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ smˇ muiˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ bi cu huiˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. (Tahˬ. 12:8; Luˇ. 2:24) Yeˬsuˇ dehꞈ le ngeh, Maˬliˇ ‘aˬ li˗ahˇ bui loˬ loˬ˗awˇ, mawˇ neˇ kʼawˇ lawˬ laꞈ kʼoeˇ ciˬ yuꞈ taˬ˗euˬ meh. Daˬ yah yaꞈ˗eu nymˇ laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ yaꞈ kʼaˇ maˬ za˗eu’ miˇ neh. (Luˇ. 2:7) Maˇ diˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ muiˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ bi dehꞈ le mawꞈ law kʼawꞈ jahˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ bi dehꞈ le mawꞈ˗eu meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu lehˇ aˬ dui˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma tiˬ deuˬ na, zaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ poˆ gaˇ leh jeh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ cawˆ iˇ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, bi leh jeh mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ naˇ aˬ dui hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ toˆ˗ehˇ noeˬ gaˇ nui ma tsaˬ ma loˇ? Nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ nawˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ mawˇ laˇ˗eu meh. w18.11 28-29 ¶7-8

Yeˬhawˇbaˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗euˬ dawˬ pehˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗awˇ, laꞈ kʼaˬ cehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ biꞈ˗euˬ meh. (Mehˬ. 12:7; Tsoˆ. 3:12, 13) Ehˇ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ iˬ nah miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ˗eu nga? Aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ kawꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu miˇ neh, laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw shaˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ shiˇ˗euˬ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ neh bi teh doˆ˗euˬ, nymˇ dahˬ nehˬ˗ehˇ gʼawˬ˗euˬ, gaˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ dawˬ ja myaˬ˗eu miˇ neh gaˇ kawˆ doˆ˗eu, gaˇ mˇ cawˬ maˬ ngeuˇ naˇ sahˬ boꞈ dzaw cawˬ deuˬ behˬ dzaˬ laˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu baˬ da neh kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ tawˬ˗ahˇ ya uˇ iˇ˗eu, gʼawˇ mawˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ muiˬ˗euˬ, maˬ taˬ leˇ nya˗eu naˇ gawˇ daˬ luꞈ˗eu, nui ma ga ka˗euˬ, heu deuˬ baˬ da neh laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw shaˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ dui maˬ ya ngehˇ˗a. (1 Tiˆ. 6:15; Tehˬ. 11:28-30) Yeˬsuˇ gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh, aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu miˇ neh shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, laꞈ kʼaˬ cehˇ nya˗eu seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu meh. w18.09 15-16 ¶1-3

Aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˬ dui dui˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu heu meh. (Dawˬ. 23:23) Tiˬ gʼaˬ na gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ kʼawꞈ maˬ byehˇ dzeh coeˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu deuˬ, hawˇ˗eu gaˇ mˇ cawˬ deuˬ maˬ ehˇ, gʼoeˇ˗eu cawˬ deuˬ maˬ ehˇ, aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu maˬ siˬ lehˇ kʼahˬ lahˇ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ jeˬ na˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, shiˇ dzeuˇ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ˗ahˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu heu meh. Teu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ, dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Gaˇ hu˗euˬ Eˇpeˇsu meuˬ laꞈ kʼoeˇ, maw loˬ loˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ kʼawꞈ, gʼawˬ mya gʼaˬ Ka li zaˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ nya˗euˬ nga? Jaˇliꞈ ehˇ˗eu, “[Aˬ yawꞈ maꞈ] yawˬ ha˗euˬ maw loˬ sahˬ boꞈ deuˬ baꞈ uiˬ jiˇ˗awˇ, miˇ kʼahˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ mehˬ shi miˬ dzaˬ keuˬ dzeh˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ kʼoeˇ deuˬ˗euˬ aˇ poeˬ sawˇ jiˇ haw ngeh, pyuˇ maˇ byaˆ ngaˬ muiˇ byaˆ poeˬ˗eu meh.” (Kʼehˇ. 19:19, 20) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Ka li zaˬ heu deuˬ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ poeˬ kʼaˆ dui dui˗eu paˇ dmˬ keuˬ dzeh˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. w18.11 7-8 ¶15-16

Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yawˇdaˬ lawˇ baˬ˗ahˇ neh cah tsehˆ leꞈ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yawˇshuˆ shi mi cehˇ tuˆ tehˬ˗awˇ yawꞈ luꞈ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Heu gʼaˬ naˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ guiˇ maꞈ˗ahˇ aˬ yuiꞈ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ” pyeuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ haw piˇ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Shuˆ. 5:13-15) Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Yeˬliˇkoˇ meuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ duˬ yawˇ ni ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh dawˬ teu geuꞈ nya paˬ˗ehˇ gʼeh gaˇ maˬ duˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Yawˇshuˆ˗ahˇ yehˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ nehˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Beh. 34:24, 25; Shuˆ. 5:2) Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ yehˇ deuˬ, ‘Muiˇ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ deuˆ laˇ naˇ, nymˇ jiˇ˗ahˇ haw piˇ nehˬ nya meh laˬ leˇ heu?’ lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Yeˬliˇkoˇ meuˬ zaˬ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh guiˇ maˬ deuˆ le˗aˬ. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “Yeˬliˇkoˇ meuˬ˗euˬ meuˬ lahˇ laˇ gʼoˆ deuˬ piˬ tehˬ taˬ˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ uˇ leˇ nya ni loꞈ jawˬ taˬ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ uˇ leˇ nya˗eu uˬ taꞈ, doˆ kʼawꞈ maˬ doˆ le nya˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Shuˆ. 6:1) Gaˇ kawˆ heu naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma bi taˬ dzehˬ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. w18.10 17 ¶5-7

Aˬ dui taˬ aw˗eu gaˇ kawˆ Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Aˬ dui taˬ aw nya˗eu dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ nehˬ˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ neh caw ba˗euˬ laꞈ kʼoeˇ mˇ pyeuꞈ˗euˬ gaˇ baˬ da neh, aˬ dui aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ nya lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya? Ngaˇ tiˬ gʼaˬ paˬ˗ahˇ nui ma baw nya laˬ?’ lehˇ naˇ haˬ nya˗eu meh. Miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ, leh jeh˗awˇ guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu deuˬ˗ahˇ poˆ luꞈ˗eu uˬ taꞈ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, aˬ cawˬ neh teˬ˗eu tsawˇ jeuˬ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ deuˬ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ leh jeh˗awˇ dzaw luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ nya lehˇ maˬ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, leh jeh˗awˇ ya mawˇ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗awˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ha geuꞈ ni caw ba˗eu meh. w18.09 5 ¶9, 11

Yuˇdaˆ heu gʼaˬ Loˇmaˆ deuˬ neh bi sehꞈ˗eu meh. Yuˇdaˆ heu gʼaˬ hawˇ˗eu haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ myaˬ ni Meˬsiˇya˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ loꞈ luꞈ˗a siˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Meˬsiˇya Loˇmaˆ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh ka doˆ nehˬ laꞈ˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ huiˬ˗eu tsawˇ jeuˬ paˇ bi pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ meh lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh meh. (Luˇ. 2:38; 3:15) Tsawˇ haˬ yaw myaˬ gʼaˬ Meˬsiˇya miˇ kʼahˬ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jaˆ le meh lehˇ jah˗awˇ, miˇ kʼahˬ teu uˆ lahˇ le ngeh, Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ teu gaˇ gʼoꞈ uiˬ jiˇ laˇ meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ, ‘Oe tehꞈ˗a lehˇ ehˇ˗eu kʼoeˇ gʼaˬ nawˇ ma loˇ. Maˬ ngeuˇ naˇ, yawˬ gʼaˬ yawˬ˗ahˇ nga maꞈ paˇ ya dawˬ ta loˇ’ lehˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 11:2, 3) Yoˇhaˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ le˗eu nyaˆ taꞈ tiˬ gʼaˬ paˇ jawˇ˗a siˬ laˬ lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ gʼaˬ kʼawꞈ Eˇmawꞈ pu˗ahˇ iˇ ngeh, gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ tehꞈ˗a lehˇ jah˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 24:21) Kʼoeˇ gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Sahˬpaˬ˗oˇ, nymˬ˗mˇ poˆ jawˇ miˇ kʼahˬ heu kʼahˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ nawˇ biꞈ kʼoꞈ˗eu lehˇ gʼeh˗eu ma loˇ?” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ meh.—Kʼehˇ. 1:6. w18.06 4 ¶3-4

