Ngaˬ siˬ ba la

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ bi siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu sahˬ boꞈ heu oeˬ dmˬ˗ahˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ Maꞈtehˬ, Maˬkuˆ, Luˇkaꞈ, Yoˇhaˬ, heu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu oeˬ dmˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ naˇ, Yeˬsuˇ mehˬ˗eu jeˬ, mˇ˗eu jeˬ, noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ yaw muiˬ˗ehˇ “shaˇ noeˬ” nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Heu naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ sahˬ boꞈ teu oeˬ dmˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ˗euˬ pehˬ zaˇ bi jaˆ yaꞈ˗euˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui teu oeˬ dmˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ pehˬ zaˇ˗ahˇ caw teh nya˗eu meh. Aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ sahˬ boꞈ teu oeˬ dmˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ coeˬ˗eu jeˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ za˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, gui˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya pyehˆ tseˇ˗awˇ, ya shaˇ sawˇ˗eu meh. (Yawˇshuˆ 1:8, nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ) Aˬ dui guiˬ lahˬ dawˬ sahˬ boꞈ teu˗ahˇ gui luꞈ ngeh, yawˬ ha jiˇ teu laꞈ kʼoeˇ ahˇ luꞈ˗eu lehˇ noeˬ. Aˬ dui gui luꞈ˗eu gaˇ kawˆ heu laꞈ kʼoeˇ jawˇ leˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ jeˬ ya mawˇ de, aˬ jeˬ ya gaˬ de, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya lehˇ shaˇ noeˬ haw. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui aˇ maꞈ aˇ muˇ neh boꞈ doˆ jahˆ doˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ poˆ tseˇ nya meh. w21.04 5 ¶11-13

Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ oe mi naˆ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya yaˇ kʼoꞈ ca ngeh neh Meˬsiˇya˗aˬ, pyuˇ smˬ tseˇ byaˆ neh saˇ jaˇ bi puiˬ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Zaˬ. 11:12, 13) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗eu gʼaˬ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dui dui˗eu cawˬ pyeuꞈ meh lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 41:9) Zaˬkaˬliˇ jiˇ “Yawˇ deuˬ cehˆ byoˆ cehˆ laˆ jiˇ ni, Yawˇ bo˗eu gʼaˬ˗ahˇ deuˆ sehꞈ˗awˬ” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˆ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Zaˬ. 13:7) Nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ gaˇ kawˆ teu baˬ da neh Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ ngeh to˗aˬ, maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngaˇ laˬ? Ya mawˇ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ myahˇ doˆ˗eu Saˇ kiˇ tiˬ deuˬ na yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Nui deuˬ˗ahˇ jiˇ sheuˬ bahˬ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Iˇteuꞈnehꞈ hawˇ˗eu tiˬbiˬ lawˬ muˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tsaˬ˗eu tiˬ paˆ maˬ tsaˬ˗eu tiˬ paˆ gaˇ kawˆ lawˬ muˇ zmˬ˗awˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ja bu˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ, gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ jah˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh.—Tehˬ. 24:24; 2 Beˬ. 2:18-22. w21.05 11 ¶12; 12-13 ¶18-19

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ siˬ nya dzehˬ laˇ meh lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Sehˇ. 1:9, 10) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ pah mehˬ˗eu meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ naˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ bya laˇ˗eu yaw shehꞈ˗ahˇ duˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ ya dawˬ˗eu meh. Aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na˗ahˇ laˆ paˇ˗eu loˬ nga lehˇ ya siˬ ngeh taˆ lehˇ laˆ paˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ gʼawˬ mya muˇ jiˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu kʼawꞈ ni, aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ bi ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, tsawˇ myahˇ doˆ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu teu naˇ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, Miˬyehˇ˗ahˇ Yeˬsuˇ neh mehˬ yaꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ meh. (Koˆ. 4:4) Aˬ dui laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu teu naˇ, miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ paˇ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ngeuˇ. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗euˬ miˇ neh ma. Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu ma.—1 Teˇ. 2:3, 4. w21.10 22 ¶12

Nawˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ nya lehˇ noeˬ luꞈ naˇ, aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nga lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw. (Ceuˬ. 55:22) Teu naˇ nawˬ˗ahˇ nawˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ nya lehˇ noeˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ. (1 Beˬ. 5:9, 10) Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ pyeuꞈ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ Hi loˇshiˆ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ zahˬ jaˆ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, ngaˇ loꞈ˗ehˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ dui dui miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ yawˬ nah na luꞈ gui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mawˇ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na˗aˬ Ja ceuˬ 27:10, Iˇsaˬyaˇ 41:10 loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nya˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ noeˬ taˬ˗eu leh jeh˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na naˇ mehˬ bawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ ngeh maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ gui ngeh maˬ ehˇ, teˇ saˇ dawˆ ahˇ taˬ˗euˬ teu˗ahˇ naˇ haˬ˗eu teu naˇ, tiˬ gʼaˬ tehꞈ nya lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ maˬ gaˇ laˇ ni caw ba nehˬ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. w21.06 9-10 ¶5-8