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, aˬ jeˬ miˇ neh yaw kʼaˆ˗ehˇ ya yahˇ˗eu nga? Saˬdaˬ˗ahˇ “aˬ dui˗euˬ aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ uˬ ciꞈ nah gʼahˇ maˬ ehˇ iˬ baˇ poˆ luꞈ˗eu gʼaˬ” lehˇ kuˇ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. (Pah. 12:10) Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ “maˬ ngeuˇ gaˇ keuˆ ni gʼawˬ mya jeˬ ja bu ja doeˇ˗eu” meh lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Tehˬ. 5:11) Aˬ dui Yeˬsuˇ neh saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˇ diˇ jah naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh kʼawꞈ maˬ zahˬ leˇ˗a. Nawˇ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ iˇ˗meˬ˗oˬ paw neh maˬ ehˇ, naˬ gaˬ paw neh maˬ ehˇ, cawˬ deuˬ˗ahˇ sha nehˬ˗eu ya leˇ miˇ˗a laˬ? Nawˇ nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh maˬ ehˇ, tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh maˬ ehˇ, dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu tsawˇ haˬ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗euˬˬ jeˬ hu ya biˇ kʼawˬ nya lehˇ noeˬ nya laˬ? Nawˇ iˇ˗meˬ˗oˬ maˬ ngeuˇ naˇ, naˬ gaˬ paw neh sahˬ boꞈ sha˗eu lehˇ gʼeh ngeh, yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ, ‘Gaˇ kawˆ heu maˇ diˇ ngeuˇ meh lehˇ ngaˇ siˬ duˬ ma laˬ? Ngaˇ maˇ diˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ za taˬ maˬ laˬ?’ Nawˇ maˬ siˬ duˬ naˇ, jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ gaˇ kawˆ biˇ kʼawˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh, ya gaˬ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ siˬ duˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ taˬ sha nehˬ, siˆ byoˆ˗awˬ! w18.08 3 ¶3; 4-5 ¶6-7

Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni bi biꞈ mawꞈ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ naˇ, tsawˇ haˬ myaˬ ni jiˇ teu loꞈ˗ehˇ biꞈ kʼoꞈ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ ngeh, yawˬ gʼaˬ na luꞈ guiˬ lahˬ kʼoꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, maˬ tsehˆ leˇ ni biꞈ gʼeh˗awˬ. Nawˬ neh tiˬ poˆ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗euˬ teu, aˇ naˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ nawˇ maˬ ehˇ nya˗a. Maˇ diˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu tsawˇ haˬ, aˬ cawˬ˗ahˇ biꞈ ngeh za kʼoꞈ laˇ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Yeˬsuˇ “Nawˇ hawˬ byawˇ lawˇ ngeh, shaˬ˗euˬ zahˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, kuiˇ kuˆ laꞈ kuˆ kuˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, kuiˇ shiˇ laꞈ shiˇ shiˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ hawˇ˗eu, myaˆ behꞈ behꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗awˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kuˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ jahˇ kʼoꞈ nehˬ nya˗eu baˬ da neh, nawˇ guiˬ lahˬ za tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇ. 14:13, 14) Jaˇliꞈ ‘Tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ˗eu deuˬ guiˬ lahˬ za tehꞈ˗a’ lehˇ ehˇ˗awˇ, “Yaw shaˬ zaˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu deuˬ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ meh” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬ. 22:9; Ceuˬ. 41:1) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. w18.08 18-19 ¶15-16

Nymˬ˗mˇ iˬ nah jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˇ maˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ za˗awˇ, maˇ diˇ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ haw tsaˬ˗eu yaw shaˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, gaˇ kawˆ myaˬ ni maˬ kuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ tiˬ paˆ na tehꞈ˗ehˇ keuˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui kʼawꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui˗ahˇ caw ba nya˗eu aˬ jeˬ nga? Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu zahˇ dawˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Jaˇliꞈ zahˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ, aˬ dui yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ siˬ duˬ gaˇ ngehˬ˗eu teu naˇ, aˬ dzawˬ aˇ gah pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬ. 18:13) Jaˇliꞈ zahˇ nyaˆ taꞈ tiˬ hmˬ˗ahˇ kʼawꞈ, ngeuˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ jeˬ hu maˬ caw tseˇ duˬ gaˇ, kʼaˇ ehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya jah˗a lehˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 14:15) Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ zahˇ nyaˆ taꞈ tiˬ hmˬ˗ahˇ jiˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu aˇ naˆ ni myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, yawˬ ha bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ gʼoe nya˗a lehˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui haw tsaˬ nya˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu, jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ za taˬ naˇ, Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗eu meh. w18.08 8 ¶19

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu heu neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu ma. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ pyeuꞈ˗awˇ, ehˇ dawˬ kʼawꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ neh naˇ haˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ kʼawꞈ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh toˆ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu tsawˇ jeuˬ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ luꞈ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a neh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, “nawˬ˗euˬ nui kʼahˇ byah ni, ngaˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Ceuˬ. 40:7, 8) Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga? Jaˇliꞈ ehˇ˗eu “Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ˗awˇ, iˇ cuꞈ laꞈ kʼoeˇ neh doˆ laˇ ngeh, mˬ pah le˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ kʼaˬ kʼoeˬ loꞈ˗ehˇ zaꞈ le˗awˇ, aˬ yawꞈ kʼoeˇ taˆ ga dawꞈ le gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. ‘Heu˗aˬ, ngaˇ gaˬ dui dui˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma’ lehˇ ehˇ˗eu teˇ saˇ mˬ˗ahˇ neh gaˬ doˆ le˗euˬ meh.” (Tehˬ. 3:16, 17) Maˇ diˇ naˇ Yeˬsuˇ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ pyeuꞈ luꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ dehꞈ ziˇ dawˬ tawˆ luꞈ a nehˬ jiˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui˗euˬ ziˇ kʼawꞈ toˆ˗ehˇ mˇ ma lehˇ a nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗awˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh.—Ceuˬ. 149:4. w18.07 22 ¶4-5

Moˇseˬ “nga maꞈ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu Aˬloˬ˗ahˇ ehˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, Moˇseˬ neh jahˇ˗euˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ za geuˇ˗eu ja ceuˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ biꞈ˗eu miˇ neh, yaw zeu maˬ taˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ja ceuˬ 106:32, 33-ahˇ “Tsawˇ haˬ kʼoeˇ deuˬ Meˬliˇbaˬ lawˇ gawˆ dawˬ peh, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui ma pehˇ ni mˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ baˬ da neh Moˇseˬ shaˬ zahˬ naꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nui ma naˇ dui dui ni aˬ yawꞈ maꞈ jahˇ˗awˇ, maˬ shaˇ noeˬ ni dawˬ kʼaˆ ngehˬ dzeuˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Tsahˬ. 27:14) Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ za geuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ yaw zeu maˬ taˬ˗aˬ. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ hawˇ˗eu Aˬloˬ˗ahˇ, “Ngaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naw nyaꞈ puiˬ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Tsahˬ. 20:24) Heu naˇ, huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ pyeuꞈ meh. Yaw beh tiˬ poˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ puiˬ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ tiˬ shehˆ˗ahˇ, aˬ yawꞈ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˇ˗ahˇ maˬ bi ahˇ leˇ ni daˇ nehˬ˗euˬ meh. (Tsahˬ. 14:26-30, 34) Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ puiˬ˗euˬ Moˇseˬ˗ahˇ kʼawꞈ, Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ bi ahˇ leˇ ni daˇ nehˬ˗euˬ teu naˇ tsaˬ meh dawˇ meh. w18.07 11 ¶9; 12 ¶12-13