Nawˇ yawˬ ha gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ shiˇ˗euˬ baˬ da neh nui ma cawˆ luꞈ de laˬ? Toˆ˗ehˇ naˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˇ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ ziꞈ laˇ ni jahˇ. Maˬ ngeuˇ naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ de laˬ? Toˆ˗ehˇ naˇ Miˬyehˇ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, yawˬ ha˗euˬ jah˗eu jeˬ ziꞈ laˇ ni jahˇ. Yawˬ ha˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ dzawˇ nehˬ. Kʼoeˇ naˇ yawˬ ha tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ yaw ceuˆ ceuˆ lehˇ taˬ jawˇ. Aˬ myah luꞈ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ jawˇ. (Dawˬ. 18:1) Yawˬ ha˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ga nuiꞈ taˬ˗awˇ maˬ jawˇ ni yawˬ ha˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ jahˇ. (Ceuˬ. 126:5, 6) Aˬ myah luꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗eu uˬ taꞈ, tsaꞈ gaˬ˗iˇ. Kʼoeˇ naˇ yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui˗awˇ, mehˬ hu paw Miˬyehˇ biꞈ˗eu lehˇ gʼeh˗eu guiˬ lahˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ caw ba gaˇ ya mawˇ ngeh, nawˬ˗euˬ jah˗eu jeˬ ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. w21.11 23 ¶11; 25 ¶17

Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu nga? Tsawˇ haˬ deuˬ, smˇ muiˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ yaˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, taˬ huiˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ naˇ teu deuˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh, ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ lehˇ haw˗eu meh. (1 Gawˇ. 1:26-29) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ toˆ˗ehˇ maˬ haw˗a. Zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Mˬ taˆ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ dawˬ tawˆ luꞈ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ˗a” lehˇ naˇ haˬ ngeh, Yeˬsuˇ ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. (Tehˬ. 18:1) Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, aˇ yaˬ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ dui dui˗eu meh. Zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ “Tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ cawˬ neh bi taˬ huiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu jeˬ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ ya deuˆ ceh ceh meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. w21.06 20 ¶2; 21 ¶6, 8; 22 ¶9

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Pawˇluˆ Teˇsaˬloˇni meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu loˬ ngeh, nyi naˬ nyi naˬ˗ehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Pawˇluˆ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui gaˬ keuˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, jeˬ hu ja ceuˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya daˬ luꞈ meh lehˇ siˬ nya ma lehˇ jiˇ paˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (1 Teˇ. 1:3; 2 Teˇ. 1:4) Naw maꞈ naˇ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ nui deuˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ deuˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Teˇ. 1:8, 9) Pawˇluˆ neh ja ceuˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ ya gui ngeh, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗euˬ tehꞈ˗a. Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yaw duiˇ ma˗ehˇ gaˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Teˇsaˬloˇni aˇ muˇ˗ahˇ boꞈ gʼeh˗euˬ sahˬ boꞈ teu nyiˬ taꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ pyeuꞈ meh.—1 Teˇ. 4:1, 3-5, 11; 2 Teˇ. 3:11, 12. w22.02 15 ¶6

Saˬdaˬ zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ haiˬ dui doeˇ dui dui˗awˇ, shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ gʼaˬ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na zaˬ deuˬ shiˇ ngeh, Miˬyehˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ loˬ˗eu miˇ neh kuˇ leꞈ˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ mehˬ˗eu teu naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ haw teˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui kʼaˆ˗eu naˇ gawˇ naˇ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ shiˇ ngeh maˬ ehˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ taˬ. Aˬ dui tiˬ nah Miˬyehˇ shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ meh lehˇ jah˗awˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ naˇ nui gaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ meh lehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗eu ma. Toˆ˗ehˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ ja doeˇ mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ kʼoꞈ tmˇ kʼoꞈ nya˗eu meh. (Dawˬ. 27:11) Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗aˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ puˬ˗awˇ mahˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ muiˬ˗a. (Ceuˬ. 22:23, 24) Miˬyehˇ aˬ dui shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni ya puˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ toˆ˗ehˇ maˬ bi tahˬ puˬ mawꞈ˗a. Shaˬ zahˬ teu˗ahˇ tiˬ nah Miˬyehˇ laˆ byoˆ nehˬ jiˇ˗eu meh.—Doˆ. 3:7, 8; Yaˇ. 63:9 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ. w21.07 9-10 ¶9-10

Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za meh. Teu naˇ aˇ naˆ ni muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu nga? Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Miˬyehˇ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ miˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ shaˬ zahˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ laˆ piˇ nehˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ehˇ dawˬ naˇ haˬ naˇ, miˇ tsaˬ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ yaw muiˬ jawˇ saˇ doˆ doˆ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za meh. (Luˇ. 23:42, 43) Kʼoeˇ naˇ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ byah kuꞈ laˇ ngeh, Daˬbiˇ neh ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ “yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ hawˇ˗eu taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu” jeˬ˗ahˇ za meh. Nawˇ ‘tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma’ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, muiˬ dui dui˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. (Pah. 7:9) Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ bi pyeuꞈ laˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh. Yawˬ nah na luꞈ Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ noeˬ taˬ˗awˇ yaw dehꞈ dehꞈ luꞈ˗uˇ. Mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˇ aˬ myah luꞈ ya ja ceuˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw luꞈ˗uˇ. w21.08 7 ¶18-19

Yeˬlaˬmiˇ oeˬ tseˇ kʼoꞈ dzehˬ ni tsaꞈ gaˬ˗euˬ kʼawꞈ ni, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, laˆ jiˇ bi laˆ tsoeˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ‘dawˬ doeˇ ya daˬ˗eu maˬ tsehˆ leˇ’˗eu miˇ neh, gaˇ heu˗ahˇ maˬ paˇ mˇ ma lehˇ noeˬ gaˇ keuˆ ni nui ma cawˆ˗eu meh. (Miˇ. 20:8, 9) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬlaˬmiˇ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ˗aˬ. Aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni hawˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗euˬ meh. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “noeˬ tmˬ”˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. (Miˇ. 29:11) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ bi ngehˬ˗eu lehˇ Yeˬlaˬmiˇ˗ahˇ tseˇ taˬ˗euˬ meh. (Miˇ. 15:16) Aˬ dui jiˇ Yeˬlaˬmiˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗eu ma. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ haw tsoˆ taˬ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ maˬ ha geuꞈ kʼawꞈ, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Teu miˇ neh dzaw zaˬ deuˬ yawˬ ha neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ huiˬ maˬ mahˇ laˇ ngeh, gʼaˬ taˬ baˬ, gʼaˬ byehˆ taˬ byehˆ. Zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗awˇ, aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu meh.—Koˆ. 5:7, 8. w21.10 27 ¶12-13

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu aˇ naˆ ni myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ jah˗eu jeˬ ziꞈ ni aˬ myah luꞈ ya leh jeh˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Saˇ tiˇ maˬ taˬ naˇ, jah˗eu jeˬ gʼaˬ baˬ˗iˇ nya˗eu miˇ neh meh. Jah˗eu jeˬ heu naˇ maˬ mawˇ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, maˇ diˇ jaˆ˗eu jeˬ˗euˬ maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu saˇ kiˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Maˬ mawˇ laˇ˗eu jeˬ heu naˇ, ngehˇ˗eu yaw awˬ meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ nui jah maˬ ahˇ˗eu jeˬ heu naˇ, “deuˇ geuˆ ni lahˇ cuꞈ taꞈ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ” duˇ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui˗euˬ nui jah aˬ myah luꞈ ziꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga. (2 Teˇ. 1:3) Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ shaˇ. Aˬ jeˬ miˇ neh? Jah˗eu jeˬ heu naˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ siˬ le˗eu aˇ siˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. (Gaˬ. 5:22, 23) Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ maˬ caw ba naˇ, Beh˗euˬ yaw sahˇ˗ahˇ maˬ jah laˇ nya˗a. Aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ shaˇ daˆ leꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ biꞈ nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. (Luˇ. 11:13) Aˬ dui “Nga maꞈ jah˗eu jeˬ bi myaˬ laˇ nehˬ laꞈ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya meh. (Luˇ. 17:5) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui aˬ myah luꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh.—Ceuˬ. 1:2, 3. w21.08 18-19 ¶16-18

Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ gʼaˬ maˬ paˇ kʼaˆ˗euˬ kʼawꞈ ni, puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ zmˬ daˆ leꞈ nya meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Moˇseˬ aˇ kʼoꞈ yehꞈ tseˇ kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh hawˇ˗eu, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ˗euˬ gaˇ heu˗ahˇ mˇ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˆ˗ahˇ jiˇ gʼoeˬ tseˇ kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ ngeh keuˆ ni bawˇlawˇpeh biꞈ geuꞈ luꞈ˗a siˬ. Kʼoeˇ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ jiˇ aˇ kʼoꞈ gʼoeˬ tseˇ kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ˗awˇ neh hawˇ˗eu Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ boꞈ˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ yaw muiˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu” Suˇmoˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ui cuiˆ ahˇ˗eu tehꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ aˬ yawꞈ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ zaˬ nahˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ bi mawˇ˗euˬ uˬ taꞈ, zaˬ nahˬ hawˇ˗eu aˬ ma˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ ngehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jiˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Luˇ. 2:22, 25-35. w21.09 3-4 ¶5-7

Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ yawˬ gʼaˬ yawˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ya sheu cehˆ˗a. Kʼoeˇ naˇ zaˬ deuˬ maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni bi mˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ zaˬ deuˬ gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. (Peˇ. 6:4) Saˬciˇkoꞈ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ “Ngaˬ˗euˬ aˬ ma ngaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ naˬ ba tiꞈ bi dzaw za mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ pyeuꞈ leˇ nya nya. Ngaˇ sahˬ boꞈ dzaw jiˇ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ luꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ meh laˬ leˇ heu lehˇ noeˬ laˇ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ “ngaˇ maˬ gʼaˬ leˇ˗eu kʼaˆ˗eu shaˬ˗eu gaˇ deuˬ ngaˇ maˬ mˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Daˬbiˇ taˬ aw˗eu miˇ neh “nui ma nui saˇ za”˗euˬ meh. (Ceuˬ. 131:2) Aˬ da aˬ ma deuˬ Daˬbiˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Taˬ aw˗eu aˬ da aˬ ma deuˬ yawˬ ha˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni aˇ dzehˬ dzeuˇ ni maˬ noeˬ tmˬ˗a. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ nya˗eu jeˬ hawˇ˗eu gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ ni aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗eu heu neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗eu meh. w21.07 21-22 ¶5-6

Yeˬhawˇbaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu, maˬ mˇ˗eu yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ taˬ˗euˬ lehˇ taˬ ngehˇ. Zaˬ tiˬ deuˬ na aˬ da aˬ ma yaw muiˬ˗ehˇ maˬ dehꞈ mehˬ˗euˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu meh. Zaˬ tiˬ deuˬ na naˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nehˬ˗eu kʼawꞈ, huiˬ laˇ ngeh˗aˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ ma laˬ lehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha ya tseˇ˗eu meh. (Shuˆ. 24:15) Teu miˇ neh aˬ da aˬ ma deuˬ yawˬ ha˗euˬ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh ngeh, nui ma cawˆ dui dui kʼawꞈ yawˬ ha˗ahˇ iˬ baˇ taˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Aˬ da aˬ ma tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ hawˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Ceuˬ. 27:10) Teu naˇ aˬ da aˬ ma˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, doeˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ. Zaˬ guˬ deuˬ˗oˇ, naw maꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˇ muˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ naˇ, teu naˇ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh laˇ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya meh lehˇ jah ziꞈ luꞈ˗uˇ. Yeˬhawˇbaˬ naw maꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, naw maꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ toˆ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ kʼawꞈ, teu naˇ nawˬ˗euˬ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ taˬ ngehˇ. w21.09 27 ¶5-7

Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ aˇ muˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ naˇ yawˇ yawˇ maꞈ˗ahˇ nyawˬ˗iˇ nya˗eu jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu yawˇ˗ahˇ duˇ˗eu lehˇ haw nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ nui jah paw gʼaˬ baˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ cawˆ˗iˇ taˬ˗euˬ meh. (Koˆ. 5:14) Yawˇ tiˬ mawˇ jawˇ saˇ maˬ doˆ ngeh yawˇ nui deuˬ˗ahˇ nyawˬ˗iˇ nya˗eu loꞈ˗ehˇ, iˬ baˇ mˇ˗euˬ gʼaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ jiˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nyawˬ˗iˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh tiˬ poˆ na iˬ baˇ mˇ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇ neh ya teh doˆ˗eu meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ yawˇ yawˇ maꞈ˗ahˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, iˬ baˇ mˇ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ deuˬ nui jah ziꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ paˇ dmˬ deuˬ yuˇ˗awˇ gui˗iˇ nya˗awˇ, JW tiˬbiˬ jiˇ haw nya meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ huiˬ laˇ mahˇ laˇ gaˇ haw mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ nya meh. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ lehˇ paˇ ha geuꞈ kʼoꞈ nya˗eu meh. w21.10 10 ¶9; 10-11 ¶11