Aˬ dui jiˇ baˬ dawˇ nya kʼawꞈ, Ka li zaˬ nui deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ saˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ dui nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ maˬ dawˇ ni taˬ˗eu ma. Tiˬ poˆ na˗aˬ, tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya laˇ mi na˗ehˇ jiˇ baˬ dawˇ dzoˆ haw˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na, jiˇ baˬ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ paˇ dawˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼoeˇ ngeh ba loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ kʼoꞈ iˇ˗eu aˬ geu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ maˬ ya jahˇ˗a. (1 Gawˇ. 6:9, 10) Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ oe naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ maˬ dawˇ gaˇ keuˆ ni bi dawˇ˗eu leh jeh ma loˇ? Aˬ dui toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Tiˆmoˇseˬ zaˬ guˬ guˬ ngeh, baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu heu naˇ, naˇ dui dui kʼawꞈ yehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ heu naˇ, baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu miˇ neh meh. Tiˆmoˇseˬ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ cawˬ nui ma maˬ saˇ ni maˬ jahˇ mawꞈ˗a. (Kʼehˇ. 16:3; 1 Gawˇ. 9:19-23) Nawˇ teu neh? Aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗euˬ gʼaˇ duˬ, yawˬ ha geuꞈ mawꞈ mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ nehˬ nya ma loˇ? w18.06 18 ¶12-13

Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ beh beh ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni siˬ nya le? Aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ hawˇ˗eu aˇ gʼehˇ˗ahˇ siˬ nya˗eu tehꞈ paˬ. Ehˇ kʼawꞈ nawˇ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh naˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ mawˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh lehˇ nawˇ siˬ nya˗eu meh. (Yoˇ. 6:44) Mehˇ nmˇ teu gʼaˬ aˬ gaˇ neh laˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ huiˬ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, nawˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ jiˇ nawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Nawˇ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ nawˬ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Nawˇ nyaꞈ dawˬ beu gaˇ kʼawꞈ, naw nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ˗eu “muiˬ˗eu shawˇ˗eu dawˬ” ngehˬ˗eu meh. Heu naˇ naw nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ jah˗awˇ, tsaˬ˗eu dawˇ˗eu gaˇ ma aˬ yawꞈ tiˬ kahˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ cah luꞈ˗eu uˬ taꞈ, mehˬ hu paw aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ tmˬ luꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Heu dawˬ tawˆ luꞈ naw nyaꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma taˬ˗awˇ aˬ myah luꞈ cawˬ cawˬ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. w18.12 17-18 ¶9-10

Yeˬsuˇ teu ngeh˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ gʼoˆ shaw leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Kʼehˇ. 15:19, 20) Yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ kʼawꞈ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ bi yehˬ luꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ shiˇ˗euˬ taꞈ naˇ maˬ paˇ ya mˇ caw gaˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu gaˇ kawˆ teu myah myah˗ehˇ bi jaˆ luꞈ nga siˬ lehˇ aˬ dui noeˬ˗eu paˬ. (Sehˇ. 2:13, 14) Yaw shuiꞈ doˆ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu aˇ yamˬ ya yuˇ˗eu meh. Yuˇdaˆ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ na aˬ yawꞈ maꞈ Moˇseˬ˗euˬ zahˬ dawˬ uˬ moˆ maˬ paˇ ya jawˇ meh lehˇ ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ gʼawˬ myahˇ ni zmˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 16:12) Aˬ yawꞈ maꞈ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu heu naˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ gaˇ ehˇ˗eu meh lehˇ noeˬ˗eu meh. (Beh. 17:9-12) Tiˬ gʼaˬ na naˇ, a yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ caw naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ guˆ˗eu meh. (Gaˬ. 6:12) Ehˇ kʼawꞈ aˇ yamˬ keuˆ laˇ ngeh, Yeˬsuˇ Pawˇluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ paw neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ lahˬ nehˬ˗euˬ meh.—Maˆ. 2:28, 29; Gaˬ. 3:23-25. w18.10 18-19 ¶10-12

Gaˬyaˬpaˇ uˬ ciꞈ ciꞈ le gaˇ dawˬ˗awˇ yehˇ deuˬ˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗awˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ bi nyehꞈ iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ laˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ haw dzaˬ saˬ saˬ ngeh byawˇ, mi cehˇ baꞈ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, mi cehˇ nyiˬ kahˇ naˇ loꞈ leˇ meh. (Luˇ. 22:36-38) Teu ngeh miˇ, tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ nyehꞈ laˇ˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ Beˬtuˆluˆ ya mawˇ ngeh, nui ma pehˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ mi cehˇ gʼawˇ doˆ˗awˇ aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ coeˇ˗euˬ meh. (Yoˇ. 18:10) Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗eu, “Nawˬ˗euˬ mi cehˇ˗ahˇ tawˆ kʼawˆ laꞈ kʼoeˇ soeˬ ahˇ kʼoꞈ˗awˬ. Mi cehˇ˗ahˇ nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ, mi cehˇ laꞈ˗ahˇ ya shiˇ tehꞈ˗a.” (Tehˬ. 26:52, 53) Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni baoˬ ahˇ˗eu dawˬ mehˬ˗euˬ nga! Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ miˇ tsaˬ heu˗ahˇ maˬ ya taꞈ˗eu gaˇ kawˆ meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, teu ngeh miˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ teu maˬ pyeuꞈ laˇ mi na˗ehˇ, Yeˬsuˇ neh guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Yoˇ. 17:16) Miˬyehˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ piˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui nui saˇ oꞈ˗awˇ mehˬ bawˬ gm˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ mehˬ bawˬ gm gaˇ ya mawˇ ngeh, aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ paˬ nga.—Niˇ. 3:17. w18.06 7-8 ¶13-14, 16

Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ do lehˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ bi peuˬ˗eu gʼaˇ duˬ laˆ guˆ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˬdaˬ sahˬ paˬ sahˬ ma˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ bi laˆ tsoeˬ nya˗awˇ, aˬ dui˗euˬ sahˬ boꞈ dzaw cawˬ neh maˬ ehˇ, gaˇ mˇ cawˬ neh maˬ ehˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw gaˇ bi naˬ gʼa laˇ nya˗eu meh. (1 Beˬ. 4:4) Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu nui jah maˬ ahˇ˗eu aˬ dui˗euˬ nymˇ jiˇ deuˬ neh, aˬ dui˗ahˇ maˬ bi bawˬ dzaˬ iˇ ni jiˇ laˆ tsoeˬ nya˗eu meh. (Tehˬ. 10:36) Aˬ dui do lehˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu heu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼaˬ leˇ nya˗eu nga? Gʼaˬ leˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui Saˬdaˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya zahˬ leˇ˗eu heu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui nehˬ˗ehˇ guiˇ deuˆ luꞈ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu miˇ neh. (Pah. 2:10) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ yaw saˇ saˇ˗ehˇ dehꞈ ngeh tehꞈ˗ehˇ mˇ˗awˇ, dehꞈ ziˇ shaˬ zahˬ ya puˬ naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ byehˇ dzeh meh lehˇ Saˬdaˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya noeˬ taˬ˗eu heu meh. (Baˆ. 1:9-11; 2:4, 5) Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui gʼaˬ kʼaˆ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ shaˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ byehˇ dzeh˗a lehˇ noeˬ taˬ˗eu heu meh.—Heˬ. 13:5. w18.05 19 ¶14

Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ gaˇ duˇ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ duiˬ duiˬ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ haw luꞈ˗eu meh. Aˬ dui moeˬ tsoeˬ yaw muiˬ˗ehˇ dm˗awˇ, yehˇ ju ni gʼeh˗eu uˬ taꞈ, bya cehˆ ni gʼeh gaˇ aˬ yawꞈ maꞈ haw mawˇ˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ nya˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ haw doeˇ luꞈ˗eu deuˬ noeˬ paˇ laˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, aˬ dui yaw muiˬ ngaˇ lehˇ haw laˇ nya˗eu meh. Huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Seuˇjiˬoˬ ehˇ˗eu, “Jawˇ saˇ maˬ doˆ miˇ neh tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ maˬ tsaꞈ gaˬ nya ni tiˬ kʼehˬ naˬ iˇ˗euˬ ma. Tiˬ kʼehˬ gʼeh˗awˇ paˇ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh, teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, ‘Aˬ gaˇ iˇ byoˆ de, noeˬ mawˇ miˇ˗a lawˇ’ lehˇ ehˇ˗eu meh.” Nawˇ aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu maˬ “naˬ leˇ” naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ, “miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ heu doe ni” mehˬ doe˗eu gaˇ˗ahˇ nawˇ jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Tehˬ. 24:14) Kʼoeˇ naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ naˇ nawˇ mˇ˗eu teu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ leˇ˗eu lehˇ ya siˬ nya ngeh nawˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ ‘oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu’ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh.—Luꞈ. 8:15. w18.05 8 ¶16-18

Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ iˬ baˇ mˇ˗awˇ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ iˇ˗euˬ gaˇ neh taꞈ naˇ, gʼaˬ biꞈ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ peuˬ˗euˬ tiˬ dehˬ, mehˬ hu paw dehꞈ le˗eu aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ˗ahˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu neh, gʼaˬ hawˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu, Aˇdahˬbeh˗eu 3:15-ahˇ mawˇ nya˗awˇ, teu laꞈ kʼoeˇ, Nehꞈ Saˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ haiˬ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Pah. 12:9; 1 Yoˇ. 3:8) Noˇaˬ pehˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ hawˇ˗eu dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Teu ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu Noˇaˬ pehˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh, Noˇaˬ gʼaˬ baˬ laˇ nya meh. (Beh. 6:4, 5, 9, 11; Yuˇ. 6) Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu ma lehˇ Noˇaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ pehˬ buˬ˗iˇ law˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu lehˇ jiˇ ehˇ nehˬ˗eu heu neh gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 6:13-18) Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, Noˇaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ dui dui˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh. w18.04 15 ¶1-2

Gʼaˬ biꞈ˗eu dawˬ maˬ ngehˬ nya naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ le? Maˇ diˇ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu heu naˇ maˬ shaˬ˗a. Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ uiˇ cawˬ nehˬ haw˗awˬ lawˇ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ uiˇ cawˬ kʼoꞈ laˇ naˇ, aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ paˬ jaˆ luꞈ˗awˇ tiˬ gʼaˬ paˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Koˆ. 1:19) Maˇ diˇ naˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nya˗eu meh. Sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ ehˇ˗eu, “Dawˬ muiˬ ngehˬ˗eu laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu meh. Myaˆ pyawˬ yaw bya nui ma˗ahˇ laˆ saˆ˗awˇ, dawˬ muiˬ shaˬ yoeˬ˗ahˇ laˆ saˆ˗eu meh.” (Dawˬ. 15:23, 30) Pawˇluˆ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ dawˬ caˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ caˇ˗eu heu kʼawꞈ, bi muiˬ daˆ laˇ nya meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Sehˇ. 3:16; Kʼehˇ. 16:25) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah ngehˬ˗ehˇ peh le naˇ ngehˬ˗ehˇ, aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ, gʼaˬ biꞈ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh.—Heˬ. 10:25. w18.04 25 ¶16; 26 ¶18-19