Nymˬ˗mˇ iˬ nah, aˬ dui uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ neh mˇ yaꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jiˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ neh mˇ yaꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ, aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ lehˇ baw˗eu meh. (Piˆ. 1:1; Tiˇ. 1:5) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, shiˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, iˬ baˇ mˇ˗awˇ maˬ noeˬ poˆ maˬ noeˬ paˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇ neh teh doˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ neh mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu ma. (Kʼehˇ. 15:28, 29; 1 Gawˇ. 5:11-13; 6:9, 10; Heˬ. 13:4) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ “jah˗eu tiˬ jeˬ tehꞈ˗ehˇ” maˬ ngeuˇ naˇ, zahˇ tiˬ zahˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ha geuꞈ meh lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Peˇ. 4:4-6) Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu ma. Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ teu˗ahˇ ziꞈ dah ni tuˆ tehˬ taˬ daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ. w21.10 23 ¶15-17

Sahˬ paˬ Yeˬhawˇshaˬpaˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ tiˬ hmˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Aˬmoˬ tsawˇ jeuˬ hawˇ˗eu Mawˇbaˆ tsawˇ jeuˬ uˬ taꞈ, Eˬdoˬ gawˬ jawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ gm leˇ taˬ˗euˬ guiˇ guiˇ maꞈ aˬ yawꞈ pehˬ˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ leˬ ma lehˇ ehˇ˗awˇ laˆ guˆ le˗euˬ meh. (2 Laˬ. 20:1, 2) Yeˬhawˇshaˬpaˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ Yeˬbawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ, gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. 2 Laˬsaˬbaˬ 20:5-12 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Yeˬhawˇshaˬpaˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gʼoe˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬhawˇshaˬpaˇ˗ahˇ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yaˬhaˬzeˬlaˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ dawˬ ngehˬ cawˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇshaˬpaˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh Miˬyehˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ iˇ mawˇ ngeh, guiˇ deuˆ nya dui dui˗eu yehˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni, guiˇ deuˆ˗eu keu ka maˬ ahˇ˗eu dawˬ caˇ caˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ shi paw bi cah˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬhawˇshaˬpaˇ˗ahˇ nui ma maˬ bi cawˆ ni muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.—2 Laˬ. 20:18-23. w21.11 15-16 ¶6-7

Aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (2 Gawˇ. 4:7-9) Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ “Sahˬ paˬ Miˬyehˇ˗euˬ myaˆ nuiˆ˗aˬ, yawꞈ˗ahˇ zeu˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu, yawꞈ gaˬ gaˇ gʼoe˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ, maˬ tsehˆ leˇ ni haw piˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ daˆ leꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Ceuˬ. 33:18-22) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ laˇ˗eu mi naˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗euˬ loˆ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ gaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu meh. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ byah˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ cawˬ bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. (Ceuˬ. 46:1, 2, 7) Teu miˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. w21.11 7 ¶17-18

Tiˬ gʼaˬ na yawˬ ha˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ kʼoꞈ aˇ la˗ahˇ neh nui ma pehˇ˗eu meh. Yoˇsehˆ˗euˬ aˇ doˆ tseˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ Yoˇsehˆ˗ahˇ nui ma pehˇ˗awˇ bye dui dui˗eu miˇ neh Yoˇsehˆ˗ahˇ ahˬ dzaˬ˗euˬ meh. (Beh. 37:2-8, 25-28) Yoˇsehˆ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ baoˬ jaˆ laˇ ngeh jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ laꞈ poˆ maˬ mˇ kʼoꞈ ni gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, nui pehˇ maˬ yuˇ taˬ˗aˬ. Yoˇsehˆ Uˬ duˬ tahˬ˗eu 19:18 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh. (Beh. 50:19-21) Ka li zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yoˇsehˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗ahˇ nui ma maˬ jaˆ ni, laꞈ poˆ maˬ mˇ ni iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ, aˬ dui˗ahˇ mˇ bahˬ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 6:9, 12) Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ “Aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ Ka li zaˬ deuˬ˗oˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ laꞈ poˆ tiˬ jawˇ˗iˬ taˬ poˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. —Maˆ. 12:19. w21.12 11-12 ¶13-14

A.D. 33 Niˬsaˬ ba la 14 ngeh miˇ, Yeˬsuˇ Geˬseˬmaˬniˇ ya kmˇ˗ahˇ le˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 22:39-44.) Teu ngeh Yeˬsuˇ “teˇ saˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ guˇ guˇ˗ehˇ myaˆ biˇ doˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui˗euˬ meh.” (Heˬ. 5:7) Yeˬsuˇ shiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu jeˬ hu ngeh miˇ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni hawˇ˗eu, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ nya ni gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ gaˬ˗eu Zaˬmaˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ pyehˬ gʼeh leꞈ˗awˇ gʼaˬ bi biꞈ le˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ za taˬ˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ shaˇ gaˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui jiˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.—Ceuˬ. 145:18. w22.01 17-18 ¶15-17

Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ taꞈ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ yuiꞈ tseˇ ngeh aˬ dui jiˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui tsawˇ haˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ tseˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼaˬ maˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Saˬ. 8:4-7) Tiˬ deuˬ na˗aˬ aˬ dui sahˬ boꞈ dzaw nymˇ hawˇ˗eu naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ lawˬ muˇ tsoˆ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu lawˬ muˇ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh meh lehˇ jiˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui miˇ tsaˬ heu siˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ laˆ piˇ ni tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ miˇ neh aˬ dui˗ahˇ maˬ ya leˇ˗a. Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? (Tehˬ. 7:21-23) Aˬ dui Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗ahˇ bi mˇ yaꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu jeˬ, tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ baˬ da neh maˬ ya bi paˇ˗iˇ˗a. Aˬ dui tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ mawꞈ kʼawꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˬ gʼoeˇ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. w21.05 7 ¶19-20

Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ jah ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ˗ahˇ nmˇ maˬ byehˇ dzeh mawꞈ˗a. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ loꞈ˗ehˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ jiˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗awˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 4:25-28) Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? Ja ceuˬ 2:10-12-ahˇ “Sahˬ paˬ deuˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, sahˬ ma deuˬ naˬ bawˇ gaˬ leˇ sheˇ. Guˆ˗eu nui ma ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˬ. Guˆ˗awˇ yaw dzuˬ dzuˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, aˬ kuiˇ uˬ moˆ awˆ byaˆ leˇ˗awˬ. Yawꞈ˗euˬ nui pehˇ ga keuˆ le naˇ, ja pyuˬ ni ya shiˇ jiˇ tehꞈ˗a. Yawꞈ˗ahˇ tahˬ shaˇ leˇ˗eu deuˬ˗aˬ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu tsawˇ haˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh tsawˇ jeuˬ deuˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ ha geuꞈ laˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ yamˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ meh. (Yaˇ. 61:2) Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu taꞈ˗ehˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh. w21.09 15-16 ¶8-9

Pawˇluˆ yawˬ ha jawˇ gaˇ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh lehˇ ehˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Piˆ. 4:12) Aˬ dui laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu aˇ poeˬ kʼaˇ baw˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh. (Haˬ. 3:17, 18) Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ bawˇ tsahˬ˗ahˇ oeˬ tseˇ kʼoꞈ cah gʼaˬ ngeh, Moˇseˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Moˇseˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Naw maꞈ neh kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗euˬ jeˬ laꞈ kʼoeˇ, naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ naw maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ guiˬ lahˬ biꞈ laꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˬ. . . . Aˇ yamˬ heu oeˬ tseˇ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ naw maꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, kʼaˇ loˬ˗eu jeˬ naw maꞈ za˗euˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Mehˬ. 2:7) Oeˬ tseˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ maˬ naˆ kaˬ muˇ biꞈ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ ngeh neh dm˗euˬ mehˬ tsoeˬ deuˬ jiˇ maˬ bi cehˇ iˇ˗aˬ. (Mehˬ. 8:3, 4) Aˬ dui yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ laꞈ˗euˬ ciˆ liˇ cawˆ lawˇ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ ni guiˬ lahˬ huiˬ˗eu uˬ taꞈ, teu naˇ aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ sawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. w22.01 5 ¶10-11

Kʼaˬ dzeˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu deuˬ˗oˇ, naw maꞈ nymˇ jiˇ˗ahˇ ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ˗eu gaˇ jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh naw maꞈ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh yawˬ haˇ yawˬ ha laˆ piˇ nya ma lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ taˬ gʼoe. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laˆ lehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jeˬ hu shaˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ shaˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ neh boꞈ doˆ jahˇ doˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh nui noeˬ nui duˇ poˆ˗awˇ, teu˗ahˇ mˇ caw. Tiˬ gʼaˬ na naw maꞈ Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw gaˇ nui ma maˬ tsaˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, naw maꞈ˗ahˇ laiꞈ˗eu lehˇ ngaˇ lehˇ kʼawꞈ ehˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ tehꞈ˗ehˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ maˇ diˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nya˗eu meh lehˇ ehˇ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ sahˬ paˬ Yeˬhawˇshaˬpaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (2 Laˬ. 20:1-30) Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu lehˇ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ neh mˇ mawˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗aˬ. Teu gaˇ duˇ ni Yeˬhawˇbaˬ jiˇ nawˬ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗eu yaw duˬ baw meh.—Ceuˬ. 37:28; Heˬ. 13:5. w21.11 15-16 ¶6; 16 ¶8

Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ duˇ ni beh taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ lehˇ mˇ nehˬ gaˇ mawˇ mawꞈ˗eu meh. (Beh. 1:26) Aˬ dui gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh, gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ siˬ nya jiˇ ma lehˇ noeˬ kʼawꞈ, aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh noeˬ tsehˆ lehˬ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yawˇnaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬhawˇbaˬ Niˇnaˬbeˬ meuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. (Naˆ. 3:10–4:1) Yeˬhawˇbaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗euˬ miˇ neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗euˬ Niˇnaˬbeˬ meuˬ zaˬ 120,000 gʼaˬ dzehˬ ni maˬ ya shiˇ ni ya buˬ˗iˇ˗euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh˗aˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ maˬ ngeuˇ˗eu, Yawˇnaˆ˗euˬ nui noeˬ ya laˆ paˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya lehˇ ehˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 18:25; Naˆ. 4:2, 3) Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ lehˇ jiˇ dzawˇ nehˬ˗eu meh. (Naˆ. 4:10, 11) Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ dzawˇ nehˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ maˬ mˇ mi naˆ˗ehˇ maˬ ehˇ, mˇ gʼaˬ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui˗ahˇ naˇ haˬ le˗eu maˬ loˬ˗a.—Yaˇ. 40:13, 14; 55:9. w22.02 3-4 ¶5-6

Aˬ dui “aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ nyiˇ˗eu gʼaˬ” pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, ‘aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ ma lehˇ noeˬ˗eu nui ma maˬ ya bi ahˇ˗a.’ (Piˆ. 2:3) Aˬ dui toˆ˗ehˇ leh jeh naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ maˬ bi tiꞈ ni yahˇ nya˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ neh aˬ dui naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu maˬ awˬ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ meh lehˇ haw nya laˇ˗eu meh. Aˬ dui Pawˇluˆ neh Gawˇliˬtu meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzeh ni aˬ suˇ gʼaˬ neh jahˇ˗euˬ ta. Naw maꞈ kʼaˇ jaˆ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a loˇ. Toˆ˗ehˇ ngeuˇ naˇ, naw maꞈ kʼaˇ za˗euˬ jeˬ Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ nya te” lehˇ ehˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (1 Gawˇ. 4:7) Aˬ dui aˬ cawˬ neh bi taˬ huiˬ mawꞈ˗eu nui ma˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya yahˇ meh. Dawˬ mehˬ zawˇ˗ehˇ mehˬ nya˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ ja ceuˬ laˇ ngeh ciˬ hui ciˬ mahˇ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya biꞈ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. w21.06 22 ¶9-10

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ gʼawˬ mya gʼaˬ tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh, iˇ kahˇ˗ahˇ tsawˇ haˬ jawˇ˗eu yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ya mawˇ ni pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ meh. Tsaꞈ gaˬ duˬ tiˬ tsahˇ na˗aˬ, iˇ kahˇ ngaˬ duˬ pyeuꞈ˗awˇ, tiˬ tsahˇ na naˇ loꞈ piˇ haw piˇ˗eu deuˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ neh laꞈ nyiˇ paw˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ya ahˇ leˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ tsahˇ na˗aˬ, tiˬ nymˇ maˬ doe maˬ doe˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ nya kʼawꞈ, iˇ kahˇ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ jawˇ˗eu maˬ ya mawˇ˗a. Tiˬ tsahˇ na naˇ, meuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ kaˬ˗awˇ tsawˇ haˬ ui cuiˆ na tehꞈ˗ehˇ jawˇ gaˇ ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na˗aˬ, gaˇ mahˇ kaˬ dui dui gaˇ tiˬ pehˬ tehꞈ˗ehˇ tsoˆ˗awˇ jawˇ gaˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ jawˇ maˬ jawˇ˗eu maˬ duˬ kʼawꞈ, ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ naˇ gʼaˬ baˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ nya. Aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ iˇ kahˇ˗ahˇ jawˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ dzehˬ˗eu meh. Tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ naˇ iˇ kahˇ˗ahˇ gʼoˆ le˗eu yaw duˬ baw meh. Mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ nah gʼahˇ paw hawˇ˗eu uˬ ciꞈ paw naˇ tsawˇ haˬ jawˇ dzehˬ gaˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh, teu ngeh yamˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu teu naˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ dzehˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Teu ngeh yamˬ˗ahˇ nymˇ sahˇ deuˬ lawˬ ka ni gʼeh˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ dawˬ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ nya˗eu meh. w21.05 15 ¶5, 7

Nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngaˇ laˬ? Ya mawˇ meh. Tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ dehꞈ le˗euˬ aˇ nah bawˬ˗iˬ hawˇ˗eu Kiˇsuiˬmaˆ bawˬ˗iˬ lawˬ muˇ aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗a. Tiˬ deuˬ na naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ bawˬ˗iˬ lawˬ muˇ jahˇ gaˇ maˬ gm leˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu tsawˇ shiˇ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ mˇ caw˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, nui ma pehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ ma lehˇ jah˗eu kʼawˬ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ ya leˇ naˇ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗a. (Kuˆ. 7:8, 9) Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya gaˬ˗eu meh. (Ceuˬ. 119:97, 113, 163-165) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ naˇ, aˬ yawꞈ maˬ ya leˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ mˇ˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ neh˗iˬ bi laˆ tsoeˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. w21.05 6 ¶15-16

Aˬ dui gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga? Aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ gui˗eu, maˬ tsehˆ leˇ ni guiˬ lahˬ shaˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ a nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu heu neh nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ nya meh. (2 Tiˆ. 4:4) Aˬ dui nui jah ahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh kʼahˬ maˬ lahˇ˗eu uˬ taꞈ, maˬ guˆ˗a. (Yaˇ. 28:16) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ uˬ taꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ deuˬ baˬ da neh, aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni haw piˇ nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ jiˇ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ, baꞈ dzah baꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw teˬ tiˬ gʼaˬ hawˇ˗eu “piˇ ma gʼawˬ mya gʼaˬ” ahˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 6:7; Tehˬ. 27:57-60; Kuˆ. 15:43) Nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ guˆ kʼaˇ maˬ za˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ coˬ˗iˇ ni maˬ jahˇ nya˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Ceuˬ. 119:165. w21.05 13 ¶20-21

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗eu heu naˇ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh maˬ ngeuˇ˗eu, Miˬyehˇ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Pawˇluˆ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, tawˬ˗ahˇ ya uˇ kʼawꞈ, shaˬ zahˬ nui deuˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh tiˬ tiˆ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu miˇ neh meh. Pawˇluˆ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ pyeuꞈ˗awˇ, zaˬ guˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu Tiˆmoˇseˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ˗ahˇ gʼoe˗euˬ meh. Pawˇluˆ miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ mˇ˗awˇ gaˇ ma doˆ˗iˇ ngeh, Tiˆmoˇseˬ jiˇ iˇ caw˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ bi gʼa kʼoꞈ˗iˇ˗awˇ gʼaˬ bi biꞈ˗iˇ˗euˬ meh. (1 Gawˇ. 4:17) Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ gaˇ heu˗ahˇ mˇ˗eu maˬ geuˇ nya lehˇ noeˬ leˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ “Nawˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ neh yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ maˬ ya bi ehˇ ni yahˇ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. (1 Tiˆ. 4:12) Kʼoeˇ naˇ teu ngeh yamˬ˗ahˇ Tiˆmoˇseˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ daˇ ceh tsawˆ gaˇ duˇ˗eu “tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ni jawˇ saˇ maˬ doˆ” ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. (1 Tiˆ. 5:23) Ehˇ kʼawꞈ Tiˆmoˇseˬ aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ ngeh hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba ngeh, aˬ yawꞈ loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ biꞈ nehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.—2 Tiˆ. 1:7. w21.05 21-22 ¶6-7

Nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu deuˬ Yaˬkoˆ 1:19 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Teu gaˇ Yaˬkoˆ “Tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ cawˬ ehˇ gaˇ yaw kawˇ˗ehˇ naˇ haˬ˗awˬ. Ehˇ kʼawꞈ, dawˬ ngehˬ˗eu taˬ tehˬ. Nui ma pehˇ˗eu aˬ huˬ taˬ huˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ siˬ nya jiˇ maˬ lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ siˬ nya jiˇ ngaˇ laˬ? Dawˬdaˬ 18:13-ahˇ “Yaˇ kʼaˬ maˬ daˇ mi naˆ˗ehˇ maˬ naˇ haˬ duˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ dzawˬ aˇ gah˗ahˇ duˇ˗eu meh” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ‘Nawˇ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ jaˆ nya? Aˬ jeˬ ya caw ba nehˬ˗a?’ lehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni jeˬ hu jahˇ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nya dzehˬ˗eu meh. Aˬ dui neh ja sawˇ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˇ diˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, Jaˇliꞈ myaˆ deuˆ gui nehˬ˗awˇ nui noeˬ nui duˇ myaˆ hmˬ biꞈ nehˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ kʼahˬ lahˇ˗eu uˬ taꞈ, gʼoˆ shaw˗awˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ leˇ ni ya jahˇ˗eu meh. w22.02 17-18 ¶14-15